ཧོར་གྱི་མེ་བཙའི་འབྱུང་ཁུངས་ལ་དཔྱད་པ།

ནང་དོན་གནད་བསྡུས། འདིར་བོད་ལུགས་གསོ་བ་རིག་པ་ལས་དཔྱད་ཀྱི་ཆོ་གའི་ནང་གསེས་ཏེ། ཧོར་མེ་ཞེས་པ་འདི་ཡི་ཧོར་ཞེས་པའི་མིང་དོན་དང་སོག་པོའམ་ཧོར་དུ་འདོད་པའི་མི་རིགས་དེའི་གསོ་རིག་གི་སྒྲོམ་གཞི། ཧོར་མེའི་གྲུབ་ཆ་སོགས་ལ་དཔྱད་པ་བརྒྱུད་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་གི་ཐབས་ལམ་ལ་བརྟེན་ནས་འདིའི་འབྱུང་ཁུངས་གང་ཞིག་ཡིན་པ་སོགས་ཀྱི་སྐོར་རགས་ཙམ་ཞུས་ཡོད།

གནད་ཚིག  ཧོར།  མེ་བཙའ།  ཧོར་མེ།

【内容摘要】 本文根据藏医《四部医典》的记载，对藏医学中“霍尔麦”疗法的依据、用法、药物组成等进行了进一步探析，并对“霍尔麦”疗法之中“霍尔”一词的含义，其与“蒙古族”的另一种称谓即“霍尔”之间的区别，以及“蒙古医学”的形成情况等进行了简要探析，进而陈述笔者拙见。

【关键词】 霍尔 火灸 霍尔麦

གླེང་གཞི།

དེང་གི་སྐབས་འདིར་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་ལ་རྒྱུས་མངའ་མེད་མཁན་མང་པོ་ཞིག་དང་། སོག་ཧོར་ཞེས་པ་བསམ་པའི་སྣང་ངོར་གཅིག་ཏུ་འཆར་བའི་སོག་པོའི་གསོ་རིག་གི་རིག་གཞུང་གླེང་བའི་མི་མང་དག་ཅིག་གིས་ཧོར་གྱི་མེ་བཙའ་ཞེས་པ་འདི་ནི་ཁོ་ཅག་སོག་པོའི་ཡུལ་ནས་དར་བར་བརྗོད་པ་དང་། སོག་པོའི་ལུགས་ཀྱི་དཔྱད་བཅོས་ཤིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་བཞིན་ཡོད། དེ་བཞིན་དུ་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་སྨྲ་བའི་སྡེས་ཀྱང་བེད་སྤྱོད་པ་ཙམ་ལས་འདིའི་དངོས་དོན་གྱི་འབྱུང་ཁུངས་སོགས་ཀྱི་སྐོར་ལ་བསམ་གཞིགས་གཏོང་གིན་མེད་པ་འདྲ། ཡིན་ནའང་ཕྲན་གྱིས་མཐོང་ཐོས་དང་བསྟུན་པའི་བསམ་བློའི་ཡུལ་ངོར་འཆར་བ་ནི་དེ་འདྲ་ཞིག་ཏུ་སྣང་བར་མི་འདུག་ལ། ཕྱོགས་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་སོག་པོའི་ཡིན་པར་སྒྲུབ་ཐུབ་པའི་ཁུངས་ལུང་བརྟན་བརླིང་ཅན་ཞིག་ཀྱང་རྙེད་མ་སོང་། དེ་བས་བདག་གིས་དོན་ཚན་གསུམ་གྱི་ངོས་ནས་ཧོར་ཞེས་པ་དེ་དོན་དངོས་སུ་སོག་པོར་གོ་ན་འགྲིག་གི་ཡོད་མེད་དང་། ཁོང་ཚོར་གསོ་རིག་གི་སྒྲོམ་གཞི་གང་འདྲ་ཞིག་ཡོད་པ། ཧོར་མེའི་སྨན་རྒྱུ་རུ་གྱུར་པ་དག་གང་ནས་ཡིན་པ་དང་སོག་པོ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་མེད་སོགས་བག་ཚ་མེད་པར་མགྲིན་པ་གཟེངས་སུ་བསྟོད་དེ་ཞུ་བར་བྱའོ།།

དང་པོ། ཧོར་ཞེས་པའི་སྒྲ་ལས་འཕྲོས་ཏེ་ཧོར་མེའི་འབྱུང་ཁུངས་བཤད་པ། 

ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འཇུག་པ་མང་པོ་ཞིག་གིས་ཧོར་གྱི་སྐོར་ལ་ཞིབ་དཔྱད་དང་མནོ་བསམ་ཞིབ་པར་བཏང་ཡོད་པ་བདེན་པར་ངེས་ཀྱང་། འདི་ལ་མཐའ་གཅིག་ཏུ་དགོངས་བཞེད་མཉམ་དུ་འཁེལ་བ་ཞིག་ད་བར་མཐོང་མ་སོང་། དེས་ན་ཧོར་ཞེས་པའི་མིང་གི་བྱུང་ཚུལ་དང་ཡུལ་གྱི་ངོས་འཛིན་སྐོར་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཁག་ལ་ཁུངས་བཅོལ་ཏེ་མདོར་ཧྲིལ་གྱིས་དྲིལ་ནས་རགས་ཙམ་ཞུ་བ་ལ། སྤྱིར་ཧོར་ཞེས་པའི་མིང་འདི་བྱུང་བའི་དུས་དང་ལོ་ཚིགས་སོགས་གཏན་འཁེལ་འཁྲུལ་མེད་ཅིག་ལབ་པ་ཤིན་ཏུ་དཀའ་ནའང་། མཐོང་ཐོས་སུ་གྱུར་བའི་ལྟ་ཚུལ་འགའ་འདིར་བཀོད་དེ་ཞུ་བར་བྱས་ན། ཧོར་ཞེས་པ་འདི་ལ་བཞེད་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་མང་དུ་སྣང་སྟེ། རེ་འགས་འདི་ནི་རྒྱའི་བྱང་ཕྱོགས་སུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་མི་རིགས་ལ“胡”ཞེས་བྲིས་པ་ལ་བརྟེན་དེ་ནས་བོད་འགྱུར་དུ་ཧོར་ཞེས་བརྗོད་པར་འདོད་པ་དང་། དེ་མིན་ཧོར་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དང་རིགས་མཚུངས་སུ་གྱུར་པ་ཧོས་ཞེས་པའི་རུས་མིང་ཞིག་ཡོད། ཡིན་ནའང་ཧོས་དང་ཧོར་གཉིས་ཀྱི་བར་དུ་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ཡིག་ཆ་ནི་མིག་སྔར་ཕལ་ཆེར་ལག་སོན་བྱུང་མེད། དེས་ན་ཧོར་ཞེས་པའི་ཐོག་མའི་མིང་གི་མཆེད་ཁུངས་ལེགས་པར་བསྟན་པ་ནི་འདི་ལྟ་སྟེ། རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་རྒྱས་པ་རུ། “རྒྱལ་པོ་མཐིང་གེས། ལྷ་(ཕྱྭ)ལྕམ་དཀར་མོ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པའི་སྲས། བོད་འབྱོང་ལ་བྲང་། རྨུ(དམུ)ཟ་མཐིང་སྒྲིལ་མ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པའི་སྲས། རྒྱལ་(རྒྱ)ཁྲི་ལ་ཞམ། དེའི་སྲས་རྒྱལ་པོ་ཆེ་ཆུང་གསུམ་དང་རྒྱུད་བརྒྱད་དུ་ཡོང་། མཐིང་མོ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པ་ལ། མཐིང་ཕྲུག་ཧོར་སྲིད། ཧོར་ལ་ཨ་བོའི་ཧོར་རབས་མཆེད་གསུམ་གྱེས།”[1P6]ཞེས་རྒྱལ་པོ་མཐིང་གེ་ལ་བཙུན་མོ་གསུམ་ཡོད་པ་ལས་མཐིང་མོ་དང་བཤོས་པ་ལས་སྲས་མཐིང་ཕྲུག་ཧོར་སྲིད་འཁྲུངས་པ་དང་། དེ་ལའང་ཨ་བོའི་ཧོར་རབས་མཆེད་གསུམ་མམ་སྤུན་གསུམ་གྱེས་པའི་ཚུལ་བསྟན་ནོ།། ཡང་དབུ་ནག་མིའུ་འདྲ་ཆགས་ལས། “སྲིད་པ་རྒྱལ་བུ་མཐིང་གེ་དེས། ཕྱྭ་ལྕམ་དཀར་མོ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པ་ལ། བོད་འཛོམ་ལ་ཕྲོམ་སྲིད། དམུ་ཟ་ཁྲི་མ་དང་བསྡེབས་པ་ལས། རྒྱ་ཁྲི་ལ་བཞེས་སྲིད། ཁྲི་མོ་དང་བསྡེབས་པ་ལས། ཁྲི་ཕྲུག་ཧོར་སྲིད། དབྱིག་སྣ་མ་དང་བསྡེབས་པ་ལས། བོད་དང་འཇང་དང་མོན་དང་གསུམ་སྲིད། གཉན་མོ་དང་བསྡེབས་པ་ལས། སྤྲེལ་དང་གྲུམ་པ་་་་་་དྲེད་མོང་དང་བཞི་སྲིད། དེ་མི་མིན་འདྲ་སྤུན་བཞི་ཡིན།”[2P61]ཞེས་རྒྱལ་བུ་མཐིང་གེ་ལ་བཙུན་མོ་ལྔ་ཡོད་པ་ལས་བཙུན་མོ་གསུམ་པ་ཁྲི་མོ་དང་བཤོས་པ་ལས་ཁྲི་ཕྲུག་ཧོར་སྲིད་བྱུང་ཞེས་ཧོར་ཞེས་པའི་རུས་རྒྱུད་ཀྱི་ཐོག་མའི་མཆེད་ཁུངས་བསྟན་ཡོད་པས། ཡིག་ཐོག་ཏུ་བཀོད་སྔ་ཤོས་ཀྱང་འདི་དག་ཡིན་པར་སྙམ།

གཞན་ཡང་འགའ་ཞིག་གིས་ཐེ་མི་ཅེན་ནམ་ཇིང་གུར་རྒྱལ་པོ་ལ་ཧོར་དང་དེ་ལས་མཆེད་པ་དག་དང་དེས་གཅིག་གྱུར་བྱས་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ལ་ཧོར་དུ་གྲགས་པར་བརྗོད་ནའང་། དེའང་མདོ་སྨད་ཐོ་ལུ་ས་ཆར་སྐུ་བལྟམས་པའི་སུམ་པ་པཎྜི་ཏ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར་མཆོག་གི་འཕགས་ཡུལ་རྒྱ་ནག་ཆེན་པོ་བོད་དང་སོག་ཡུལ་དུ་དམ་པའི་ཆོས་བྱུང་ཚུལ་དཔག་བསམ་ལྗོན་ཤིང་ཞེས་པའི་ནང་དུ། “་་་་་གནམ་གྱི་ཁྲི་བདུན་བྱུང་བའི་རྗེས་སུ་བར་གྱི་སྟེང་གཉིས་ལས་རྒྱལ་པོ་གྲི་གུམ་བཙན་ཞེས་པ་བློན་པོ་ལོ་ངམ་ཞེས་པས་བཀྲོངས་ཚེ་སྲས་བྱ་ཁྲི་ཤ་ཁྲི་ཉ་ཁྲི་ཞེས་པ་གསུམ་ཡོད་པ་སྤོ་བོ་ཉང་བོ་རྐོང་ཡུལ་གསུམ་དུ་བྲོས་ནས་ཕྱིས་སུ་སྲས་གསུམ་གྱི་བྱ་ཁྲིའམ་སྤུ་ཏེ་གུང་རྒྱལ་ཞེས་པ་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་མཛད་ལ། སྲས་ཐ་ཆུང་སོག་སྐད་དུ་བོར་ཏ་ཟེ་བ་ཞེས་པ་རྐོང་པོ་ནས་བཙུན་མོ་གྭཱ་མ་རལ་ཞེས་པ་བླངས་པ་ཁྲིད་ནས་སོག་ཡུལ་དུ་བྱོན་ཏེ་པཱེ་གྭལ་ཞེས་པའི་ཆུ་འགྲམ་གྱི་རི་བུར་ཧན་གྭལ་ཏུན་ཞེས་པར་འབྱོར་ནས་རང་གི་རིགས་རུས་ཀྱི་ཁུངས་དང་གང་ནས་འོང་བའི་ཡུལ་དང་འོང་བའི་རྐྱེན་སོགས་གསལ་བོར་བཤད་པས་པེ་ཏ་ཞེས་པའི་མི་སྡེ་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་དཔོན་དུ་བཀུར་ནས་བསྟི་སྟང་ཆེར་བྱས་ཤིང་བོར་ཏ་ཆེ་ནོ་ཞེས་གྲགས།” [3P381]ཞེས་བརྗོད་པ་དང་། དེ་ན་ཇིང་གུར་རྒྱལ་པོ་ནི་དེའི་རིགས་ལས་འཁྲུངས་པར་བཤད་པ་འདིར་ཚིག་ཚོགས་ལ་འཇིགས་པས་བརྗོད་པར་མི་བྱ་ལ། སུམ་པ་མཁན་པོ་ནི་རྒྱ་བོད་ཧོར་གསུམ་གྱི་རིག་གནས་དང་ལོ་རྒྱུས་སོགས་ལ་མཁས་པར་འདུག་པས་དམ་པ་ཁོང་གིས་ཞིབ་བསྡུར་མནོ་བསམ་བཏང་བ་ལས་བྱུང་བའི་ཁུངས་ལུང་འདི་གཞན་དང་བསྡུར་ན་ལེགས་ཆ་མོད་པས་ཅུང་དག་པར་སྙམ། དེ་འདྲ་ཡིན་ན་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་རྒྱུད་འདི་བཙན་པོ་བོད་ཀྱི་རྒྱུད་ལས་བྱུང་བར་འདུག་པས་ལེགས་པར་དཔྱད་འོས། གཞན་རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ་རུ། “ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་རབས་ལ་སྔ་བ།། དང་པོར་གནམ་གྱི་བུ་སྦོར་ཏ་ཆེ།།” [4P181]ཞེས་སྦོར་ཏ་ཆེ་ལས་བརྒྱུད་པར་གསུངས་ཡོད་པ་དང་། ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་དུ། “དང་པོར་གནམ་གྱི་བུ་སྦོར་ཐ་ཆེ།།” [5P1178]ཞེས་ཧོར་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཐོག་མ་ཡང་སྦོར་ཐ་ཆེ་ཞེས་པར་འདོད་པ། རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་ལས། “ཧོར་གྱི་རྒྱལ་པོ་སྔ་བ་གནམ་གྱི་སྦོར་ཐ་ཆེ།” [6P29]ཞེས་དང་། དེབ་ཐེར་སྔོན་པོ་སོགས་སུའང་གོང་དང་གཅིག་མཐུན་དུ་གསུངས་ཡོད་པས། བོར་ཏ་ཆེ་ནོའམ་སྦོར་ཐ་ཆེ། ཡང་ན་སྦོར་ཏ་ཆེ་རྣམས་ནི་བོད་བཙན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་ལས་མཆེད་པའི་སྲས་ཡིན་པར་བཞག་ན། ཧོར་གྱི་རྒྱལ་རྒྱུད་འདིའང་བོད་ལས་མཆེད་པར་སྨྲ་ཆོག་པ་དེ་ཤིན་ཏུ་དཔྱད་འགངས་ཆེ་བར་འདོད་དོ།།

གཞན་ཡུལ་ཆགས་ཚུལ་གྱི་ཐད་ནས་ཧོར་གྱི་ཡུལ་འདི་ལ་དེང་སྐབས་ཀྱི་མཁས་པ་མང་དག་ཅིག་གིས་ཧོར་ཞེས་པ་ནི་བོད་ཀྱི་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་ས་ཆར་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་མི་རིགས་ཤིག་ལ་འདོད་ཀྱང་། དེ་ནི་མ་ངེས་ཏེ་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་ནང་དུ་བོད་དུ་བྱོན་པའི་མཁན་ཆེན་ཞི་བ་འཚོའི་རིགས་རྒྱུད་ལའང་ཟ་ཧོར་ཞེས་བརྗོད་ཀྱིན་ཡོད་པ་དང་། དུས་ཕྱིས་བོད་དུ་ཕེབས་པའི་རྒྱ་གར་གྱི་སློབ་དཔོན་ཇོ་བོ་རྗེ་དཔལ་ལྡན་ཨ་ཏི་ཤའི་རིགས་རྒྱུད་ཀྱང་ཟ་ཧོར་གྱི་རིགས་ཡིན་པར་བརྗོད་ཡོད། གཞན་ད་དུང་བོད་ཀྱི་ནུབ་བྱང་སོགས་ཀྱི་ས་ཁུལ་དུ་གཞིས་ཆགས་པའི་མི་རིགས་ཐམས་ཅད་ལའང་ཧོར་ཞེས་མི་བརྗོད་པར་བོད་རང་གི་རིག་གཞུང་ཁག་ཏུའང་འ་ཞ་དང་གྲུ་གུ། སུམ་པ། མི་ཉག། སོག་པོ། ཡུ་གུར། ལི་ཡུལ་ཞེས་བཀོད་པ་རྩོད་མེད་མཐོང་ཆོས་སུ་གྱུར་པ་དེ་ཁོ་ན་རེད། དེ་མིན་དབུ་ནག་མིའུ་འདྲ་ཆགས་ལས། “སིན་ཏུ་སེང་གེའི་ཁ་ནས་འབབ། དེ་ཨ་པ་ཧོར་གྱི་ཆུ་སྐལ་ཡིན།”[2P53] ཞེས་འཁོད་པར་གཞིགས་ན། ཨ་པ་ཧོར་ཞེས་པ་འདི་ཆུ་བོ་སེང་གེ་ཁ་འབབ་ཀྱི་རྒྱུད་དུ་ཡོད་པ་གསལ་བོར་རྟོགས་ནུས། དེས་ན་སིན་ཏུའམ་སེང་གེ་ཁ་འབབ་ནི་སིནྡྷུ་སྟེ། རྒྱའི་སྐད་དུ་“狮泉河”ཟེར་བ་དང་། ཆུ་བོ་དེ་ནི་ཨ་རབ་ཀྱི་རྒྱ་མཚོར་འབབ་ཀྱིན་ཡོད་ལ། ནང་སོག་རྩྭ་ཐང་བརྒྱུད་མེད་པ་སྤྱན་སྔར་མངོན་པ་འདི་རང་རེད། ཡང་དེ་ཉིད་ལས། “ཧོར་ཐིས་མུར་ཨ་ཆེན་ཐང་ན་འདུག”[2P68] ཅེས་དང་། “སོག་པོ་སོག་ཆུའི་འགྲམ་ན་འདུག” [2P69]ཅེས་པ་དེར་གཞིགས་ནའང་ཧོར་དང་སོག་པོ་གཉིས་གནས་པའི་ཡུལ་ཐ་དད་དུ་བསྟན་ཡོད་པ་འདི་ལའང་ལེགས་པར་དཔྱད་དགོས། གལ་སྲིད་ཧོར་དང་སོག་པོ་གཉིས་དོན་གཅིག་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་ཡིན་ན་འདི་ལྟར་ཡུལ་སོ་སོ་དང་མིང་སོ་སོར་འཁོད་པའི་དགོས་པ་རྩ་བ་ནས་མ་མཆིས། དེ་བས་ཧོར་ཞེས་པའི་མིང་གི་ཡོང་ཁུངས་དང་འཚོ་བའི་ཡུལ་སོགས་ཀྱི་སྐོར་ལ་ད་དུང་ཞིབ་དཔྱད་དང་མནོ་བསམ་བྱེད་དགོས་ལ། ཧོར་ཞེས་པ་འདིའང་དུས་སྐབས་མི་འདྲ་བ་རེ་རེ་དང་བསྟུན་མི་རིགས་ཀྱང་མི་འདྲ་བར་གོ་བར་འདོད་དེ། ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་རྒྱལ་མོ་འབྲུག་པ་ལགས་ཀྱིས་ཀྱང་ཧོར་ཞེས་པའི་མིང་འདི་གནའ་བོའི་གྲུ་གུ་དང་ནེ་སྨལ་ལ་སོགས་པའི་སྡེ་སོ་སོ་སྟེ་དེང་སང་ཞིན་ཅང་གི་མི་རིགས་སྐོར་ཞིག་གི་ཡང་མེས་ལ་གོ་དགོས་པ་དང་གཅིག ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་རྙིང་དུ་བཀོད་པའི་བྱང་ཕྱོགས་ན་རྒྱལ་པོ་རུ་བཞུགས་པའི་རྗེ་རབས་ཞེས་པ་ལས། ཧོར་གྱི་རྒྱལ་པོ་དང་དེའི་གནས་ཚུལ་སོགས་སྐབས་དེའི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་ཧོར་བྱ་བ་དེ་གཙོ་བོ་གྲུ་གུའི་རིགས་ཀྱི་ནང་ཚན། རྒྱ་སྐད་དུ་ཧེའུ་ཧོ(回纥)ཞེས་པ་དེང་སང་གི་ཡུ་གུར་རིགས་ཀྱི་ཐད་འབྲེལ་ཡང་མེས་དེ་ཡིན་པར་བརྗོད་པ་དང་གཉིས། བོད་ཀྱི་དེབ་ཐེར་དུ་བཀོད་པའི་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་སྐབས་སུ་རྒྱ་ནག་ཏུ་རྒྱ་བཟའ་ཀོང་བསུ་བར་སླེབས་པའི་བྷ་ཏ་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་པོའི་བློན་པོ་ཞེས་པའི་ཧོར་བྱ་བ་དེ། གནའ་བོར་བོད་ཀྱིས་འ་ཞར་འབོད་པ་རྒྱ་སྐད་དུ་ཐུའུ་ཡུས་ཧུན་(吐谷浑)ཞེས་གྲགས་པ་དེ་ཡིན་པ་དང་གསུམ། ཕྱིས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་དེབ་ཐེར་སོགས་སུ་འབྱུང་བའི་ཧོར་དང་ཧོར་གྱི་ལུང་པ་ཞེས་པ་སོགས་ཀྱི་གོ་དོན་ནི་དེང་གི་སོག་པོའི་རིགས་འདི་ཡིན་པ་ཀུན་གྱི་མཁྱེན་གསལ་ལྟར་ཏེ། དེ་ནི་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་ལ་སོག་པོའི་རྟ་དམག་ཐོག་མར་བོད་ལ་ཡོང་བ་ནས་བཟུང་བའི་བྱུང་བ་རྣམས་བཀོད་པའི་ཡི་གེ་རྣམས་སུ་འབྱུང་བ་དག་ཡིན་ལ། དེ་ཡང་བྱང་ཕྱོགས་ནས་འོང་པའི་མི་རིགས་ཤིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས་མིང་ཐོགས་པར་མངོན་ཞེས་པ་དང་བཞི། ཧོར་གླིང་གཡུལ་འགྱེད་ཅེས་པ་སྙན་རྩོམ་གྱི་ལྷུག་པར་བརྒྱན་པ་དེ་གནའ་བོའི་བོད་དང་འ་ཞ་གཉིས་ཡང་ཡང་འཁྲུག་པ་དམངས་ཁྲོད་དུ་ལུས་པར་བཞེད་པ་དང་ལྔ། གཞན་ཡང་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་རྣམས་སུ་ཧོར་ཞེས་པའི་རུས་ཤིག་བྱུང་བ་དེ་ཟ་ཧོར་གྱི་རིགས་ལས་བྱུང་བ་དང་དུས་ཕྱིས་ཧོར་ཇུན་གར་རྒྱལ་པོའི་རིགས་ལས་ཆད་པ་ཧོར་ཞེས་གྲགས་པ་དང་དྲུག་[20P459~461]བཅས་ཡུལ་དུས་དང་བསྟུན་ཧོར་ཞེས་པའི་མིང་གི་ཁྱབ་ཁུངས་འདི་ལའང་འགྱུར་བ་དང་མི་འདྲ་བ་འབྱུང་བཞིན་པར་བརྗོད་པ་སོགས་ལ་གཞིགས་ན། ཧོར་ཞེས་པ་འདི་ནི་སོག་པོའི་མི་རིགས་རྐྱང་རྐྱང་ལ་གནའ་ནས་ད་བར་ཧོར་ཞེས་པ་ཡིན་པར་འདོད་པ་དང་། ཧོར་ཞེས་པའི་མིང་ཡོད་པ་ཙམ་ལས་ཐམས་ཅད་སོག་པོར་གོ་བ་དང་སོག་པོའི་ཡིན་པར་འདོད་པ། བོད་ཀྱི་བྱང་ཁུལ་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱས་པའི་མི་རིགས་ཐམས་ཅད་ཧོར་ཡིན་པར་འདོད་པ་སོགས་ཕྱོགས་རེས་དང་རང་སྣང་གང་འཆར་གྱི་སྒོ་ནས་སྡོམ་ཚིག་མི་འགོད་པ་གལ་འགངས་ཤིན་ཏུ་ཆེའོ།། དེ་བཞིན་དུ་དེང་སྐབས་སོག་པོའི་སྨན་གཞུང་དང་དཔྱད་རྩོམ་ཁག་ཏུའང་དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞིར་འཁོད་པའི་ཧོར་གྱི་མེ་བཙའ་ཞེས་པ་ཧོར་ཞེས་པའི་མིང་དེ་རྐྱང་རྐྱང་ལ་སྐྱབས་བཅོལ་ནས་ཁོང་ཚོའི་ཡུལ་ནས་དར་བར་བརྗོད་པ་འདིའང་མ་ངེས་ཏེ་ད་དུང་དཔྱད་དགོས་སོ།།

གཉིས་པ། སོག་པོའི་གསོ་རིག་སྤྱིའི་སྒྲོམ་གཞི་དང་འབྲེལ་ཏེ་ཧོར་མེའི་འབྱུང་ཁུངས་བཤད་པ། 

སོག་པོའི་གསོ་བ་རིག་པ་ཞེས་ལབ་ན་འཆད་པའི་ཁྱོན་ཆེ་ནའང་། དགོས་དབང་གིས་འདིར་ཧོར་དང་སོག་པོ་གཉིས་གཅིག་པའི་དབང་དུ་བྱས་ནས་རོབ་ཙམ་ཞུ་བར་བྱས་ན། སོག་པོའི་མཁས་པ་གྲགས་ཅན་པཱ་ཇུའུ་གི་མཱོའུ་དིས(巴·吉格木德)་བརྗོད་པ་ལྟར་ན། སོག་པོའི་གསོ་བ་རིག་པ་འདི་ལ་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་གོ་རིམ་བཞིར་དབྱེ་ཆོག་པར་འདོད་དེ། རེ་རེ་ནི་སོག་པོའི་གསོ་རིག་གི་ཐོག་མའི་ས་བོན་དང་ཉམས་མྱོང་བསྡུ་ཉར་གྱི་རིམ་པ་དང་པོ་སྟེ་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་སྔོན། སོག་པོའི་གསོ་རིག་གྲུབ་པའི་རིམ་པ་གཉིས་པ་སྟེ་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་ནས་བཅུ་དྲུག་བར་གྱི་དུས་སྐབས། སོག་པོའི་གསོ་རིག་གི་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་རིམ་པ་སྟེ་དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་གི་སྨད་ནས་དུས་རབས་ཉི་ཤུའི་བར། སོག་པོའི་གསོ་རིག་གི་འཕེལ་རིམ་བཞི་པ་སྟེ་སོག་པོའི་དེང་རབས་གསོ་རིག་གི་འཕེལ་རྒྱས་སྐོར་བཅས་དུས་རིམ་མི་འདྲ་བ་བཞིར་དབྱེ་ནས་བརྗོད་པར་བྱས་ཡོད་ལ། དེ་ལས་དུས་རིམ་དང་པོའི་སྐབས་སུ་གཙོ་བོ་འགའ་འཆད་པར་བྱས་ཡོད་པ་རེ་རེ་ནི། གཅིག སྡོད་གནས་དང་གཙང་སྦྲའི་སྐོར་གྱི་འདུ་ཤེས་ཞེས་འཁོད་ཡོད་ཀྱང་། གཙོ་བོ་སོག་པོའི་གུར་གྱི་བསིལ་དྲོད་ཆ་སྙོམས་པའི་སྐོར་དང་།  དེ་ཉིད་ལ་གཙང་མའི་རང་བཞིན་ལྡན་པའི་སྐོར་ཙམ་བསྟན་ཡོད། གཉིས། མེ་བཙའི་སྐོར་འདི་སོག་ཡུལ་ནས་དར་བར་བརྗོད་པ། དེ་ལ་སྒྲུབ་བྱེད་དུ་རྒྱའི་《三国志·魏志》དང་། 《黄帝内经》སོགས་ཀྱི་ནང་དུ་བྱང་ཕྱོགས་སུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་མིའི་རིགས་ཀྱི་མེ་བཙའི་ཐབས་ཀྱི་ནད་བཅོས་པར་བརྗོད་པ་དེ་དང་། དེ་མིན་དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞིའི་ནང་དུ་ཧོར་གྱི་མེ་བཙའ་ཞེས་འཁོད་ཡོད་པ་དེ་དག་ལ་གཞི་བཅོལ་ནས་མེ་བཙའི་ལུགས་འདི་སོག་ཡུལ་ནས་དར་བར་བརྗོད་པ། གསུམ། དེ་མིན་གཏར་ག་དང་ཟས་ཀྱི་བླང་དོར། རྨ་གསོ་བ་དང་སྨན་རྫས་བེད་སྤྱོད་སོགས་ཀྱི་སྐོར་ཡོད་པར་བཤད་ཡོད།  ཡིན་ནའང་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་རིགས་ཙམ་དང་ཧོར་གྱི་མིང་ཐོགས་པ་ཙམ་ལས་སོག་པོར་ངོས་འཛིན་པ་ནི་ཚོད་དཔག་གི་སྒོ་ནས་གཡག་སྣ་ཁུ་ཚུར་གྱི་དཔེ་ནང་བཞིན་སྒྲུབ་པ་ལས་མ་འདས།

དེ་ནས་དུས་རིམ་གཉིས་པའི་ནང་དུ་སོག་པོའི་ཡུལ་དུ་ཇིང་གུར་རྒྱལ་པོས་གཅིག་གྱུར་གྱི་མགོ་བརྩམས་པ་ནས་བཟུང་སོག་ཡུལ་དུ་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་འཕེལ་རྒྱས་དང་སྔོན་ཐོན་དུ་སོང་ཡོད་པར་བརྗོད་ཡོད། དེའང་དེའི་སྐབས་སུ་ད་གཟོད་སོག་པོའི་ཡི་གེ་གསར་བཟོ་མཛད་པར་བརྗོད་ཡོད་ལ་གསོ་བ་རིག་པའི་སྐོར་འདི་ལའང་སྔར་མེད་ཀྱི་ཕན་པ་རྒྱ་ཆེན་ཐོགས་པ་བརྗོད་ཡོད། དེའི་སྐབས་ནས་རིམ་བཞིན་གྲུབ་པ་ལུས་འདི་ལ་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བ་བརྗོད་པ་རྔོན་པའི་ལས་ལ་ཞུགས་པ་ལས་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་མིའི་ཕུང་པོའི་གྲུབ་ཆ་ཞིབ་བསྡུར་གྱི་སྒོ་ནས་འདྲ་མཚུངས་སུ་བལྟས་ནས་མིའི་ཕུང་པོའི་གྲུབ་ཆ་འདི་ལ་ངོས་འཛིན་གནང་བར་བརྗོད་པ་དང་། དེ་མིན་དམག་འཁྲུག་སོགས་ཀྱི་ཁྲོད་ནས་ཤེས་རྟོགས་མང་པོ་ཞིག་བྱུང་བ་བརྗོད་པར་བྱས་ཡོད་པའང་དཔྱད་དགོས་ཏེ། རྔོན་པའི་ལས་འདི་ཡ་ཐོག་དུས་སྐབས་ནས་མིའི་རིགས་སུ་གྱུར་བ་གང་གིས་ཀྱང་གཉེར་ལ། དམག་འཁྲུག་འདིའང་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་མཇུག་ཙམ་མིན་པར་དེའི་སྔོན་ནས་བྱུང་བ་ལུང་རིགས་གང་གིས་ཀྱང་སྒྲུབ་ཐུབ། གཞན་ཟས་སྤྱོད་དང་སྨན་སྦྱོར་གྱི་སྐོར་དར་བར་བརྗོད་པ་དང་། སོག་པོའི་སྲོལ་རྒྱུན་གསོ་རིག་འདི་ལ་སྒྲོམ་གཞི་ངེས་ཅན་ཞིག་ཀྱང་ཡོད་པར་བརྗོད་ཡོད་དེ། ནད་ཐམས་ཅད་ཚ་གྲང་གཉིས་སུ་དབྱེ་བར་བརྗོད་ཡོད། དེའང་དཔྱད་དགོས་པའི་ཡུལ་ཞིག་སྟེ། སྐབས་དེ་དུས་ཀྱི་སོག་བོད་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་དང་། སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་འཕེལ་རྒྱས། དེ་མིན་སོག་པོ་རང་གི་ཡི་གེའང་སྐབས་དེ་དུས་སུ་ད་གཟོད་གསར་བཟོ་མཛད་པ་སོགས་ལ་མནོ་བསམ་ཞིབ་མོ་གཏོང་དགོས།

དུས་རིམ་གསུམ་པ་ནི་སོག་པོའི་ཡུལ་དུ་གསོ་རིག་པ་སྦྱངས་པའི་མི་སྣ་གང་དག་དང་ལུགས་གང་དག་བྱུང་བའི་སྐོར་བརྗོད་པར་བྱས་ཡོད་དེ། གསོ་རིག་སྦྱངས་བ་འདི་ལ་གཙོ་བོ་རིགས་གསུམ་བྱུང་བར་བརྗོད་པ་གཅིག་ནི་སོག་པོ་རང་གི་ཡུལ་ནས་དར་བའི་སོག་པོའི་གསོ་རིག་ལ་སྦྱངས་བ་བྱེད་མཁན་དང་། རིགས་གཉིས་པ་ནི་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་ལ་སྦྱངས་བ་བྱེད་མཁན། རིགས་གསུམ་པར་བརྗོད་པ་ནི་སོག་པོའི་སྲོལ་རྒྱུན་གསོ་བ་རིག་པ་དང་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ། རྒྱ་གར་གྱི་གསོ་བ་རིག་པ་གསུམ་གར་སྦྱངས་བ་བྱེད་མཁན་ཏེ་རིགས་གསུམ་གྱི་སྒོ་ནས་བརྗོད་པར་བྱས་ཡོད། དེའི་ནང་ནས་ཕྱི་མའི་རིགས་དེ་དག་ནི་སོག་པོའི་གསོ་བ་རིག་པའི་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་གལ་ཆེའི་གནད་ཅིག་ཡིན་པ་བརྗོད་པར་བྱས་པ་སུམ་པ་པཎྜི་ཏ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར་དང་། འཇམ་དཔལ་རྡོ་རྗེ། ཡེ་ཤེས་བསྟན་འཛིན་དབང་རྒྱལ་སོགས་དཔེ་མཚོན་མི་སྣ་འགའི་བརྩམས་ཆོས་ནི་སོག་པོའི་གསོ་རིག་གི་བརྩམས་ཆོས་གཙོ་གྲས་ཡིན་པའང་བརྗོད་པར་བྱས་ཡོད། དེ་ན་དེའི་འོག་གི་གོ་རིམ་ཁྲོད་དུ་བརྗོད་པར་བྱས་པ་དག་ནི་བརྗོད་དགོས་པའི་ངལ་བ་མ་མཆིས་ཏེ། སློབ་གྲྭ་སྒྲིག་འཛུགས་དང་སྔར་ཡོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ཤེས་བྱ་དེ་དག་རིགས་དགར་དང་ཚན་དབྱེ་སོགས་དེང་རབས་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་པའི་བྱ་བ་དང་ལད་ཟློས་ལས་མ་འདས།

སྤྱིར་འཛམ་གླིང་སྤྱིའི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་གདོད་མའི་དུས་རིམ་ནས་གང་ན་བའི་གནས་དེར་རེག་རེག་བྱེད་པ་དང་། དེ་ལ་ཟུག་རྔུ་ལས་བྲལ་བར་བྱེད་པའི་ཐབས་འཚོལ་བ་དང་ཉམས་མྱོང་གསོག་འཇོག་བྱེད་པ་ནི་ཡོད་པ་རེད། ཡིན་ནའང་མི་རིགས་གང་ཞིག་ལ་དེ་འདྲའི་ཐབས་རེ་འགའ་ཡོད་པ་ཙམ་ལས་མི་རིགས་དེར་གསོ་བ་རིག་པ་ཡོད་པར་བརྗོད་པ་ནི་མ་ངེས་ཏེ། དེ་ལ་སྒྲོམ་གཞི་ངེས་ཅན་ཞིག་མེད་ལ། གསོ་བཅོས་ཀྱི་རྩ་དོན་ཡང་ལྟས་བཟང་གིས་འཕྲད་པ་ཐར་ཐོར་དེ་ལ་གཞི་བཅོལ་ནས་དེ་ཙམ་ལས་མེད་པའི་ཕྱིར།  དེ་ན་སོག་པོར་གདོད་མའི་དུས་ནས་གསོ་བ་རིག་པ་ཡོད་ཟེར་བ་དེ་ལའང་དཔྱད་དགོས་ཏེ། ཁོ་ཅག་ལ་གཅིག་ནས་ཡིག་ཐོག་ཏུ་འཁོད་པའི་གསོ་རིག་གི་གཞུང་མེད་ལ། གཉིས་ནས་སྨན་བཅོས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་རེ་འགའ་ཙམ་ལས་སྒྲོམ་གཞི་དང་བཅས་པ་ལྡན་པའི་གསོ་རིག་གི་ཐབས་ལམ་མེད་པའོ།  དེ་བས་འདི་ལ་སོག་པོའི་གསོ་རིག་ཅེས་ལབ་ན་མིང་དོན་དང་མཐུན་པ་ཞིག་ཡོང་མི་འདུག་སྙམ། དེ་བཞིན་ཁོང་ཅག་གིས་ཧོར་གྱི་མེ་བཙའ་ཞེས་པའི་དཔྱད་བཅོས་འདིའང་སོག་པོའི་ཡུལ་ནས་དར་བར་བརྗོད་ཀྱང་། དེ་ནི་གོང་དུ་བརྗོད་པ་ནང་བཞིན་ཧོར་ཞེས་པའི་མིང་དོན་འདི་ཁོ་ན་ཙམ་ལ་གཞི་བཅོལ་བ་དང་བྱང་ཕྱོགས་ཞེས་པ་ཁྱབ་ཁུངས་ཐལ་ཆེ་བའི་ཁུངས་ལུང་རྐྱང་རྐྱང་ལ་གཞི་བཅོལ་ནས་དེ་ཙམ་དུ་བཞག་ན་དངོས་གནས་གཡག་སྣ་ཁུ་ཚུར་གྱི་དཔེ་ལས་མ་འདས་སོ།།

ད་དུང་ཁོང་ཅག་གིས་ཇིང་གུར་རྒྱལ་པོ་ནས་རིམ་པར་མགོ་བརྩམས་ཏེ་འཕེལ་རྒྱས་དང་ཡི་གེ་གསར་བཟོ་མཛད་ལ། གསོ་བ་རིག་པ་འདིའི་ཐད་ལའང་གྲུབ་པ་ལུས་སོགས་དང་ནད་ཐམས་ཅད་ཚ་གྲང་གཉིས་ལས་མ་འདས་པ་སོགས་ཀྱི་སྒྲོམ་གཞི་བྱུང་བར་བརྗོད་པར་བྱས་ཡོད་དེ། དེའང་ཞིབ་དཔྱད་བྱེད་དགོས་པའི་ཡུལ་འགངས་ཆེན་ཞིག་སྟེ། གཅིག དུས་སྐབས་དེར་སོག་པོ་ལ་ཡི་གེ་མེད་པ་དང་། གཞུག་གི་རྒྱལ་པོ་གོ་དན་གྱི་སྐབས་སུ་ས་པཎ༌་དང་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་སོགས་སོག་ཡུལ་དུ་གདན་དྲངས་པ་དང་འཕགས་པས་རྒྱལ་པོ་སེ་ཆེན་གྱི་སྐབས་སུ་ཡི་གེ་གསར་བཟོ་མཛད་པ་རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ་ལས། “ཧོར་ཡིག་མེད་པ་ལ་ཧོར་ཡིག་བརྩམས་ནས་དར་བར་མཛད། “[4P235]ཅེས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པས་སོག་ཡིག་གསར་བཟོ་མཛད་པ་བརྗོད་པར་བྱས་ཡོད། གཞན་རྒྱའི་མཁས་པ་ཁྲིན་ཆིན་དབྱིན་གྱིས་བརྩམས་པའི་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཏི་ཤྲི་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་མཛད་རྣམ་ཞེས་པ་སྐལ་བཟང་དར་རྒྱས་ཀྱིས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བ་དེའི་ནང་དུའང་སྔར་ཇིང་གུར་རྒྱལ་པོའི་དབང་བསྒྱུར་གྱི་འཁོར་ལོ་བསྐོར་བའི་སྐབས་དེར་སོག་པོ་ལ་རང་གི་ཡི་གེ་མེད་པས་ཡུ་གུར་དང་རྒྱ་མི་རིགས། མི་ཉག། གཞན་རོམ་གྱི་ཡི་གེ་སོགས་བེད་སྤྱོད་བཏང་ནས་སྲིད་ཀྱི་བྱ་བ་བྱས་པ་སོགས་བརྗོད་ཡོད། ཡིན་ནའང་དེ་དག་གི་བེད་སྤྱོད་སོགས་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་གནད་དོན་མང་པོར་འཕྲད་པས་སོག་པོ་རང་ལ་དབང་བའི་ཡི་གེ་ཞིག་དགོས་པར་བཞེད་པ་དང་། རྒྱུ་མཚན་དེར་གཞིགས་ནས་མཐར་གོང་མ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་བཀའ་གནང་བ་ལྟར་དུ་འཕགས་པ་མཆོག་གིས་སོག་ཡིག་གསར་བཟོ་མཛད་ལ། གོང་མས་ཀྱང་དེ་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་གྱི་ཚུལ་དུ་བཀའ་རྒྱ་ལན་མང་དུ་གནང་ནས་ཁྱབ་སྤེལ་དུ་བཏང་བའི་ཚུལ་ལ། ཡང་དེ་རུ། ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སུ་འཁོད་དོན། ཀྲི་ཡོན་ཁྲི་ལོ་དྲུག་པའི་ཟླ་བདུན་པར། ཕྱོགས་སོ་སོ་ནས་སོག་པོའི་སྐད་དང་ཡི་གེ་སློབ་གྲྭ་བཙུགས་ཤིང་། ཀྲི་ཡོན་ཁྲི་ལོ་བདུན་པའི་ཟླ་བཞི་བར་ཕྱོགས་སོ་སོ་ནས་སོག་པོའི་སྐད་དང་ཡི་གེའི་ཅའོ་ཧྲུའུ་ཡི་ལས་གནས་བཙུགས། ཀྲི་ཡོན་ཁྲི་ལོ་བརྒྱད་པའི་ཟླ་བཅུ་བར་གནམ་འོག་ཀུན་ཏུ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཡི་གེ་སྦྱངས་པའི་བཀའ་ལུང་ཕབ།[7P251] ཞེས་པ་སོགས་དེའི་སྐོར་གྱི་ཁུངས་ལུང་མང་པོ་དྲངས་ཡོད་པས་འདིར་རེ་རེ་བཞིན་འགོད་པར་མི་བྱེད་པས་དེར་གཟིགས་པར་འཚལ།

དེ་ལྟར་ན། སོག་པོ་རང་གིས་འདོད་པར་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་གྱི་གཞུག་ནས་སོག་པོར་གྲུབ་པ་ལུས་ཀྱི་གནས་ལུགས་སྐོར་དང་། རྨ་བཅོས་དང་ཚ་གྲང་གི་རིགས་དབྱེའི་སྒྲོམ་གཞི་སོགས་ཆགས་པ་བརྗོད་པར་བྱས་ཡོད་ཀྱང་། གཅིག སྐབས་དེ་དུས་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞི་འདི་ཉིད་དུས་སྔར་གྲུབ་ཟིན་ལ། བོད་སོག་བར་གྱི་འབྲེལ་འདྲིས་ཀྱང་ཆེས་ཆེར་རྒྱུགས་ཆེ་བའི་དུས་ལ་འཁེལ་བ། གཉིས། སོག་པོ་རང་གི་སྒྲུབ་བྱེད་དུ་དྲངས་པའི་རི་དྭགས་སོགས་རྔོན་པ་དང་དམག་འཁྲུག་ཙམ་གྱིས་གྲུབ་པ་ལུས་སོགས་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བར་བརྗོད་ན། དེའི་སྔོན་དུ་ལས་གནས་དེ་དག་མེད་པ་ཡིན་ནམ་སྐབས་དེར་གཟོད་སོག་པོ་མི་རིགས་ཀྱི་བསམ་བློའི་སྒོ་འཕར་ཕྱེས་པ་རེད། ཁྱད་པར་ཧོར་མེ་ཞེས་པ་འདིའང་ཧོར་གྱི་མིང་ཙམ་ལས་སོག་པོར་སྦྱར་ན་འགྲིག་གམ། གལ་སྲིད་ཧོར་ཞེས་པ་འདི་ངེས་པར་མི་རིགས་ཤིག་ལ་སྦྱར་དགོས་པ་དང་། ཡུལ་ཁུངས་གཞན་པ་ཞིག་ནས་དར་བར་བརྗོད་དགོས་ན། དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞིར་འཁོད་པའི་ཧོར་འདི་ནི་སོག་པོའི་ཧོར་ལ་གོ་བ་ལས་ཟ་ཧོར་ཤུགས་ཆེ་བ་འདྲ། རྒྱུ་མཚན་ཡུལ་གྱི་ཆགས་ཚུལ་དང་ལོ་རྒྱུས་སུ་བཀོད་པའི་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་སོགས་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་སོག་པོ་དང་བསྡུར་ན་ཟ་ཧོར་དང་འབྲེལ་བ་བྱས་པ་སྔ་ལ་མང་བ། གལ་སྲིད་མིང་ཚིག་འདི་འབྲོག་པར་འཇུག་པའི་ཧོར་ཞེས་པ་དེ་ཡིན་ན། འདོད་རྒྱལ་གྱི་མིང་ཚིག་ཅིག་ཡིན་པའི་དབང་དུ་བཏང་ན་ཞེས་དྲི་བ་ཞིག་ཀྱང་ཞོར་ནས་འདོན་པར་འདོད་དོ།། དེ་བས་ཧོར་ཞེས་པ་འདི་ལ་ད་དུང་དཔྱད་པ་དང་མནོ་བསམ་གཏོང་དགོས་པ་ལས་རང་སྣང་གང་ཤར་དང་མིག་མེད་ལོང་རྒྱུགས་ཙམ་གྱིས་སོག་པོར་སྦྱར་ན་མི་འགྲིག་པར་སྙམ།

གཞན་དུས་ཕྱིའི་སུམ་པ་མཁན་པོ་སོགས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་དེ་དག་སོག་པོའི་གསོ་རིག་ཏུ་བརྩི་བར་འདུག་ཀྱང་། དེའང་བརྟག་པ་དང་དཔྱད་པའི་ཡུལ་འགངས་ཆེན་ཞིག་སྟེ། དཔེར་ན་སུམ་པ་མཁན་པོ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར་གྱི་བདུད་རྩི་བཞིའི་སྐོར་འདིའང་གཙོ་བོ་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་འདི་ཉིད་ལས་གསོ་དཔྱད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ལྟ་བུར་གྱུར་པ་དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞི་དང་། གཞན་མན་ངག་ལྷན་ཐབས་སོགས་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་གི་གཞུང་ཆེན་དག་གི་གལ་གནད་ཆེ་བའི་ཆ་རྣམས་ཕྱོགས་བསྡུས་ཀྱི་སྒོ་ནས་བརྗོད་པ་ཞིག་ཏུ་སྣང་བས་གལ་སྲིད་འདི་སོག་པོའི་གསོ་རིག་ཏུ་བརྩི་བཞིན་ཡོད་ན་སོག་པོའི་གསོ་རིག་ནི་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་རེད་ཅེས་ལབ་ཆོག་པར་འདོད།

གསུམ་པ། ལུགས་མི་འདྲ་བའི་སྨན་རྒྱུའི་ཐོན་ཁུངས་དང་འབྲེལ་ནས་ཧོར་མེའི་འབྱུང་ཁུངས་བཤད་པ།

དེ་ཡང་ཧོར་མེ་ཞེས་པ་གང་འདྲ་ཞིག་ལ་ཟེར་བ་རེད་ཅེ་ན། འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ་དག་བསྟར་ལ་བརྒྱུས་ནས་རགས་ཙམ་དཔྱད་པར་བགྱིས་ན་འདི་ལྟ་སྟེ། གསོ་དཔྱད་ཀུན་གྱི་རྒྱལ་པོར་གྱུར་བ་དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞིར་འཁོད་དོན། “དཔྱད་དུ་བསྐུ་མཉེ་ཧོར་གྱི་མེ་བཙའ་དང་།”[8P14]ཞེས་དང་། ཡང་དེ་ཉིད་ཀྱི་ཚ་བ་སྤྱི་བཅོས་ཀྱི་ལེའུ་རུ། “ཧོར་གྱི་མེ་བཙས་ཀོ་ལེར་གཟེར་འཁྱུག་འཇོམས།།” [8P187]ཞེས་དང་། ལུས་སྟོད་གསོ་བའི་སྐབས་དེར་འདི་ལྟར་གསུངས་ཡོད་དེ། “བཅོས་ཐབས་རླུང་ལས་གྱུར་བའི་མགོ་ནད་ལ།། ཞུན་མར་རྗེས་ལ་འོ་མ་དྲོན་མོ་བླུད།། ཤ་སྣ་མང་བརྡུངས་འུ་སུས་བྲན་བཅོས་བདུག། ་་་་་་རྒྱ་སྲིབས་རྣམས་སུ་ཧོར་གྱི་མེ་བཙའ་བྱ།།” [8P270]ཞེས་ཧོར་མེས་རླུང་གྱུར་མགོ་ནད་བཅོས་པའི་སྐོར་འཁོད་ཡོད། ད་དུང་དུག་གསོ་བའི་ལེའུ་རུའང་འདི་འདྲ་བཀོད་ཡོད་དེ། “རྨེན་པ་སྐྲངས་ན་རུས་རྙིང་འབའ་ཆ་དང་།། ཉ་ལྕིབས་སྦྱར་བའི་ལུམས་ཀྱིས་མནན་པ་དང་།། ཁོལ་བུར་ན་སར་ཧོར་གྱི་མེ་བཙའ་བྱ།།” [8P540]ཞེས་ཧོར་མེ་འདི་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ནས་བྱུང་སྔ་བ་དང་བེད་སྤྱོད་རྒྱ་ཆེ་ལ་གཏིང་ཟབ་པ་རྟོགས་ནུས། དེ་མིན་འཆི་མེད་བདུད་རྩི་བུམ་པ་ལས། “བད་ཀན་རིམས་ལ་འབྲུ་རྙིང་ཟན།། ཉ་ལུག་གཡག་རྒོད་ཤ་དང་ཆང་།། ཀེང་རུས་བསྡུས་པའི་ཁུ་བ་བཏང་།། གོས་དྲོན་གྱོན་ལ་རན་པར་བཅག། སྨན་མཆོག་མ་ནུ་སེ་འབྲུ་སྦྱར།། དཔྱད་དུ་སྐྱུགས་བྱ་ཧོར་གྱི་མེ་བཙའ་གདབ།།” [9P81]ཅེས་དུས་སྔ་ནས་བཀོད་ཟིན།  དེ་མིན་གྲུབ་ཆའི་སྐོར་ལ་ལྷ་བཙུན་རིན་ཆེན་རྒྱ་མཚོས་མཛད་པའི་འབྲོང་རྩེ་བེ་བུམ་ཞེས་པའི་ནང་དུ། “རླུང་གི་རྐྱེན་གྱིས་ཚིགས་པ་གཟེར།། ཚིགས་པ་དྲོད་མེད་ཤིན་ཏུ་གྲང་།། དེ་ལ་ཆུ་རྡོ་སྲབ་མོ་ནི།། མེས་བསྲོས་མར་ནག་ཅུང་ཟད་བྱུགས།། རས་ཀྱིས་དྲིལ་ལ་ཡང་ཡང་དུ།། ཚིགས་པ་ལ་དུགས་ཤིན་ཏུ་ཕན།། ཧོར་གྱི་མེ་བཙའ་ཞེས་སུ་གྲགས།།” [10P183]ཞེས་གསོ་བ་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་པ་བརྒྱུད་གསོ་དཔྱད་ཀྱི་ལག་ལེན་འདི་འདྲ་དར་བ་དཔག་ཆོག་ལ། གང་ལྟར་ཞེ་ན། རླུང་གི་རྐྱེན་ཞེས་ནད་རྒྱུ་བསྟན་ཡོད་པ་དང་། ཚིགས་པ་ལ་དུགས་ཞེས་གསོ་དཔྱད་ཀྱི་ཚན་པའང་ཞིབ་པར་དགར་ཡོད་པ་སོགས་ལ་གཞིགས་ན་གསོ་བ་རིག་པ་འདི་ལ་སྒྲོམ་གཞི་དང་གཞུང་ལུགས་སོགས་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་འཕེལ་རྒྱས་ངེས་ཅན་ཞིག་བྱུང་ཡོད་པ་རྟོགས་ནུས་ཏེ། གལ་སྲིད་འདི་སོག་ཡུལ་ནས་དར་བར་བརྗོད་ན། སྐབས་དེར་སོག་ཡུལ་ལ་རླུང་མཁྲིས་བད་ཀན་སོགས་ནད་ཀྱི་རྒྱུའི་དབྱེ་བ་མེད་ཅིང་། འཇམ་རྩུབ་དཔྱད་ཀྱི་ནང་གསེས་དུགས་ཞེས་རིགས་དགར་ལུགས་སོགས་དབྱེ་བ་དེ་འདྲ་ཞིབ་མོ་རྩ་བ་ནས་མེད་པའི་གསོ་བཅོས་ཐར་ཐོར་ཞིག་ལ་མཚོན་ན་གསོ་བཅོས་ཀྱི་འབེན་དང་མདའ་བཅས་ཞིབ་པར་སྨོས་ཐུབ་པ་ནི་ཅུང་བདེ་བར་མི་འདོད་དོ།། དེ་མིན་གྲུབ་ཆའི་ངོས་ནས་བཤད་ནའང་སོག་པོའི་ཡུལ་ནས་དར་བ་ལོས་ཡིན་འདོད་པའི་གནས་མ་མཆིས་ཏེ། ཆུ་རྡོ་དང་མར་ནག་ནི་འདིའི་སྐབས་སུ་བརྗོད་པའི་ཧོར་མེའི་གྲུབ་ཆ་ཡིན་ལ། དེ་ལས་མར་ནག་ནི་སྤྱིར་མར་ནག་ཅེས་པ་མར་ནག་རང་དང་དེ་མིན་ཉུངས་མར་རམ་ཡང་ན་ཏིལ་མར་ལས་བྱས་པའི་སྣུམ་ནག་ལ་གོ་དགོས། དེ་ན་ཉུངས་མ་དང་ཏིལ་ལ་སོགས་པ་ནི་གནའ་བོའི་དུས་ནས་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་མཁས་དབང་དག་གིས་པོ་ཏིར་བཀོད་པ་དཔེར་ན། གཡུ་ཐོག་ཡོན་ཏན་མགོན་པོས་མཛད་པའི་གཡུ་ཐོག་སྔོ་འབུམ་དུ། “ཏིལ་ཤིང་བྲག་གི་སྲིབ་ལ་སྐྱེ།།(རྒན་དགའ་བའི་རྡོ་རྗེ་མཆོག་གི་འཁྲུངས་དཔེ་དྲི་མེད་ཤེལ་གྱི་མེ་ལོང་དུ་ཏིལ་ནི་འབྲུ་ཡི་གསེབ་ལ་སྐྱེ།།ཞེས་འཁོད་འདུག)ལོ་མ་ཕྲ་ཞིང་གཏོར་བ་འདྲ།། མེ་ཏོག་དཀར་ཞིང་རོ་ནི་མངར།། འབྲས་བུ་ནག་ལེབ་ནུས་པ་ཡིས།། བད་ཀན་ལྷེན་ཐབས་འཇོམས་པར་མཆོག།”[11P16]ཅེས་བཀོད་པར་གཞིགས་ན་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་སྐབས་སུའང་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་མཁས་པས་སྨན་རྫས་འདི་ཉིད་ལ་ངོས་འཛིན་གཏིང་ཆོད་པ་ཞིག་ལོན་ཡོད་པར་རྟོགས་ནུས་ལ། དེ་མིན་ཀརྨ་པ་རང་བྱུང་རྡོ་རྗེ་མཆོག་གིས་མཛད་པའི་སྨན་མིང་རྒྱ་མཚོ་རུ། “ཏིལ་དཀར་ཏིལ་ནག་རླུང་ནད་སེལ།།” [11P206]ཞེས་འཁོད་པར་བྱས་ཡོད།  དེ་བས་འདི་ཡང་སོག་པོ་དང་བསྡུར་ན་ངོས་འཛིན་དང་ཡིག་ཐོག་ཏུ་བཀོད་སྔ་བ་སོགས་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་དམན་པར་མི་མངའ་འོ།།

དེལ་དམར་གསོ་རིག་གཅེས་བཏུས་སུའང་ཧོར་མེའི་སྐོར་ལ་འདི་འདྲ་བཀོད་ཡོད་དེ། “སྣུམ་ཚུགས་གོ་སྙོད་མར་ཁུར་བཙོས་པའམ།། མཁར་གོང་སྲིན་ཅན་སྣུམ་དུ་བཙོས་གང་ཡང་།། རས་ནང་བཏུམས་པའི་ཚུགས་གྱིས་རླུང་ནད་གཟེར།། འཇོམས་པར་བྱེད་འདི་འགའ་ཞིག་ཧོར་གྱི་མེར།། གསུངས་ཀྱང་མེ་བཙར་མི་གཏོགས་དུགས་ལ་གཏོགས།།” [12P829]ཞེས་པ་བརྗོད་ཡོད།  དེའང་ཧོར་གྱི་མིང་དོན་སྐོར་གོང་དུ་འཆད་ཟིན་ལ། བེ་བུམ་ནག་པོ་དང་གཉིས་ཆར་དུགས་སུ་གཏོགས་པར་བརྗོད་ནའང་འདིར་མི་འདྲ་བ་ནི་རྒྱུའི་གྲུབ་ཆའི་ཐད་དུ་གོ་སྙོད་དང་མཁར་གོང་གཉིས་བཀོད་ཡོད། སྨན་རྫས་འདི་གཉིས་ཀྱི་སྐོར་ལ། རྗེ་དེལ་དམར་བའི་དྲི་མེད་ཤེལ་ཕྲེང་དུ། “གོ་སྙོད་རླུང་ཚད་དུག་དང་མིག་ནད་སེལ།།” [13P318] ཞེས་རླུང་ནད་སོགས་ལ་ཕན་པར་བརྗོད་པ་དང་། དེ་མིན་ད་དུང་དམ་པ་ཁོང་གིས་རིན་ཆེན་སྤུངས་པ་དང་། རྗེ་རང་བྱུང་བ་སོགས་ཀྱི་གསུངས་ལུང་དུ་དྲངས་ནས་བརྗོད་ཡོད་ནའང་འདིར་བརྗོད་པའི་ངལ་བ་མ་མཆིས། དེ་མིན་སྒྲོལ་མ་སྔོ་འབུམ་དུའང་གོ་སྙོད་ཀྱི་སྐོར་འདི་ཞིབ་གསལ་བཀོད་ཡོད་པ་སོགས་ལ་གཞིགས་ན་སྨན་རྫས་འདི་ཉིད་བོད་ཀྱིས་ངོས་བཟུང་བ་དང་ཡིག་ཐོག་ཏུ་བཀོད་སྔ་བ་ཤེས་ནུས། རྒན་དགའ་བའི་རྡོ་རྗེ་མཆོག་གི་འཁྲུངས་དཔེ་དྲི་མེད་ཤེལ་གྱི་མེ་ལོང་དུ་འདིའི་སྐྱེ་སའི་གནས་ཡུལ་གྱི་སྐོར་ལ། “ལྗོངས་ཡོངས་ཀྱི་ས་ཁད་སྨི་༡༨༠༠~༤༣༠༠བར་གྱི་ཡུལ་ཀུན་ཏུ་ཡོད་པ་དང་། ཞིང་འབྲོག་གཉིས་ཀའི་སྤང་དང་། ས་ནག ཞིང་རྒོད། ལམ་འགྲམ་སོགས་གང་སར་འཁྲུངས་ཤིང་།” [14P252] ཞེས་འཁོད་འདུག་པར་གཞིགས་ན་གོ་སྙོད་འདི་བོད་ཀྱི་ས་ཁུལ་གང་ས་གང་དུ་སྐྱེས་ཡོད་པ་ཤེས་ནུས། དེ་ན་སོག་པོ་དང་བསྡུར་ན་འདི་ལ་གཞུང་ལུགས་དང་ཐོན་ཁུངས་གང་ཅིའི་ཐད་དམན་པར་མི་འདུག་གོ། གཞན་མཁར་གོང་ཞེས་པ་འདི་ནི་དཀར་གོང་ཞེས་པ་སྟེ། རྗེ་རང་བྱུང་བའི་སྨན་མིང་རྒྱ་མཚོ་རུ། “དཀར་གོང་སྲིན་ཅན་སོ་སྲིན་སེལ།།” [11P202]ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་དང་། རྗེ་དེལ་དམར་བས་ཀྱང་། “དཀར་གོང་སྲིན་འདོན་གདོན་སྐྲོད་དུག་ལ་ཕན།” ཞེས་དང་། “རིགས་སྲིན་ཅན་དང་སྲིན་མེད་གཉིས། སྲིན་ཅན་སྔོ་ལ་མཁྲེགས་ཤིང་འོད་དང་ལྡན་པ་དང་འབུ་སྲིན་སོང་བའི་ཤུལ་ལྟ་བུའི་བུག་གསེང་ཡོད་པའོ།། སྲིན་མེད་ནི་དཀར་ལ་དྭངས་པ་ལུག་ཚིལ་འདྲ་བའོ།། གང་ཡང་ལྷད་མེད་ལ་དྭངས་པ་དགོས། ཅོང་ཞི་ངན་རིགས་དང་མ་ནོར་བ་གལ་ཆེ།” [13P129]ཞེས་པར་གཞིགས་ན་སོག་པོའི་སྨན་པ་འགའི་ཧོར་མེ་འདི་ལ་ཅོང་ཞི་བཀོལ་ཀྱིན་ཡོད་པ་འཁྲུལ་བའི་གནས་ཤིག་ཡིན་པ་རྟོགས་ནུས་ལ། དཔེར་ན་སོག་པོ་ལུང་རིག་བསྟན་དར་གྱིས་མཛད་པའི་རྒྱུད་བཞིའི་བརྡ་བཀྲོལ་ཨ་རུ་རའི་ཕྲེང་མཛེས་ཞེས་པའི་ནང་དུ།“ཧོར་གྱི་མེ་བཙའ་ནི་གོ་སྙོད་ཅོང་ཞི་སྣུམ་བསྲོས་ཚན་མོས་ཚ་དུགས་བྱ་བ།” [15P20]ཞེས་ཧོར་མེར་ཅོང་ཞི་བཀོལ་ཡོད་པ་དང་། ཅོང་ཞི་འདི་སྨན་རྒྱུའི་ཐད་ནས་ཀྱང་དྲི་མེད་ཤེལ་ཕྲེང་དུ། “ཅོང་ཞིས་འཁྲུ་གཅོད་བད་ཀན་ཚ་བ་སེལ།།” [13P112] ཞེས་བཀོད་ཡོད་པས་རླུང་ནད་དང་འབྲེལ་བ་ཆེར་མེད་ལ། དེལ་དམར་བའི་དགོངས་པ་དང་ཡང་འགལ་བར་མཐོང་། དེ་ལྟར་ན་གལ་སྲིད་ཧོར་མེ་འདི་སོག་ཡུལ་ནས་དར་བར་བརྗོད་ན་འཁྲུལ་གཞི་འདི་བོད་ཀྱིས་མཁས་པའི་བསལ་དགོས་པ་འདིའང་ཁྱད་མཚར་བའི་གནས་ཤིག་ཏུ་འདུག་སྙམ།

འབྲི་གུང་གཅེས་བསྡུས་ཀྱི་མན་ངག་བླ་མའི་ཞལ་རྒྱུན་ཟབ་གནད་བཀྲོལ་བའི་ཟིན་བྲིས་ལས། “ཧོར་གྱི་མེ་བཙའི་སྨན་གསུམ་(ཛཱ་ཏི་སྒ་སྐྱ་གོ་སྙོད)་རས་ཐུམ་སྣུམ་དུ་བཙོས་ནས་ཤས་བཟོད་ཙམ་དུ་གཏུག རྗེས་གཅོད་པའི་མེ་གསང་ཚིགས་པ་དང་པོ་བཅུ་གསུམ་པ་བཅུ་དགུ་པ་གསུམ་བསྲེགས་པར་བྱའོ།།” [16P399]ཞེས་བརྗོད་པར་གཞིགས་ན། གོ་སྙོད་ནི་གོང་དུ་སོང་ཚར་ལ། ཛཱ་ཏིའི་སྐོར་འདི་རགས་ཙམ་ཞུ་བར་བྱས་ན། དྲི་མེད་ཤེལ་ཕྲེང་དུ། “ཛཱ་ཏིས་རླུང་འཇོམས་སྙིང་གི་ནད་རྣམས་སེལ།།” ཞེས་དང་། དཀའ་འགྲེལ་ལས། “དབྱེ་བ་ཛཱ་ཏི་རིགས་གཉིས་ཏེ།། ཆེ་ཞིང་ཅུང་ཟད་སྣུམ་པ་དང་།། ཆུང་ཞིང་རྡོག་ཏུ་འདྲིལ་བའོ།། གཉེར་མ་ཅན་ནི་མ་སྨིན་པ།། ལང་ཀའི་གླིང་ནས་འོང་བ་དང་།། གླིང་གཞན་དག་ནས་འོང་བ་ཡིན།།” [13P142]ཞེས་འཁོད་པ་འདིའི་སྟེང་ནས་བསམ་བློ་བཏང་ན། ལང་ཀ་ཞེས་པ་འདི་ནི་ལང་ཀ་པུ་རི་སྟེ་རྒྱ་གར་གྱི་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་སྲིན་པོའི་ཡུལ་ཞེས་པ་དེ་ལ་གོ་ཞིང་། དེང་སྐབས་ཀྱི་སི་ལི་ལན་ཁཱ་(斯里兰卡)ཞེས་པའི་ས་ཆ་དེར་གོ་བས། ས་གནས་དང་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་སོགས་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་ཡུལ་འདི་དང་འབྲེལ་བ་བྱེད་མཁན་ནི་སོག་པོ་ལས་བོད་སྔ་བར་འདུག་སྙམ། དེ་ལས་གཞན་པ་གོང་དུ་བརྗོད་པའི་གྲུབ་ཆ་དག་ལས་སྒ་སྐྱ་འདིའི་འབྱུང་ཁུངས་སོགས་ཀྱི་སྐོར་རགས་ཙམ་ཞུ་བར་བྱས་ན། དེ་ཡང་དྲི་མེད་ཤེལ་ཕྲེང་དུ། “སྒ་སྐྱས་བད་རླུང་སེལ་ཞིང་ཁྲག་འཆག་འཇུ།།” ཞེས་དང་། “རྒྱ་ནག་ཡུལ་དུ་སྡོང་པོ་ནས་ཀྱི་སོག་མ་ལྟ་བུ་བུངས་མཐུག་པའི་རྩ་བ་རེ་རལ་ལྟར་གཅིག་ལ་གཅིག་འབྲེལ་འདོམ་ལྔ་དྲུག་ཙམ་ཁྱབ་པ་དབྱིབས་སྒ་དམར་རམ་ར་མཉེ་ལྟར་ལ་དྲི་ཞིམ་པ་ཁོང་སྤུ་ཡོད་པ་སྐམས་ནས་མཁྲེགས་པ་ཤིན་ཏུ་བཟང་བར་མཐོང་ངོ་།།” [13P245]ཞེས་པའི་འབྱུང་ཁུངས་རྒྱ་ནག་ཏུ་བརྗོད་པ་དང་། རྒན་དགའ་བའི་རྡོ་རྗེ་ལགས་ཀྱིས་ཀྱང་འཁྲུངས་ཡུལ་ཚ་གྲང་སྙོམས་ཤིང་དྲོད་ཚད་ཆེ་བའི་ས་ཁུལ་གང་དུའང་འདེབས་འཛུགས་བྱེད་དགོས་པའི་སྒ་རིགས་ཏེ། ཞེས་གོང་གི་རྒྱ་ནག་ཏུ་བསྟན་པ་ནང་བཞིན་ཚ་དྲོད་ཆེ་བའི་ཡུལ་དུ་སྐྱེ་བར་བསྟན་པས་སོག་པོའི་མཐོ་སྒང་དང་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་གཉིས་ཆར་མེད་པ་ལྟར་གྱི་སྨན་རྫས་ཤིག་ཏུ་མངོན་འདུག དེ་ན་རྒྱ་ནག་ལྟ་བུར་མཚོན་ན་སོག་བོད་གང་དང་འབྲེལ་བདེ་བ་ཡིན་ལ། ཁྱད་པར་བོད་ལ་དུས་རབས་བདུན་པ་ནས་བཟུང་གཉེན་འབྲེལ་སོགས་ཀྱི་འགོ་ཚུགས་པས་གང་དེའི་ཡུལ་གྱི་ཐོན་དངོས་རྩ་ཆེན་དང་རིག་གནས་སོགས་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་འབྲེལ་འདྲིས་བྱུང་ཡོད་པ་རིགས་པས་དཔག་ཆོག

གཞན་ཀོང་སྤྲུལ་རིན་པོ་ཆེའི་ཟིན་ཏིག་གཅེས་བཏུས་བདུད་རྩིའི་ཐིགས་པ་རུ། “རླུང་གསང་སྤྱི་གཙུག ཚིགས་པ་དྲུག་བདུན། བྲང་གཞུང་། གཉའ་ལྟག རྐང་ལག་གི་མཐིལ་བཞི་སོགས་ལ་ཛཱ་ཏི་མར་སྦྱར་རམ་ཕྱེ་འཕུར་བྱུགས། ཡང་ན་ཧོར་གྱི་མེ་བཙའ་ཞེས་གོ་སྙོད་འབྲས་བུའི་ཕྱེ་མ་དང་ཕྱེ་འཕུར་སྦྱར་བ་རས་ཐུམ་བྱས་ཏེ་མེ་ལ་ཚན་མོར་བསྲོས་པས་དེ་རྣམས་སུ་དྲོད་དུགས་བྱ།” [17P3]ཞེས་པ་དེ་དང་གཞན་སྡེ་དགེ་བླ་སྨན་རིན་ཆེན་འོད་ཟེར་གྱིས་ཀྱང་། “རླུང་གི་རྐྱེན་གྱིས་ཚིགས་པ་གཟེར།། ཚིགས་པ་དྲོད་མེད་ཤིན་ཏུ་གྲང་།། དེ་ལ་ཆུ་རྡོ་སྲབ་པ་ནི།། མེར་བསྲོས་མར་ནག་ཅུང་ཟད་བྱུག། རས་ཀྱི་དྲིལ་ལ་ཡང་ཡང་དུ།། ཚིགས་པ་ལ་བདུག་ཤིན་ཏུ་ཕན།། ཧོར་གྱི་མེ་བཙའ་ཞེས་སུ་གྲགས།། “[18P446] ཞེས་པ་འདི་གཉིས་ནི་གོང་དུ་སོང་ཚར་བ་ནང་བཞིན་ཁྱད་པར་མེད་པས་འདིར་བསྐྱར་ཟློས་ཀྱི་ངལ་བ་མ་མཆིས་སོ།།

མཇུག་བསྡུ་བ།

གོང་བརྗོད་ཀྱི་སྐད་ཆ་དང་དཔྱད་གཞི་དེ་དག་མདོར་བསྒྲིལ་ནས་རགས་ཙམ་ཞུ་བར་བྱས་ན། དེ་ཡང་ཧོར་གྱི་མེ་བཙའ་ཞེས་པ་འདི་སོག་པོའི་ལུགས་ཀྱི་དཔྱད་བཅོས་ཤིག་ལ་ངོས་བཟུང་ནས་བརྗོད་པར་བྱས་ན་ཕྱོགས་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་ཡིན་ཐག་ཆོད་ཀྱི་དཔང་རྟགས་མེད་པ་དཔེར་ན། ཧོར་ཞེས་པའི་མིང་ཚིག་འདི་གོ་བའི་ཡུལ་མང་བོར་འདུག་པ་དང་། སྐབས་དེའི་ཧོར་དང་དེང་སྐབས་ཀྱི་ཧོར་གཉིས་གཅིག་ཏུ་མི་མཐོང་བ། རིགས་རུས་ཀྱི་ཐད་ནས་འཆད་ཀྱང་ཧོར་འདི་བཙན་པོའི་རྒྱུད་ལས་ཆད་པ་ཤུགས་ཆེ་བ། རིག་གནས་སོགས་ཀྱི་བརྗེ་རེས་དང་ཕན་ཚུན་འགྲོ་འོང་དེའང་སོག་པོ་དང་བསྡུར་ན་ཟ་ཧོར་སྔ་བས་གལ་སྲིད་ཧོར་ཞེས་པའི་མིང་ཚིག་འདི་མི་རིགས་གཞན་ཞིག་ལ་སྦྱར་དགོས་ན་སོག་པོ་ལ་བབས་མེད། དེ་མིན་གཞན་པ་ཧོར་ཞེས་པ་འདི་འདོད་རྒྱལ་གྱི་མིང་ཚིག་ཅིག་ཀྱང་ཡིན་པའི་ངེས་པ་ཡོད་པ་སོགས་ཀྱི་ཆ་ནས་ཧོར་འདི་སོག་པོ་ཡིན་ཐག་ཆོད་ལབ་པ་ནི་མ་ངེས་སོ།། གཞན་བྱང་ཕྱོགས་ཙམ་གྱི་སོག་པོར་སྒྲུབ་པ་ནི་ཤིན་ཏུ་ཐལ་ཆེ་བས་དེ་ལ་ཡིད་གཏད་ཆོག་པའི་གནས་ཤིན་ཏུ་དབེན་པར་འདོད་དོ།། གསོ་རིག་གི་ལོ་རྒྱུས་དང་བྱུང་འཕེལ། རིག་གནས་བརྗེ་རེས་སོགས་ཀྱི་ཐད་ནས་ཀྱང་གོང་དུ་བརྗོད་པ་ནང་བཞིན་ཧོར་གྱི་མེ་བཙའ་འདི་སོག་པོའི་ཡིན་པར་བརྗོད་ཆོག་པ་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་རྙེད་མ་སོང་། དེ་བས་བདག་གིས་ཧོར་མེའི་གྲུབ་ཆའི་སྟེང་ནས་དབྱེ་ཞིབ་བགྱིས་པ་འདིའང་གྲུབ་ཆའམ་སྨན་རྒྱུའི་ཐོན་ཁུངས་དང་ངོས་འཛིན་སོགས་སོག་པོ་དང་བསྡུར་ན་དེ་དག་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ནས་འབྱུང་སྔ་བ་དང་ངོས་འཛིན་གཏིང་ཆོད་པ་སོགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་དང་ལྡན་པས།ཧོར་གྱི་མེ་བཙའ་ཞེས་པ་འདི་ལ་ཤིན་ཏུ་བརྟན་པའི་དཔང་རྟགས་ཤིག་རྙེད་པ་མ་གཏོགས་ཧོར་རམ་སོག་པོའི་ཡིན་པར་བརྗོད་པ་ནི་ཁུངས་མེད་རྫུན་གྱིས་སྤྲས་པའི་སྐད་ཆ་ལས་མ་འདས་སོ།།

དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།

1 ཏཱ་སི་བྱང་ཆུབ་རྒྱལ་མཚན་སོགས། རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་རྒྱས་པ། [M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1986.05

2 དཔེ་རྙིང་ཕྱོགས་སྒྲིག ཁུ་བྱུག་སྔོན་མོའི་སྒྲ་དབྱངས། [M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017.04

3 སུམ་པ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར། སུམ་པ་པཎྜི་ཏ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གསུང་འབུམ་བཞུགས་སོ།། པོད་གཉིས་པ། པོད་གསུམ་པ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015.12

4 རྫོང་པ་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོ། རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ་བཞུགས། [M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019.08

5 དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། [M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018.10

6  ས་སྐྱ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན། རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།   2015.04

7 ཁྲིན་ཆིན་དབྱིན་གྱིས་བརྩམས། སྐལ་བཟང་དར་རྒྱས་ཀྱིས་བསྒྱུར། ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཏི་ཤྲི་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་མཛད་རྣམ། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུ་ཁང་། 2011.06

8 གཡུ་ཐོག་ཡོན་ཏན་མགོན་པོ། བདུད་རྩི་སྙིང་པོ་ཡན་ལག་བརྒྱད་པ་གསང་བ་མན་ངག་གི་རྒྱུད།[M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017.07

9 སློབ་དཔོན་པདྨ་འབྱུང་གནས། སློབ་དཔོན་པད་འབྱུང་གི་སྨན་ཡིག་གཅེས་བཏུས། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019.04

10  ལྷ་བཙུན་རིན་ཆེན་རྒྱ་མཚོ། འབྲོང་རྩེ་བེ་བུམ།། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019.04

11 གཡུ་ཐོག་ཡོན་ཏན་མགོན་པོ་སོགས། སྔོ་འབུམ་སྨན་གྱི་གཏེར་མཛོད། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019.04

12 དེའུ་དམར་བསྟན་འཛིན་ཕུན་ཚོགས། དེའུ་དམར་གསོ་རིག་གཅེས་བཏུས། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019.04

13 དེའུ་དམར་བསྟན་འཛིན་ཕུན་ཚོགས། ཤེལ་གོང་ཤེལ་ཕྲེང་། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019.04

14 དགའ་བའི་རྡོ་རྗེ། སྨན་གྱི་འཁྲུངས་དཔེ་དྲི་མེད་ཤེལ་གྱི་མེ་ལོང་། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018.11

15 སོག་པོ་ལུང་རིག་བསྟན་དར། རྒྱུད་བཞིའི་བརྡ་བཀྲོལ་ཨ་རུ་རའི་ཕྲེང་མཛེས། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019.04

16 འབྲི་གུང་ཆོས་གྲགས་སོགས། འབྲི་གུང་སྨན་རྩིས་ཕྱོགས་སྒྲིག [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019.04

17 ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ་སོགས། གསོ་རིག་ཟིན་ཏིག་ཡང་ཏིག [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019.04

18 རིན་ཆེན་འོད་ཟེར། སྡེ་དགེ་བླ་སྨན་གྱི་སྨན་ཡིག་གཅེས་བཏུས། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019.04

19 图门乌力吉  蒙医药学发展史概述 [J] 中国民族医药杂志 2018.12 第24卷 第12期

20 རྒྱལ་མོ་འབྲུག་པ། རྒྱལ་མོ་འབྲུག་པའི་ཆེད་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2016.11

རྡོ་རྗེ་ཐར། བོད་ལྗོངས་བོད་ལུགས་གསོ་རིག་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་༢༠༢༢ལོའི་འབུམ་རམས་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མ།

དབྱངས་དགའ། བོད་ལྗོངས་བོད་ལུགས་གསོ་རིག་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ།

– – – – –