ནང་དོན་སྙིང་བསྡུས། དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་ནང་ཕྱི་ལོ་༡༨༦༢ ལོར་བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་ཧོ་ཐོག་ཐུ་སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པ་ངག་དབང་ཡེ་ཤེས་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱལ་མཚན་(༡༨༡༦-༡༨༦༣)དང་། སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་པོ་(༡༧༩༥-༡༨༦༤) གཉིས་ཀྱི་དབར་མི་མཐུན་པའི་འགལ་ཟླ་ཚབས་ཆེ་བྱུང་སྟེ། རྒྱལ་ཚབ་ཀྱིས་སྡེ་སྲིད་ཀྱི་གོ་གནས་ནས་གནས་དབྱུངས་དང་སྦྲགས་སྙེ་མོ་རྒྱལ་བྱེད་ཚལ་གྱི་དགོན་པར་བཟང་བཙོན་ལྟ་བུར་བཞག་པའི་སྐབས་སུ། སྡེ་སྲིད་ཀྱི་བློས་ཐུབ་གྲོགས་པོ་དགའ་ལྡན་ཤར་རྩེ་དགོན་པའི་ཕྱག་མཛོད་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་ཐབས་བརྒྱ་ཇུས་སྟོང་གི་ལམ་ནས་བལ་ཡུལ་གྱི་བློན་ཆེན་འཇང་སྦ་ཐུར་ལ་ལྐོག་ཏུ་འབྲེལ་བ་བྱས་པ་དང། ཕྱི་ལོ་༡༨༦༣ ལོར་དྲག་པོ་དམག་གི་དཔུང་རོགས་སློང་ནས་ཉག་རོང་གི་ངོ་རྒོལ་གྱེན་ལོག་ཞོད་འཇགས་སུ་བཏང་བའི་སྐོར་དེ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཁག་ནང་གསལ་ཁ་གཏན་ནས་མེད་པས། འདིར་བལ་ཡུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཁུངས་ལྡན་ཁག་གསུམ་ལ་གཞིར་བཞག་ནས་མདོ་ཙམ་གླེང་སློང་ཞུས་ཡོད།
བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ། རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་། སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ། གོར་བློན་འཇང་སྦ་ཐུར། དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ། སྙེ་མོ་རྒྱལ་བྱེད།
ཐོག་མའི་གླེང་གཞི།
དུས་རབས་བཅུ་དགུ་པ་ནི་འཛམ་གླིང་སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་འགྱུར་ལྡོག་དང་རྙོག་འཛིང་ཧ་ཅང་མང་བའི་དུས་རབས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་། བོད་གངས་ཅན་ལྗོངས་ལ་མཚོན་ན་ཡང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་རྙོག་འཛིང་ཧ་ཅང་མང་པོ་གཅིག་མཇུག་གཉིས་མཐུད་དུ་བྱུང་བའི་དུས་ངན་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ཕྱི་ལོ་༡༨༤༡ ལོར་ལ་སིང་དམག་འཁྲུག་བྱུང་བ་དང་། ཕྱི་ལོ་༡༨༥༥ ལོར་གོར་བོད་དམག་འཁྲུག་བྱུང་བ། ཕྱི་ལོ་༡༨༦༢ ལོར་རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་ཧོ་ཐོག་ཐུ་དང་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་པོའི་དབར་འགལ་ཟླ་བྱུང་བ། ཕྱི་ལོ་༡༨༦༣ལོར་གཞུང་དམག་གིས་ཉག་རོང་དམག་ཚར་བཅད་པ་དང་། ཕྱི་ལོ་༡༨༧༣ ལོར་ལྷ་སྡོད་བལ་པོའི་གཞུང་ཚབ་དང་བོད་པའི་དབར་རྙོག་དྲ་བྱུང་བ་དང་། དེ་བཞིན་ཕྱི་ལོ་༡༨༨༣ ལོར་ལྷ་སར་གནས་སྡོད་བལ་པོའི་ཚོང་པ་ཞིག་དང་བོད་ཀྱི་བུད་མེད་གཉིས་ཀྱི་དབར་རྩོད་རྙོག་བྱུང་ནས་བལ་བོད་རྒྱལ་ཁབ་གཉིས་དབར་འགལ་ཟླ་བྱུང་བ་སོགས་ཕྱི་ནང་གི་རྐྱེན་ངན་རུ་འཛིངས་པའི་དུས་རབས་ཤིག་འཁེལ་ཡོད་པ་མ་ཟད། སྐྱིད་པོ་ཉིས་བརྩེགས་མེད་པར་སྡུག་པོ་གསུམ་བརྩེགས་ཟེར་བ་དང་། མུ་གེའེི་སྒང་ལ་ཟླ་ལྷག་དང་འགྱེལ་བའི་སྒང་ལ་རྡོག་བརྫིས་ཟེར་བའི་དཔེ་ལྟར་རྒྱལ་ཚབ་དང་ཨམ་བན་གཉིས་ངན་པ་ལག་སྦྲེལ་གྱིས་༸གོང་ས་རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་དགུ་པ་ནས་བཅུ་གཉིས་བར་སྐུ་ཕྲེང་བཞི་བསྟུད་མར་དགུང་ན་ཤིན་ཏུ་ཕྲ་མོ་ནས་དགོངས་པ་གཞན་དོན་དུ་གཤེགས་[1]པ་སོགས་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་མགོ་ཐོག་ལ་ལས་དབང་གི་ཉི་མ་ནག་པོ་དུས་གཅིག་ཏུ་ཤར་བ་བཞིན་མི་འདོད་པའི་རྐྱེན་ངན་དང་བར་ཆད་མང་དག་ཅིག་བསྟུད་མར་བྱུང་ཡོད། དེ་དག་གི་ཁྲོད་ནས་སྐབས་དེར་བོད་ནང་རྙོག་དྲ་ཆེ་ཤོས་ཤིག་བྱུང་བ་ནི་རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་ཧོ་ཐོག་ཐུ་སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པ་ངག་དབང་ཡེ་ཤེས་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱལ་མཚན་(༡༨༡༦-༡༨༦༣)དང་། སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་པོ་(༡༧༩༥-༡༨༦༤)རྣམ་གཉིས་ཀྱི་དབར་ཐུགས་སྣང་མ་གཤིན་པའི་འགལ་ཟླ་ཚབས་ཆེ་བྱུང་སྟེ། རྒྱལ་ཚབ་ཀྱིས་སྡེ་སྲིད་ཀྱི་གོ་གནས་ནས་གནས་དབྱུངས་དང་སྦྲགས་སྙེ་མོ་རྒྱལ་བྱེད་ཚལ་གྱི་དགོན་པར་བཟང་བཙོན་ལྟ་བུར་བཞག་པའི་སྐབས་སུ་སྡེ་སྲིད་ཀྱི་བློས་ཐུབ་གྲོགས་པོ་དགའ་ལྡན་ཤར་རྩེ་དགོན་པའི་ཕྱག་མཛོད་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་བརྒྱུད་བལ་ཡུལ་གྱི་བློན་ཆེན་འཇང་སྦ་ཐུར་ལ་ལྐོག་འབྲེལ་ཞུས་པ་དང་། དེ་རྗེས་ཕྱི་ལོ་༡༨༦༣ ལོར་ཉག་རོང་མགོན་པོ་རྣམ་རྒྱལ་ཕ་བུ་གཉིས་ཀྱིས་བོད་གཞུང་ལ་ངོ་རྒོལ་གྱེན་ལོག་བྱས་པའི་སྐབས་སུ་བལ་ཡུལ་ནས་དམག་རོགས་སློང་བའི་སྐོར་དེ་དག་ད་བར་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཁག་ནང་མཇལ་རྒྱུ་མེད་ཀྱང་། དབྱིན་ཡིག་ཐོག་བྲིས་པའི་བལ་ཡུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཚད་ལྡན་གསུམ་སྟེ་ཨ་རིའི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་རའོ་སིའི་ Leo E. Rose ཡིས་བརྩམས་པའི་བལ་ཡུལ་གྱི་འཚོ་གནས་ཐབས་ཇུས་<<Nepal Strategy for Survival>> ཞེས་པ་དང་། བལ་ཡུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་དང་རྩོམ་པ་པོ་ཨུ་པ་ཊི་ Prem R. Uprety ཡིས་བརྩམས་གནང་བའི་བལ་བོད་ཀྱི་འབྲེལ་ལམ་ <<Nepal-Tibet relations 1850-1930 years of hopes, Challenges and Frustrations.>> ཞེས་པ་དང་། ཡང་བལ་ཡུལ་གྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་མཱི་ཤཱི་རཱ་Tirtha Prasad Mishra ཡིས་བརྩམས་གནང་བའི་དཔེ་དེབ་ <<The taming of Tibet: A history account of compromise and confrontation in Nepal-Tibet Relations (1900-1930)>> ཞེས་པ་འདི་གསུམ་གྱི་ནང་གསལ་པོར་འཁོད་ཡོད་པས་དེའི་སྐོར་ལ་མདོ་ཙམ་གླེང་བསླངས་ཏེ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སྟོང་ཆ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་སྐོང་བའི་འབད་བརྩོན་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།
དང་པོ། རྒྱལ་ཚབ་ཀྱི་གོ་དོན་དང་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས་ཙམ་གླེང་བ།
བོད་སྐད་དུ“རྒྱལ་ཚབ་”ཅེས་པའི་མིང་བཏགས་པ་སྔ་ཤོས་ནི་རྒྱལ་ཚབ་མི་ཕམ་པ་ཡིན། བཀའ་འགྱུར་དུ་བཀོད་པ་ལྟར་ན། སྟོན་པ་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པ་དགོངས་པ་མ་རྫོགས་གོང་དུ་ཁོང་གི་དགེ་ཕྲུག་བྱམས་པ་མགོན་པོ་རྒྱལ་ཚབ་ཏུ་བསྐོས་ནས་མིང་ལ་རྒྱལ་ཚབ་མི་ཕམ་པ་ཞེས་བཏགས་ཡོད། དེའི་རྗེས་སུ་རྗེ་ཙོང་ཁ་པའི་སློབ་མ་དར་མ་རིན་ཆེན་ལ་རྒྱལ་ཚབ་རྗེ་ཟེར་བ་ཡིན། རྒྱལ་ནི་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་དོན་ཡིན་པ་དང་། ཚབ་ནི་འཐུས་མིའམ་ཡང་ན་ངོ་ཚབ་ཀྱི་དོན་དང་། རྗེ་ནི་རྒྱལ་ཁ་ལེན་མཁན་ནམ་རིན་པོ་ཆེའི་དོན་ཡིན་ལ། དེ་ནི་རྗེ་ཙོང་ཁ་པའི་རྒྱུན་འཛིན་པ་དང་རྒྱུན་འཛིན་མཁན་ཞེས་པའི་དོན་ཡིན། དེར་བརྟེན། སྐབས་དེའི་རྒྱལ་ཚབ་ཅེས་པ་ནི་ཆོས་བདག་གམ་ཡང་ན་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་ཤུལ་འཛིན་མཁན་ཡིན་པས། ཆོས་ལུགས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་ལས། ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཤུགས་དང་འབྲེལ་བ་ཡེ་ནས་མེད། རྒྱལ་ཚབ་ཅེས་པ་ནི་དུས་རྒྱུན་རྒྱལ་པོའི་སྐུ་ཚབ་ལ་བརྗོད་ཀྱི་ཡོད་ཀྱང་། སྐབས་དོན་འདིར་གླེང་བའི་རྒྱལ་ཚབ་ཅེས་པ་ནི་བོད་ཀྱི་བླ་ན་མེད་པའི་དབུ་ཁྲིད་༸གོང་ས་རྒྱལ་དབང་རིན་པོ་ཆེའི་སྐུ་ཚབ་ལ་བརྗོད་ཀྱི་ཡོད་ཅིང་། དེ་ཡང་༸སྐྱབས་མགོན་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་གི་སྐུ་ཕྲེང་གང་རུང་ཞིག་དགོངས་པ་གཞན་དོན་དུ་གཤེགས་པ་ནས་སླར་ཡང་སྲིད་མཆོག་སྤྲུལ་རིན་པོ་ཆེ་ཕེབས་ནས་གང་དེས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཐུགས་འགན་མ་བཞེས་པའི་བར་གྱི་ལོ་ངོ་བཅུ་བདུན་བཅོ་བརྒྱད་ཙམ་གྱི་དུས་ཡུན་རིང་བོད་བསྟན་པ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཐུགས་འགན་བཞེས་མཁན་བླ་སྤྲུལ་ཞིག་ཕེབས་ཀྱི་ཡོད་པ་དེར་བརྗོད་ཀྱི་ཡོད། བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་རྒྱལ་ཚབ་ཐོག་མ་དེ་རྒྱལ་ཚབ་དེ་མོ་ཧོ་ཐོག་ཐུ་སྐུ་ཕྲེང་དྲུག་པ་ངག་དབང་འཇམ་དཔལ་བདེ་ལེགས་རྒྱ་མཚོ་(༡༧༢༢-༡༧༧༧) ཡིན་ཞིང་། ༸རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་བདུན་པའི་(༡༧༠༨-༡༧༥༧)སྐབས་སུ་ཐོག་མར་བྱུང་བ་དང་། ཁོང་གིས་མེ་གླང་ཕྱི་ལོ་(༡༧༥༧-༡༧༧༧)བར་མི་ལོ་ཉི་ཤུའི་རིང་རྒྱལ་ཚབ་གནང་ཡོད་ཅིང་། རྒྱལ་ཚབ་མཐའ་མ་དེ་ནི་སྟག་བྲག་སྤྲུལ་སྐུ་ངག་དབང་གསུང་རབ་མཐུ་སྟོབས་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་ནི་༸རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་བཞི་པ་ཆེན་པོ་མཆོག་སྐུ་ན་ཧ་ཅང་ཕྲ་བའི་སྐབས་ཀྱི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ཚབ་བམ་སྲིད་སྐྱོང་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ཁོང་གིས་ཕྱི་ལོ་༡༩༤༡-༡༩༥༠ བར་དུས་ཡུན་ལོ་ངོ་དགུའི་རིང་རྒྱལ་ཚབ་ཀྱི་ཐུགས་འགན་བཞེས་ཡོད། རྒྱལ་བའི་ཡང་སྲིད་མ་རྙེད་གོང་ནས་གཞུང་སྲིད་བཟུང་མཁན་དེར་རྒྱལ་ཚབ་དང་། རྒྱལ་བའི་ཡང་སྲིད་ཕེབས་ནས་གཞུང་སྲིད་བཟུང་མཁན་དེར་སྲིད་སྐྱོང་ཞེས་ཞུ་བས། རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་དང་སྲིད་སྐྱོང་སྟག་བྲག་ཅེས་ཞུ་བ་ཡིན་པ་དེའང་ཞོར་ལ་ཐལ་ལོ།།
སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་པོ་ནི་པ་སྣམ་ཁུལ་གྱི་སྒེར་སྤེལ་བཞི་བའི་ཆོས་མཛད་ཡིན་ཞིང་། བཤད་སྒྲ་བཀའ་བློན་དོན་གྲུབ་རྡོ་རྗེ་བསམ་ཡས་དགོན་པའི་ཉམས་གསོའི་འགན་འཁུར་གྱི་ཕྱག་ལས་གནང་སྐབས་ཐོག་མར་ངོ་ཤེས་བྱུང་བ་དང་། ཁོང་མི་འཇོན་པོ་དང་ཡིག་རྩིས་སོགས་ལ་ཡང་མཁས་པོ་ཡོད་པས་བཤད་སྒྲའི་སྲས་མོ་དང་གཉེན་སྒྲིག་གནང་བ་དང་། བཤད་སྒྲ་བཀའ་བློན་དོན་གྲུབ་རྡོ་རྗེར་རིགས་སྲས་མེད་པས་དཔལ་འབྱོར་རྡོ་རྗེ་བཤད་སྒྲའི་མིང་ཐོག་ནས་བོད་གཞུང་གི་ཞབས་སྡོད་ཞུས་ཤིང་། དེ་ནས་རིམ་བཞིན་ཤིང་རྟ་ཕྱི་ལོ་༡༨༣༤ ལོར་བོད་དང་ལ་དྭགས་གཉིས་དབར་དམག་འཁྲུག་བྱུང་སྐབས་བཤད་སྒྲ་དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་པོ་དབུས་མདའ་དཔོན་གྱི་མཚན་ཐོག་ནས་མངའ་རིས་ཕྱོགས་སུ་བསྐྱོད་དེ་ཕ་རོལ་པོའི་དམག་དང་འཐབ་ལག་འཕྲོད་དེ་དམག་ཐོག་ཏུ་མཛད་རྗེས་ཆེན་པོ་བཞག་པས་བཀའ་བློན་གྱི་གོ་གནས་ལ་བསྐོ་འཕར་མཛད་པ་དང། དེ་རྗེས་ཤིང་འབྲུག་ཕྱི་ལོ་༡༨༤༤ ལོར་ས་ངན་ཁུལ་གྱི་ཞིབ་དཔྱོད་པར་ཕེབས། དེ་བཞིན་མེ་འབྲུག་ཕྱི་ལོ་༡༨༥༦ ལོར་གོར་བོད་དབར་ཆིངས་ཡིག་འཇོག་པར་ཕེབས་པ་སོགས་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་ཆེད་དུ་ཕྱག་ལས་གཟེངས་སུ་ཐོན་པ་མང་པོ་གནང་ཡོད་ཅིང་། མཐར་ཕྱི་ལོ་༡༨༦༤ ལོར་ནད་གཞིས་རྐྱེན་པས་དགོངས་པ་རྫོགས། ཁོང་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་རྒྱལ་ཚབ་ཀྱི་འགན་འཁུར་བའི་མི་སྐྱ་སྐུ་དྲག་ཐོག་མ་ཡིན་ལ་མཐའ་མ་ཡང་རེད།
འདིར་ཆེད་དུ་གསལ་བཤད་ཞུ་རྒྱུ་ཞིག་ལ། བཤད་སྒྲ་དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་པོ་ནི་བཤད་སྒྲའི་མི་ངོ་ངོ་མ་མ་ཡིན་པར་གཙང་པ་སྣམ་པའི་སྒེར་པ་དཀྱུས་མ་ཞིག་གི་ཁྱིམ་ཚང་ནས་ཡིན་པ་དང་། རྗེས་སོར་བཤད་སྒྲའི་གོ་མག་ཏུ་ཕེབས་པ་ཞིག་ཡིན། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་པའི་མཁས་དབང་པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་ལགས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་<<ལོ་རྒྱུས་ས་མིང་བརྡ་འགྲེལ་>>ནང་། “སྤེལ་བཞི་ནི་མྱང་སྨད་པ་སྣམ་ཁུལ་གྱི་གྲོང་ཚོ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་སྲིད་དབང་དུས་གྲོང་ཚོ་དེར་སྒེར་པ་དཀྱུས་མ་ཞིག་གི་ཁྱིམ་ཚང་ཞིག་ཡོད་དེ་ཡུལ་མིང་ཁྱིམ་ལ་ཐོགས་ནས་སྒེར་སྤེལ་བཞི་བ་ཟེར། བཀའ་ཤག་གཞུང་ཡིག་དེབ་ཐེར་རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ་ཞེས་པ་ལས་རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་བརྒྱད་པའི་སྐུ་དུས་སུ་སྤེལ་བཞི་བའི་མི་ངོས་རྫོང་སྡོད་ལ་སོགས་པའི་གཞུང་ཞབས་འབྲིང་རིམ་གྱི་ལས་འགན་ཁུར་ཞེས་བྱ། དུས་རབས་བཅུ་དགུའི་དུས་དཀྱིལ་དུ་སྤེལ་བཞི་བའི་མི་ངོ་དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་པོ་ནི་བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་ཐོག་སྙན་གྲགས་ཆེ་བར་བྱུང་སྟེ། དང་ཐོག་དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་པོས་སྒེར་སྤེལ་བཞི་བའི་མིང་ཐོག་ནས་གཞུང་ཞབས་ཞུས་ཏེ་བཀའ་དྲུང་བྱས། དེ་ནས་བཀའ་བློན་བཤད་སྒྲ་དོན་གྲུབ་རྡོ་རྗེས་བསམ་ཡས་དགོན་གྱི་ཉམས་གསོའི་ལས་གྲྭའི་གཙོ་འགན་བྱེད་སྐབས་དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་པོ་ལས་བྱར་བསྐོས་ཏེ་བུ་ཚབ་ཀྱི་ཚུལ་དུ་ཉར། དེ་རྗེས་དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་པོ་དང་བཤད་སྒྲའི་བུ་མོ་ཞིག་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་ཏེ་དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་པོས་བཤད་སྒྲའི་མི་ངོའི་ཐོག་ནས་བོད་དམག་མདའ་དཔོན་དང་བཀའ་བློན་བྱས་”[2]ཞེས་འཁོད་འདུག་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་དངོས་དང་མཐུན་པ་ཞིག་ཡིན།
གཉིས་པ། རྒྱལ་ཚབ་དང་སྡེ་སྲིད་དབར་གྱི་འགལ་ཟླའི་འབྱུང་རྐྱེན་དང་ཐག་གཅོད་སྐོར།
གོང་དུ་བརྗོད་ཟིན་པ་བཞིན་རྒྱལ་ཚབ་ནི་བོད་ཀྱི་བླ་ན་མེད་པའི་དབུ་ཁྲིད་༸གོང་ས་རྒྱལ་དབང་རིན་པོ་ཆེའི་སྐུ་ཚབ་ལྟ་བུ་ཡིན་པས་བོད་ནང་མཚན་སྙན་གྲགས་དང་སྐུ་དབང་སོགས་གང་གི་ཆ་ནས་སུས་ཀྱང་འགྲན་ཟླ་བྲལ་བ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། དེ་བཞིན་སྡེ་སྲིད་ནི་དེང་སང་གི་སྐད་ཆ་བཤད་སྟངས་ལྟར་བྱས་པ་ཡིན་ན་སྲིད་སྐྱོང་ཡིན་པས་བོད་གངས་ཅན་ལྗོངས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་སྐུ་དབང་མཐོ་ཤོས་དེ་ཡིན་ཞིང། ཁོང་རྣམ་པ་གཉིས་ཀ་ནམ་མཁའི་མཐོངས་སུ་འོད་དུ་འཚེར་ཞིང་འཇིག་རྟེན་གྱི་སྨག་མུན་འཇོམས་པའི་ཉི་ཟླ་ཟུང་དང་འདྲ་བར་མཚན་སྙན་དང་སྐུ་དབང་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་ནི་བརྗོད་མི་དགོས་པས། གཅིག་ལ་གཅིག་འགྲན་དང་གཅིག་འོག་གཅིག་ལ་མི་འདུ་བའི་དཀའ་ངལ་ཞིག་རང་བཞིན་གྱིས་ཡོང་གི་ཡོད་པ་འགྲོ་བ་མིའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཆོས་ཉིད་ཅིག་ཡིན། དེས་ན་ཁོང་གཉིས་ཀྱི་དབར་ལ་འགལ་ཟླ་ཡོང་དགོས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཉིས་ཡོད་པར་འདོད་དེ། གཅིག་ནི་རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་རིན་པོ་ཆེས་༸སྐྱབས་མགོན་སྦུག་གི་ཕྱག་ཐམ་གང་བྱུང་དུ་བེད་སྤྱོད་གནང་ཐལ་ཆེ་བར་བརྟེན་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་པོས་བཀའ་བློན་ལྷན་རྒྱས་སར་རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེའི་ཕྱག་ཐམ་ལའང་སྤྱི་ཁྱབ་མཁན་པོས་ཐམ་འཛིན་ཞུས་ཏེ་སྦུག་ཐམ་སྩོལ་སྐབས་རྩེ་སྡེ་དྲུང་ཚང་འཛོམས་ཐོག་གནང་ལམ་ཡོད་པ་ལྟ་བུུ་ཞིག་ཡོད་པ་ལྟར། སྲིད་ཐམ་ལ་ཡང་དེ་ལྟ་བུ་གནང་ཐུབ་ན་ཆབ་སྲིད་ལ་ཐལ་ཆ་མི་ཡོང་བའི་ཚུལ་དགོངས་འཆར་ཕུལ་བའི་སྟབས་ཀྱིས་རྒྱལ་ཚབ་ཀྱི་ཐུགས་ལ་མ་བབ་པར་གནད་དོན་ཆུང་ངུ་ཞིག་ལ་སྙད་འདོགས་ཀྱིས་སྡེ་སྲིད་ཀྱི་གོ་གནས་ནས་གནས་དབྱུང་བཏང་སྟེ་སྙེ་མོ་བྱ་སྒོ་གཞིས་སུ་ཚུལ་མཐུན་སྡོད་དགོས་པའི་བཀའ་བཏང་བ་རེད། དེ་ཡང་<<བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས་>>ལས། “རྭ་སྒྲེང་སྲིད་སྐྱོང་ཧོ་ཐོག་ཐུ་ནས་གཏན་ཚིགས་དང་། ཤེ་བམ། འགོ་མཆན་ཞུས་རིགས་ཚང་མར་སྲིད་ཐམ་གནང་ཐལ་ཆེ་བས་བློས་མ་བཟོད་པར་ཞབས་པད་བཤད་སྒྲ་དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་པོས་སྲིད་སྐྱོང་སྐུ་ཉེ་ཞབས་པད་བཀྲ་ཤིས་ཁང་གསར་ལ་བཟོ་ཆོ་ཇི་འདུག་ཚོད་ལྟའི་ཕྱིར་ཟུར་ཙམ་བརྗོད་པ། ཁོང་གི་ཡང་བསམ་ཚུལ་ཕྱོགས་མཐུན་ཡིན་ལུགས་བཤད་པར་བརྟེན། དེའི་སང་ཉིན་བཀའ་ཤག་ལྷན་རྒྱས་ཚོགས་སར་ཕྱག་སྦྲེལ་ཞབས་པད་ཐའི་ཇི་བསམ་གྲུབ་ཕོ་བྲང་པ་དང་། སྐྱིད་སྟོད་པ་གཉིས་ལ་གསུངས་པས་ཁོ་ཚོས་ཀྱང་བློས་འགན་མི་བཟོད་པའི་བསམ་ཚུལ་ཕྱོགས་མཐུན་བྱུང་གཤིས། དེ་འཕྲལ་ཤོད་གཟིམ་ཆུང་དུ་སྲིད་སྐྱོང་སྐུ་མདུན་ལ་ཞབས་པད་ཐུན་མོང་༸སྙན་ཞུར་བཅར་ནས་གོང་གི་གནས་ཚུལ་རྣམས་ཞིབ་ལྷིངས་ཞུས་ཏེ་༸སྐྱབས་མགོན་སྦུག་གི་ཕྱག་ཐམ་ལའང་སྐུ་བཅར་སྤྱི་ཁྱབ་མཁན་པོས་ཐམ་འཛིན་ཞུས་ཏེ། སྦུག་ཐམ་སྩལ་སྐབས་རྩེ་སྡེ་དྲུང་ཚང་འཛོམས་ཐོག་གནང་ལམ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡོད་པ་ལྟར། སྲིད་ཐམ་ལའང་དེ་ལྟ་བུ་གནང་ཐུབ་ན་ཆབ་སྲིད་ལ་ཐལ་ལུས་མི་འབྱུང་ཞིང་། ཕུགས་ཡུལ་བབས་ལྷིངས་ཆེ་ལ་འཕྲལ་སྒང་སྲིད་སྐྱོང་རིན་པོ་ཆེར་མཚན་དོན་ཡག་པོ་ཡོང་ཚུལ་ཞུས་པར། སྲིད་སྐྱོང་ནས་དེ་དོན་ཡག་པོ་ཡོང་འདུག་པས། ཐམ་འཛིན་སུ་འོས་བསྐོ་བཞག་བྱས་འཐུས་ཞེས་བཀའ་འཁྲོལ་གནང་། དེ་འཕྲལ་བཀའ་ཤག་བཀའ་བསྡུར་གནང་བ་ཞབས་པད་བཤད་སྒྲ་བཀའ་བློན་བགྲེས་པར་བརྟེན་ཐམ་འཛིན་གནང་རྒྱུའི་འཆར་གཞིར་ཆོག་མཆན་ཞུ་བར་སྲིད་སྐྱོང་ལ་ཕུལ་བར། དེའི་ནུབ་ཐམ་འཛིན་སྐོར་སྲིད་སྐྱོང་དང་། སྐུ་བཅར་སྤྱི་ཁྱབ་མཁན་པོ་དར་ཧན་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་བཀའ་མོལ་བྱུང་བ་སྤྱི་མཁན་ནས་འདི་ནི་སྲིད་སྐྱོང་གི་དབང་ཆ་འཕྲོག་འདོད་ཀྱི་སྟ་གོན་ཞིག་ཡིན་པས་དེའི་གྲོས་མགོ་སུས་སྟོན་རྩད་དཔྱོད་གང་ལེགས་ཞུ་གནང་ལྟར་ཞབས་པད་བཀྲ་ཤིས་ཁང་གསར་ལ་ནང་དོན་འདྲི་སྐོར་གནང་བ། བཤད་སྒྲའི་བསམ་འཆར་ཡིན་ཚུལ་ཞུས་པས་ཐམ་འཛིན་ཕྱག་རྟགས་མ་གནང་གོང་གློ་བུར་དུ་ལས་དོན་ཆུང་ཚགས་ཤིག་ལ་བསྙད་འདོགས་ཀྱིས་བཤད་སྒྲ་ཞབས་པད་ཀྱི་གོ་གནས་དང་། ཞབས་སྡོད་ཆབས་གཅིག་གནས་དབྱུངས་ཀྱིས་སྙེ་མོ་སྨོན་མཁར་གཞིས་ཁོངས་བཤད་སྒྲའི་སྒེར་གཞིས་བྱ་སྒོར་ཚུལ་མཐུན་བྱས་ཏེ་སྡོད་དགོས་བཀའ་བསྒྱུར་གནང་བ་རེད་”[3]ཅེས་གསུངས་པ་ལས་གསལ་པོར་ཤེས་ཐུབ་ལ། <<བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རགས་རིམ་གཡུ་ཡི་ཕྲེང་བ་>>སྨད་ཆའི་ནང་ལ་ཡང་ཚིག་སྣ་རིང་ཐུང་ཙམ་ལས་ནང་དོན་ཕལ་ཆེར་ཆུ་ལ་ཆུ་བཞག་པ་ལྟར་གཅིག་མཚུངས་སུ་གསལ་[4]བས་འདིར་ཡིག་ཚོགས་ལ་འཇིགས་ཏེ་མང་དུ་མི་སྨོས་སོ། །
རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་རིན་པོ་ཆེས་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་གནས་དབྱུངས་སུ་གཏོང་བའི་སྐབས་སུ་ཁག་དཀྲི་སའམ་བསྙད་འདོགས་ས་ཞིག་ངེས་པར་ཤིག་བཙལ་དགོས་པས། སྐབས་དེར་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་དང་བལ་ཡུལ་གྱི་སྲིད་བློན་འཇང་སྦ་ཐུར་དབར་སྔོན་ནས་འབྲེལ་བ་ཡོད་མུས་ཐོག་ཕན་ཚུན་ཡིག་འབྲེལ་གནང་གི་ཡོད་པའི་བཤད་སྒྲའི་ཕྱག་ཡིག་དེ་ལྷ་ལྕམ་ནས་བརྐུས་ཏེ་བཤད་ཕྱག་དབང་འདུས་རྒྱལ་པོ་བརྒྱུད་རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་ལ་ཕུལ་ཏེ་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲས་གོར་རྒྱལ་དང་འབྲེལ་བ་བྱེད་ཀྱི་འདུག་ཅེས་ཕྲ་མའི་ཡི་གེ་བཏང་བ་རེད། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ལ་བཤད་སྟངས་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ཡོད་དེ། འགའ་ཞིག་གིས་གསུང་ཡག་ལ་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲར་སེར་ཁང་ཤར་མའི་དབྱངས་སྐྱིད་ཟེར་བའི་ཟུར་བསྟེན་བུད་མེད་ཅིག་ཡོད་པ་དེའི་མིག་སེར་ལྟ་བུས་བསམ་ངན་བྱས་པ་རེད་ཅེས་བཤད་སྲོལ་ཡོད་པ་དང་།[5] ཡང་འགའ་ཞིག་གིས་བཤད་སྒྲའི་ལྷ་ལྕམ་དང་ཕྱག་མཛོད་གཉིས་ལྐོག་ཏུ་འགབ་མཐུན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ཅིང་། རྭ་སྒྲེང་ཕྱོགས་གཏོགས་པས་ཕྱག་མཛོད་དབང་འདུས་རྒྱལ་པོ་ཚུར་བཀུག་ནས་བཤད་སྒྲའི་བྱ་སྤྱོད་ལ་རྟོག་ཞིབ་ཉང་གནོན་བྱས་ཏེ་གནས་ཚུལ་གང་ཡོད་སྙན་སེང་དགོས་པའི་མངགས་བྱ་ཡོད་པར་བརྟེན་ཁོ་པས་བཤད་སྒྲ་དང་གོར་ཥའི་དབར་ཡིག་འགྲུལ་ཡོད་པ་ཤེས་འཕྲལ། ལྷ་ལྕམ་ལ་ངན་བསྐུལ་གྱིས་ཡིག་ཟིན་བརྐུ་བཅུག་ནས་རྭ་སྒྲེང་ལ་ཕུལ་བ་རེད་ཟེར།[6] གང་ལྟར་ཀྱང་གོང་གསལ་གནས་ཚུལ་དེའི་སྟབས་ཀྱིས་རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་རིན་པོ་ཆེ་ཐུགས་ཡིད་མ་རངས་པར་གནས་མུས་ཏག་ཏག་གནད་དོན་འདི་ལ་ཕྱག་འཆང་ས་རག་ནས་རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་རིན་པོ་ཆེས་བཀའ་ཤག་དང་གྲོས་བསྡུར་གྱིས་མདའ་དཔོན་ཐོན་པ་སྲི་ཆོད་ཚེ་བརྟན་དམག་མི་དང་བཅས་བཏང་གནང་སྟེ་བཤད་སྒྲ་གསོད་དགོས་ཞེས་མངོན་གསལ་དུ་བཤད་མེད་ཀྱང་། ངན་རྩ་དེ་མེད་པ་བཟོ་དགོས་ཞེས་ཁྱབ་འདོམས་གནང་བ་མ་ཟད། དེ་དང་མཐུན་པའི་རྩ་འཛིན་ལག་འཁྱེར་ཞིག་ཀྱང་བསྐུར་ཡོད་པར་གྲགས།[7] འདི་ནི་རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་རིན་པོ་ཆེས་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་བཀའ་བློན་གྱི་གོ་གནས་ནས་གནས་དབྱུངས་བཏང་བ་མ་ཟད་གཞུང་ཞབས་ཁོངས་ནས་ཕྱིར་འབུད་ཀྱིས་གཏན་ནས་ལངས་རྒྱུ་མེད་པ་བཟོ་རྒྱུའི་ལྐོག་གཡོ་ངན་ཇུས་ཀྱི་བྱ་ཐབས་དང་བརྣག་སེམས་གནོད་སེམས་ཀྱིས་ཁེངས་པའི་ཐག་གཅོད་ཐབས་རྡུག་ཅིག་ཡིན་པར་ཐེ་ཚོམ་གཏན་ནས་མེད་དོ།།
གསུམ་པ། རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་རིན་པོ་ཆེས་མདའ་དཔོན་ཐོན་པ་བཏང་ནས་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་བཀྲོངས་ཐབས་བྱས་པའི་སྐོར།
<<བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རགས་རིམ་གཡུ་ཡི་ཕྲེང་བ་>>ལས། རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་རིན་པོ་ཆེས་མདའ་དཔོན་ཐོན་པ་སྲི་ཆོད་ཚེ་བརྟན་མངགས་ནས་བཤད་སྒྲ་ཞབས་པད་མེད་པ་བཟོ་རྒྱུའི་འཆར་གཞི་བསྒྲིགས་ཀྱང་ལམ་ལྷོངས་བྱུང་མེད་དེ། མདའ་དཔོན་ཐོན་པ་འགོ་དམག་གསང་སྟབས་ཀྱིས་སྙེ་མོར་ཤར་བསྐྱོད་ཐོག བཤད་སྒྲ་སྡོད་ཡུལ་བྱ་སྒོ་གཞིས་འོག་མ་ཎི་ཐང་པ་ཞེས་པའི་སྤྲོ་ཁང་ནང་བསྡད་ཡོད་པར་ནམ་གུང་ལ་དེའི་མཐའ་བོད་དམག་གིས་བསྐོར་ཞིང་། ཐོན་པ་མདའ་དཔོན་འཁོར་བཅས་ཤར་རྒྱག་ནང་དུ་འཛུལ་སྐབས་བཤད་སྒྲས་འཚབ་འཚུབ་མེད་པར་མལ་ནང་དུ་སྟོད་གོས་གྱོན་ནས་ཙོག་པུར་བསྡད་ཐོག །མདའ་དཔོན་སྐུ་ཞབས་ཡར་ཕེབས། བཞུགས་གདན་འཇགས་ཞེས་སྔས་འགྲམ་གྱི་རྐུབ་སྟེགས་ཐོག་བཞག་སྟེ། ང་རྒད་པོ་ངོ་གཡོག་ཁ་ཤས་ལས་མེད་པར་ཤིག་གསོད་པར་སྟ་རེ་འཕྱར་བའི་དཔེ་བཞིན་དཔོན་དམག་མང་པོ་ཕེབས་དགོས་དོན་གང་ཡོད། འདི་འདྲ་གནང་དགོས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ག་རེ་བྱུང་བ་ཡིན་ནམ་ཞེས་བརྗོད་པར་མདའ་དཔོན་ནས། འདི་ནི་བླ་དཔོན་གོང་མའི་བཀའ་ཡིན། གནས་ཚུལ་ཇི་བྱུང་ལག་རྩ་འདིར་གསལ་ཡོད་ཅེས་ལག་རྩའམ་རྒྱལ་ཚབ་ཀྱིས་བསྐུར་བའི་བཀའ་ཡིག་ཕུལ་བར། བཤད་སྒྲས་ལག་འཁྱེར་དེ་མགོ་བོའི་ཐོག་གཏུགས་ཙམ་བྱས་ཏེ་མིག་ཀྱང་མ་བལྟས་པར་ཅོག་རྩེའི་སྟེང་བཞག་ནས། མི་ང་ནི་རྟག་པར་མ་ཉེས་ཁ་གཡོགས་ཕོག་མཁན་ཞིག་ཡིན། མདའ་དཔོན་སྐུ་ཞབས་ཁྱེད་རང་དགུང་ལོ་ཆུང་ཆུང་རེད། མི་རྒན་ངའི་གནས་ལུགས་འདི་འདྲ་ཡིན་ཞེས་ཁོང་རང་ཐོག་མ་གཞུང་ཞབས་བྱས་པ་ནས་བཟུང་བོད་སྡེ་པ་གཞུང་གི་ལས་ཚན་ཐེག་པ་རིམ་འཛེགས་ཀྱི་བརྒྱུད་ཚུལ་དང་། ལ་སིང་དམག་འཐབ་ནང་རང་སྲོག་འདོར་ནུས་ཀྱི་ཞབས་ཕྱི་ཞུས་པཪ་རྒྱ་བོད་བླ་དཔོན་གོང་མ་ནས་དམིགས་བསལ་བདག་རྐྱེན་དུ་བཀའ་བློན་བསྐོ་བཞག་སྩལ་ལུགས། མོན་པ་ཤེས་རབ་གྲགས་པས་ཕྱི་རྒྱལ་ལ་མགོ་བཅོལ་ནས་མོན་ཁུལ་ཟང་ཟིང་བཟོ་སྐབས་རྟ་དབང་དུ་བསྐྱོད་དེ་མཐའ་འདོམས་ཞིབ་དཔྱོད་བྱས་པ། བྲག་གཡབ་དང་། རྨར་ཁམས། ས་ངན་ཁུལ་སོགས་ལ་ཞིབ་དཔྱོད་དུ་བསྐྱོད་ནས་ཞོད་འཇགས་གཏན་འཁེལ་བཟོས་པའི་བྱས་རྗེས། རྗེས་སུ་ཤིང་ཡོས་གོར་བོད་བདེ་གཟར་སྐབས་མཐའ་མཚམས་སུ་བསྐྱོད་ནས་རང་ནུས་ཀྱི་འབད་པ་གང་ཡོད་བྱས་ལུགས་སོགས་མདོར་ན་གཞུང་དང་། ཆབ་འབངས་མི་སེར་ལ་ཕན་པའི་བསམ་སྦྱོར་ཇི་ཞུས་རེ་རེ་བཞིན་བཤད་ཐོག མཐའ་མཇུག་ཏུ་ནག་མེད་ཉེས་འགེལ་གྱི་གནས་དབྱུངས་ཕྱིར་འབུད་བྱུང་ཚུལ་དང་། ད་ལམ་གོར་ཕྱོགས་སུ་འཚམས་འདྲིའི་ཡིག་འགྲུལ་བྱུང་བ་ཡང་དེ་སྔ་བོད་གོར་ཆིངས་དོན་སྐོར་གཉའ་ནང་ནས། བལ་ཡུལ་གྱི་བློན་ཆེན་འཇང་སྦ་ཐུར་དང་ཡིག་ཐོག་ཆིངས་མོལ་གྱི་འབྲེལ་བ་བྱས་རྐྱེན་ཉེ་ཆར་བདེ་མཚམས་ཀྱི་འཕྲིན་ཡིག་འབྱོར་བར་འཚམས་ལན་ཙམ་བཏང་བ་ལས། རང་ངོས་ནས་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་གཞུང་དོན་ལར་རྒྱའི་ཐོག་བློ་ལོག་སེམས་ལོག་སྤུ་ཙམ་ཞུས་རིགས་མེད་པ་དཀོན་མཆོག་དཔང་པོར་བཞུགས་ཡོད། གནས་ཚུལ་དེ་དག་ཆ་ཚང་ཞུས་ཟིན་རྗེས་ད་ཆ་གསོད་བརྡུང་སྲེག་གསུམ་གང་ཞིག་གནང་དགོས་ཀྱང་ཁྱེད་ཀྱི་ཕྱག་ན་ཡོད་པས་བཀའ་འབྲེལ་ལྟར་གནང་རྐྱང་གནང་རོགས་ཞེས་བློ་བག་ཕེབས་པོའི་ངང་བརྗོད་སྐབས། ཐོན་པ་མདའ་དཔོན་སྲི་ཆོད་ཚེ་བརྟན་གྱིས་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲའི་བཀའ་མོལ་ལ་ཉན་གྱིན་བསམ་བློར་གཡོ་འགུལ་ཆེན་པོ་ཐེབས་ནས། གལ་སྲིད་མ་ཉེས་ཁ་གཡོགས་ཡིན་ཚེ་གཞུང་ཞབས་བྱས་ཅན་རྒྱ་ནག་གོང་མའི་སྙན་ལ་འཁྱོལ་བའི་མི་སྣ་གྲགས་ཆེན་འདི་འདྲ་གསོད་ཐལ་གྱུར་ན། རྗེས་སུ་ང་རང་ལའང་མིང་ཤས་དང་རྙོག་དྲ་ཆེན་པོ་ཇི་ཡོང་ཆ་མི་འཚལ་བས། སྔ་འཕྲོས་ནམ་ཡང་བྲོས་ཤོར་མི་འབྱུང་བའི་ཆེད་ཚེ་བཙོན་དམ་པོ་ཞིག་ལ་བཅུག་བཞག་ན་འཕྲལ་ཕུགས་གཉིས་ཀར་ཕན་པར་སྙམ་སྟེ། ད་ཁྱེད་རང་དམར་གསོད་བཏང་ཡོང་སྙམ་པའི་ཞེད་སྣང་གནང་མི་དགོས། འོན་ཀྱང་བཀའ་ནན་འདི་ཙམ་ཕེབས་ཟིན་པས་ད་མུས་བཞིན་འཇོག་ཐབས་མེད་པས། སྡེ་དཔོན་ཐོན་པ་རང་དང་མི་རབས་མང་པོར་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་ཧ་ཅང་ཟབ་པའི་སྙེ་མོ་རྒྱལ་བྱེད་དགོན་པའི་འདུ་ཁང་གི་རྩེ་ཐོག་ཏུ་མངོན་ཆུང་གི་བཙོན་ཁང་བཙན་པོ་ཞིག་བཟོ་བཅུག་ཐོག བཤད་སྒྲའི་དབུ་སྐྲ་བཞར་ནས་དེར་བཅུག་སྟེ་རྒྱལ་བྱེད་དགོན་པའི་ལས་སྣེ་འགོ་བྱེད་རྣམས་ལ་ནམ་ཡང་བཏང་ཤོར་མི་འབྱུང་བ་དགོས་རྒྱུ་མ་ཟད། ཕྱི་མི་སུ་དང་ཡང་ཐུག་འཕྲད་བྱེད་དུ་བཅུག་མི་ཆོག་པའི་མངགས་ཆ་ནན་འདོམས་བྱས་ཤིང་། ཐ་ན་བཤད་སྒྲ་ཡང་སྙིང་གང་དུ་ཡོད་མིན་ཙམ་ཡང་མི་ཤེས་པའི་གསང་རྒྱ་དམ་བསྒྲགས་བྱས་པར་གྲགས།[8] <<བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས་>>ནང་ལ་ཡང་འདི་དང་གཅིག་མཚུངས་གསལ་ཡོད།[9]
བཞི་པ། སྤྱི་མཁན་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་བཙོན་ལས་བཏོན་ཞིང་རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་རིན་པོ་ཆེ་རྒྱ་ནག་ལ་སྐྱབས་བཅོལ་དུ་ཕེབས་པའི་སྐོར།
སྐབས་དེ་དུས་ལྷ་སའི་དམངས་ཁྲོད་དུ་འགའ་ཞིག་གིས་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་དབུ་སྐྲ་བཞར་ནས་གྲྭ་གཟུགས་ལྟ་བུ་བཟོས་ཏེ་སྙེ་མོ་རྒྱལ་བྱེད་ཚལ་དགོན་པར་བཟང་བཙོན་ལྟ་བུར་བཞག་ཡོད་རེད་ཅེས་དང་། ཡང་འགའ་ཞིག་གིས་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་བཀྲོངས་ཟིན་པ་རེད་ཟེར་བའི་དཀྲོག་གཏམ་ཞིག་ཀྱང་གང་སར་རླུང་བཞིན་ཁྱབ་ཡོད་པས་གནས་ཚུལ་ངོ་མ་གང་ཡིན་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་རྒྱུ་ནི་བཤད་སྒྲའི་ཕྱོགས་གཏོགས་ཚོས་ངེས་པར་དུ་རྩད་གཅོད་བྱེད་དགོས་པའི་ཁ་ཚ་དགོས་གཏུགས་ཀྱི་བྱ་བ་ཞིག་ཡིན་པས། རྣམ་ཀུན་དགའ་ལྡན་པའི་གྲྭ་པ་འགའ་རེ་སྣ་ཐག་དང་། སི་པན། མུ་ཟི། དར་རས་སོགས་ཚོང་ཟོག་ཉུང་ཉུང་རྒྱབ་ཏུ་འཁྱེར་ནས་སྙེ་མ་ཁུལ་གྱི་གྲོང་གསེབ་ཁག་ལ་བཙོངས་ནས་ཚུར་ལམ་རྒྱལ་བྱེད་ཚལ་དགོན་པ་ནས་སྤོས་ཉོས་ཏེ་འཁྱེར་ཡོང་གི་ཡོད་ཅིང་། སྙེ་མོའི་སྤོས་ཞེས་དུས་ད་ལྟ་ཡང་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་སྐད་གྲགས་ཆེན་པོ་ཡོད། ཕྱག་མཛོད་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་གསང་བའི་མི་སྣ་མངགས་ཏེ་སྣ་རུའི་ནང་ཡི་གེ་བླུགས་ནས་བཙོན་སྲུང་པ་བརྒྱུད་བཤད་སྒྲར་སྣ་ཐག་བསྐྱལ་བ་དང་། དེའི་ཡིག་ལན་ཡང་སྣ་རུའི་ནང་བླུགས་ནས་ཡོང་གི་ཡོད་པས་ཕན་ཚུན་ལྐོག་ནས་འབྲེལ་མཐུད་བྱེད་ཐུབ་པ་བྱུང་ཞིང་། དེ་ནས་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་དགའ་ལྡན་དགོན་པའི་གནད་ཡོད་མི་སྣ་ཚང་མར་འབྲེལ་བ་བྱས་ཏེ་བཤད་སྒྲ་བཙོན་ནས་འདོན་རྒྱུའི་འཆར་གཞི་ཚང་མ་སྒྲིག་པ་དང་། དུས་སྐབས་དེར་རླུང་རྟ་རྒྱུག་པ་ཞིག་གམ་མ་སྒྲིག་ལྷུན་འགྲུབ་ལྟ་བུར་ཕྱི་ལོ་༡༨༦༢ ལོར་འབྲས་སྤུངས་རིགས་གྲྭ་ཆེན་མོའི་མཆོད་ཕོགས་གཞུང་ནས་དངུལ་བསྒྱུར་བྱས་རྐྱེན་དེའི་གཏོང་སྒོར་གྱོང་གུན་ཕོག་པས་བོད་གཞུང་དང་འབྲས་སྤུངས་དགོན་པའི་དབར་ལ་འཁོན་གཞི་ཆེན་པོ་ཆགས་པས། གོ་སྐབས་དེ་དང་བསྟུན་ནས་འབྲས་སྤུངས་པའི་རྒྱབ་ཏུ་དགའ་ལྡན་པ་ལངས་ཏེ་དགའ་འབྲས་གཉིས་ཀྱིས་བོད་གཞུང་ལ་ངོ་རྒོལ་ཤུགས་ཆེན་བྱས་རྐྱེན་ལོ་དེའི་ལྷ་ལྡན་སྨོན་ལམ་ཆེན་མོ་ཡང་འཚོགས་མ་ཐུབ་པའི་ཟིང་ཆ་བསླངས་ཤིང་།[10] དེ་རྗེས་དགའ་འབྲས་གཉིས་ཟུང་འབྲེལ་བྱས་ཏེ་གྲྭ་ཤར་བཏང་ནས་སྙེ་མོ་རྒྱལ་བྱེད་ཚལ་དགོན་པ་ནས་བཀའ་ཟུར་བཤད་སྒྲ་བཙོན་ནས་བཏོན་ནས་ལྷ་སར་གདན་ཞུ་བྱས་པ་མ་ཟད། གདོང་དཀར་ཤོ་སྒོར་འབྲས་སྤུངས་ནས་ཉེན་སྲུང་ཁ་སྣོན་དང་། དགའ་འབྲས་བླ་སྤྱིས་རྐྱང་ཐང་ན་ཁར་ཐབ་བསུ་གཟབ་རྒྱས་ཞུས་ཡོད། ལྷ་སར་འབྱོར་བའི་ནུབ་མོ་དེ་རང་ལ་དགའ་འབྲས་གཉིས་ནས་ལྷ་སར་ཡོད་པའི་གཞུང་ཞབས་རྣམས་ལ་སང་ཉིན་ཚོགས་འདུར་ཕེབས་དགོས་པའི་བརྡ་ཐོ་བཀྲམས་པ་དང་། དེ་མཚུངས་སྦྲ་ནག་ཞོལ་དུ་ཡོད་པའི་ཁམས་པ་ཇ་ཚོང་བ་དགའ་འབྲས་ཕྱོགས་གཏོགས་སུ་ཡོད་པ་རྣམས་ལ་གྲ་སྒྲིག་ཨང་གསར་བྱེད་དགོས་པའི་སྐུལ་མ་བཏང་བ་རེད། ཚོགས་འདུའི་སར་བཀའ་ཟུར་བཤད་སྒྲ་ཕེབས་ཏེ་ཁོ་རང་གི་སྔ་ཕྱིའི་གནས་ཚུལ་དང་། བར་ལམ་ཁོ་རང་ལ་སྤྱི་དོན་སྒེར་ལྷུང་གིས་ནག་མེད་ཉེས་འགེལ་བྱུང་ཚུལ། སྲིད་སྐྱོང་རྭ་སྒྲེང་གིས་མཛད་འཛོལ་བྱུང་རིགས་ཚང་མ་ཞིབ་གསུངས་རྗེས་དགའ་འབྲས་དྲུང་སྤྱི་ཟེར་བའི་ཚོགས་འདུའི་མིང་ཐོག་ནས་སྲིད་སྐྱོང་རྭ་སྒྲེང་རིན་པོ་ཆེ་སྲིད་སྐྱོང་གི་ཐུགས་འགན་ལས་བཤོལ་དགོས་པའི་སྐྱོན་འཛུགས་དང་། དགའ་འབྲས་གཉིས་ནས་རྩེ་ཕོ་བྲང་དང་། གཙུག་ལག་ཁང་སོགས་ལ་སྲུང་བྱ་བཙུགས་པ་དང་། དགའ་འབྲས་གྲྭ་ཤར་དང་སྦྲ་ནག་ཞོལ་ཁམས་རིགས་བཅས་ནས་སྲིད་སྐྱོང་རྭ་སྒྲེང་གི་བཞུགས་ཡུལ་བཞི་སྡེ་བླ་བྲང་དུ་དཔུང་རྒོལ་བྱས་པར། གཞུང་ཞབས་དང་གཞུང་དམག་རྣམས་ཀྱང་རིམ་བཞིན་ཕྱིར་འཐེན་བྱས་ཏེ་རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་རིན་པོ་ཆེ་ཨ་མས་བསྐྱུར་བའི་ཐང་སྟེང་གི་བྱེའུ་ཆུང་བཞིན་གྲོགས་མེད་ཁེར་རྐྱང་ངང་ལུས་པ་རེད།[11]
མདོ་དོན་རྭ་བཤད་གཉིས་ཀྱི་འཐབ་འཁྲུག་བརྒྱུད་རིམ་ཁྲོད་མཐའ་མར་རྭ་སྒྲེང་རྒྱལ་ཚབ་ལ་ཕམ་ཉེས་བྱུང་བ་དང་བསྟུན་ཁོང་གིས་སྲིད་འཛིན་གྱི་ཕྱག་ཐམ་བསྣམས་ཏེ་ཆིབས་པ་གཡང་འཛིན་[12]ཟེར་བ་དེར་བཞོན་ནས་ལྷ་ས་བཞི་སྡེ་སྤྲོ་ཁང་ནས་སེ་རར་ཕེབས་པ་དང་། སེ་ར་ནས་བྱང་རྭ་སྒྲེང་ལ་ཕེབས་ཤིང། རྭ་སྒྲེང་ནས་སྐུ་འབུམ་བརྒྱུད་རྒྱ་ནག་ལ་བྲོས་བྱོལ་དུ་ཕེབས་[13]དགོས་བྱུང་ཞིང་། མན་ཇུ་གོང་མས་ཁོང་ལ་རྒྱབ་གཉེར་ཡོང་བའི་ཐུགས་རེ་ཆེན་པོ་གནང་ཡང་། སྐབས་དེར་རྒྱ་ནག་ནང་ལའང་དུས་བདེ་ཞི་འཇགས་མེད་པར་ཞིང་པའི་གྱེན་ལངས་དང་ཉལ་ཐའི་དམག་འཁྲུག་སོགས་ཕྱི་ནང་གཉིས་ཀའི་རྐྱེན་ངན་རུ་འཛིང་ནས་ཐུག་པ་ལྟར་འཁོལ་བསྡད་ཡོད་པས་རྒྱབ་གཉེར་ནུས་པ་ཐོན་པ་ཞིག་མ་བྱུང་། འོན་ཀྱང་མན་ཇུ་སྲིད་གཞུང་གི་གོང་མ་ཐུང་ཁྲིས་ཨམ་བན་བརྒྱུད་ནས་བོད་གཞུང་ལ་རྭ་སྒྲེང་གི་གྱོད་གཞིའི་སྐོར་ཐག་གཅོད་བྱེད་ཕྱོགས་བཀའ་བཏང་བ་ལྟར། རྭ་སྒྲེང་གི་སྲིད་སྐྱོང་མཚན་གནས་མེད་པ་བཟོས་ཏེ། ཧོ་ཐོག་ཐུའི་གོ་གནས་རང་འཇགས་ཐོག །ཡང་སྲིད་མུ་མཐུད་གདན་འདྲེན་ཞུ་ཆོག་པ་དང་། རྭ་སྒྲེང་སྐུ་ཕྲེང་གོང་མ་ཚོའི་སྐབས་ཀྱི་འཛིན་དབང་མཆོད་གཞིས་མི་སེར་རྣམས་སྔར་རྒྱུན་འཛིན་བདག་ཆོག་པ་མ་ཟད། སྲིད་སྐྱོང་འདིའི་སྐབས་བོད་གཞུང་གིས་གསར་དུ་ཕུལ་བའི་མཆོད་གཞིས་མི་སེར་རྣམས་གཞུང་བཞེས་བྱ་རྒྱུའི་གཏན་འབེབས་བྱས་པ་རེད།[14] འོན་ཀྱང་རྭ་སྒྲེང་སྟོན་འཁོར་རྣམས་རྒྱ་ནག་ནས་བོད་དུ་ཕྱིར་ཕེབས་སྐབས་ལམ་བར་དུ་སྐུ་གཤེགས་པས་སྐུ་གདུང་རྭ་སྒྲེང་དུ་གདན་ཞུ་དང་། ཞབས་པད་བཀྲ་ཤིས་ཁང་གསར་དང་། འཁྲུངས་གཞིས་དངོས་གྲུབ་སྡིང་གི་གཞིས་ཁག་རྣམས་ཐག་ཞོར་འབྲེང་འདྲུད་ལྟ་བུའི་གཞུང་བཞེས་མཐར་འབྲས་སྤུངས་བློ་གསལ་གླིང་གྲྭ་ཚང་གི་མཆོད་གཞིས་སུ་ཞུས་སྩལ་གྱིས་ཕྱིར་ཞུའི་རྔོ་མ་ཐོགས་པར་ལུས་པ་རེད།[15] ཡཱ་ཧན་ཀྲང་གིས་བརྩམས་པའི་<<ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་རྣམ་ཐར་>>ནང་། རྭ་སྒྲེང་ཧུ་ཐོག་ཐུ་ལྷ་ས་ནས་བྲོས་རྗེས་མཚོ་སྔོན་བརྒྱུད་པེ་ཅིང་དུ་བཅར་ཏེ་ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྲིད་གཞུང་ལ་ཞུ་གཏུགས་བྱས་པ་རེད། ཆིང་རྒྱལ་རབས་སྲིད་གཞུང་གིས་ཕྱོགས་གཅིག་ནས་ཧྥུ་ཅི་ཞིབ་གཅོད་བློན་ཆེན་དུ་བསྐོས་ཏེ་བོད་ལྗོངས་སུ་དོན་དེ་ཞིབ་གཅོད་བྱེད་པར་བཏང་ཡང་། སྐབས་དེར་ཁམས་ཀྱི་ཉག་རོང་ས་ཆར་ཚོ་པའི་བར་ལ་རྩོད་གཞི་ལངས་ནས་ལམ་འགགས་པས་འགྲོ་མ་ཐུབ་པ་རེད། ཕྱོགས་གཅིག་ནས་འབྲུ་དོན་ཨུ་ཡོན་ལི་ཡུས་ཕུའུ་པེ་ཅིང་དུ་ར་སྦྲགས་བྱེད་པར་བསྐོངས་ཀྱང་། བོད་བཞུགས་ཨམ་བན་གྱིས་ལི་ཡུས་ཕུའུ་ལ་ངན་བརྒྱབ་བྱས་ནས་འཕྲལ་དུ་མ་བཏང་བ་རེད། རྗེས་སུ་རྭ་སྒྲེང་ཧོ་ཐོག་ཐུ་པེ་ཅིང་དུ་གཤེགས་པས་གྱོད་གཞི་དེ་ཐག་མ་ཆོད་པར་རང་དགར་འཇོག་དགོས་བྱུང་བ་རེད་[16]ཅེས་གསལ་ཡོད།
བཀའ་ཟུར་བཤད་སྒྲ་སྙེ་མོ་རྒྱལ་བྱེད་ཚལ་དགོན་པར་ཚེ་བཙོན་ལ་བཞུགས་པའི་སྐབས་སུ་ཐོན་པ་མདའ་དཔོན་སྲི་ཆོད་ཚེ་བརྟན་གྱིས་རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་གི་བཀའ་ལས་བཟློག་སྟེ་བཤད་སྒྲ་ཚེ་ཐར་ལ་བཏང་བ་དེས་བཤད་སྒྲའི་སྐུ་སྲོག་ལ་གནོད་སྐྱོན་མ་བྱུང་བ་རེད། དོན་འདིར་བཀའ་དྲིན་རྗེས་དྲན་དང་སྦྲགས་རྗེས་སོར་ཐོན་པ་མདའ་དཔོན་ལ་ཡིད་ཆེས་བློས་འགེལ་གྱིས་ལྷ་ས་ནས་སེ་རར་ཕེབས་པའི་གཤོངས་ཀ་གླིང་ག་ཟེར་བའི་ས་སྲུང་དུ་སྲུང་བྱར་བཞག་སྟེ་རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་གཞན་དུ་བྲོས་བྱོལ་ལ་འགྲོར་མ་བཅུག་པའི་མངགས་བཅོལ་ནན་མོ་བྱས་ཀྱང་། ཐོན་པ་མདའ་དཔོན་གྱིས་རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་ལ་གསང་བརྡ་བསྐྱལ་བས་རྭ་སྒྲེང་ལྷ་ས་ནས་བྲོས་བྱོལ་དུ་ཕེབས་ཐུབ་པ་བྱུང་མོད། འོན་ཀྱང་གནད་དོན་འདིར་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་ཁོང་ཁྲོ་ལངས་ནས་ཐོན་པ་མདའ་དཔོན་ལྷོ་ཁ་གྲ་ནང་ལ་རྒྱད་ཕུད་དུ་བཏང་ཞིང་། དེ་ནས་དངོས་གཞི་གྲི་བརྒྱབ་ནས་གསོད་སྐབས་ལུས་ལ་མཚོན་ཆ་མ་ཕོག་པ་དང་། དབུ་ལ་སྟ་རེ་ག་ཚོས་གཞུས་ཀྱང་གནོད་པ་ཕྲ་མོ་ཙམ་ཡང་མ་ཡོང་སྟབས་མཇུག་མཐར་ས་དོང་གཏིང་རིང་པོ་ཞིག་བྲུས་ནས་མགོ་མཇུག་སློག་ཏེ་གསོན་པོར་ས་སྦས་བཏང་ནས་བཀྲོངས་པར་གྲགས་ཤིང་། རྗེས་སོར་བཤད་སྒྲའི་དབང་ཆ་ཤོར་ནས་ཐོན་པའི་མི་རྒྱུད་ཚོས་ས་དོང་དེ་ནས་སྔོག་འདོན་བྱེད་སྐབས་མགོ་མཇུག་སློག་ནས་སྦས་ཡོད་པ་མངོན་སུམ་དུ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་འདུག[17] སྐབས་དེར་ལྷ་སའི་དམངས་ཁྲོད་དུ་ཡང་། ཙི་ཙི་རྫ་མའི་ནང་ལ། །དགའ་འབྲས་གཉིས་ཀྱིས་བཅུག་སོང་། །རྫ་མའི་ཐེམ་བུ་བརྟོལ་མཁན། །ཐོན་པའི་མདའ་དཔོན་སྐུ་ཞབས། །[18]ཞེས་དང་། ཡང་བཀའ་ཟུར་བཤད་སྒྲ་སྙེ་མོ་རྒྱལ་བྱེད་དགོན་དུ་ཚེ་བཙོན་ལ་བཅུག་པའི་སྐོར་ལ། སྙེ་མོ་རྒྱལ་བྱེད་དགོན་པའི། །ཆོས་མཛད་ཧ་ལོའི་མེ་ཏོག །སྤོས་ལ་དྲི་མ་མི་འདུག །དྲིང་སྟེ་ཁ་ལ་བཞུགས་ཤིག །[19]ཅེས་པའི་དམངས་གཞས་ཤིག་ཀྱང་ས་ཁྱབ་རྡོ་ཁྱབ་དུ་གཏོང་སྲོལ་བྱུང་བ་རེད།
ལྔ་པ། དགའ་ལྡན་ཤར་རྩེའི་ཕྱག་མཛོད་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་ཀྱི་མི་ཚེའི་ལོ་རྒྱུས་མདོ་ཙམ་གླེང་བ།
མཚམས་འདིར་སླེབས་དུས་བཀའ་ཟུར་བཤད་སྒྲ་བཙོན་ལས་འདོན་མཁན་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་ཅེས་པའི་མི་སྣ་འདིའི་མི་ཚེའི་ལོ་རྒྱུས་མདོར་བསྡུས་ཤིག་མ་བཤད་ཀ་མེད་ཡིན་ཏེ། ཁོ་ནི་སྒྲུང་འདིའི་ནང་གི་མི་སྣ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པས་གློག་བརྙན་ཞིག་ལ་མཚོན་ན་འདྲེན་པ་གཙོ་བོ་ཞིག་དང་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཤེས་འདོད་ཧ་ཅང་ཆེན་པོ་བྱེད་པའི་མི་སྣ་ཞིག་ཡིན། དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་ནི་ཁམས་རྨི་ལིར་སྐྱེས་ཤིང་། དབུས་སུ་གྲ་རྒྱུན་ལ་ཡོང་ནས་དགའ་ལྡན་ཤར་རྩེར་སྒྲིག་ཞུགས་ཀྱིས་ཁང་ཚན་རྡོ་ཁང་དང་། མི་ཚན་རྨི་ལི་མི་ཚན་གྱི་ཁོངས་སུ་བསྡད་པ་དང་། སྨོན་ཚོགས་སྐབས་གཟིམ་ཤག་བཤད་སྒྲར་བཀའ་འགྱུར་དང་སྒྲོལ་མ་འབུམ་ཐེར་སོགས་ཚུགས་སྐབས་ཇ་མ་བྱེད་པར་ཡོང་ནས་བཤད་སྒྲ་དང་འབྲེལ་བ་ཐོག་མར་བྱུང་ཞིང་། བར་སྐབས་ཤིག་རྒྱུད་སྟོད་དུ་ཞུགས་ཏེ་རྒྱུད་པའི་ཆོས་ཐོག་གཉེར་པ་ལོ་གསུམ་ཙམ་བྱས་པ་དང་། དེ་རྗེས་དགའ་ལྡན་ཤར་རྩེ་དགོན་པའི་ཕྱག་མཛོད་དུ་བསྐོ་བཞག་བྱས། གཟུགས་སྟོབས་ཆེ་ཞིང་གདོང་ལ་གཉེར་མ་མང་པོ་ཡོད་པ། སྐད་ཀྱི་ང་རོ་འཛེར་བ་ཞིག་ཡོད་པས། ལྷ་སའི་ཕྲུ་གུ་ཆུང་ཆུང་རྣམས་ལ་ཕ་མས་ཞེད་སྣང་བསྐུལ་ས་ཞིག་ཆགས་ཡོད། གཞི་རྐང་ཁོ་རང་འཇོན་པོ་དང་རྒོད་པོ་ཡོད་པས་བཤད་སྒྲའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་དང་འབྲེལ་བ་ཉེ་པོ་བྱུང་ནས་རིམ་བཞིན་གཞུང་ཞབས་ནང་ཚུད་དེ་དུས་ཐུང་ལོ་གསུམ་ནང་ཐོག་མར་བླ་ཕྱག་དང་། དེ་ནས་བཀའ་ཚབ་བླ་མ། རྗེས་སོར་སྐུ་བཅར་སྤྱི་ཁྱབ་མཁན་པོ་ཆགས་ཤིང་། བླ་ཕྱག་ལས་ཁུངས་སུ་བསྐོ་བཞག་བྱུང་རྗེས་ཞིབ་ཁང་ལས་ཁུངས་ཟེར་བ་བཙུགས་ནས་རྫོང་གཞིས་ལས་འཛིན་ཁག་གིས་ལོ་མང་གཞུང་འབབ་རྙིང་ཆད་དང་། ཡོང་སྒོ་འབུལ་ཆད་ཡོད་རིགས་ལ་ཞིབ་བཤེར་དང་སྦྲགས་འར་འདེད་བྱས་པ་མ་ཟད། ཞིབ་ཁང་ལས་ཁུངས་ཀྱི་སྒོ་འགྲམ་དུ་ཁྲོ་ཟངས་ཆེན་པོ་ཞིག་ནང་གཡག་གི་ཀོ་བ་སྦང་ནས་འཇོག་གི་ཡོད་པ་དང་། ཁོང་གི་རྩིས་ཆད་རྣམས་ཟླ་ཚེས་འདི་ཚུན་རྩིས་དག་མ་ཞུས་ཚེ་ཀོ་བཏུམ་བརྒྱབ་ཏེ་ཆུ་ལ་གཡུག་གི་ཡིན་བརྗོད་ཀྱི་ཡོད་པ་མ་ཚད། རེ་ཟུང་ཆུ་ལ་གཡུག་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱང་ཡོད་པ་རེད། ཁོ་རང་གི་གཤིས་ཀ་ཡང་རྩུབ་པོ་ཞིག་ཡོད་པ་དང་། ལས་ཀ་ཚང་མར་འར་འཇུན་ཁོ་ན་བྱེད་པ། རང་གི་ནོར་འཁྲུལ་ལ་ཁས་ལེན་མི་བྱེད་པ། ད་དུང་ངན་སྤྱོད་ངོ་སོར་འཁྱེར་མཁན་ཞིག་རེད། ལྷག་པར་དུ་སྙན་གྲགས་ཆེ་ཞིང་བྱས་པ་ཅན་གྱི་དམག་དོན་སྤྱི་ཁྱབ་ཞབས་པད་ཕུ་ལུང་པ་ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེ་དང་། ཞབས་པད་མཚོ་སྒོ་བ་མིག་དམར་ཚེ་རིང་བཀྲོངས་པ་སོགས་བཀའ་ཤག་ནང་གི་མི་འཇོན་ཐང་ཅན་རྣམས་རེ་རེ་བཞིན་རང་གི་མིག་འོག་རུ་བཅུག་ཏེ་རྩ་མེད་བཟོ་བ་སོགས་མ་རབས་ཀྱི་སྤྱོད་པ་ཤིན་ཏུ་ངན་པ་ཡོད་པས། གཟིག་ལྤགས་བཀབ་པའི་བོང་བུ་ཡིས། ལོ་ཏོག་བཟས་མཐར་གཞན་གྱིས་བསད། ཅེས་པ་ལྟར་མཐར་བོད་གཞུང་གི་དམག་མིས་འཛིན་བཟུང་བྱེད་ཉེར་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་དང་། ཁོ་རང་གི་སྤུན་མགྲོན་གཉེར་མགོན་པོ་གཉིས་བྲོས་པས་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་གི་རྒྱ་མའི་ཕུར་སླེབས་ཉེར་ཡོད་སྐབས། དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་མགྲོན་གཉེར་ལ་གསོད་དགོས་ལབ་པས་ཁོས་མདུང་བསྣུན་ནས་བསད་དེ་འཇིག་རྟེན་ཕ་རོལ་དུ་ཕྱིན་པ་རེད། སྐབས་དེར་བོད་གཞུང་གིས་དམག་མིས་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་ཀྱི་ཕུང་པོ་བླངས་ཏེ་ལྷ་སའི་མང་ཚོགས་ལ་མིག་སྟོན་དང་འབྲེལ། དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་དང་ངན་འབྲེལ་ཡོད་རིགས་ཚང་མར་ཁྲིམས་གཅོད་བྱས་པར་གྲགས། དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་ཀྱི་སྐོར་ལ་ད་དུང་མང་དུ་བཤད་རྒྱུ་ཡོད་ཅིང་དགོད་བྲོ་བའི་གཏམ་རྒྱུད་མང་པོ་ཞིག་ཞུ་རྒྱུ་ཡོད་ཀྱང་སྐབས་དོན་དང་མ་འབྲེལ་ཞིང་ཡིག་ཚོགས་ལ་ཡང་འཇིགས་པས་མདོར་བསྡུས་ཙམ་གྱིས་འཐུས་པར་བྱས་ཡོད་ལ། ཞིབ་པར་མཁྱེན་འདོད་ན་སྐུ་ངོ་རྩིས་དཔོན་ཞ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན་མཆོག་གིས་བརྩམས་གནང་བའི་<<བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས་>>གླེགས་བམ་གཉིས་པའི་ཤོག་ངོས་༤༨-༥༥ བར་དང་། <<ཀྲུང་གོའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་གྲགས་ཅན་གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་ས>>ཞེས་པའི་དཔེ་དེབ་ཀྱི་ཤོག་ངོས་༢༣༢-༢༣༤ བར་དང་། དེ་བཞིན་རྩོམ་པ་པོ་བློ་བཟང་སྦྱིན་པ་ལགས་ཀྱིས་བྲིས་གནང་བའི་<<སྤྱི་ཁྱབ་མཁན་པོ་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་ཀྱི་སྐོར་རགས་ཙམ་གླེང་བ་>>[20]ཞེས་པའི་རྩོམ་ཡིག་བཅས་ལ་སྤྱན་རས་གཡོ་བར་འཚལ་ཞེས་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།
དྲུག་པ། སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་དང་གོར་ཥའི་སྲིད་བློན་འཇང་སྦ་ཐུར་གཉིས་དབར་ཡིག་འབྲེལ་བྱུང་བའི་སྐོར།
ཕྱི་ལོ་༡༨༥༥ ལོར་དགའ་ལྡན་ཤར་རྩེའི་ཕྱག་མཛོད་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་བལ་ཡུལ་ལ་ཕྱིན་ཏེ་གོར་ཥའི་བློན་ཆེན་འཇང་སྦ་ཐུར་དང་ཐུག་འཕྲད་བྱས་པའི་སྐོར་དེ་ད་བར་བདག་གིས་མཇལ་མྱོང་བའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཁག་གི་ནང་གསལ་ཁ་གཏན་ནས་མེད་ཀྱང་། བལ་ཡུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཁུངས་ལྡན་བལ་བོད་དབར་གྱི་འབྲེལ་ལམ་(Nepal-Tibet Relations 1850-1930 ; years of hopes, Challenges and Frustrations) ཞེས་པའི་ནང་ཁོང་བལ་ཡུལ་དུ་ཕྱིན་པ་མ་ཟད་སྐབས་དེའི་བལ་ཡུལ་གྱི་སྲིད་བློན་འཇང་སྦ་ཐུར་དང་ཐུག་འཕྲད་བྱས་ཡོད་པའི་སྐོར་གསལ་བར་གསུངས་ཡོད་དེ། ཕྱི་ལོ་༡༨༥༥ ལོའི་དཔྱིད་དུས་སུ་གོར་ཥས་བོད་ལ་དམག་རྒྱག་རྒྱུའི་གྲ་སྒྲིག་ཡོངས་སུ་གྲུབ་རྗེས་བོད་གཞུང་བཀའ་ཤག་ལ་ཡི་གེ་ཞིག་བསྲིངས་ཤིང་། ཡི་གེ་དེའི་ནང་གོར་ཕྱོགས་ནས་བོད་གཞུང་ལ་ནམ་ཡང་སྒྲུབ་ཐབས་མེད་པའི་ཆ་རྐྱེན་དོན་ཚན་ཁག་གསུམ་བཏོན་ཡོད་དེ། དང་པོ། ལྷ་སྡོད་བལ་པོའི་ཚོང་པ་རྣམས་ལ་གུན་གསབ་ཀྱི་ཆེད་དུ་བོད་གཞུང་གིས་གོར་ཥར་དངུལ་སྒོར་བྱེ་བ་གཅིག་སྤྲོད་དགོས་པ། གཉིས་པ། སྔོན་ཆད་བལ་ཡུལ་གྱི་ཁོངས་གཏོགས་སུ་ཡོད་ཀྱང་ད་ལྟ་བོད་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་གཉའ་ནང་དང་སྐྱིད་གྲོང་རྫོང་གཉིས་བལ་ཡུལ་ལ་ཚུར་རང་འཇགས་རྩིས་སྤྲོད་དགོས་པ། གསུམ་པ། བོད་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་སྤུ་ཧྲེང་རྫོང་དུ་ཆགས་པའི་སྟག་ལ་ཀོ་ཊི་ཞེས་པའི་ས་ཆ་དེ་བལ་ཡུལ་ལ་རྩིས་སྤྲོད་རྒྱུ་བཅས་ཡིན།[21] བོད་གཞུང་གིས་དེ་མ་ཐག་ཏུ་བལ་ཡུལ་གྱི་ཡི་གེ་དེར་ངོས་ལེན་ཞུ་ཐབས་བྲལ་སྟེ་དགའ་ལྡན་ཤར་རྩེ་དགོན་པའི་ཕྱག་མཛོད་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་བལ་ཡུལ་ལ་མངགས་གཏོང་གནང་ཞིང། བལ་ཡུལ་སྲིད་བློན་གྱིས་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་ལ་སྣེ་ལེན་གཟབ་རྒྱས་ཞུས་པ་མ་ཟད། གོར་དམག་༢༨༠༠༠ ཙམ་གྱིས་རུ་སྒྲིག་བཏང་ནས་དགའ་བསུ་ཞུས་ཡོད་པ་ནི་ཕྱོགས་གཅིག་ནས་འཚམས་འདྲིའི་བསུ་བ་ཞུས་པ་ཞིག་ཡིན་ཁུལ་དང་། ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་གོར་དམག་གི་དཔུང་སྟོབས་ངོམས་ནས་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་བླ་འཁུམས་སུ་བཅུག་ཆེད་ཡིན་[22]ཞེས་གསལ་ཡོད་པ་དང་། ཡང་ཕྱི་ལོ་༡༨༥༥ ལོའི་གོར་བོད་དམག་འཁྲུག་མཇུག་བསྒྲིལ་རྗེས་ལོ་དེའི་ཟླ་བ་དགུ་པའི་ནང་གོར་བོད་གཉིས་དབར་ཆིངས་ཡིག་འཇོག་རྒྱུར་ཁ་མཐུན་ཞིང་། མཇལ་དུམ་ཐེངས་དང་པོ་དེ་བལ་ཡུལ་གྱི་རྒྱལ་ས་ཀ་ཋ་མན་གྲུར་འཚོགས་ཀྱང་ཐག་ཆོད་མ་བྱུང་བས། ཐེངས་གཉིས་པ་དེ་བོད་ཀྱི་ས་ཁོངས་དིང་རི་ཤེལ་དཀར་རྫོང་དུ་འཚོགས་སྐབས་བལ་ཡུལ་ཕྱོགས་ནས་སྐུ་ཚབ་ཏི་ལག་བྷི་ཀ་རམ་ཐ་པཱ་དང་། བོད་ཕྱོགས་ནས་སྐུ་ཚབ་དགའ་ལྡན་ཤར་རྩེ་དགོན་པའི་ཕྱག་མཛོད་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་མངགས་གཏོང་མཛད་ཡོད་པ་རེད།[23]
འོན་ཀྱང་སྐབས་དེར་ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱི་དབར་རེ་འདུན་དོན་བཞིན་མ་སྒྲུབ་པའི་ཐོག་དགུན་དུས་ཡིན་པས་ཁ་བ་ཤུགས་ཆེན་བབས་པས་ཕྱོགས་གཉིས་པོ་སོ་སོའི་རང་ཡུལ་ལ་ལོག་ནས་ཆིངས་ཡིག་དངོས་སུ་འཇོག་མ་ཐུབ། མཐར་ཕྱི་ལོ་༡༨༥༦ ལོའི་ཟླ་བ་དང་པོའི་ནང་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་དང་འབྲུག་ཡུལ་གྱི་མི་སྣ་འགའ་ཞིག་བལ་ཡུལ་གྱི་ས་མཚམས་སུ་ཆིངས་དོན་ལ་ཕེབས་ཤིང་། སྐབས་དེར་བལ་ཡུལ་ཕྱོགས་ནས་ཀྱང་ལ་ཉག་མཛོ་གཟེངས་ལྟ་བུས་སྔོན་གྱི་དངུལ་སྒོར་བྱེ་བ་གཅིག་བལ་ཡུལ་ལ་སྤྲོད་མི་དགོས་པར་མཐའ་མཚམས་ཀྱི་རྫོང་ཁག་བཞི་པོ་དེ་དག་བོད་ལ་སྤྲོད་རྒྱུ་དང་། དེའི་དོད་དུ་བོད་གཞུང་གིས་བལ་ཡུལ་གཞུང་ལ་ལོ་ལྟར་སྒོར་ཁྲི་གཅིག་རེ་སྤྲོད་དགོས་པའི་བླང་བྱའམ་རེ་འདུན་བཏོན་པ་དེར་བོད་གཞུང་གིས་ཁས་བླངས་ཤིང་། དེ་ནས་ཆིངས་ཡིག་ངོ་མའི་སྟེང་མཚན་རྟགས་རྒྱག་པར་བཀའ་བློན་བཤད་སྒྲ་དཔལ་འབྱོར་རྡོ་རྗེ་སྐུ་ངོ་མ་ཕེབས་ཡོད་པ་རེད།[24] གོང་དུ་དྲངས་པའི་དཔྱད་གཞིའི་ལུང་ཚིག་དེ་དག་ལས་ང་ཚོས་གསལ་པོར་རྟོགས་ཐུབ་པ་ནི་གོར་བོད་དམག་འཁྲུག་བྱུང་བའི་རྗེས་སུ་ཕྱོགས་གཉིས་དབར་ཆིངས་ཡིག་འཇོག་རྒྱུའི་སྔོན་འགྲོའི་གྲོས་མོལ་གྱི་ཆེད་དུ་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་བོད་གཞུང་གི་སྐུ་ཚབ་བྱས་ནས་ཐེངས་གསུམ་ཙམ་བལ་ཡུལ་གྱི་སྐུ་ཚབ་དང་ཐུག་འཕྲད་བྱས་ཡོད་པ་དང་། ཕྱི་ལོ་༡༨༥༦ ལོར་གོར་བོད་གཉིས་དབར་ཆིངས་ཡིག་དངོས་སུ་འཇོག་སྐབས་བཀའ་བློན་བཤད་སྒྲ་སྐུ་ངོ་མ་བལ་ཡུལ་ལ་ཕེབས་ནས་ཆིངས་ཡིག་ལ་མཚན་རྟགས་བཀོད་ཡོད་པ་གསལ་པོ་ར་འཕྲོད་ཐུབ། རྒྱུ་མཚན་དེའི་དབང་གིས་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་དང་གོར་ཥའི་སྲིད་བློན་འཇང་སྦ་ཐུར་དབར་འབྲེལ་བ་ཞིག་བྱུང་ཡོད་པ་གཏན་འཁེལ་ནས་བརྗོད་ཐུབ་པ་དང་། འབྲེལ་བ་དེ་མུ་མཐུད་རྒྱུན་མཐུད་བྱེད་རྒྱུ་ནི་འཛམ་གླིང་སྟེང་གི་ཆབ་སྲིད་པ་ཚང་མའི་འགྲོ་སྟངས་ཤིག་ཡིན་པས། ཚོད་དཔག་བྱས་པ་ལྟར་ན་དུས་དེ་ནས་བཟུང་མང་ཉུང་ལ་མ་བལྟོས་པར་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་དང་གོར་ཥའི་སྲིད་བློན་དབར་ཕན་ཚུན་འཚམས་འདྲིའི་ཡིག་འགྲུལ་དང་ཕན་ཚུན་ཕྱག་རྟགས་ཆུང་ཆུང་དེ་འདྲ་སྐྱེས་སུ་འབུལ་རེས་ཡོང་རྒྱུ་ཡིན་པ་ནི་ཟུར་བལྟས་ལེབ་མཐོང་ཡིན་པས་མང་པོ་ཞིག་བརྗོད་ག་ལ་དགོས།
ཕྱི་ལོ་༡༨༦༣ ལོར་བོད་ནང་ར་བཤད་དོན་རྐྱེན་བྱུང་བའི་སྐབས་སུ་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་པོས་བལ་ཡུལ་གྱི་སྲིད་བློན་འཇང་སྦ་ཐུར་ལ་ཡིག་འབྲེལ་ཞུས་ཏེ་གོར་དམག་དཔུང་སྡེ་དྲུག་བོད་ལ་དམག་རོགས་གཏོང་རྒྱུའི་འབོད་སྐུལ་ཞུས་པ་བཞིན་བལ་ཡུལ་རྒྱལ་པོས་ཀྱང་མཐུན་འགྱུར་རོགས་རམ་བྱེད་རྒྱུའི་ཁས་ལེན་བྱས་ཏེ། དམག་དཔུང་སྡེ་ཤོག་གཉིས་སྔོན་ལ་བོད་ཕྱོགས་རྫོང་དགར་བཏང་ནས་ལམ་བུ་བཟོས་ཤིང་ཆར་དུས་རྫོགས་རྗེས་དཔུང་སྡེ་ལྷག་མ་བཞི་པོ་དེ་དག་དང་མཉམ་དུ་བོད་ལ་དམག་རོགས་སུ་འགྲོ་རྒྱུར་གཏན་འཁེལ་བྱས་པ་དང་། དེ་རྗེས་ཕྱི་ལོ་༡༨༦༣ ལོའི་ཟླ་བརྒྱད་པའི་ནང་བལ་ཡུལ་གྱི་དམག་སྡེ་དྲུག་པོ་དེ་དག་ཝ་ལུང་དུ་འབྱོར་བ་རེད། འོན་ཀྱང་ལོ་དེའི་ཟླ་བ་དགུ་པའི་ནང་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲའི་བང་ཆེན་ཞིག་བལ་ཡུལ་རྒྱལ་ས་ཀ་ཋ་མན་གྲུར་འབྱོར་ནས་ཆར་དུས་ཀྱིས་རྐྱེན་པས་དམག་དཔུང་མི་གྲངས་སུམ་སྟོང་དང་དེ་རྗེས་རྒྱབ་བསྣོན་དཔུང་དམག་ཉིས་སྟོང་བཅས་མི་གྲངས་ལྔ་སྟོང་ཙམ་བོད་སར་སླེབས་ན་ཟས་གོས་སྡོད་མལ་སོགས་ཀྱི་གྲ་སྒྲིག་ཞུ་མི་ཐུབ་ཚུལ་དང་། ད་རེེས་ཞུ་དོན་སྙིང་པོ་བལ་ཡུལ་གཞུང་ནས་མདེའུ་རང་འགྲིག་གི་མེ་མདའ་བརྒྱད་དང་མེ་སྒྱོགས་རྒྱག་མཁན་གྱི་མི་སྣ་སྐྱིད་གྲོང་བརྒྱུད་བོད་ལ་གཏོང་རོགས་ཞེས་སླར་ཡང་རེ་སྐུལ་ཞུས་ཤིང་། བལ་ཡུལ་རྒྱལ་པོས་ཀྱང་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲའི་རེ་སྐུལ་དེར་ཁས་ལེན་བྱས་ཏེ་མེ་མདའ་དྲུག་དང་མདེའུ་བརྒྱད་སྟོང་བསྐུར་ཡང་། བདེ་འཇགས་ལ་ཁ་གཡར་ནས་མེ་སྒྱོགས་གཅིག་ཀྱང་མཁོ་སྤྲོད་བྱས་མེད། ཡིན་ན་ཡང་ཕྱི་ལོ་༡༨༦༤ ལོའི་ཟླ་བ་བརྒྱད་པའི་ནང་གློ་བུར་དུ་སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་ཚེ་ལས་འདས་པས་བལ་ཡུལ་གྱི་དཔུང་དམག་རྣམས་ཀྱང་རང་སར་ཕྱིར་ལོག་དགོས་བྱུང་[25]ཞེས་གསལ་ཡོད། དེ་ནི་ཉག་རོང་མགོན་པོ་རྣམ་རྒྱལ་ཕ་བུ་གཉིས་ཀྱིས་བོད་གཞུང་ལ་ངོ་ལོག་བྱེད་པར་མགོ་གནོན་ཆེད་བཏང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་<<བལ་ཡུལ་གྱི་འཚོ་གནས་ཐབས་བྱུས་>>ཞེས་པའི་དབྱིན་ཡིག་དཔེ་དེབ་ནང་གསལ་ཡོད་དེ། “ཕྱི་ཟླ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་ནང་དུ། སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲས་འཇང་སྦ་ཐུར་ལ་ཕྱག་བྲིས་ཤིག་བསྲིངས་ཏེ་ཉག་རོང་ལ་ཁ་གཏད་གཅོག་ཆེད་དམག་གི་རོགས་རམ་སློང་ཡོད་པ་དང་། འཇང་སྦ་ཐུར་གྱིས་དམག་མི་སུམ་སྟོང་དང་མེ་སྒྱོགས་དྲུག་བསྐུར་ཡོད་ཀྱང་། སྡེ་སྲིད་བཤད་སྒྲ་གློ་བུར་དུ་དགོངས་པ་རྫོགས་ཡོད་”[26]ཅེས་གསལ་ཡོད་པ་ལས་ར་སྤྲོད་གསལ་པོ་བྱེད་ཐུབ།
དེ་བཞིན་ཨ་རིའི་རྩོམ་པ་པོ་རའོ་སི་ལགས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་ཕྱག་དེབ་བལ་ཡུལ་གྱི་འཚོ་གནས་ཐབས་བྱུས་<<Nepal Strategy for Survival>> ཞེས་པའི་དཔེ་དེབ་ཀྱི་ཤོག་ངོས་༡༢༢ ནང་གསལ་ཡོད་པ་དང་། བལ་ཡུལ་གྱི་ཉེ་རབས་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་མཱི་ཤཱ་རཱ་(Tirtha Prasad Mishra)ཡིས་བརྩམས་གནང་བའི་བལ་ཡུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཚད་ལྡན་ <<The taming of Tibet: A history account of compromise and confrontation in Nepal-Tibet Relations (1900-1930)>>ཞེས་པའི་ནང་ལ་ཡང་གོང་དང་གཅིག་མཚུངས་བཀོད་འདུག་[27]ཅིང་། དེའི་ཁུངས་ནི་བལ་ཡུལ་ཕྱི་སྲིད་ལས་ཁུངས་ཀྱི་ཡིག་ཚང་ནང་ཉར་ཚགས་ཞུས་ཡོད་པའི་གཞུང་ཡིག་ལས་དྲངས་འདུག་[28]པས་ཡིད་ཆེས་ཚད་འཛིན་འཕེར་བའི་གཏམ་ཞིག་ཡིན་པར་སེམས་སོ། །
མཇུག་གི་གཏམ།
དུས་རབས་བཅུ་དགུ་པའི་དུས་མཇུག་ཙམ་ལ་བྱུང་ཞིང་འཇིགས་སུ་རུང་བའི་རྭ་བཤད་དོན་རྐྱེན་ལས་སྐབས་དེའི་དུས་ཀྱི་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གནས་སྟངས་དང་། ལྷག་པར་དུ་བོད་གཞུང་གི་མཐོ་རིམ་མི་སྣའི་ཁྲོད་དུ་ཁྱོད་ཤི་ང་གསོན་གྱི་འཐབ་རྩོད་དང་ནང་ཁུལ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཆའི་འགྲན་རྩོད་ཤུགས་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་མཚོན་ཐུབ་ལ། གུས་རང་གི་བསམ་ཚུལ་ལ། རྭ་བཤད་གཉིས་ཀར་ནོར་འཁྲུལ་ཡོད་པར་མངོན་སྟེ། རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་རིན་པོ་ཆེས་ཀྱང་སྡེ་སྲིད་ཀྱིས་སྲིད་དམ་སྩལ་ཕྱོགས་སྐོར་ལ་ལྷག་བསམ་རྣམ་དག་གིས་དགོངས་འཆར་ཕུལ་ཀྱང་། སྡེ་སྲིད་ཀྱི་དགོངས་འཆར་དེ་ལ་དགོངས་བཞེས་དང་ཞལ་བཞེས་གནང་རྒྱུ་ལྟ་ཅི་རང་གི་དབང་ཆ་བེད་སྤྱོད་ལོག་པ་བཏང་ནས་སྡེ་སྲིད་ཀྱི་གོ་གནས་ནས་གནས་དབྱུངས་དང་སྦྲགས་གཏན་དུ་མེད་པ་བཟོ་རྒྱུའི་འཆར་གཞི་བཏིང་བ་ནི་ངོ་མ་ལུས་ལ་སངས་རྒྱས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་ངུར་སྨྲིག་གི་ན་བཟའ་བཞེས་མཁན་ཞིག་གི་བྱ་བ་ཞིག་གཏན་ནས་མིན་ལ། ལྷ་ཆོས་ཀྱི་དྲི་མ་ཕར་བཞག་མི་ཆོས་ཀྱི་དྲི་མ་ཙམ་ཡང་མི་ལྡན་པའི་རུལ་སྲུངས་ཀྱི་སྤྱོད་པ་ཐ་ཤལ་ཞིག་ཡིན་པར་བརྗོད་ཆོག བཀའ་བློན་བཤད་སྒྲར་མཚོན་ན་ཡང་ཕྱག་མཛོད་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་ཀྱི་ཤུགས་ཆེའི་རོགས་རམ་འོག་དགའ་འབྲས་དྲུང་སྤྱི་ཟེར་བའི་ཚོགས་པ་བཙུགས་ཏེ་རྒྱལ་ཚབ་རྭ་སྒྲེང་ལ་ངོ་རྒོལ་བྱས་པ་མ་ཟད། མཐར་རྒྱལ་ཚབ་བཀྲོངས་རྒྱུའི་བྱུས་ངན་བཤམས་ཡོད་པས་རྒྱལ་ཚབ་རྒྱ་ནག་ལ་སྐྱབས་བཅོལ་དུ་ཕེབས་དགོས་པའི་གནས་སྟངས་དེ་བཟོས་པ་རེད།
དཔྱད་ཡིག་དང་ཞབས་མཆན།
[1] ༸རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་དགུ་པ་ལུང་རྟོགས་རྒྱ་མཚོ་ (༡༨༠༥-༡༨༡༥) དགུང་ལོ་བཅུ་ལས་བཞུགས་མེད་པ་དང་། ༸རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱ་མཚོ་ (༡༨༡༦-༡༨༥༥) དགུང་ལོ་ཉེར་གཅིག་ལས་བཞུགས་མེད་པ། ༸རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གཅིག་པ་མཁས་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ་ (༡༨༣༨-༡༨༥༥) དགུང་ལོ་བཅུ་བདུན་ལས་བཞུགས་མེད་པ། ༸རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གཉིས་པ་འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོ་ (༡༨༥༦-༡༨༧༥) དགུང་ལོ་བཅུ་དགུ་ལས་བཞུགས་མེད་པ་བཅས་ཡ་ང་ཞིང་ཡིད་སྐྱོ་བའི་གནས་ཚུལ་བསྟུད་མར་བྱུང་བ་ནི་ངོ་མ་ཡིད་ཆེས་དཀའ་ཞིང་བཟོད་ཐབས་བྲལ་བ་ཞིག་ཡིན། དེའི་སྐོར་ལ་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༢ ལོའི་ <<བོད་ལྗོངས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རིག་དེབ་>> འདོན་ཐེངས་གཉིས་པའི་ནང་ལྷོ་རྒྱུད་ཟླ་བས་ <<ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་འགའི་འཚོ་ཞུགས་ཀྱི་དུས་ཚོད་ཐུང་རྐྱེན་ལ་དྭོགས་སློང་ཞུ་བ་>> ཞེས་པའི་རྩོམ་ཡིག་ཅིག་སྤེལ་ཡོད་པས་དོན་གཉེར་ཅན་ཚོས་དེར་གཟིགས་ན་རགས་ཙམ་ཤེས་ནུས།
[2] པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས། ལོ་རྒྱུས་ས་མིང་བརྡ་འགྲེལ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༢༠༢༣ ཤོག་ངོས།༣༤༩
[3] སྐུ་ངོ་ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། གླེགས་བམ་གཉིས་པ། བོད་གཞུང་ཤེས་རིག་དཔར་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༡༩༨༦ ཤོག་ངོས། ༣༣
[4] ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་དང་ནོར་བྲང་ཨོ་རྒྱན། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རགས་རིམ་གཡུ་ཡི་ཕྲེང་བ། སྨད་ཆ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༢༠༡༦ ཤོག་ངོས། ༤༦༩-༤༧༢ བར་གསལ།
[5] སྐུ་ངོ་ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། གླེགས་བམ་གཉིས་པ། བོད་གཞུང་ཤེས་རིག་དཔར་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༡༩༨༦ ཤོག་ངོས། ༣༤
[6] ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་དང་ནོར་བྲང་ཨོ་རྒྱན། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རགས་རིམ་གཡུ་ཡི་ཕྲེང་བ། སྨད་ཆ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༢༠༡༦ ཤོག་ངོས། ༤༧༢
[7] ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་དང་ནོར་བྲང་ཨོ་རྒྱན། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རགས་རིམ་གཡུ་ཡི་ཕྲེང་བ། སྨད་ཆ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༢༠༡༦ ཤོག་ངོས། ༤༧༢
[8] ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་དང་ནོར་བྲང་ཨོ་རྒྱན། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རགས་རིམ་གཡུ་ཡི་ཕྲེང་བ། སྨད་ཆ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༢༠༡༦ ཤོག་ངོས། ༤༦༩
[9] སྐུ་ངོ་ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། གླེགས་བམ་གཉིས་པ། བོད་གཞུང་ཤེས་རིག་དཔར་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༡༩༨༦ ཤོག་ངོས། ༣༥
[10] ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་དང་ནོར་བྲང་ཨོ་རྒྱན། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རགས་རིམ་གཡུ་ཡི་ཕྲེང་བ།སྨད་ཆ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༢༠༡༦ ཤོག་ངོས། ༤༧༩
[11] སྐུ་ངོ་ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། གླེགས་བམ་གཉིས་པ། བོད་གཞུང་ཤེས་རིག་དཔར་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༡༩༨༦ ཤོག་ངོས། ༣༧-༤༠ བར་གསལ།
[12] རྗེས་སོར་རྭ་སྒྲེང་རྒྱལ་ཚབ་རྒྱ་ནག་ནས་བོད་ལ་ལོག་ཕེབས་སྐབས་ས་མཚམས་སུ་སྐུ་གཤེགས་པས་སྐུ་གདུང་ཆིབས་པ་གཡང་འཛིན་གྱི་ཐོག་བྱང་རྭ་སྒྲེང་དུ་གདན་དྲངས་ཤིང་། ཆིབས་པ་དེ་མཇུག་མཐར་བྱང་རྭ་སྒྲེང་རང་དུ་འཆི་འདས་སུ་སོང་བས་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཆིབས་པ་དེའི་བཀའ་དྲིན་དྲན་ཕྱིར་འདྲ་གཟུགས་ཤིག་ལ་གསོབ་བརྒྱངས་ཏེ་བྱང་རྭ་སྒྲེང་བླ་བྲང་གི་གཉེར་ཚང་འོག་མཛོད་ཀྱི་ཐོག་ཁར་དཔྱངས་ནས་བཞག་ཡོད་པ་དགེ་སློང་བློ་བཟང་དོན་ལྡན་ལགས་ཀྱིས་དངོས་སུ་གཟིགས་མྱོང་ཞེས་ཁོང་གི་ཕྱག་དེབ་ <<༸རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཐོག་གཉིས་ཀྱི་ཞབས་ཞུའི་བསྐལ་བཟང་ལ་ལོངས་སུ་སྤྱད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཚིག་ཐོ་>> ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས་ ༣༣ སྟེང་གསལ་ཡོད།
[13] ཐོན་མདའ་སྨན་གྲོང་ཕྱག་ནང་འཆི་མེད་མགོན་པོ། ༸རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཐོག་གཉིས་ཀྱི་ཞབས་ཞུའི་བསྐལ་བཟང་ལ་ལོངས་སུ་སྤྱད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཚིག་ཐོ། བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཕྲེང་། ༣༣ སྤྱི་ལོ། ༢༠༡༣ ཤོག་ངོས། ༣༤
[14] ཀྲུང་གོའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་གྲགས་ཅན་གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་ས། རྩོམ་སྒྲིག་པ། དབང་འདུས་ཚེ་རིང་། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༢༠༡༨ ཤོག་ངོས། ༡༢༣
[15] སྐུ་ངོ་ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། གླེགས་བམ་གཉིས་པ།བོད་གཞུང་ཤེས་རིག་དཔར་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༡༩༨༦ ཤོག་ངོས། ༤༢
[16] ཡཱ་ཧན་ཀྲང་གིས་བརྩམས། ཝང་ཁྲེང་ཁུན་དང་ཧྲི་ཞུའེ་ལིས་གཉིས་ཀྱིས་བསྒྱུར། ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་རྣམ་ཐར། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༡༩༨༦ ཤོག་ངོས། ༢༡༦
[17] ཐོན་མདའ་སྨན་གྲོང་ཕྱག་ནང་འཆི་མེད་མགོན་པོ། ༸རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཐོག་གཉིས་ཀྱི་ཞབས་ཞུའི་བསྐལ་བཟང་ལ་ལོངས་སུ་སྤྱད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཚིག་ཐོ། བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཕྲེང་། ༣༣ སྤྱི་ལོ། ༢༠༡༣ ཤོག་ངོས། ༣༤
[18] ཐོན་མདའ་སྨན་གྲོང་ཕྱག་ནང་འཆི་མེད་མགོན་པོ། ༸རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཐོག་གཉིས་ཀྱི་ཞབས་ཞུའི་བསྐལ་བཟང་ལ་ལོངས་སུ་སྤྱད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཚིག་ཐོ། བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཕྲེང་། ༣༣ སྤྱི་ལོ། ༢༠༡༣ ཤོག་ངོས། ༣༥
[19] ཐོན་མདའ་སྨན་གྲོང་ཕྱག་ནང་འཆི་མེད་མགོན་པོ། ༸རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཐོག་གཉིས་ཀྱི་ཞབས་ཞུའི་བསྐལ་བཟང་ལ་ལོངས་སུ་སྤྱད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཚིག་ཐོ། བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཕྲེང་། ༣༣ སྤྱི་ལོ། ༢༠༡༣ ཤོག་ངོས། ༣༥
[20] བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་རྩོམ་བདམས་བསྒྲིགས། སྨད་ཆ། ས་རཱ་བོད་ཀྱི་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ས་རཱ་བོད་ཀྱི་མཐོ་རིམ་སློབ་གཉེར་ཁང་གི་རིག་གནས་སྐབས་བཅུ་དགུ་པའི་མཐར་ཕྱིན་ཆེད་དེབ། སྤྱི་ལོ་༢༠༢༠ ཤོག་ངོས། ༥༠༨-༥༡༥ བར་གསལ།
[21] འདིའི་སྐོར་ལ་རྒྱས་པར་གཟིགས་འདོད་ཚེ་ཕྱི་ལོ་༢༠༢༣ ལོར་འདོན་སྤེལ་ཞུས་པའི་<<བོད་རིག་པ་>>དུས་དེབ་ཀྱི་ནང་<<བལ་ཡུལ་གྱི་བློན་ཆེན་འཇང་སྦ་ཐུར་རཱ་ནཱ་ཡི་མི་ཚེའི་ལོ་རྒྱུས་ལས་འཕྲོས་ཏེ་གོར་བོད་དམག་འཁྲུག་ཐེངས་གསུམ་པའི་སྐོར་ལ་མདོ་ཙམ་གླེང་བ།>>ཞེས་པ་དེར་གཟིགས་རོགས།
[22] Prem R. Uprety. Nepal-Tibet relations 1850-1930 years of hopes, Challenges and Frustrations. Kathamandu, Second Edition. 1998 P 64
[23] Prem R. Uprety. Nepal-Tibet relations 1850-1930 years of hopes, Challenges and Frustrations. Kathamandu, Second Edition. 1998 P 68
[24] Prem R. Uprety. Nepal-Tibet relations 1850-1930 years of hopes, Challenges and Frustrations. Kathamandu, Second Edition. 1998 P 71
[25] Prem R. Uprety. Nepal-Tibet relations 1850-1930 years of hopes, Challenges and Frustrations. Kathamandu, Second Edition. 1998 PP. 87-88
[26] The following December, Desi Sahara wrote to Jang Bahadur requesting military assistance against the Nyarong ruler. Jang Bahadur thought he detected an opportunity to extend his influence over Tibetan domestic affairs, and offered a force of 3000 men to th Desi. Shatra suspected Jang Bahadur’s bona fides, however, and reduced his request for assistance to the loan of eight mountain guns, ammunition and artillerymen. Jang Bahadur was disappointed, bur sent six mountain guns (without artillerymen to handle the weapons) which presumably were used in the struggle to suppress the Nyarong chieftain’s rebellion. Desi Shatra died in 1864, and Nepal’s subsequent difficulties in obtaining the return of the mountain guns provided yet another cause for dissension. Leo E. Rose. Nepal Strategy for Survival, Oxford University Press Bombay, Calcutta, Madra . 1971 Page 122
[27] The Nepalese Maharaja decided to offer 3000 trained troops to Lhasa with a view to extending the Nepalese traders. By August 1863, Six regiments of the Nepalese army had already reached the Wallangchung Pass. In the meantime Sethia Kazi demanded a loan of eight mountain guns with men and ammunitions. The Nepalese Prime Minister was disappointed and he sent six mountain guns without any artillery men to man them. Sathia Kazi expired in August 1864 and it was another problem for Nepal to get those guns back. Tirtha Prasad Mishra. The taming of Tibet: A history account of compromise and confrontation in Nepal-Tibet Relations (1900-1930), Delhi. 1991 P 43
[28] NAI, Foreign Political Consultation-No. A. 162/ 164, September 1863
དཔྱད་གཞི་ཡིག་ཆ་ཁག
སྐུ་ངོ་ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། གླེགས་བམ་གཉིས་པ། བོད་གཞུང་ཤེས་རིག་དཔར་ཁང་། ཕྱི་ལོ། ༡༩༨༦
ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་དང་ནོར་བྲང་ཨོ་རྒྱན། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རགས་རིམ་གཡུ་ཡི་ཕྲེང་བ། སྨད་ཆ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། ༢༠༡༦
ཡཱ་ཧན་ཀྲང་གིས་བརྩམས། ཝང་ཁྲེང་ཁུན་དང་ཧྲི་ཞུའེ་ལིས་གཉིས་ཀྱིས་བསྒྱུར། ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་རྣམ་ཐར། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། ༡༩༨༦
པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས། ལོ་རྒྱུས་ས་མིང་བརྡ་འགྲེལ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། ༢༠༢༣
བོད་ཀྱི་ཕྱི་འབྲེལ་ལོ་རྒྱུས། ཕྱི་ལོ་༢༠༠༡ ལོའི་དངོས་གཞི་ལྔ་པའི་འཛིན་གྲྭ་ཐུན་མོང། འཕགས་ཡུལ་ཀིརྟིའི་བྱེས་པ་གྲྭ་ཚང་། ཕྱི་ལོ། ༢༠༢༢
ཀུན་མཁྱེན། རྒྱལ་ཚབ་ཀྱི་མིང་གི་འབོད་སྲོལ་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ། བོད་རིག་པ་ཞིབ་འཇུག ༡༣ རྣམ་རྒྱལ་ཚེ་བརྟན་གྱིས་གཙོ་སྒྲིག་ཞུས། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། ༢༠༡༤
ཀྲུང་གོའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་གྲགས་ཅན་གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་ས། རྩོམ་སྒྲིག་པ། དབང་འདུས་ཚེ་རིང་། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། ༢༠༡༨
ཐོན་མདའ་སྨན་གྲོང་ཕྱག་ནང་འཆི་མེད་མགོན་པོ། ༸རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཐོག་གཉིས་ཀྱི་ཞབས་ཞུའི་བསྐལ་བཟང་ལ་ལོངས་སུ་སྤྱད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཚིག་ཐོ། བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཕྲེང་། ༣༣ ཕྱི་ལོ། ༢༠༡༣
བློ་བཟང་སྦྱིན་པ། སྤྱི་ཁྱབ་མཁན་པོ་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་ཀྱི་སྐོར་རགས་ཙམ་གླེང་བ། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་རྩོམ་བདམས་བསྒྲིགས། སྨད་ཆ། ས་རཱ་བོད་ཀྱི་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ས་རཱ་བོད་ཀྱི་མཐོ་རིམ་སློབ་གཉེར་ཁང་གི་རིག་གནས་སྐབས་བཅུ་དགུ་པའི་མཐར་ཕྱིན་ཆེད་དེབ། ཕྱི་ལོ། ༢༠༢༠
གཙང་སྨྱོན་འཇམ་དབྱངས་དོན་གྲུབ། བལ་ཡུལ་གྱི་བློན་ཆེན་འཇང་སྦ་ཐུར་རཱ་ནཱ་ཡི་མི་ཚེའི་ལོ་རྒྱུས་ལས་འཕྲོས་ཏེ་གོར་བོད་དམག་འཁྲུག་ཐེངས་གསུམ་པའི་སྐོར་ལ་མདོ་ཙམ་གླེང་བ། བོད་རིག་པ། ཕྱི་ལོ། ༢༠༢༣
བློ་བཟང་བཤེས་གཉེན། རྒྱལ་ཟུར་རྭ་སྒྲེང་དང་བཀའ་བློན་བཤད་སྒྲ་གཉིས་ཀྱི་ནང་ཁུལ་འགལ་བའི་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་ཅུང་ཟད་བྱས་པ། དཔྱད་རྩོམ་ནོར་བུའི་ཕྲེང་བ། དེབ་ཕྲེང་བཅུ་གཅིག་པ། འཕགས་ཡུལ་ཀིརྟིའི་བྱེས་པ་གྲྭ་ཚང་ནས་འགྲེམས་སྤེལ་བྱས། ཕྱི་ལོ། ༢༠༡༡
Leo E. Rose. Nepal Strategy for Survival, Oxford University Press Bombay, Calcutta, Madra. 1971
Prem R. Uprety. Nepal-Tibet relations 1850-1930 years of hopes, Challenges and Frustrations. Kathamandu, Second Edition. 1998
Tirtha Prasad Mishra. The taming of Tibet: A history account of compromise and confrontation in Nepal-Tibet Relations (1900-1930), Delhi. 1991
Yudru Tsomu. The Rise of Gonpo Namgyel in Kham: The blind warrior of Nyarong. London 2015
(མཆན།) དཔྱད་རྩོམ་འདི་ཐོག་མར་༢༠༢༤ ལོའི་བོད་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་ཉམས་ཞིབ་ཁང་གི་དུས་དེབ་ཏུ་བཀོད།
– – – – –
