གླེང་གཞི།
གནའ་བོའི་བོན་གྱི་དཔེ་རྙིང་<<མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་>>ཞེས་པའི་ཕྱག་དཔེ་དེའི་མཚན་ཆ་ཚང་ལ་<<བདེན་པ་བོན་གྱི་མཛོད་སྒོ་སྒྲ་འགྲེལ་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མིག་>>ཅེས་ཞུ། འདིའི་མ་དཔེ་ཡང་ཧ་ཅང་དཀོན་པ་དང་ད་སྔ་མ་དཔེ་གཅིག་[1]ལས་རྙེད་སོན་བྱུང་མེད། དེ་ཡང་དོལ་པོ་བསམ་གླིང་དགོན་ནས་ཡིན་པར་གྲགས་པ་དང་། ད་ཆར་རྒྱ་གར་སྨན་རི་དགོན་དུ་བཞུགས་ཡོད། ཁོ་བོས་ཕྱག་དཔེ་འདི་ལ་དངོས་སུ་མཇལ་ནས་ཞིབ་འཇུག་ཞུ་རྒྱུའི་གོ་སྐབས་བྱུང་། ཕྱག་དཔེ་འདི་ནི་གནའ་བོའི་དཔེ་རྙིང་ལག་བྲིས་མ་ཞིག་རེད། དེ་ལ་ཁྱོན་བསྡོམས་ཤོག་ལྡེབ་གྲངས་བརྒྱ་དང་དྲུག་ཅུ་རེ་དགུ་བཞུགས། ཕྱག་དཔེ་འདི་ནི་བོན་གྱི་<<སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་>>ཞེས་པའི་དཔེ་རྙིང་དེའི་འགྲེལ་བ་ཡིན། <<སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་>>ཀྱི་མཚན་བསྡུས་ན་<<མཛོད་ཕུགས་>>ཞེས་ཞུ་བཞིན་ཡོད་པ་ལྟར། གཤམ་ནས་<<མཛོད་ཕུགས་>>ཞེས་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན། <<མཛོད་ཕུགས་>>དེ་ལ་སྒྲ་འགྲེལ་དང་། དོན་འགྲེལ།[2] སྒྲ་དོན་ཟུང་ལྡན་གྱི་འགྲེལ་[3]བཅས་གསུམ་པ་ཡོད་པ་ལས་འདི་ནི་ཐོག་མ་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>ཞེས་པ་དེ་ཉིད་དོ། །
གཤམ་ནས་<<མཛོད་ཕུགས་>>ཀྱི་སྐོར་ལ་ཡང་ཅུང་ཙམ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན། <<མཛོད་ཕུགས་>>ཞེས་པའི་དཔེ་རྙིང་དེ་ནི་བོན་གྱི་མཛོད་གཞུང་ཀུན་གྱི་ཐོག་མ་དང་མཛོད་ཀྱི་རྩ་གཞུང་ལྟ་བུ་ཡིན། དེ་ཡང་<<མཛོད་ཕུགས་>>ཞེས་པ་འདི་ལ་“དཔེ་ཡི་མཛོད་ཕུགས་”དང་། “དོན་གྱི་མཛོད་ཕུགས།” “རྟགས་ཀྱི་མཛོད་ཕུགས།” “སྲིད་པ་བོན་གྱི་མཛོད་ཕུགས་”ཞེས་བཞི་[4]ཡོད་པ་ལས་འདི་ནི་“སྲིད་པ་བོན་གྱི་མཛོད་ཕུགས་”ཞེས་པ་དེ་ཡིན་པར་བཤད། འདི་ལ་ད་དབར་ཞིབ་འཇུག་གནང་མཁན་རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་མཁས་དབང་ཨི་སེ་རལ་(Israel)རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཧི་སྦུ་རུ་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཏན་མར་ཊིན་(Dan Martin)ལགས་[5]དང་། ཉི་ཧོང་(Japan)ཀྱོ་ཐོ་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ་སྐུ་ཞབས་ཀ་ཚུད་མི་མར་ཀྱིད་(Katsumi Mimaki)ལགས་[6]དང། ཧྥ་རན་སི་(France)རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཚན་རིག་ཁང་གི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཆེན་མོ་མཁས་དབང་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན་(Samten G. Karmay)ལགས་[7]བཅས་རེད། དེ་ལས་གཞན་ད་རུང་མཚོ་སྔོན་སློབ་གསོ་ཁང་གི་གཙོ་འགན་པ་སྐུ་ཞབས་ནོར་བུ་ཚེ་རིང་ལགས་ཀྱི་<<མཛོད་ཕུགས་>>སྐོར་གྱི་ཞིབ་འཇུག་ཆེད་རྩོམ་དེ་[8]དང་། བོད་ལྗོངས་སློབ་ཆེན་གྱི་སྐུ་ཞབས་སེང་མྱུལ་ལྷག་པ་ཚེ་རིང་གིས་<<མཛོད་ཕུགས་>>ལས་འཕྲོས་པའི་འཇིག་རྟེན་ཆགས་ཚུལ་སྐོར་དེ་[9]དང༌། དེ་བཞིན་དགེ་བཤེས་བློ་གྲོས་རབ་གསལ་[10]དང་། བྱ་འཕུར་དགེ་བཤེས་ལྷུན་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ།[11] འབུམ་རམས་མ་གཟི་གཡང་།[12] བོན་གྱི་ཉམས་ཞིབ་པ་རེབ་གོང་ཤ་བོ་རྟ་མགྲིན་[13]བཅས་ཀྱིས་ཀྱང་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ནས་དཔྱད་རྩོམ་སྤེལ་ཡོད།
<<མཛོད་ཕུགས་>>སྐོར་གྱི་དཔྱད་རྩོམ་དེ་དག་ལས་མཁས་དབང་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན་གྱི་དཔྱད་རྩོམ་དེ་ནི། “མཛོད་ཕུགས་ཞིབ་འཇུག་སྐོར་ད་བར་གཏིང་ཟབ་ཤོས་དེ་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་(༡༩༧༥)ལོར་མཛད་པའི་<<བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་དེའི་བསྟན་བཅོས་ངོ་སྤྲོད་>>ཅེས་པའི་དེབ་དེ་རེད་”ཅེས་མཁས་དབང་ཏན་མར་ཊིན་(Dan Martin)གྱིས་གསུངས་ཡོད་པ་ལྟར་རེད།
དེ་མིན་སྐུ་ཞབས་ཏན་མར་ཊིན་(Dan Martin)ཁོང་རང་གིས་ཀྱང་<<མཛོད་ཕུགས་>>ཀྱི་སྐོར་ལ་དཔྱད་ཞིབ་ནན་མོར་གནང་འདུག མ་ཟད་ཁོང་གིས་གཙོ་བོ་<<མཛོད་ཕུགས་>>ཀྱི་ནང་གི་སེམས་བྱུང་སྐོར་དེ་སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱི་<<མངོན་པ་མཛོད་>>ལས་བྱུང་བ་དག་དང་གཤིབ་བསྡུར་གནང་ཡོད། ཁོ་བོ་ཅུང་ཧ་ལས་པ་ཞིག་ལ་ཁོང་གིས་<<མཛོད་ཕུགས་>>ཀྱི་མཛད་པ་པོ་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཡིན་མིན་སྐོར་གསལ་པོར་གླེང་མེད་པ་དེ་ཡིན། དེར་མ་ཟད་ཁོང་གིས་<<མཛོད་ཕུགས་>>བོད་འགྱུར་མ་དེ་མཐའ་གཅིག་ཏུ་ཞང་སྐད་ནས་བསྒྱུར་བར་ཡང་ཁས་བླངས་མེད་པ་ལྟ་བུར་སྣང་།[14] དེ་ལྟར་ཁོང་གིས་“བདག་གི་སྡོམ་ཚིག་འདི་ལ་བོན་པོ་རྣམས་ཀྱིས་ངོ་རྒོལ་བྱེད་ངེས་རེད་”ཅེས་ཀྱང་བཤད་ཡོད། དེའི་ནང་དོན་ཡང་མཐར་གཏུགས་ན་ཁོང་གིས་<<མཛོད་ཕུགས་>>སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱིས་མཛད་པར་ཁས་བླངས་མེད་པར་སྙམ། དེ་ནི་དངོས་གཙོ་སྨྲ་བ་དང་ཡང་ན་གཏེར་ལུགས་ཞལ་བཞེས་གནང་གི་མེད་པའི་ལུགས་སུ་བཞེད་པ་ཙམ་ལས་ཁོ་བོས་ཁོང་གི་ལྟ་བ་དེ་ལ་ཨུ་ཚུགས་དང་ངོ་རྒོལ་ཞུ་ཡི་མེད། གལ་ཏེ་དྲང་བདེན་དང་ཕྱོགས་ལྷུང་མེད་པར་དེང་གི་ཚན་རིག་དང་མཐུན་པའི་ཞིབ་འཇུག་དང་ཞིབ་དཔྱོད་ནན་ཏན་གྱིས་<<མཛོད་ཕུགས་>>སོགས་བོན་གྱི་གཞུང་ལུགས་གཏེར་མའི་རིགས་དེ་ནི་བོད་ས་སྐྱེས་རྡོ་སྐྱེས་ཀྱི་ཆོས་ཤིག་མ་ཡིན་པར་གཞུང་གཞན་ཞིག་ལ་ལད་བཟླས་ཡིན་པར་མཐའ་གཅིག་ཏུ་གསལ་སྟོན་ཁུངས་བསྐྱལ་གནང་ཚེ། ང་ཚོས་ངེས་པར་དུ་ཚན་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་གི་རིག་པའི་འབྲས་བུ་དེར་ཡང་སློབ་སྦྱོང་དང་དོ་སྣང་ཞུ་དགོས་ངེས་སུ་སེམས།
དེ་ལྟར་<<མཛོད་ཕུགས་>>འདི་ལ་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ་རྒན་རབས་དང་གཞོན་པ་མང་པོས་ཞིབ་འཇུག་གནང་ནས་དཔྱད་རྩོམ་ཡང་ཚད་དང་ལྡན་པ་རིང་ཐུང་མང་པོ་སྤེལ་མྱོང་ཡོད་པ་ལས་<<མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་>>འདི་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་ད་སྔ་མཇལ་མྱོང་མེད་པ་དང་། དེར་བརྟེན་ད་ལན་ཕྲན་གྱི་ཞིབ་འཇུག་གི་ལམ་སྟོན་པ་རྒན་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན་(Prof. Samten G. Karmay)ལགས་ནས་ཀྱང་། “ངའི་བསམ་པར་ཁྱེད་ཀྱིས་IATSལ་<<མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་>>སྐོར་ཕྱག་ལས་གནང་ན་ཡག་ག གང་ཡིན་ཟེར་ན་<<མཛོད་ཕུགས་>>ནི་ཏན་མར་ཊིན་(Dan Martin)གིས་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་རེད། ཡིན་ན་ཡང་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>སྐོར་ད་བར་སུ་གང་གིས་ཀྱང་ལག་པ་འཆང་ཡོད་པ་མ་རེད། བྱས་ཙང་དེ་བརྗོད་གཞི་གསར་པ་དང་དཔེ་ཆ་རྙིང་པ་ཡིན་པར་བརྟེན་IATSལ་འཚམས་པ་འདུག ཡིན་ན་ཡང་ཁྱེད་ལ་དེའི་སྐོར་དོ་སྣང་མེད་ན་ངས་དེ་ངེས་པར་དུ་བྱེད་དགོས་ཟེར་ན་མི་འགྲིག ཁྱེད་རང་གིས་ཐག་གཅོད་དགོས་”ཞེས་བཀའ་སློབ་ལམ་སྟོན་ཕེབས་གནང་བ་དང་། དེ་མིན་བདག་གི་བཀའ་དྲིན་གཞལ་མཐའ་མེད་པ་རྩ་བའི་བླ་མ་སྐྱབས་རྗེ་རྒྱལ་བ་སྨན་རིའི་མཁན་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་གིས་ཀྱང་ཐུགས་དགྱེས་ཚོར་ཆེན་པོས་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>གྱི་མ་དཔེ་རྙིང་པ་དཔེ་གཟུགས་ཅན་གཡར་པོ་གནང་བའི་བཀའ་འཁྲོལ་ཐོབ་པ་སོགས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་ལ་བརྟེན། ཕྲན་གྱིས་ཀྱང་<<མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་གྱི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་ཐོག་མའི་སྙན་ཞུ་>>ཞེས་པ་འདི་ལྟ་བུ་ཞིག་ད་ལན་རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་ཚོགས་ཆེན་ཐེངས་བཅུ་བཞི་(14th IATS Seminar)པའི་ཚོགས་ཆེན་འདི་ལ་ཆེད་དུ་དམིགས་ནས་རང་གི་རྣམ་དཔྱོད་ཀྱི་རྩལ་ལས་རིག་ལམ་གྱི་རྟ་ཕོས་བྱང་ལམ་གོམ་འགྲོས་ཀྱིས་མི་ཆོད་ཀྱང་རྒྱུགས་འདུར་ཐེངས་གཅིག་བྱ་དགོས་སྙམ་སྟེ་ཞིབ་འཇུག་བྱ་རྒྱུར་ཐག་ཆོད་ཞུས་པ་ཡིན།
དང་པོ། <<མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་>>གྱི་མཛད་པ་པོ་དང་ཁོང་གི་ལོ་ཚིགས་སྐོར།
གཅིག མཛད་པ་པོའི་སྐོར།
དེ་ཡང་བོན་གྱི་དཔེ་རྙིང་<<མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་>>ཞེས་པ་འདིའི་མཛད་པ་པོ་བླ་ཆེན་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་ཡིན་པ་ཡོངས་གྲགས་སུ་གྱུར་ཡོད། གཤམ་ནས་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>ཞེས་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན། སྤྱིར་བླ་ཆེན་དྲན་པ་ནམ་མཁའི་སྐོར་ལ་བསམ་ཚུལ་མི་མཐུན་པའི་ཡིག་ཆ་མང་པོ་མཇལ་མྱོང་ཡོད། དེ་དག་ལས་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་ལ་ཡང་གང་ཟག་གཉིས་གསུམ་ཞིག་ཡོད་པར་དྭོགས་སློང་གནང་གི་འདུག་མོད། <<སྒྲ་འགྲེལ་>>གྱི་མཛད་པ་པོ་ནི་ཞང་ཞུང་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་དང་དྭགས་པོ་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་གཉིས་གང་ཟག་ཐ་དད་ཡིན་པའི་དབང་དུ་བྱས་ན་ཞང་ཞུང་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་ཡིན་པ་སྒྲ་འགྲེལ་གྱི་དབུ་ན་མཛད་ཁུངས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་ཞེས་པའི་སྐབས་སུ་གསལ་[15]ཡོད་པ་མ་ཟད་བྲུ་རྒྱལ་བ་གཡུང་དྲུང་(1242-1290)[16]གིས་ཀྱང་<<འགྲེལ་བ་སྒྲོན་མ་མུན་སེལ་>>ལས། “ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་ཁྱུང་པོའི་ལུང་པ། དངུལ་ཆུ་ཅན་གྱི་མཁར་ན། ཡབ་རྒྱུང་ཡར་མུ་ཁོད་དང་ཡུམ་ཕྱ་བཙུན་གུང་མ་གཉིས་ཀྱི་སྲས་སུ་སྐྱེས་བ་བཞེས་ཏེ། དགུང་ལོ་དགུ་པ་ལ་བོན་ཆེན་མི་དགུ་ལ་བཀའི་ལྟང་འཕུལ་ལོ། །བཅུ་གསུམ་པ་ལ་མཛོད་ཀྱི་སྒྲ་འགྲེལ་རྩོད་པ་བཟློག་པ་ལ་སོགས་པའི་སྡེ་སྣོད་མང་པོ་ཡི་གེར་བཀོད་པ་ལ་སོགས་ཀྱིས་སྒོ་ནས་འགྲོ་དོན་མཛད་པ་ཡང་བཞེད་དོ། །”[17]ཞེས་ཞལ་གསལ་པོར་བཞེད་ཡོད་པ་དང་། གཞནཡང་མེ་སྟོན་ཤེས་རབ་འོད་ཟེར་(1058-1132)གྱིས་མཛད་པའི་<<བྱང་ཆུབ་ལམ་རིམ་སུམ་བརྒྱ་པའི་འགྲེལ་བ་>>གཤེན་སྟོན་ནམ་མཁའ་རྒྱལ་མཚན་(1088-1163)གྱིས་མཛད་ཅིང་དེར་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>གྱི་ལུང་དྲངས་ཡོད་པ་དང་འ་ཞ་འགྲོ་མགོན་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་(1198-1263)གྱི་<<མཛོད་འགྲེལ་>>དུ་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>གྱི་ལུང་དྲངས་ཡོད་པ་ནི། “སྟོན་པ་རྫུ་འཕྲུལ་ཆེར་ལྡན་པ་ལས་སོགས་ལ། སློབ་དཔོན་དྲན་པས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་བདུན་གྱི་གཏན་ལ་འབེབས་ཏེ།” ཞེས་གསུངས་ཡོད་པ་སོགས་ཀྱིས་ཤུགས་ལ་ཡང་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>གྱི་མཛད་པ་པོ་ནི་བླ་ཆེན་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་ཡིན་པར་གསལ་པོ་གསུངས་ཡོད།
བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁག་ལྟར་ན་བླ་ཆེན་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་ནི་ཞང་ཞུང་སྒོ་པའི་ཕུགས་པ་རུ་གྲགས་པ་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་དུ་ཡབ་རྒྱུང་ཡར་མུ་ཁོད་དང་ཡུམ་ཕྱ་བཙུན་གུང་མ་གཉིས་ཀྱི་སྲས་སུ་འཁྲུངས་པ་དང་།[18] མཁའ་འགྲོ་འོད་ལྡན་འབར་མ་གསང་ཡུམ་དུ་བཞེས་ནས་འབྱུང་ལྡན་(253)སྟེ་བོད་ཤིང་སྤྲེལ་ལོ། ཕྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་(888)ལོར་གདུང་སྲས་ཚེ་དབང་རིག་འཛིན་དང་གཡུང་དྲུང་མཐོང་གྲོལ་གཉིས་འཁྲུངས་པ་དེ་ནི་བླ་ཆེན་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་སྟེ་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>དང་<<རྣམ་འབྱེད་འཕྲུལ་ལྡེ་>>སོགས་ཀྱི་མཛད་པ་པོ་འདི་ཉིད་ཡིན་ནོ། །
དེ་མིན་<<དྲང་དོན་མུན་སེལ་སྒྲོན་མ་>>དང་དེའི་འགྲེལ་བ་[19]བཅས་ཀྱི་དགོངས་པ་ལྟར་ན་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་ལ་མངལ་སྐྱེས་གཙོ་རུ་བསྟན་པ་དང་རྫུས་སྐྱེས་གཙོ་རུ་བསྟན་པ་གཉིས་སུ་གསུངས་ཡོད་པ་ལས་ཐོག་མ་མངལ་སྐྱེས་དེ་ལ་ཡང་མཁས་པའི་བཞེད་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ལས་དང་པོ་ནི་གྱེར་སྤུངས་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་འམ་ཞང་ཞུང་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་ནི་གོང་དུ་ཞུས་ཟིན་པའི་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>གྱི་མཛད་པ་པོ་དེ་ཡིན།
གཉིས་པ་ནི། དམུ་གཤེན་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་ཞེས་བྱ་བ་དེ་ནི། <<དྲང་དོན་མུན་སེལ་གྱི་འགྲེལ་>>ལྟར་[20]ཡབ་དམུ་གཤེན་དག་པ་དང༌། ཡུམ་བདའ་ཟ་མཁར་ལྕམ་གྱི་སྲས་སུ་བལྟམས་པ། དགུང་གྲངས་ལྔ་ལོན་ནས་དྲང་སྲོང་དགའ་རྒྱལ་ལ་སེམས་བསྐྱེད་སྡོམ་པ་མནོས། ལོ་དགུ་ལོན་ནས་འབྲི་ཀློག་གཉིས་ལ་ཚད་དུ་ཕྱིན། དགུང་ལོ་བཅུ་བདུན་ལོན་ནས་རྒྱ་གར་ཡུལ་དུ་བྱོན། དགུང་ལོ་བཞི་བཅུ་ཞེ་བདུན་ལ་གསེར་ཕྱེ་བྲེ་གསུམ་ཁྱེར་ནས་བླ་མ་ལ་ཞབས་ཏོག་འབུལ་དུ་བྱོན། བདེ་བ་གཡུང་དྲུང་ལྷུན་པོ་ཚལ་དུ་བླ་མ་རྣམས་སྤྱན་དྲངས་ནས། གསེར་གྱི་མ་འདལ་ཕུལ་ནས་རྟོག་པའི་འཕྲེང་བ་བཅད། ཚེ་ཡི་དངོས་གྲུབ་ཐོབ་ནས་བོད་དུ་ལོ་བདུན་བཞུགས། དེ་ཚེ་ཆོས་དར་བོན་བསྣུབས་བོན་རྣམས་གཏེར་དུ་སྦས། རྫུ་འཕྲུལ་སྟོབས་ལྡན་གཤེན་ལ་དར་ནུབ་མེད། བཻ་རོ་ཙ་ནས་བོན་རྣམས་ཆོས་སུ་བསྒྱུར། དེ་ནས་ཞང་ཞུང་སྟོང་རྒྱུང་མཐུ་ཆེན་གྲོངས་པའི་འདང་ལ་ལན་གཅིག་བསྙེགས་ཞེས་པ་དེའོ། །
གཞན་ཡང་<<ཕུར་པའི་དོན་བསྡུས་རྩ་བའི་འགྲེལ་ཆེན་>>ལས། “མངའ་བདག་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་ལ། གཡུང་དྲུང་གི་བོན་དམ་པ་རིན་པོ་ཆེ་རྣམས་གཏེར་དུ་སྦས་ནས། བླ་ཆེན་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་ནི་ལོ་སུམ་ཅུ་རྩ་བདུན་ལ་ནན་བན་དུ་བཅུག་གོ། །”[21]ཞེས་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་ནན་བན་དུ་བཅུག་པ་དང་རྗེ་འབངས་ཉེར་ལྔའི་ནང་ཚན་དུ་གྱུར་པ་“བྲན་ཀ་དཔལ་ཆེན་པོ་”ནི་འདི་སྐབས་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་འདི་ཉིད་ཡིན་ནོ། །དེ་ནི་<<གུ་བཀྲའི་ཆོས་འབྱུང་>>དུ་རྗེ་འབངས་ཉེར་ལྔའི་ལོ་རྒྱུས་སྐབས་སུ་“དྲན་པ་ནམ་མཁའ་ནི། ཐོག་མར་བོན་གྱི་གྱེར་གཤེན་ཆེན་པོ་ཡིན་ཡང་། ཕྱིས་སློབ་དཔོན་ཀྱི་དྲུང་དུ་ཆོས་ལ་སྦྱངས། ལོ་ཙཱ་ཡང་མཁྱེན། རྫུ་འཕྲུལ་གྱིས་བྱང་གི་གཡག་རྒོད་སྡིགས་མཛུབ་མཛད་པ་ཙམ་གྱིས་འགུགས། འདིས་བོན་གྱི་མན་ངག་མང་པོ་སློབ་དཔོན་ལ་ཕུལ་བ་སློབ་དཔོན་གྱིས་གཏེར་དུ་སྦས་པ་ཕྱིས་གཏེར་ཁ་འགའ་རེ་ནས་མན་ངག་ཅི་རིགས་འབྱུང་བ་མཐོང་ལ། སློབ་དཔོན་ལས་རབ་བྱུང་ཞུས་ཤིང་དབུ་ཞྭ་དམར་པོ་ཞིག་བཞེས་པས། འཕུང་བོན་མགོ་དམར་དུ་ཡང་གྲགས་སོ། །དེ་ལྟ་ན་བྲིས་ཆ་འགའ་ཞིག་ཏུ་བོན་ཞྭ་ཅན་གྱིས་བྲིས་པར་སྣང་ཡང་དགོས་པ་མེད་དམ་སྙམ་མོ། །”[22]ཞེས་ཀྱང་འཁོད་ཡོད།
དེ་མིན་<<སྙན་རྒྱུད་དྲན་པ་ཆོག་དྲུག་>>ཅེས་པ་ལས། “བདག་ཀྱང་སྐྱེ་བ་འདི་ཡི་གོང་མ་ལ། །ཡབ་ནི་དམུ་གཤེན་དག་པ་ལགས། །ཡུམ་ནི་སྨན་བཙུན་འཕྲུལ་མོ་ལགས། །དངོས་མིང་དམུ་བློན་དག་པ་ལགས། །”[23]ཞེས་གསུངས་པས་“དམུ་གཤེན་དག་པ་”ནི་དྲན་པ་ནམ་མཁའི་སྐྱེ་བ་གོང་མའི་ཡིན་ཚུལ་འདྲ་ཞིག་ཀྱང་གསུངས་འདུག་པས་དཔྱད།
ཁོ་བོའི་རྨོངས་འཆར་ལྟར་ན་གང་ཟག་ཐ་དད་ལ་སྣང་ཚུལ་མ་མཐུན་པ་དང་གྱི་མཚན་གྱི་རྣམ་གྲངས་མི་འདྲ་བ་ཙམ་ལས་དོན་ལ་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་གཅིག་ལས་མེད་པར་འདོད། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་<<རིག་འཛིན་འདུས་པ་ཐབས་ཆེན་མཁའ་ཡི་རྒྱུད་>>ལས། “དེ་ན་གསུང་གི་བསྟན་པའི་དཀྱིལ། །ཐུགས་ཀྱི་བསྟན་པའི་དབུ་གཟུག་ལ། །འཛམ་གླིང་དབུས་ཀྱི་ལྟེ་བ་ཡི། །རི་བོ་གངས་ཅན་མདུན་དྲུང་དུ། །བྱམས་སེམས་ནམ་མཁའ་ལྟ་བུ་ཡིས། །ལྔ་བརྒྱ་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་བྱུང་། །སྒྲ་བསྒྱུར་ལོ་པཎ་རྫུ་འཕྲུལ་ཞུས། །སྟག་གཟིག་ཨུ་རྒྱན་རྒྱ་གར་དང་། །ཕྲོམ་བོད་ཞང་ཞུང་ལོ་ཙཱ་བསྒྱུར། །ཕྱི་རོལ་བསྟན་པ་རྒྱས་པར་སྤེལ། །རྒྱུད་ལུང་མན་ངག་སྙིང་པོའི་དོན། །ཐོས་བསམ་སྒོམ་གསུམ་རྟོགས་པའི་ཕྱིར། །འགྲོ་བ་ཁ་ལོ་བསྒྱུར་བར་བྱེད། །”[24]ཅེས་དང་།
ཡང་<<དྲན་པའི་རྣམ་ཐར་གཡུང་དྲུང་གསང་བའི་མཛོད་ཆེན་>>ཞེས་པ་ལས། “དེ་ནས་ཐུགས་ཀྱི་བསྟན་པ་ལ་འཇུག་ཚེ། །ཁྱུང་ལུང་རིན་ཆེན་དངུལ་མཁར་ཕོ་བྲང་ཆེ། །དམུ་རིགས་རྒྱལ་བུ་འོད་མཛེས་གདུང་རྒྱུད་ལ། །ཀུན་ལ་ཚད་མེད་འོད་ལྡན་ཐུགས་སྤྲུལ་ཆེ། །ཁ་སྟེ་མུ་ཡ་འགྱུར་མེད་གཡུང་དྲུང་སྐུ། །སྟོན་པ་ང་ཉིད་དགོངས་པའི་མཛད་པ་ལ། །གྱེར་སྤུངས་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་ཞེས་བྱ་བ། །ཞི་རྒྱས་དབང་དྲག་མ་ངེས་འགྲོ་དོན་མཛད། །”[25]ཅེས་དང་། དེ་བཞིན་<<སྐུ་གསུམ་རིག་འདུས་དྲན་པ་དྲག་ཕུར་>>ལས། “ཐུགས་བསྟན་གཉེར་འཛིན་དྲན་པ་འཁྲུངས་ལུང་བསྟན། དགོངས་པ་དབྱིངས་གཤེགས་མྱ་ངན་འདས་འོག་ནས། འཆི་མེད་རྒྱལ་བ་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་བྱོན། །”[26]ཞེས་གསུངས་པའི་རང་རྣམ་ལྟ་བུའི་ལུང་དེ་དག་ལ་ཁུངས་བཅོལ་བ་ཡིན།
དེ་བཞིན་དུ་བྲུ་བཙུན་རྒྱལ་བ་གཡུང་དྲུང་(1242-1290)གིས་དྭགས་པོ་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་དང་ཞང་ཞུང་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་གཉིས་གདུལ་བྱའི་སྣང་ངོར་བསྟན་པ་མ་གཏོགས་“སྐྱེ་གནས་དང་དུས་ཚོད་དང་ངོ་བོ་གཅིག་ཏུ་སེམས་སོ་”ཞེས་ཁོང་གིས་མཛད་པའི་<<འགྲེལ་བ་སྒྲོན་མ་མུན་སེལ་>>[27]ལས་གསུངས་ཡོད་པ་ལྟར་རོ། །
དེ་མིན་སྨན་རིའི་ཡོངས་འཛིན་རིན་པོ་ཆེ་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག་གིས་ཞང་ཞུང་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་དང་དྭགས་པོ་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་གང་ཟག་ཐ་དད་ཡིན་པ་མ་ཟད་ཕྱི་མ་དེ་གོང་མའི་སྐྱེ་ཕྲེང་ངམ་གདུང་རྒྱུད་བཅུ་དྲུག་དུས་སུ་འཁྲུངས་པའི་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་དེ་མངལ་སྐྱེས་གཉིས་པ་དེ་ཡིན་ནམ་སྙམ་ཞེས་<<སྙན་རྒྱུད་ནམ་མཁའ་འཕྲུལ་མཛོད་>>[28]ཀྱི་དབུ་འཆད་དུ་ཡང་གསུངས་ཡོད་པ་ལྟ་བུའོ། །
གཉིས་པ་རྫུས་སྐྱེས་གཙོ་རུ་བསྟན་ནི་ནུབ་ཕྱོགས་བདེ་བ་ཅན་གྱི་ཞིང་ཁམས་པད་མ་རྒྱས་པའི་གླིང་ཞེས་བྱ་བ་རུ། མེ་ཏོག་པད་མའི་སྡོང་པོ་ཁ་དོག་སྟོང་དང་ལྡན་པ། རོ་མཆོག་སྟོང་དང་ལྡན་པ། དྲི་སྟོང་དང་ལྡན་པའི་སྦུབས་མེ་ཏོག་ཨུད་དཔལ་སྔོན་པོ་གཅིག་ལ་སྤྲུལ་ཞིང་རྫུས་ཏེ། སྐྱེས་ནས་འགྲོ་དོན་མཛད་པ་ཡང་བཞེད་དོ་ཞེས་ཀྱང་<<འགྲེལ་བ་སྒྲོན་མ་མུན་སེལ་>>[29]ལས་གསལ་ལོ། །
མདོར་བསྡུས་ན་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་ལ་ཞང་ཞུང་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་དང་། དྭགས་པོ་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་དང་། རྫུས་སྐྱེས་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་བཅས་ངོས་འཛིན་མི་འདྲ་བ་གསུམ་ཡོད། དེ་ལས་ཞང་ཞུང་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་དང་གྱེར་སྤུངས་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་རྣམས་གཅིག་པ་དང་། གཉིས་པ་དྭགས་པོ་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་དང་། ཁོད་སྤུངས་དྲན་པ་ནམ་མཁའ། བོད་ཀྱི་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་རྣམས་གང་ཟག་གཅིག་ཡིན་པ་ལྟ་བུ་ཡང་སྣང་མོད། གོང་དུ་བྲུ་བཙུན་རྒྱལ་བ་གཡུང་དྲུང་(1242-1290)གིས་གསུངས་པ་ལྟར་ཨ་ལགས་བོན་བརྒྱ་རིན་པོ་ཆེའི་<<བསྟན་འབྱུང་ཤེལ་གྱི་རྒྱང་མཐོང་>>དུ་ཡང་”ངོ་བོ་གཅིག་པའོ་”[30]ཞེས་གསུངས་ཡོད་པ་ནི་ཁོ་བོའི་རྨོངས་འཆར་ལ་གནད་དུ་སྨིན་པར་མཐོང་ངོ། །
གཉིས། ཁོང་གི་ལོ་ཚིགས་སྐོར།
བོན་ལུགས་ལྟར་བླ་ཆེན་དྲན་པ་ནམ་མཁའི་ལོ་ཚིགས་སྐོར་ལ་སྨན་རིའི་མཁན་པོ་ཀུན་མཁྱེན་ཉི་མ་བསྟན་འཛིན་(1813-1862)གྱི་<<བསྟན་རྩིས་ནོར་བུའི་འཕྲེང་བ་>>ལྟར་ན། གཤེན་གྱི་འབྱུང་ལྡན་ཞེས་པ་(252)བོད་མེ་རྟ་ལོ་སྟེ།ཕྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་(914)ལོ་ལ་ཞང་ཞུང་སྒོ་པའི་ཕུགས་པ་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་དུ་ཡབ་རྒྱུང་ཡར་མུ་ཁོད་དང་ཡུམ་ཕྱ་བཙུན་གུང་མ་གཉིས་ཀྱི་སྲས་སུ་འཁྲུངས་པར་བཞེད་ཡོད།[31] དེ་ལྟར་ན་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་སྐུ་འཁྲུངས་ནས་ད་བར་ཕྱི་ལོ་(2016)ལོའི་བར་དུ་ལོ་ངོ་(2930)ཟིན་ཡོད་པ་ནི་བོན་གྱི་བསྟན་རྩིས་ཁག་གི་དགོངས་དོན་ཕྱིན་ཅི་མ་ལོག་པར་ཡིན་པར་སེམས་སོ། །ཡིན་ན་ཡང་གཤེན་མཁས་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱལ་མཚན་(1783-1831)གྱིས་མཛད་པའི་<<གཤེན་གྱི་རྩིས་གསར་རྣམ་དག་ལས་བསྟན་རྩིས་སྐལ་ལྡན་དང་འདྲེན་>>ལས། “ཆུ་ཕོ་རྟ་ལོའི་རྟ་ཟླ་ཡི། །ཚེས་བཅུར་ཐུགས་ཀྱི་བསྟན་པ་ཡི། །ལས་དཔོན་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་འཁྲུངས། །”[32] ཞེས་གསུངས་ཡོད་པས་ལོ་ཚིགས་མི་འདྲ་བ་དེར་ཡང་མུ་མཐུད་ནས་དཔྱད་པ་གཏོང་དགོས།
དེ་མིན་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་ལགས་ནས་བླ་ཆེན་དུས་རབས་བརྒྱད་པར་འཁྲུངས་པར་བཞེད་པ་དང་ཁོང་གིས་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>གྱི་གཞུང་འདི་ཉིད་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་སྐབས་བོད་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་(755-780)སྐབས་སུ་མཛད་པར་བཞེད།[33] སློབ་དཔོན་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་སྐབས་སུ་བཞུགས་པ་ནི་ཕྱི་ལོ་(788)སློབ་དཔོན་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་མདོ་སྨད་རེབ་གོང་དུ་བྱོན་ནས་གོང་མོ་གུང་ཁང་དུ་བཞུགས་པ་སོགས་ཀྱིས་ཤེས་ནུས་པར་སེམས།[34]
ཡིན་ན་ཡང་བྲུ་བཙུན་རྒྱལ་བ་གཡུང་དྲུང་(1242-1290)གི་<<འགྲེལ་བ་སྒྲོན་མ་མུན་སེལ་>>ལས། “བཅུ་གསུམ་པ་ལ་མཛོད་ཀྱི་སྒྲ་འགྲེལ་རྩོད་པ་བཟློག་པ་ལ་སོགས་པའི་སྡེ་སྣོད་མང་པོ་ཡི་གེར་བཀོད་པ་སོགས་ཀྱིས་སྒོ་ནས་འགྲོ་དོན་མཛད་པ་ཡང་བཞེད་དོ་”[35]ཞེས་གསལ་བར་གཞིགས་ན་བླ་ཆེན་གྱིས་དགུང་གྲངས་བཅུ་གསུམ་བཞེས་ཐོག་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>མཛད་པ་མངོན།
དེ་མིན་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་སྐབས་སུ་མཛོད་འགྲེལ་གྱི་ཐོག་མ་<<དྲང་སྲོང་རྒྱལ་བའི་འབྲུ་འགྲེལ་>>ཞེས་པ་འདི་ཡང་<<མཛོད་ཕུགས་>>ཀྱི་ཚིག་འགྲེལ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་མོད། ཡིད་ཕངས་པ་ཞིག་ལ་འདི་ནི་མཚན་ཙམ་ལས་ད་ལྟ་མཇལ་ཡུལ་དུ་མ་གྱུར་སྟབས། <<སྒྲ་འགྲེལ་>>འདི་ཉིད་<<མཛོད་ཕུགས་>>ཀྱི་འགྲེལ་བ་གྲགས་ཤོས་དེ་ཡིན།
གཞན་ཡང་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>རང་གི་མཇུག་ཏུ་“ཕྱི་མ་འགྲེལ་ཆེན་ལས་ཤེས་པར་བྱའོ། །འདི་ནི་ཡང་མཛོད་འཆད་ཏིག་ཅེས་བྱའོ།”ཞེས་གསུངས་པར་དཔྱད་ན་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>འདི་ཉིད་“ཡང་མཛོད་འཆད་ཏིག་”ཅེས་པ་དེ་དང་བླ་ཆེན་གྱིས་མཛད་པའི་“མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་ཆེན་”ཞེས་པ་ཞིག་ཀྱང་ལོས་ཡོད་སྙམ་པས་དཔྱད་གཞི་རུ་ཆེ།
གཉིས་པ། <<མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་>>གཏེར་དུ་སྦས་ཚུལ་དང་གཏེར་ནས་དྲངས་ཚུལ་སྐོར།
དེ་ཡང་གཤེན་མཁས་པ་མི་བཞིའི་སྐུ་ཚེའི་སྨད་ཙམ་ལ་རྒྱལ་པོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་བོན་གྱི་ཟབ་གཏེར་སུམ་བརྒྱ་དྲུག་ཅུ་གཏེར་དུ་སྦས་དགོས་བྱུང་སྐབས། མེ་མོ་བྱ་ཡི་ལོ་སྟེ་ཕྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་མི་ལོ་(683)ལོར་གཏེར་དུ་གཤེགས་པ་ནི་ཀུན་མཁྱེན་ཉི་མའི་<<བསྟན་རྩིས་ནོར་བུའི་འཕྲེང་བ་>>ལྟར་དང༌། ཡང་དེ་མཚུངས་སུ་ཕྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་བདུན་པའི་ནང་སྟངས་ཆེན་དམུ་ཚ་གྱེར་མེད་དང༌། བློན་ར་སངས་ཁོད་རམ་གཉིས་ཀྱིས་རྒྱལ་གྲི་གུམ་སྐབས་སུ་བྱང་དྭང་ར་ཁྱུང་རྫོང་དུ་གཏེར་ལ་སྦས་པ་གཉིས་[36]ཡོད།
དེ་གཉིས་ལས་དང་པོ་དེ་ནི། གཏེར་སྟོན་ཆེན་པོ་གཤེན་ཆེན་ཀླུ་དགའ་(996-1035)ནས་འབྲིག་མཚམས་མཐའ་དཀར་གྱི་བྲག་ནས་གཏེར་དུ་དྲངས་ཏེ་བྲུ་ཞུ་སྤ་ཅོག་སོགས་ལ་བརྒྱུད་ཅིང༌། དེ་ནས་དབུས་གཙང་སོགས་སྟོད་སྨད་ཀུན་ཏུ་དར་བར་བཤད་པ་དེའོ། །གཉིས་པ་ནི་<<ལེགས་བཤད་མཛོད་>>[37]སོགས་སུ་སྤྲུལ་སྐུ་རྨ་སྟོན་སྲོལ་འཛིན་དང་གྱེར་མི་ཉི་འོད་(1079)ཟུང་གིས་བྱང་དང་ར་ཁྱུང་རྫོང་ནས་གཏེར་དུ་དྲངས་པར་བཤད།
དང་པོ་གཏེར་བཏོན་གྱི་ལོ་ཚིགས་སྐོར་ནས་གཏེར་གནས་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ཡོད་པ་ལས་གཤེན་ཆེན་ཀླུ་དགས་གཏེར་བཞེས་ཀྱི་གཞུང་དེ་མེ་མོ་སྦྲུལ་གྱི་ལོ་དགུན་ཟླ་འབྲིང་པོའི་ཚེས་ཉེར་བཞི། སྐར་མ་ཁྲ། ཉི་མ་ཕག གཟའ་ཟླ་བ་[38]ལ་ལྷོ་འབྲིག་མཚམས་མཐའ་དཀར་གྱི་བྲག་ནས་གཏེར་སྒོ་ཕྱེས་ཏེ་བཏོན། དེའི་ལོ་ཚིགས་ལ་མི་མཐུན་པ་འགའ་ཞིག་མཆིས་མོད་ཀྱང༌། འདིར་<<ཀུན་མཁྱེན་ཉི་མའི་བསྟན་རྩིས་>>གཞིར་བཟུང་ཏེ་བཀོད་ན། དེ་ནི་ཕྱི་ལོ་(1017)ལ་ཁེལ་ཡོད་པ་ལྟར་རོ། །
གཉིས་པ་སྤྲུལ་སྐུ་རྨ་སྟོན་དང་རིག་འཛིན་གྱེར་མི་ཉི་འོད་རྣམ་གཉིས་ནས་ས་ཕོ་བྱི་བའི་ལོ་སྟེ། ཕྱི་ལོ་(1108)ལ་བྱང་དྭང་ར་ཁྱུང་རྫོང་ནས་གཏེར་དུ་བཞེས་པར་<<ལེགས་བཤད་གཏེར་མཛོད་>>ལས་གསུངས། ཡིན་ན་ཡང་གཏེར་བཏོན་གྱི་ལོ་ཚིགས་ཐད་ལ་ཡང་བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཁག་གཅིག་ཞལ་མཐུན་གྱི་བཞེད་པ་མེད་པའི་དགོངས་ཚུལ་རེ་འགའ་མཐོང་ངོ། །
དེ་ལྟར་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཧན་ཀེ་སྦུ་ལེ་ཛར་(Henk Blezer)ནས་རྨ་སྟོན་སྲོལ་འཛིན་(1092)གྱིས་བྱང་དྭང་ར་ནས་གཏེར་དུ་དྲངས་པར་བཤད་[39]ཀྱང༌། བོད་རིག་པའི་མཁས་དབང་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱི་<<མདའ་དང་འཕང་>>ལས་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ་ཁེ་ཝེ་ནེར་(Kvaerne Per, Sperling Elliot)༡༩༧༤ལོར་གསུངས་ཡོད་པ་ནི་“དུས་རབས་བཅུ་གཉིས་པའི་ནང་རྨ་སྟོན་ཇོ་ལྕམ་གྱིས་གཏེར་ལས་བཞེས་པ་ཡིན་ཟེར་”[40]མོད། རིག་འཛིན་ཀུན་གྲོལ་གྲགས་པས་<<གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག>>[41]ཏུ་གཤེན་ཆེན་ཀླུ་དགའི་གཏེར་མའི་ཁོངས་སུ་བཞག་ཡོད། དེ་མིན་ཧྥ་རན་སིའི་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ་ཨན་ནེ་མའེ་རས་སྦུ་ལོན་དྷུ་(Anne-Marie Blondeau)ལགས་ཀྱིས་“རྨ་སྟོན་སྲོལ་འཛིན་གྱི་སྲས་རྨ་ལྕམ་མེ་ཡིས་དྲན་པ་ནམ་མཁས་མཛད་པའི་<<མཛོད་ཕུགས་>>ཀྱི་འགྲེལ་བ་གཏེར་ནས་བཏོན་པར་གྲགས་པ་ལྟ་བུའོ། །”[42]ཞེས་རྨ་ལྕམ་མེ་ཡིས་གཏེར་ནས་བཏོན་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཀྱང་གསུངས་འདུག་པ་དེའི་དཔེ་ཁུངས་ཞལ་གསལ་གནང་མི་འདུག གོང་དུ་བཤད་པའི་རྨ་སྟོན་ཇོ་ལྕམ་དང་རྨ་སྟོན་སྲོལ་འཛིན་གྱི་སྲས་རྨ་ལྕམ་མེ་གཉིས་གང་ཟག་གཅིག་ཡིན་པར་སེམས་པས་དཔྱད།
གསུམ་པ། <<མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་>>གྱི་ལེའུ་ཁག་དང་དེ་དག་གི་ནང་དོན་གནད་བསྡུས།
བླ་ཆེན་དྲན་པ་ནམ་མཁའི་<<མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་>>འདི་ལ་ལེའུ་སུམ་ཅུ་སོ་བརྒྱད་དུ་ཕྱེས་ན་བརྗོད་བྱ་གཏན་ལ་ཕབ་ནས་འགྲེལ་བ་གནང་ཡོད། ལེའུ་སོ་བརྒྱད་ཀྱི་ནང་དུ་མཛོད་གནས་བཅུ་བདུན་རེ་རེའི་སྒྲ་འགྲེལ་བསྟན་ཡོད། དེ་ཡང་རྩ་བ་མཛོད་ཕུགས་ལེའུ་བཅུ་བདུན་ཡོད་པ་དེ་འདིར་ལེའུ་སོ་བརྒྱད་ཀྱི་ནང་དུ་ཆ་བགོས་ནས་འགྲེལ་བ་མཛད་གནང་ཡོད་པ་ལྟར་གཤམ་ནས་ལེའུ་རེ་རེའི་ནང་དོན་གནད་བསྡུས་རེ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།
ལེའུ་དང་པོ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ལེའུ་ཡིན། དེའི་ནང་དུ་ཡབ་རྒྱུང་ཡར་མུ་ཁོད་དང་ཡུམ་ཕྱ་བཙུན་གུང་མ་གཉིས་ལ་སྲས་མེད་པས་ཞང་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་ཆེན་པོ་མི་བརྒྱད་[43]ལ་ལུང་བསྟན་ཞུས་ཚུལ་དང་། དྲན་པ་ནམ་མཁའ་སྐུ་འཁྲུངས་ཚུལ་སོགས་བསྟན་ཡོད།
ལེའུ་གཉིས་པ་ནི། ཞང་བོད་སྒྲ་སྡེབ་ཀྱི་ལེའུ་ཞེས་པ་དེ་ཡིན། དེའི་ནང་དུ་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མིག་བསྒྱུར་ཐབས་ཀྱི་གནད་བརྒྱད་བསྟན་ཏེ། “སྒྲ་འགྱུར་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མིག བརྡའ་སྦྱོར་ལོ་ཙའི་གནད་དང་གཅིག དབུ་འཆད་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མིག ཕུན་སུམ་འཚོགས་པའི་གནད་དང་གཉིས། རྣམ་བཤད་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མིག དཔེ་རྩེ་ངོ་སྤྲོད་ཀྱི་གནད་དང་གསུམ། སྤྱི་ཁོག་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མིག ཁྱུང་ཆེན་ལྡིང་བའི་གནད་དང་བཞི། ས་གཅོད་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མིག སེང་གེ་མཆོངས་ཐབས་ཀྱི་གནད་དང་ལྔ། འབྲུ་ཏིག་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མིག ངང་མོ་འགྲོས་ཀྱི་གནད་དང་དྲུག བསམ་འབྱེད་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མིག ཁུ་བྱུག་གསུང་སྐད་ཀྱི་གནད་དང་བདུན། སྒོམ་ཉམས་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མིག རུས་སྦལ་བསྐུམས་ཐབས་ཀྱི་གནད་དང་བརྒྱད་དོ། །དེ་རྣམས་ནི་ཚིག་གི་དོ་བསྡེབས། གནད་ཀྱི་ཐེམས་བརྒྱད་ཞེས་བྱའོ། །”ཞེས་པས་འདིར་དང་པོ་སྒྲ་འགྱུར་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མིག་བརྡ་སྦྱོར་ལོ་ཙའི་གནད་ལྔ་པོ་དེ་བསྟན་ཡོད། དེ་ཡང་གནད་ལྔ་ནི་དང་པོ་<<མཛོད་ཕུགས་>>དེ་ཉིད་སྒྲ་གང་དུ་བསྡེབས་ཡུལ་དང་གཅིག གང་གིས་བསྡེབས་པའི་དཔོན་དང་གཉིས། ནམ་བསྡེབས་པའི་དུས་དང་གསུམ། ཅི་ལྟར་བསྡེབས་པའི་ཚུལ་དང་བཞི། བསྡེབས་པས་དོན་གྱི་གྲུབ་ཚུལ་དང་ལྔ་པོ་རེ་རེ་བསྟན་ཡོད་པ་ལྟར་རོ།
ལེའུ་གསུམ་པའི་ནང་དུ་དབུ་འཆད་ཀྱི་ལེའུ་ཞེས་པ་དེ་རེད། དེའི་ནང་དུ་<<མཛོད་ཕུགས་>>དེ་ཉིད་ཀྱི་བྱུང་ཁུངས་མཚན་དོན་བསྟན་པ་དང༌། སྐྱབས་ཡུལ་ཕྱག་འབྲེལ་བསྟན་པ་དང༌། ཕུན་སུམ་འཚོགས་པ་ལྔ་བཅས་བསྟན་ཡོད།
ལེའུ་བཞི་པའི་ནང་དུ་དཔེ་དང་མདོ་རྩ་ངོ་སྤྲོད་གནང་ཡོད། འདིར་མཛོད་ཕུགས་ཀྱི་མཛོད་གནས་བཅུ་བདུན་རེ་རེའི་དཔེ་དོན་ཟུང་སྦྲག་བྱས་ནས་གནད་བསྡུས་བསྟན་གནང་ཡོད།
ལེའུ་ལྔ་པའི་ནང་དུ་ཚིག་གི་དོ་བསྡེབས་མདོ་བསྡུ་པའི་སྐོར་གནད་བཞི་གཞུང་བྱང་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མིག་བསྟན་ཏེ། ཁྱུང་ཆེན་ལྡིང་སྟབས་ཀྱི་བཤད་པ་དང་། སེང་གེ་མཆོང་སྟབས་ཀྱི་བཤད་པ། ངང་མོ་འགྲོས་ཀྱི་བཤད་པ། ཁུ་བྱུག་གསུང་སྐད་ཀྱི་བཤད་པ། རུས་སྦལ་སྐུམས་ཐབས་ཀྱི་བཤད་པ་བཅས་ཀྱི་དོན་གནད་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་བསྟན་ཡོད།
ལེའུ་དྲུག་པའི་ནང་དུ་མདོ་གནས་འབྲུ་ཏིག་པའི་སྐོར་ཏེ་ངང་མོ་འགྲོས་ཀྱི་བཤད་པས་སྲིད་པ་མཛོད་ཀྱི་འབྲུ་ཏིག་ཅེས་པས་གཞུང་ལྟར་མཛོད་གནས་བཅུ་བདུན་པོ་རེ་རེའི་འབྲུ་ཏིག་དང་དེའི་གོ་རིམ་བསྟན་པའི་རྒྱུ་མཚན་སོགས་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་འདིར་མཛོད་གནས་གྲངས་བཅུ་བདུན་གང་ལ་ལྟོས་ཏེ་བཞག་པ་དང་། དེ་དག་གི་གོ་རིམ་ཇི་ལྟར་ཡིན་པ་སོགས་ཀྱང་གསུངས་ཡོད།[44]
ལེའུ་བདུན་པ་དང་བརྒྱད་པ་དགུ་པ་བཅུ་པ་བཅས་སུ་མཛོད་གནས་དང་པོ་ཡོད་པ་སྲིད་པ་གསུམ་དེ་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་བཅུ་གཅིག་པའི་ནང་དུ་མཛོད་གནས་གཉིས་པ་མེད་པ་བསྐལ་པ་དགུ་པ་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་བཅུ་གཉིས་པའི་ནང་དུ་མཛོད་གནས་གསུམ་པ་མི་གཡོ་དབྱིངས་བཞི་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་བཅུ་གསུམ་པའི་ནང་དུ་མཛོད་གནས་བཞི་པ་ཡེ་ཤེས་ལྔ་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་བཅུ་བཞི་དང་བཅོ་ལྔ་བཅུ་དྲུག་བཅུ་བདུན་བཅས་སུ་མཛོད་གནས་ལྔ་པ་སྣོད་བཞི་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་བཅོ་བརྒྱད་དང་བཅུ་དགུ་ཉི་ཤུ་ཉེར་གཅིག་ཉེར་གཉིས་བཅས་སུ་མཛོད་གནས་དྲུག་པ་སྐྱེ་འཕེལ་བཅུད་གསུམ་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་ཉེར་གསུམ་དང་ཉེར་བཞི་ཉེར་ལྔ་བཅས་སུ་མཛོད་གནས་བདུན་པ་གཅོད་བྱེད་དབང་པོ་དྲུག་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་ཉེར་དྲུག་དང་ཉེར་བདུན་ཉེར་བརྒྱད་བཅས་སུ་མཛོད་གནས་བརྒྱད་པ་འཕྲ་རྒྱས་དུག་གསུམ་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་ཉེར་དགུ་པའི་ནང་དུ་མཛོད་གནས་དགུ་པ་རྟེན་འབྲེལ་བཅུ་གཉིས་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་སུམ་ཅུ་པའི་ནང་དུ་མཛོད་གནས་བཅུ་པ་ཕུང་པོ་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་སོ་གཅིག་པའི་ནང་དུ་མཛོད་གནས་བཅུ་གཅིག་པ་མངོན་རྟོགས་མཆེད་དྲུག་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་སོ་གཉིས་དང་སོ་གསུམ་པའི་ནང་དུ་མཛོད་གནས་བཅུ་གཉིས་པ་རྒྱ་ཆེའི་ཁམས་གསུམ་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་སོ་བཞི་པའི་ནང་དུ་མཛོད་གནས་བཅུ་གསུམ་པ་རང་འཛིན་མཚན་ཉིད་བསྟན་ཡོད།
ལེའུ་སོ་ལྔ་པའི་ནང་དུ་མཛོད་གནས་བཅུ་བཞི་པ་ལས་དང་སྤྱོད་པ་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་སོ་དྲུག་པའི་ནང་དུ་མཛོད་གནས་བཅོ་ལྔ་པ་འགྲོ་བའི་ལམ་བཞི་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་སོ་བདུན་པའི་ནང་དུ་མཛོད་གནས་བཅུ་དྲུག་པ་ས་དང་གནས་གསུམ་བསྟན་ཡོད། ལེའུ་སོ་བརྒྱད་པའི་ནང་དུ་མཛོད་གནས་བཅུ་བདུན་པ་སྒྲུབ་འབྲས་བཞི་ཡི་སྐོར་བསྟན་ཡོད་པ་བཅས་སོ། །
བཞི་པ། <<མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་>>བོན་གྱི་ཐེག་པ་རིམ་དགུ་སོགས་གང་དུ་གཏོགས་ཚུལ།
མཛོད་ཀྱི་གཞུང་ནི་ཐེག་པ་རིམ་དགུ་གང་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་མིན་ལ་མཁས་པ་རྣམས་བཞེད་ཚུལ་མང་པོ་ཡོད་ན་ཡང་། མཐའ་གཅིག་ཏུ་ཐེག་པ་བྱེ་བྲག་པ་གཅིག་ལ་གཏོགས་ཞེས་ཁ་ཚོན་གཅོད་པ་ཡང་མི་རིགས་ཏེ་མཁས་པ་“ཁ་ཅིག་གིས་དགེ་བསྙེན་དྲང་སྲོང་ཁོ་ན་ཟེར་ཏེ། དེ་ལྟར་ན་ཐེག་པ་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་བརྗོད་བྱ་འབྱུང་བ་མ་ཡིན་པར་འགྱུར་བ་ལས་ཐམས་ཅད་འབྱུང་བའི་མཛོད་ཕུགས་འདི་ཞེས་པས་སོ། དེས་ན་ཐོག་མར་བསྟན་པའི་བདག་ཉིད་བྲུ་ཆེན་པོའི་རྗེས་སུ་འབྲང་ལ་ཐེག་པ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་དོན་འབྱུང་བས་ཐུན་མོང་པར་གནས་ཏེ་ཐམས་ཅད་འབྱུང༌།”[45]ཞེས་ཀྱང་གསུངས་ཡོད་མོད། འ་ཞ་འགྲོ་མགོན་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་“ཤས་དྲང་སྲོང་དུ་ཆེ་སྟེ་དེའི་རྒྱུ་མཚན་མཚན་ཉིད་ཀྱི་བོན་ཡིན་པས་དང༌།”[46]ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་ཐེག་པ་དྲུག་པ་དྲང་སྲོང་ཐེག་པར་གཏོགས་པ་ཡིན་ནོ། །
གཞན་མདོ་འབུམ་རྒྱུད་མཛོད་བཞི་ལས་མདོ་[47]དང༌། སྒོ་བཞི་མཛོད་དང་ལྔ་ལས་མཐོ་ཐོག་སྤྱི་རྒྱུག་མཛོད་ཀྱི་བོན་ལ་གཏོགས་ཞེས་ཀུན་མཁྱེན་ཉི་མས་བཞེད།[48] ཡིན་ནའང་འགྲོ་མགོན་བློ་གྲོས་ཀྱི་མཛོད་ལས། “འཕན་ཡུལ་དང་སྒོ་མཐུན་པས་དང་རྒྱས་པ་འབུམ་དང་བབས་མཐུན་པའི་ཕྱིར་རོ། །”ཞེས་དང༌། “འཕན་ཡུལ་འགྲེས་དང་ཚིག་བཤད་གཉིས། ཚིག་བཤད་ལ་ཡང་གཏན་ཚིགས་བྱུང་ཁུངས་འདོན་པ་དང་མཆོད་སྦྱིན་སེམས་ཅན་དོན་དུ་བསྔོ་བ།” ཞེས་པས་འདིར་འཁོར་འདས་འགྲེས་ཀྱི་དོན་རྩ་བྱུང་ཁུངས་ཀྱི་ཚིག་བཤད་ཚང་ལ། ཤེས་བྱ་ལ་བདེན་གཉིས་ཀྱི་ཚུལ་དུ་སྟོན་ཞེས་གསུངས་ཏེ་འཕན་ཡུལ་རྒྱས་པ་འབུམ་གྱི་བོན་[49]ལ་བཞེད་པར་མངོན་ཏེ། གོང་གི་འགྲོ་མགོན་རིན་པོ་ཆེའི་མཛོད་ལས། “ཁ་ཅིག་ན་རེ། གཙང་མ་མཐོ་ཐོག་སྤྱི་རྒྱུག་མཛོད་དུ་གཏོགས་ཞེས་ཟེར་ཏེ། དེ་ལྟར་ན་ལྟ་བ་མཐོ་ཐོག་སྤྱི་རྒྱུག་གཞུང་འདིས་སྟོན་པར་འགྱུར་བ་ལས་འདིར་ཤེས་བྱ་བདེན་གཉིས་ཀྱི་ཚུལ་དུ་སྟོན་པའོ། །”[50]ཞེས་དང་། “སྒོ་བཞི་མཛོད་ལྔ་སྟེ། དེ་ཡང་དཔོན་གསས་ལུང་གི་བོན་ལ་ཁྲི་སྡེ་གཅིག་དང༌། ཆབ་ནག་འབུམ་སྡེ་དགུ། ཆབ་དཀར་འབུམ་སྡེ་བདུན་དང་ཁྲི་སྡེ་གཅིག འཕན་ཡུལ་ལ་ཁྲི་སྡེ་བཞི། གཙང་མ་ཐོ་ཐོ་སྤྱི་རྒྱུག་ཁྲི་སྡེ་གཉིས་སུ་ཕྱེ་ནས་བསྟན་ཏེ། བསྡུས་ན་ཕྱི་ནང་གསང་བར་འདུས་ཏེ། འཕན་ཡུལ་ཕྱི་ཉིད། ཆབ་ནག་ཕྱིའི་ཕྱི་ཉིད་དང༌། ཆབ་དཀར་ནང༌། དཔོན་གསས་ནང་གི་ནང༌། མཐོ་ཐོག་སྤྱི་རྒྱུག་སྒོ་བཞི་ལ་ཡོ་ལ་སྤྱི་རྒྱུག་ཅིང་ལྟ་བ་སྤྱི་གཅོད་དབྱིངས་སུ་བསྐྱེལ་བས་གསང་རྒྱུད་དོ། དེ་ལྟར་ཡང་སེམས་ཅན་གྱི་རྒྱུ་ཉོན་མོངས་པ་དུག་ལྔ་བྱས་པ་ལ་སྟོན་པའི་ཐུགས་རྗེས་ཡེ་ཤེས་ལྔ་བསྐྱེད་ནས་འཇོམས་པ་ལྔ་ཁོ་ནར་གྲངས་ངེས་སོ། །”[51]ཞེས་པ་ལྟར་འགྲོ་མགོན་རིན་པོ་ཆེས་སྒོ་བཞི་མཛོད་དང་ལྔ་ལས་འཕན་ཡུལ་རྒྱས་པ་འབུམ་ལ་གཏོགས་པ་དང་ལྟ་བ་སྤྱི་གཅོད་གསང་རྒྱུད་པའི་ཁོངས་སུ་མི་གཏོགས་པའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་མཐོ་ཐོག་སྤྱི་རྒྱུགས་མཛོད་ཀྱི་བོན་སྒོ་མ་ཡིན་པར་བཞེད་ཡོད།
དེ་བཞིན་སྤྱིར་བོན་ཐམས་ཅད་རྒྱུད་ལུང་མན་ངག་གསུམ་དུ་འདུས་ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་མཛོད་གཞུང་འདི་ཉིད་ཀྱང་རྒྱུད་གསུམ་ལས་ཕྱི་རྒྱུད་དང༌། ལུང་གསུམ་ལས་གོང་མ་གཏན་ཚིགས་སུ་ཆེ་བའི་ལུང་དང༌། མན་ངག་གསུམ་ལས་རྒྱུད་དོན་རྒྱས་པའི་སྐོར་རམ་དོན་རྒྱུད་རྒྱས་པའི་བོན་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པར་སྤྱན་ལྡན་ཆེན་པོ་འགྲོ་མགོན་བློ་གྲོས་དང་སྨན་རིའི་མཁན་པོ་ཀུན་མཁྱེན་ཉི་མ་བསྟན་འཛིན་རྣམ་གཉིས་ཞལ་མཐུན་དུ་བཞེད་ཡོད།
ལྔ་པ། <<མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་>>ལས་ཞང་ཞུང་གི་སྐད་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར།
སྤྱིར་སྐད་རིགས་སུམ་བརྒྱ་དྲུག་ཅུ་སོགས་བསམ་ལས་འདས་པ་ཡོད་ཀྱང་། བྱེ་བྲག་ཏུ་བོན་གྱི་རྒྱུད་སྡེ་ཕལ་ཆེར་ཞིག་སྐད་གང་ནས་གང་དུ་བསྒྱུར་བའི་རྣམ་གྲངས་ལ་ལྔ་སྟེ། གཡུང་དྲུང་ལྷའི་སྐད། སཾསྐྲྀཏའི་སྐད། ཏ་ཟིག་བོན་གྱི་སྐད། ཞང་ཞུང་སྨར་གྱི་སྐད། སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་སྐད་བཅས་སུ་བསྒྱུར་ནས་དར་བར་གསུངས་ཡོད།[52] དེ་ཡང་“ཞང་ཞུང་ལ་སྐད་རིགས་མང་ཡང་བསྡུས་ན་གསུམ་སྟེ། ཕུགས་པ་ཡི་སྐད་དེ་ཀ་པི་ཏ་ལྷ་ལས་ཆད་པས། ལྷའི་སྐད་ཡིན་ནོ། །བར་པའི་སྐད་དེ་སཾསྐྲྀཏ་ལྷ་ལས་ཆད་པས་སུམ་ཅུ་རྩ་གསུམ་པའི་སྐད་ཡིན་ནོ། །སྒོ་པའི་སྐད་དེ་སྐལ་བཟང་སྒྲ་བླ་ལས་ཆད་པས་སྨར་གྱི་སྐད་ཡིན་ནོ། །”[53]ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་སཾསྐྲྀཏའི་སྐད་དང་ཞང་ཞུང་སྨར་སྐད་གང་ཡིན་ཡང་ཞང་ཞུང་གི་སྐད་ཡིན་པར་རྒྱུད་སྡེ་དག་ཏུ་བཤད་ཡོད་པ་ལྟར་རེད།
ཡིན་ན་ཡང་རྒྱ་གར་གྱི་ལེགས་སྦྱར་སྐད་སོགས་སུ་མེད་པའི་དམིགས་བསལ་གྱི་ཞང་སྐད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཀྱང་འདིར་མང་པོ་ཞིག་ཐོན་གྱི་འདུག མ་ཟད་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ་ཏན་མར་ཊིན་(Dan Martin)གྱིས་<<མཛོད་ཕུགས་>>ལ་ཞིབ་འཇུག་གནང་སྐབས་སུ་ཁོང་གིས་“ཞང་ཞུང་གི་སྐད་ཀྱི་ནང་དུ་སྐབས་འགར་རྒྱ་གར་གྱི་ཐ་སྙད་མིང་ཚིག་ཐོན་གྱི་ཡོད་རུང་<<མཛོད་ཕུགས་>>ཁྱོན་ཡོངས་ནས་བལྟས་ན་སཾསྐྲྀཏའི་ཐ་སྙད་ཤིན་ཏུ་ཉུང་ཉུང་ཡིན་པ་དེ་གལ་ཆེན་པོ་རེད་སྙམ། <<མཛོད་ཕུགས་>>གི་ཞང་ཞུང་སྐད་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་བདག་གིས་སཾསྐྲྀཏའི་ཐ་སྙད་དྲུག་ཙམ་ལས་རྙེད་མ་བྱུང་”[54]ཞེས་གསུངས་ཡོད་མོད། དེ་ཡང་ཁོང་གིས་སཾསྐྲྀཏའི་སྐད་དེ་ཞང་ཞུང་བར་པའི་སྐད་ཡིན་པར་ཞལ་བཞེས་གནང་གི་མེད་པའམ་ཐུགས་སྣང་མཛད་མེད།
གཞུང་འདི་ཉིད་ཞང་ཞུང་སྐད་དུ་ཡོད་པའི་<<མཛོད་ཕུགས་>>ཀྱི་སྒྲ་འགྲེལ་ཡིན་པ་ལྟར། དེར་ཡོད་པའི་ཞང་ཞུང་གི་ཐ་སྙད་རྣམས་ལ་འགྲེལ་བཤད་གནང་ཡོད། དཔེར་ན། “མུ་ཁིར་ཞེས་པ། ནམ་མཁའི་སྙིང་པོ་དང་བཅུད་དུ་འོད་བྱུང་བ་སྟེ།”ཞེས་དང་། ཡང་“བྲ་ཉེ་ལ་གཟའ་ཞུགས་ན་ཁྱིམ་ས་ལ་ངན་ནོ།”ཞེས་རྒྱུ་སྐར་ཉེར་བརྒྱད་ཀྱི་མིང་ཞང་སྐད་དུ་བསྟན་ཡོད་པ་དང་། “ས་རྩང་སྟེ་ཀྱི་ར་ཕག་གསུམ་མི་བསྟེན།” ཞེས་པས་སྐབས་“ཀྱི་”ནི་ཁྱི་ལ་གོ་བ་སྟེ། དེང་སང་ཡང་ཧི་མའི་རི་བརྒྱུད་ཁུལ་དུ་ཁྱི་ལ་“ཀྱི་”ཞེས་ཟེར་གྱི་ཡོད་པ་ལྟར་དང་།
དེ་མིན་“ཏི་བྱང་ཁ་རང་དུན་གུ་ཅི་ཞེས་པ། ཏི་ནི་ཆུ་ཡིན་བྱང་ནི་ལྷོ་འཛམ་བུ་གླིང་གི་བྱང་མཐའ་ཡིན་ནོ། །ཁ་རྭང་ན་རི་ནག་ཅེས་བྱའོ། །གུ་དུན་ན་རྒུ་ཞེས་བྱའོ། །”ཞེས་པས་“ཏི་”ནི་ཞང་སྐད་དང་བོད་སྐད་དུ་ཆུ་ཡི་དོན་ཡིན་པ་དེང་ཧི་མའི་རི་བརྒྱུད་ཁུ་ནུ་སོགས་སུ་མང་ཚོགས་ཀྱི་ཁ་ལ་རྒྱུན་འབྱམས་སུ་ཡོད་པ་ལྟར་རོ།
དེ་ལྟ་བུའི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཞང་ཚིག་དེང་སང་ཞང་ཞུང་གི་ས་གནས་ཁག་ཏུ་ལྷག་བསྡད་ཡོད་པ་ཡང་གཞུང་འདིར་ཧ་ཅང་མང་པོ་ཡོད་པ་ལྟར་རེད། (འདིར་ད་རུང་ཁ་སྣོན་བྱེད་བཞིན་ཡོད།)
དྲུག་པ། <<མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་>>གྱི་ཁྱད་ཆོས་འགའ་ཞིག་བརྗོད་པ།
གཞུང་འདིར་དམིགས་བསལ་དུས་རབས་རྙིང་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཡོད་པ་དང་དམིགས་བསལ་རྒྱ་གར་གཞུང་ལུགས་སོགས་ཀྱི་ཤན་ཞུགས་མེད་པ་དང་དེ་དག་ལ་མེད་པའི་ཁྱད་ཆོས་ནི། དཔེར་ན་ལེའུ་ལྔ་པའི་སྐབས་སུ་བཤད་པའི་བཤད་ཐབས་རྣམ་པ་ལྔ། ཁྱུང་ཆེན་ལྡིང་སྟབས་ཀྱི་བཤད་པ་དང་། སེང་གེ་མཆོང་སྟབས་ཀྱི་བཤད་པ། ངང་མོ་འགྲོས་ཀྱི་བཤད་པ། ཁུ་བྱུག་གསུང་སྐད་ཀྱི་བཤད་པ། རུས་སྦལ་སྐུམས་ཐབས་ཀྱི་བཤད་པ་བཅས་ཀྱི་དོན་གནད་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་བསྟན་ཡོད་པ་དེ་རེད། དེ་ནི་བོན་ལུགས་ཀྱི་འཆད་ཐབས་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ཞིག་ལས་གཞན་དུ་མཇལ་རྒྱུ་མེད།
དེ་བཞིན་ནམ་མཁའི་ཉི་མ་དང་ཟླ་བའི་མིང་དེ་ཡང་རྒྱུ་མཚན་མེད་པའི་འདོད་རྒྱལ་གྱི་ཐ་སྙད་ཙམ་རེད་ཅེས་བོད་རིག་པ་སྨྲ་བའི་གྲལ་ན་ཡང་ཡོད་མོད། དེ་ནི་དེ་ལྟར་མ་ཡིན་པ་གཞུང་འདིར་“འབྱུང་བ་མར་མེར་སབ་སོབ་ལ། མཁའ་ལ་རྒྱུ་བའི་རླུང་གིས་བསྐྱོད་པས། མེའི་སྙིང་པོ་ནམ་མཁར་འདྲིལ་བ་ཀུན་ལ་སྙོམས་དྲོད་དུ་གསལ་བས་མིང་ཡང་ཉི་མ་ཞེས་བྱ་ལ། རྒྱུ་མེ་དང་རླུང་ལས་གྲུབ་པས་ཡང་ཞིང་མགྱོགས་སོ། །དེའི་ཟླ་རུ་ས་ཆུའི་ཟེར་མ་མཁའ་ལ་འདྲིལ་བས་མིང་ཡང་ཟླ་བ་ཞེས་བྱ་སྟེ། ས་དང་ཆུ་ལས་གྲུབ་པས་ལྕི་ཞིང་བུལ་བའོ། །འབྱུང་བཞིའི་ཟེར་མ་མཁའ་ལ་འཐོར་བས། སྐར་མ་དང་སྐར་ཕྲན་དུ་བྱུང་ངོ༌། །”[55]ཞེས་གསུངས་ཡོད་པར་རྒྱུ་མཚན་ངེས་ཅན་ཞིག་ལ་ལྟོས་ཏེ་བཏགས་པ་ཡིན་པར་གསུངས་ཡོད་པ་དེ་རེད།
དེ་མིན་གལ་ཆེ་བ་ཞིག་ལ་ཐོན་མིའི་སུམ་རྟགས་གཉིས་ཀྱི་སྔ་རོལ་ནས་གཞུང་འདི་སོགས་སུ་སྒྲ་ཡི་སྐྱེ་གནས་དང་ཕྲད་ཀྱི་སྦྱོར་ལུགས་སོགས་ཡོད་པ་ཡང་གཤམ་གསལ་དཔེ་མཚོན་ལྟར་རེད། “ཡི་གེ་སྒྲ་དོན་གྱི་སྡེབས་ལ། ལུང་ལས་ཀྱང་ཐུགས་རྗེ་བྱིན་རླབས་སྒྲ་བྱུང་བས། རྨོངས་པའི་ལྐུགས་ཁ་ལ་འབྱེད་པ་ཡི། འཕྲུལ་ཆེན་ཡི་གེ་བཞི་བཅུ་བྱུང་གསུང་བས། ཨ་ནི་འགག་མེད་ཁོང་ནས་འབྱུང༌། ཧ་ནི་ངར་ངར་སྭ་ནས་འབྱུང༌། འ་ནི་འགར་དེ་ཅང་ལས་འབྱུང༌། ཀའི་སྡེ་ཚན་གྲེ་བ་སྟེ། ཅའི་སྡེ་ཚན་ལྕེ་དཀྱིལ་དོག ཏའི་སྡེ་ཚན་ལྕེ་རྩེ་ཡངས། པའི་སྡེ་ཚན་མཆུ་ལས་སྤྲོ། ཞ་སྡེ་ས་སྡེ་འདྲེས་མ་ཡིན། ཙའི་སྡེ་ཚན་ལྕེ་རྩེ་སྭ། ཨཱོྃ་ཧཱུྃ་ལས་རྩོགས་སྤྱི་ལས་འབྱུང༌། དེ་རྣམས་རྒྱན་དང་བཅས་པ་ནི། དེ་ནི་གོང་མའི་རྗེས་འདེད་ཡིན། ནས་ནི་མ་འོངས་སུ་བ་ཡིན། ད་ནི་སྐད་ཅིག་སྟོན་པའི་དུས། ཡ་ནི་སྤྲོ་བར་བྱེད་པའི་བརྡའ། ཡང་ནི་ཕྱི་མ་སྣོན་པའི་སྒྲ། འང་ནི་ཐེ་ཙོམ་རྟོག་པའི་སྒྲ། འོད་ནི་སླད་མ་སུ་(བསུ་)བའི་སྒྲ། ཡེ་ནི་ཡོད་མེད་སྟོན་པའི་སྒྲ། ན་ནི་གཞན་ལ་སྨོན་པའི་སྒྲ། ཐང་ནི་དཔེ་ལྔ་འཇོག་པའི་སྒྲ། འདི་ནི་ཟླ་ལས་འགར་བའི་སྒྲ། རྫོགས་སོ་བཤད་དུ་མེད་པའི་སྒྲ། ཐལ་འགྱུར་གཞན་དུ་འཆུགས་པའི་སྒྲ། ཁྱབ་པ་འདོད་པ་སྤང་གྲུབ་སྒྲ། གཏན་ཚིགས་སྒྲུབ་བྱེད་འབྱོར་བའི་སྒྲ། རྒྱུད་ནི་འབྲེལ་བར་སྟོན་པའི་སྒྲ། ལུང་ནི་འཁོར་འདས་འབྱུང་བའི་སྒྲ། མན་ངག་ངེས་པར་སྟོན་པའི་སྒྲ། བཀའ་ནི་ཚད་མར་སྒྲུབ་པའི་སྒྲ། རིག་པ་ཟིན་པས་བསུས་པའི་སྒྲ། རིགས་པ་ཡུལ་ལ་སྤྱོད་པའི་སྒྲ། བསྭོ་ནི་བོན་སྒོ་འདུས་པའི་སྒྲ། ཨཱོྃ་ནི་རྒྱུ་འབྲས་སྒྱུར་བའི་སྒྲ། ཧཱུྃ་ནི་དོན་ལ་སྡུད་པའི་སྒྲ། རཾ་ནི་གདུལ་བྱ་སྲེག་པའི་སྒྲ། ཛ་ནི་དམིགས་ནས་འདྲེན་པའི་སྒྲ། བྱོ་ནི་ལས་ལ་སྐུལ་བའི་སྒྲ། རྦད་ནི་ཉོན་མོངས་གཅོད་པའི་སྒྲ། ཐད་དོ་ཐལ་བར་གློག་པའི་སྒྲ། ཐུན་ནི་གནས་སུ་སྟིམ་པའི་སྒྲ། ཧ་ནི་དཔའ་བར་གྱུར་པའི་སྒྲ། ཧེ་ནི་རྒྱེས་པ་ཆེན་པོའི་སྒྲ། ནན་ནི་གཉེན་པོས་གནོན་པའི་སྒྲ། ཧྲིག་ནི་གནས་སུ་གཟིར་བའི་སྒྲ། ས་ཧ་གནས་སུ་ཞི་བའི་སྒྲ། ཐོར་ཐོར་ཡུལ་ལ་སྤྲོ་བའི་སྒྲ། པྲ་མོ་འཕྲ་ཆ་དམིགས་པའི་སྒྲ། སྤྱི་སྡེ་ཡི་གེའི་སྒྲ་སྡེབས་ཡིན་”[56]ཞེས་པ་ལྟར་སུམ་རྟགས་གཉིས་ཀྱི་གཞུང་སོགས་ན་མེད་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིན་ཏུ་མང་ངོ།
སྒྲ་འགྲེལ་སྟངས་ལ་ཡང་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ་དཔེར་ན། <<མཛོད་ཕུགས་>>ལས། “ཡོད་པ་སྲིད་པ་གསུམ་གྱི་མཛོད་ཅེས་པ།”ཞེས་པ་དེ་ལ་འདིར་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>ལས། “ཡོད་པ་གཟུང་དོན་ངོ་བོ། སྲིད་པ་ནི་སྲིད་དུ་འོས་པའི་བརྡའ་དོན། གསུམ་ནི་རྣམ་གྲངས་ངེས་པའི་གོ་དོན། མཛོད་ནི་ཅིར་ཡང་རུང་གི་འབྱུང་གནས་སོ། །”ཞེས་དང་། དེ་བཞིན་“མེད་པ་བསྐལ་པ་དགུའི་མཛོད་”ཅེས་པར། “མེད་པ་གཟུང་དོན་ཐ་དད་ཀྱི་ངོ་བོ། བསྐལ་པ་མི་གནས་སོ་སོའི་བརྡའ་དོན། དགུ་རྣམ་གྲངས་ངེས་པའི་བྱེ་བྲག མཛོད་བསྐལ་པ་དགུའི་འབྱུང་གནས་སོ། །”[57]ཞེས་འབྲུ་ཏིག་ནན་འགྲེལ་གནང་ཡོད་པ་ལྟ་བུའོ། །
ད་ལས་ད་རུང་སྣང་སྲིད་སྣོད་བཅུད་ཆགས་གནས་འཇིག་སྟོང་ཀྱི་རིག་པའི་ལྟ་བ་གསུངས་པ་པ་ལས་མིའི་རིགས་རིག་པའི་སྐོར་གྱི་རྒྱུན་ཤེས་དངོས་མཚོན་ཡང་མང་པོ་ཡོད། དཔེར་ན་ས་འགུལ་རི་ངུར་དང་། ཁ་ཆར་བུ་ཡུག གངས་རྡིབས་རི་ཉུལ་སོགས་བྱུང་དང་འབྱུང་འགྱུར་གྱི་ཤེས་བྱ་རིག་འཕྲུལ་དང་ལུང་བསྟན་ནམ་མ་འོངས་སྔོན་དཔག་གི་ཤེས་བྱ་ལྟ་བུ་ཡང་མང་པོ་གསུངས་ཡོད། དེ་མིན་རྒྱུན་གནས་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ཀྱི་འཛེམས་དོགས་རིགས་འཕྲོད་བསྟེན་སྐོར་སོགས་ཀྱང་གསལ་བའི་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་ཀྱིས་མི་ལང། (སྡེ་ཚན་འདིར་རུང་ཁ་སྣོན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།)
མཇུག་གཏམ།
ད་ལན་འདིར་བོན་གྱི་དཔེ་རྙིང་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>ལ་དཔྱད་པ་ཐོག་མའི་སྙན་ཞུ་ཞེས་པ་ཙམ་བྲིས་ཁུལ་ཞུས་ཡོད་པ་འདི་ཡང་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>གྱི་མ་དཔེ་རྙིང་པ་ཕྱག་བྲིས་མ་དེ་ལ་དངོས་སུ་ཞིབ་འཇལ་གྱི་བསྐལ་བཟང་བྱུང་བའི་རང་འབྲས་ལ་ཕན་འདོགས་བྱེད་ཀྱི་གསེར་སྦྱངས་ཙམ་དུ་ཞུ་ཆོག
སྤྱིར་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>ཞེས་པ་འདི་ཉིད་ཞིབ་འཇུག་གི་རིན་ཐང་ལྡན་པ་འདུག རྒྱུ་མཚན་འདི་ནི་བོད་རང་གི་ས་སྐྱེས་རྡོ་སྐྱེས་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་ལས་རྒྱ་གར་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དང་རྒྱ་གཞུང་དེ་བཞིན་ཧིན་དྷུའི་ཆོས་ལུགས་བཅས་ཀྱི་ལྟ་བ་དང་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱིས་ཤན་ཞུགས་ཐེབས་མེད།
བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་གཞུང་ལུགས་དང་ལྷག་དོན་ཞང་ཞུང་གི་ལུགས་ལྟར་གྱི་སྲིད་པ་ཆགས་རབས་ཀྱི་ལྟ་བ་ཐེག་པའི་རིམ་པ་གསུམ་དང་སྦྱར་ནས་གསུངས་ཡོད་པ་སོགས་མདོར་ན་སྲིད་པ་བོན་གྱི་མཛོད་ཕུགས་ཞེས་པ་འདི་ནི་བོན་སྒོ་དང་ཐེག་རྒྱུད་ཐམས་ཅད་ཀྱི་སྤྱི་དོན་ཡིན་པ་ཡང་མངོན་གསལ་དོད་པོར་གསུངས་ཡོད།
དེ་བཞིན་བོན་གྱི་དཔེ་རྙིང་འདི་ནི་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་སྔོན་གྱི་རྩོམ་འགྲོས་དང་ཞང་ཞུང་སྒོ་ཕུགས་བར་གྱི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་གྲལ་མ་ཉམས་པ་གྲུ་མ་ཆགས་པར་ཡོད་པ་ཡང་ཟུར་བལྟས་ལེབ་མཐོང་ལྟ་བུར་སྣང་།
ཟུར་བལྟའི་ཡིག་ཆ་ཁག
- <<མདོ་འདུས་པ་རིན་པོ་ཆེའི་རྒྱུད་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པའི་བཀའ་ཚད་མ།>> དེབ་གཟུགས། <<གངས་ཏི་སེ་བོན་གཞུང་རིག་མཛོད་>>པོད་དང་པོར་བསྡུས་ཡོད། ༢༠༡༠ ལོར་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།
- <<གཡུང་དྲུང་ལས་རྣམ་པར་དག་པ་སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་ཀྱི་མདོ།>> དཔེ་གཟུགས། ༡༩༩༩ བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌།
- <<གཡུང་དྲུང་ལས་རྣམ་པར་དག་པའི་མདོ་རྒྱུད།>> དཔེ་གཟུགས། ༡༩༩༩ བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌།
- <<གཡུང་དྲུང་ལས་རྣམ་དག་གི་རྒྱུད་རྣམ་དག་གམ་རྒྱུད་དག>> དཔེ་གཟུགས། ༡༩༩༩ བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌།
- <<སྣོད་བཅུད་འབྱུང་བ་ཆགས་འཇིག་གི་མདོ།>> དཔེ་གཟུགས། ༡༩༩༩ བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌།
- <<འཇིག་རྟེན་སྣོད་བཅུད་ཀྱི་གནས་ལུགས་སིལ་བུར་བསྟན་པའི་འགྲེལ་པ།>> བྲུ་སྟོན་རྒྱལ་བ་གཡུང་དྲུང༌། དེབ་གཟུགས། ༢༠༡༠ ལོར་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<འགྲེལ་བ་སྒྲོན་མ་མུནསེལ་>> བྲུ་སྟོན་རྒྱལ་བ་གཡུང་དྲུང༌། དེབ་གཟུགས། ༢༠༠༩ ལོར་དགེ་བཤེས་རྣམ་དག་གཙུག་ཕུད་ཀྱིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<བདེན་པ་མཛོད་ཕུགས་རྣམ་པར་འབྱེད་པའི་ལྡེ་མིག>> སྒ་སྟོན་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱལ་མཚན། ༢༠༠༥ ལོར་སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<རྒྱལ་རབས་བོན་གྱི་འབྱུང་གནས།>> ཁྱུང་པོ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། དེབ་གཟུགས། མཁས་དབང་(Chandra Das)ལགས་ནས་གཙོ་སྒྲིག་གནང་ཞིང༌། ༡༩༡༥ ལོར་འཕགས་ཡུལ་ཀ་ལི་ཀ་ཏ་(CALCUTTA)ནས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<སྒྲུང་ལྡེའུ་བོན་གསུམ་གྱི་གཏམ་ཨེ་མ་ཧོ།>> ནམ་མཁའི་ནོར་བུ། ༡༩༨༩ ལོར་རྡ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<གཏེར་གྱི་ཁ་བྱང༌།>> སྒ་སྟོན་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱལ་མཚན། ༢༠༠༩ ལོར་དྲང་སྲོང་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་བལ་པོ་ནས་དཔར་དུ་བསྐྲུན་པའི་<<བོན་གྱི་དཔེ་དཀོན་ཕྱོགས་བསྒྲིགས།>>ཞེས་པ་དེ་རུ་བསྡུས་ཡོད།
- <<སངས་རྒྱས་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་པའི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་ལེགས་བཤད་སྐལ་པ་བཟང་པོའི་མགྲིན་རྒྱན་རབ་གསལ་ཆུ་ཤེལ་ནོར་བུའི་དོ་ཤལ།>> དཔལ་ལྡན་ཚུལ་ཁྲིམས་ཀྱིས་ཕྱི་ལོ་༡༩༧༢ ལོར་མཛད་གྲུབ། ༡༩༨༥ ལོར་བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། ༢༠༠༦ ལོར་སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྱར་དུ་དཔར།
- <<མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་འཕྲུལ་གྱི་ལྡེ་མིག>> བླ་ཆེན་དྲན་པ་ནམ་མཁས་མཛད། ཕྱི་ལོ་ ༡༡༠༨ ལོར་གཏེར་སྟོན་གྱེར་མི་ཉི་འོད་ཀྱིས་བྱང་དང་ར་ཁྱུང་རྫོང་ནས་གཏེར་དུ་དྲངས། དེབ་གཟུགས། ༢༠༡༢ ལོར་ཝཱཎཱ་ནས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་ཀྱི་འགྲེལ་པ་འཕྲུལ་གྱི་སྒྲོན་མེ།>> མཉམ་མེད་ཤེས་རབ་རྒྱལ་མཚན། དེབ་གཟུགས། ༢༠༠༤ ལོར་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<ཕྱི་གླིང་པས་བོན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་བདམས་བསྒྱུར།>> དོན་འགྲུབ་ལྷ་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར། ༢༠༠༥ ལོར་ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<སྲིད་པ་རྒྱུད་ཀྱི་ཁ་བྱང༌།>> ཁོད་པོ་བློ་གྲོས་ཐོགས་མེད་ཀྱིས་གཏེར་ནས་བཞེས། ༢༠༡༡ ལོར་བོད་དུ་ཁྲི་བསོད་བསྟན་གྱིས་དེབ་གཟུགས་སུ་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་དང་ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་བར་དཔྱད་ཞིབ་བྱས་པའི་ཟིན་ཐོ།>> བློ་གྲོས་རབ་གསལ་གྱིས་བརྩམས། ༢༠༠༩ ལོའི་<<དཔྱོད་ལྡན་མཆོད་པའི་མེ་ཏོག>>སྤྱིའི་འདོན་ཐེངས་དྲུག་སྟེང་བཀོད་ཡོད། རེབ་གོང་བོན་བརྒྱ་དགོན་པས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<བོན་གྱི་འབྱུང་གནས་འོལ་མོ་ལུང་རིང་ལས་འཕྲོས་ཏེ་ཞང་ཞུང་སྲིད་པའི་ཆགས་རབས་སྨྲ་བས་བོད་ལ་ཤན་ཞུགས་ཚུལ་སྐོར་གླེང་བ།>> ནོར་བུ་ཚེ་རིང་གིས་བརྩམས། ༢༠༡༡ ལོའི་<<དཔྱོད་ལྡན་མཆོད་པའི་མེ་ཏོག>>སྤྱིའི་འདོན་ཐེངས་བརྒྱད་པར་བཀོད་འདུག རེབ་གོང་བོན་བརྒྱ་དགོན་པས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེ་གཏེར་མཛོད།>> ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན། དེབ་གཟུགས། ༡༩༨༥ ལོའི་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<སྲིད་པ་སྤྱི་མདོས།>> ར་སངས་ཁྲི་ནེ་ཁོད། མཁས་དབང་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་མཛད་པའི་བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དཔེ་རྙིང་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། “ཁུ་བྱུག་སྔོན་མོའི་གསུང་སྙན།” ཞེས་པ་རུ་བསྡུས་ཡོད། ཉི་ཧོང་གི་གྲོང་ཁྱེར་ཨོ་ས་ཀ་ནས་པར་དུ་བསྐྲུན་པའི་ཤོག་ངོས་༡༦༡ནས་གསལ།
- <<དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད།>> སྟོན་པའི་མཛད་མདོ་རྒྱས་པ། དེབ་གཟུགས། པོད་བཅུ་གཉིས། ༢༠༠༠ ལོར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།
- <<གཟེར་མིག>> སྟོན་པའི་མཛད་མདོ་འབྲིང་པོ། གཏེར་སྟོན་པ། དྲང་རྗེ་བཙུན་པ་གཟེར་མིག དེབ་གཟུགས། ༢༠༡༣ ལོར་སྨན་རིའི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེས་བསྐྲུན།
- <<སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས།>> སྟོན་པ་གཤེན་རབ། དེབ་གཟུགས། ༢༠༡༢ ལོར་ཝཱཎ་གཡུང་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་དཔེ་སློབ་ཁང་ནས་དཔར་སྐྲུན་ཞུས་ཡོད།
- <<མ་རྒྱུད་སྐྱེ་མེད་ཐིག་ལེའི་འགྲེལ་པ།>> རྒྱལ་གཤེན་མི་ལུས་བསམ་ལེགས་ཀྱིས་མཛད། གཏེར་སྟོན་གུ་རུ་རྣོན་རྩེ། ༢༠༠༩ ལོར་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།
- <<རྩ་རྒྱུད་ཉི་ཟེར་སྒྲོན་མ།>>མཛད་པ་པོ། དྲན་མ་ནམ་མཁའ། གཏེར་སྟོན་པ། བྲ་བོ་སྒོམ་ཉག་(བྲ་བོ་སྒོམ་ནག་སྒོམ་སྙེག) ༢༠༡༣ ལོར་སྨན་རིའི་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<མཛོད་གནས་བཅུ་བདུན་གྱི་འགྲེལ་པ་མཁས་པ་མི་བཞིས་མཛད་པ།>> དེབ་གཟུགས། པོད་གཉིས། ༢༠༡༢ ལོར་སྨན་རིའི་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེས་དཔར་བསྐྲུན་ཞུས།
- <<གཤེན་གྱི་རྩིས་གསར་རྣམ་དག་ལས་བསྟན་རྩིས་སྐལ་ལྡན་དྭངས་འདྲེན།>> གཤེན་མཁས་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱལ་མཚན། དེབ་གཟུགས། ༡༩༩༣ལོའི་ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དེབ་གཉིས་པ་རུ་བཀོད་ཡོད།
- <<བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ།>> སྤ་བསྟན་རྒྱལ་བཟང་པོ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་བསྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་སྐྲུན་ཞུས།
- <<མདའ་དང་འཕང༌།>> མཁས་དབང་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན་གྱི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། སྟོད་སྨད་གཉིས། ༢༠༠༧ ལོར་ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<བོན་གྱི་དབལ་མོ་ཉེར་བདུན་བརྒྱད་དང་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་དབང་ཕྱུག་མ་ཉེར་བརྒྱད་གཉིས་དཔྱད་བསྡུར་རོབ་ཙམ་བྱས་པ།>> ཧན་ཀེ་སྦུ་ལེ་ཛར་(Henk Blezer)གྱིས་བརྩམས། དོན་འགྲུབ་ལྷ་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར་བའི་<<ཕྱི་གླིང་པས་བོན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་བདམས་བསྒྱུར།>> ༢༠༠༥ ལོར་ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་གྱི་མཛད་པ་པོ་དྲན་པ་ནམ་མཁའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ།>> གཟི་གཡང༌། ༢༠༡༠ བོན་མཐུན་འབྲེལ་ལྷན་ཁང་གི་ལོ་དེབ་༼བོན་སྒོ།༽ སྤྱིའི་འདོན་ཐེངས་ཉེར་གསུམ་པ།
- <<གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག>> རིག་འཛིན་ཀུན་གྲོལ་གྲགས་པ། དེབ་གཟུགས། ༡༩༩༣ ལོར་ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་ཀྱི་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་གཏན་ལ་དབབ་པའི་འགྲེལ་པ།>> འགྲོ་མགོན་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། དེབ་གཟུགས། ༢༠༠༢ ལོར་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེས་དཔར་སྐྲུན་གནང༌།
- <<བཀའ་འགྱུར་བརྟེན་འགྱུར་གྱི་སྡེ་ཚན་སྒྲིག་ཚུལ་བསྟན་པའི་མེ་རོ་སྤར་བའི་རླུང་གཡབ་བོན་གྱི་པད་མོ་རྒྱས་བྱེད་ཉི་འོད།>> སྨན་རིའི་མཁན་ཆེན་ཉི་མ་བསྟན་འཛིན། ཐོབ་རྒྱལ་གསར་པའི་དཔར་མ།
- <<མཛོད་ཕུགས་ནང་གི་སེམས་བྱུང་སོགས་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་དང་དུམ་མཚམས་འགའ་ཞིག་དབྱིག་གཉེན་དང་ཐོགས་མེད་ཀྱིས་མཛད་པའི་ཆོས་མངོན་པ་དང་ཞིབ་བསྡུར་བྱས་པའི་ཐོག་མའི་ཞིབ་འཇུག་སྙན་ཞུ།>> ཌཱན་མར་ཊིན་(Dan Martin)གྱིས་བརྩམས། དོན་འགྲུབ་ལྷ་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར་བའི་<<ཕྱི་གླིང་པས་བོན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་བདམས་བསྒྱུར།>> ༢༠༠༥ ལོར་ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<ཤེས་རབ་ཀྱི་བླ་ན་མེད་པར་ཕྱིན་པ་མངོན་པར་རྟོགས་པའི་རྒྱན་ལས་སྐབས་དང་པོའི་རྣམ་བཤད་ཚིག་དོན་དཀའ་གནད་རབ་གསལ།>> ཀུན་མཁྱེན་ཉི་མ་བསྟན་འཛིན། ༢༠༠༡ ལོར་ཝཱ་ཎ་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་དགེ་སློབ་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<བཀའ་ལུང་སྤྱི་ཡི་འགྲེལ་པ་བོན་སྒོ་གསལ་བྱེད།>> ཏྲེ་སྟོན་རྒྱལ་མཚན་དཔལ། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན་དང་ཀ་ཚུད་མི་མར་ཀྱིད་གཉིས་ནས་གཙོ་སྒྲིག་མཛད། ༡༩༩༧ ལོར་ཉི་ཧོང་ནས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<བོན་དང་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཆགས་ཚུལ་གྱི་གཞུང་ལུགས་ལ་དཔྱད་བསྡུར་རགས་ཙམ་བྱས་པ།>> ཀ་ཚུད་མི་མར་ཀྱིད་(Katsumi Mimaki)ཀྱིས་བརྩམས། དོན་འགྲུབ་ལྷ་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར་བའི་<<ཕྱི་གླིང་པས་བོན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་བདམས་བསྒྱུར།>> ༢༠༠༥ ལོར་ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<གནའ་དཔེ་ཞིག་ལས་འཕྲོས་པའི་ཚན་རིག་གི་འོད་སྣང་སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་ལས་འཕྲོས་པའི་གཏམ་ཐོར་བུ།>> ནོར་བུ་ཚེ་རིང༌། ༢༠༡༡ ལོའི་ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་ཞེས་པའི་དེབ་གསུམ་པའི་སྟེང་བཀོད་ཡོད།
- <<བོན་ལུགས་དང་འཇང་རིགས་གཏོ་པའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་དཔྱད་བསྡུར།>> ལྷག་པ་ཚེ་རིང་ངམ་པིར་མིང་ལ་སེང་མྱུལ་དུ་འབོད་པས་བརྩམས། ༢༠༠༣ ལོར་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།
- <<མཛོད་གནས་བཅུ་བདུན་གྱི་འགྲེལ་པ་མཁས་བཞིས་མཛད་པ་ཞེས་པའི་དཔེ་ཆ་ལ་དཔྱད་པའི་གཏམ།>> ཁྱུང་དཀར་ཁྲི་ལྡེ་ཚུལ་ཁྲིམས། ༢༠༡༡ ལོའི་<<བགྲེས་པོའི་འབེལ་གཏམ་>>སྤྱིའི་འདོན་ཐེངས་བཅུ་གཅིག་པ། གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་དྲ་ཚིགས་སུ་བཀོད་ཡོད།
- <<མཛོད་ཕུགས་དང་ཚན་རིག་ལས་འཕྲོས་པའི་དཔྱད་གཏམ།>> བྱ་འཕུར་དགེ་བཤེས་ལྷུན་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ། ༢༠༠༠ བོན་མཐུན་འབྲེལ་ལྷན་ཁང་གི་ལོ་དེབ། <<བོན་སྒོ།>> སྤྱིའི་འདོན་ཐེངས་བཅོ་བརྒྱད་པ།
- <<བན་བོན་གཉིས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཆགས་ཚུལ་སྐོར་གྱི་ཞིབ་བསྡུར།>> གཟི་གཡང༌། ད་རུང་དཔར་དུ་བསྐྲུན་མེད།
- <<འཇིག་རྟེན་ཁམས་ཀྱི་རྣམ་བཞག་མདོར་བསྡུས་སུ་བཀོད་པ་དུས་མུན་སེལ་བའི་ཉིན་བྱེད།>> ཆ་རིས་སྐལ་བཟང་ཐོགས་མེད་ཀྱིས་བརྩམས། ༢༠༠༣ ལོར་ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།
- <<གུ་རུ་རིན་པོ་ཆེ་དང་རྗེ་འབངས་ཉེར་ལྔ། རྗེ་བཙུན་མི་ལ་བཅས་ཀྱི་རྣམ་ཐར།>> མཛད་པ་པོ་རྗེ་བཙུན་ཏཱརནཱཐ། གུ་རུ་བཀྲ་ཤིས། རྣལ་འབྱོར་པ་རུས་པའི་རྒྱན་ཅན། ༢༠༡༡ ལོར་ངྷ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་ནས་བསྐྲུན་པའི་རྣམ་ཐར་དེབ་འཕྲེང་ལྔ་པ་ཅན། དེ་ལས་རྗེས་འབངས་ཉེར་ལྔའི་ལོ་རྒྱུས་དེ་ནི་ཡོངས་གྲགས་སུ་གུ་རུ་བཀྲ་ཤིས་སམ་<<གུ་བཀྲའི་ཆོས་འབྱུང་>>གངས་ལྗོངས་ཤེས་རིག་གི་ཉིང་བཅུད་ཅེས་པའི་ཤོག་ངོས་ ༡༦༥ ནས་ ༡༧༦ བར་བཞུགས་པ་དེ་ཉིད་ཟུར་འདོན་ཞུས་པ་ཡིན་ནོ།
- <<བསྟན་འབྱུང་ཤེལ་གྱི་རྒྱང་མཐོང་།>> མཚན་ཆ་ཚང་ལ་<<གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་མདོར་བསྡུས་སྐལ་བཟང་བློ་མིག་གསལ་བར་བྱེད་པའི་རིན་ཆེན་ཤེལ་གྱི་རྒྱང་མཐོང་།>>བོནབརྒྱ་དགེ་ལེགས་ལྷུན་གྲུབ་རྒྱ་མཚོས་མཛད། ༢༠༡༤ ལོར་ཞང་བོད་ཤེས་རིག་ཞིབ་འཇུག་དར་སྤེལ་ལྟེ་གནས་ནས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
- <<༡༨༠༤ལོར་ཐོན་པའི་བོན་པོའི་བསྟན་རྩིས་ཤིག>>ནོར་ཝེ་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ་ཕེར་ཁུ་ཝེར་གྱིས་བརྩམས། ནོར་བུ་དབང་ལྡན་གྱིས་དབྱིན་ཡིག་ནས་བསྒྱུར། ༡༩༩༣ལོའི་ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དེབ་གཉིས་པ་རུ་བཀོད་ཡོད།
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་ཁག
[1] སྒྲ་འགྲེལ་གྱི་མ་དཔེ་དཔེ་རྙིང་དེ་ནི་ད་ལྟ་རྒྱ་གར་སྨན་རི་དགོན་དུ་བཞུགས། མ་ཟད་ཁོ་བོས་ཆེད་དུ་དེ་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་ཡིན། དཔེ་ཆ་དེ་ཉིད་མ་དཔེ་རུ་བྱས་ནས་དེབ་གཟུགས་སུ་ཐོན་པ་ད་སྔ་མཇལ་བ་བཞི་ཙམ་ཡོད།
[2] འགྲོ་མགོན་འ་ཞ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། (1198-1263) <<སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་ཀྱི་འགྲེལ་པ།>> ༢༠༠༢ལོར་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
[3] མཉམ་མེད་ཤེས་རབ་རྒྱལ་མཚན། (1356-1415) <<སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་ཀྱི་འགྲེལ་པ་འཕྲུལ་གྱི་སྒྲོན་མེ།>> ༢༠༠༤ལོར་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
[4] “བོན་སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུག་ཞེས་བྱའོ། །གོ་དོན་ལ་བཞི་སྟེ། དཔེ་ཡི་མཛོད་ཕུག་རྟོགས་པས། ཕྱི་སྣང་བ་སྣོད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཐམས་ཅད། ལྷའི་གཞལ་ཡས་དང་གཤེན་གྱི་ཕོ་བྲང་དུ་གོ་འཛིན་རྟོགས་པའི་དོན་དང༌། དོན་གྱི་མཛོད་ཕུག་གི་དོན་རྟོགས་པས། ཡུལ་བོན་ཉིད་ཀྱི་དབྱིངས་སུ་གོ་སྟེ། སྣང་བ་སེམས་སུ་རྟོགས་ཤིང་གོ་བའི་དོན་དང༌། རྟགས་ཀྱི་མཛོད་ཕུག་ཀྱི་དོན་རྟོགས་པས། རྣམ་རྟོག་སེམས་སུ་རྟོགས། སེམས་སངས་རྒྱས་སུ་རྟོགས་པའི་གོ་དོན་དང༌། སྲིད་པ་བོན་ཀྱི་མཛོད་ཕུག་གི་དོན་རྟོགས་པས། བོན་སྒོ་དང་ཐེག་རྒྱུད་ཐམས་ཅད་ཀྱི་སྤྱི་དོན་དུ་གོ་བའི་དོན་དང་ལྡན་པའི།” ཞེས་སོ། །<<སྒྲ་འགྲེལ་>>༢༠༡༢ལོའི་ཝཱར་ཎཱའི་དཔར་མ་དེབ་གཟུགས། ཤོག་ངོས་(101)ལས་གསལ།
[5] ཏན་མར་ཊིན། (Dan Martin) <<མཛོད་ཕུགས་ནང་གི་སེམས་བྱུང་སོགས་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་དང་དུམ་མཚམས་འགའ་ཞིག་དབྱིག་གཉེན་དང་ཐོགས་མེད་ཀྱིས་མཛད་པའི་ཆོས་མངོན་པ་དང་གཤིབ་བསྡུར་བྱས་པའི་ཐོག་མའི་ཞིབ་འཇུག་སྙན་ཞུ།>> དོན་འགྲུབ་ལྷ་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར་བའི་<<ཕྱི་གླིང་པས་བོན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་བདམས་བསྒྱུར་>>ཞེས་པ་རུ་བསྡུས་ཡོད། ༢༠༠༥ལོར་ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
[6] ཀ་ཚུད་མི་མར་ཀྱིད། (Katsumi Mimaki) <<བོན་དང་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཆགས་ཚུལ་གྱི་གཞུང་ལུགས་ལ་དཔྱད་བསྡུར་རགས་ཙམ་བྱས་པ།>> གོང་མཚུངས་<<ཕྱི་གླིང་པས་བོན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་བདམས་བསྒྱུར་>>ཞེས་པར་བསྡུས།
[7] མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན། <<བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་དེའི་བསྟན་བཅོས་ངོ་སྤྲོད།>> ༡༩༧༥ལོར་བརྩམས། དཔྱད་རྩོམ་འདི་ནི་<<མདའ་དང་འཕང༌།>> སྟོད་ཆ། ཤོག་ངོས་(༢༢༩)ནས་(༣༥༣)བར་དུ་ཡོད་པའི་<<བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དང༌། གྲུབ་མཐའ། ཆོ་ག གཏམ་རྒྱུད་སྐོར་>> ཞེས་པ་དེ་རེད། དཔྱད་རྩོམ་དེའི་ཁ་བྱང་དབྱིན་སྐད་དུ་(A General lntroduction to the History and Doctrine of Bon)ཞེས་སུ་ཡོད་པས་<<བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་གྲུབ་མཐའ་སྤྱི་ཡི་ངོ་སྤྲོད་>>ཅེས་སུ་བསྒྱུར་ན་དག་པར་འདུག་ཅེས་མཛད་པ་པོས་དངོས་སུ་གསུངས།
[8] ནོར་བུ་ཚེ་རིང༌། <<གནའ་དཔེ་ཞིག་ལས་འཕྲོས་པའི་ཚན་རིག་གི་འོད་སྣང་སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་ལས་འཕྲོས་པའི་གཏམ་ཐོར་བུ།>> ༢༠༡༡ལོའི་<<ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་>>ཞེས་པའི་དེབ་གསུམ་པའི་སྟེང་བཀོད་ཡོད།
[9] ལྷག་པ་ཚེ་རིང་། <<བོན་ལུགས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཆགས་ཚུལ།>> ཁོང་གི་རབ་འབྱམས་ཞིབ་འཇུག་པའི་སློབ་ཐོན་དཔྱད་དེབ་<<བོན་ལུགས་དང་འཇང་རིགས་གཏོ་པའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་དཔྱད་བསྡུར་>>ཞེས་པར་བཀོད་ཡོད། ༢༠༠༣ལོར་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན་པའི་དེབ་གཟུགས། ཤོག་ངོས་(༡༡༦)ནས་(༡༥༡)བར་གསལ།
[10] དགེ་བཤེས་བློ་གྲོས་རབ་གསལ། <<སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་དང་ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་བར་དཔྱད་ཞིབ་བྱས་པའི་ཟིན་ཐོ།>> དཔྱོད་ལྡན་མཆོད་པའི་མེ་ཏོག་སྤྱིའི་འདོན་ཐེངས་དྲུག་པའི་སྟེང་བཀོད། ༢༠༠༩ལོར་རེབ་གོང་ནས་དཔར་དུ་བསྐྲུན།
[11] བྱ་འཕུར་ལྷུན་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ། <<མཛོད་ཕུགས་དང་ཚན་རིག་ལས་འཕྲོས་པའི་གཏམ།>> བོན་སྒོ་འདོན་ཐེངས་(༡༨)སྟེང་བཀོད། ༢༠༠༥
[12] གཟི་གཡང་། <<བན་བོན་གཉིས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཆགས་རབས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་དང་བརྒྱུད་རིམ་སོགས་ལ་དཔྱད་པ།>> འབུམ་རམས་པའི་ཆེད་རྩོམ། ད་ལྟ་དཔར་བསྐྲུན་ཞུས་མེད།
[13] ཤ་བོ་རྟ་མགྲིན། <<བོན་གྱི་དཔེ་རྙིང་སྲིད་པའི་མཛོག་ཕུགས་ཅུང་ཟད་གླེང་བ།>> དཔྱོད་ལྡན་མཆོད་པའི་མེ་ཏོག་སྟེང་བཀོད།
[14] ཏན་མར་ཊིན། (Dan Martin) གོང་མཚུངས་ཤོག་ངོས་(༩༤)ལས་གསལ།
[15] མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ། བླ་ཆེན་དྲན་པ་ནམ་མཁའ། ༢༠༡༢ལོར་ཝྭ་ཎ་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་དགེ་སློབ་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན་པའི་ཤོག་ངོས་༩༢ལས་གསལ།
[16] མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན། <<མདའ་དང་འཕང་།>> སྟོད་ཆ། ཤོག་ངོས་༣༥༢ལས། བྲུ་རྒྱལ་བའི་འདས་ཚིགས་༡༢༩༦འཁོད་འདུག
[17] <<འགྲེལ་པ་སྒྲོན་མ་མུན་སེལ།>> བྲུ་བཙུན་རྒྱལ་བ་གཡུང་དྲུང་། དེབ་གཟུགས། ༢༠༠༩ལོར་དགེ་བཤེས་རྣམ་དག་གཙུག་ཕུད་ཀྱིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན་པའི་ཤོག་ངོས་(༡༥)ལས་གསལ།
[18] <<སྲིད་པ་རྒྱུད་ཀྱི་ཁ་བྱང་>>ལས། “བསྟན་པ་འདི་ལ་ཁྱད་པར་རྨད་བྱུང་བ། ཀུན་བཟང་ཐུགས་སྤྲུལ་དྲན་པ་ནམ་མཁའ་དེ། རིགས་ནི་དམུ་རིགས་ཡིན་ཏེ་རྒྱལ་བའི་ཡབ། རྒྱུང་ཡར་མུ་ཁོད་ཞེས་བྱ་སྨིན་པའི་ཡུམ། ཕྱྭ་བཙུན་གོང་མ་རོན་དང་སྤྲུལ་པའི་སྲས། རིག་འཛིན་ཆེན་པོ་ཡིན་ཏེ་ཡི་དམ་ལྷ། གཤེན་ལྷ་འོད་དཀར་ཞེས་བྱ་གྲུབ་པའི་གནས། ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་རྒྱལ་བ་མཉེས་པའི་ཡུལ། ལྔ་བརྒྱ་དྲན་པའི་བླ་ཆེན་ཁོད་སྤུངས་ཀྱིས། བོད་ཡུལ་ཁམས་སུ་བཀོད་པ་མཐའ་དག་མཛད། གདུལ་བྱ་ཐབས་ཀྱིས་འགྲོ་བ་བདེ་ལ་བཀོད། སྲིད་པ་བུ་བཞི་བཀའ་ཡི་ལྡེ་མིག་མཛད། ལྟ་བ་སྒྲོ་འདོགས་ཆོད་པས་མཁས་པ་ཕུལ་དུ་ཕྱིན། འཇིག་རྟེན་སྒྱུ་མར་གཟིགས་ནས་བསྟན་པ་རྗེས་སུ་བཞག”ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར་རོ།
[19] <<སྙན་རྒྱུད་རིན་པོ་ཆེ་ནམ་མཁའ་འཕྲུལ་མཛོད་དྲང་ངེས་གཉིས་ཀྱི་གཞུང་ཆ་ལག་དང་བཅས་པའི་པོད་>> ཅེས་པ་རུ་བསྡུས་ཡོད། ༢༠༡༤ལོར་སྨན་རིའི་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེ།
[20] <<དྲང་དོན་མུན་སེལ་གྱི་འགྲེལ་བ།>> དེབ་གཟུགས། གོང་མཚུངས་ཤོག་ངོས་(༤༥)ནས་གསལ་ལོ།
[21] <<ཕུར་པའི་དོན་བསྡུས་རྩ་བའི་འགྲེལ་ཆེན།>> སྟག་ལ་མེ་འབར། དེབ་གཟུགས། ༢༠༠༨ལོར་སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན། ཤོག་ངོས་(༤)ལས་གསལ།
[22] <<གུ་རུ་རིན་པོ་ཆེ་དང་རྗེ་འབངས་ཉེར་ལྔའི་རྣམ་ཐར།>> ༢༠༡༡ལོར་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གིས་བསྡུས་པའི་ཤོག་ངོས་(༥༤)ལས་གསལ།
[23] <<སྙན་རྒྱུད་དྲན་པ་ཆོག་དྲུག>> བཀའ་བརྟེན། དཔེ་གཟུགས། ལྡེབ་གྲངས་(༡༣)ལས་གསལ།
[24] <<རིག་འཛིན་འདུས་པ་ཐབས་ཆེན་མཁའ་ཡི་རྒྱུད།>> བཀའ་མ། དཔེ་གཟུགས། ༡༩༩༩ལོར་ཟི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། ཤོག་ལྡེབ་(༡༥༨)ལས་གསལ།
[25] <<དྲན་པའི་རྣམ་ཐར་གཡུང་དྲུང་གསང་བའིམཛོད་ཆེན།>> དཔེ་གཟུགས། གླེགས་བམ་བཞི་པ། གསང་གླིང་བཀའ་གཏེར། དབལ་ཁྱུང་བླ་བྲང་དང་གོང་རྒྱལ་དགོན་སྡེ་བཅས་ནས་དཔར་དུ་བསྐྲུན། ཤོག་ལྡེབས་(༡༦༠)ལས་གསལ།
[26] <<སྐུ་གསུམ་རིག་འདུས་དྲན་པ་དྲག་ཕུར།>> དབལ་ཕུར་གྱི་རི་བོའི་ཟབ་དོན་འོད་ལྡན་ཡུམ་གྱིས་རྒྱུད་བཞིན་ཚེ་དབང་འགྱུར་མེད་པས་ཁྲོ་ཆེན་བླ་བྲང་དགོན་གོང་ནས་ཕབ། དཔེ་གཟུགས། ལྡེབས་གྲངས་(༡༣)ལས་གསལ།
[27] <<འགྲེལ་པ་སྒྲོན་མ་མུན་སེལ།>> བྲུ་བཙུན་རྒྱལ་བ་གཡུང་དྲུང་། དེབ་གཟུགས། ༢༠༠༩ལོར་དགེ་བཤེས་རྣམ་དག་གཙུག་ཕུད་ཀྱིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན་པའི་ཤོག་ངོས་(༡༥)ལས་“འགའ་ཞིག་དོན་ཐ་དད་དུ་བཞེས་པའམ། སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱི་ལ་འདོད་པའམ། གཉིས་སྣང་དུ་སྤྲུལ་གསུང་མོད་ཀྱིས། ཁོ་བོས་ནི་གདུལ་བྱའི་སྣང་ངོར་བསྟན་པ་མ་གཏོགས་པས། སྐྱེ་གནས་དང་དུས་ཚོད་དང་ངོ་བོ་གཅིག་ཏུ་སེམས་སོ། །”ཞེས་གསལ་བ་ལྟར་རོ། །
[28] <<སྙན་རྒྱུད་རིན་པོ་ཆེ་ནམ་མཁའ་འཕྲུལ་མཛོད་དྲང་ངེས་གཉིས་ཀྱི་གཞུང་ཆ་ལག་དང་བཅས་པའི་པོད་>>ཅེས་པ་དབུ་རུ་བཀོད་ཡོད། ༢༠༡༤ལོར་སྨན་རིའི་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེ།
[29] <<འགྲེལ་པ་སྒྲོན་མ་མུན་སེལ།>> གོང་མཚུངས་ཤོག་ངོས་(༡༥)ལས་གསལ་ལོ། །
[30] <<བསྟན་འབྱུང་ཤེལ་གྱི་རྒྱང་མཐོང་།>> ༢༠༡༤ལོར་ཞང་བོད་ཤེས་རིག་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གིས་དཔར་བའི་ཤོག་ངོས་(༢༩༦)ལས་གསལ།
[31] སྨན་རིའི་མཁན་པོ་ཉི་མ་བསྟན་འཛིན། <<བསྟན་རྩིས་ངོ་མཚར་ནོར་བུའི་འཕྲེང་བ།>> ༢༠༡༣ལོའི་སྨན་རིའི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེའི་དཔར་མ། ཤོག་ངོས་་་་་ལས། “དེ་ལ་ཁྱིམ་༡༢ཕྲིས་མེ་རྟ་ལོ། རྟ་ཟླའི་ཚེས་བཅུར་ལྔ་བརྒྱའི་མགོན། རྒྱལ་ཀུན་སྤྱི་གཟུགས་བླ་ཆེན་བལྟམས།” ༢༨༧༥ (ཕྱི་ལོ་སྔོན་914)
[32] གཤེན་མཁས་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱལ་མཚན། བསྟན་རྩིས་སྐལ་ལྡན་དྭངས་འདྲེན། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག ༡༩༩༣ལོའི་དེབ་གཉིས་པའི་སྟེང་བཀོད་འདུག
[33] <<མདའ་དང་འཕང་།>> སྟོད་ཆ། ཤོག་ངོས་(༢༧༩)ལས་གསལ།
[34] ཨ་ལགས་བོན་བརྒྱ་རིན་པོ་ཆེའི་བསྟན་རྩིས་ལས་གསལ།
[35] <<འགྲེལ་པ་སྒྲོན་མ་མུན་སེལ།>> གོང་མཚུངས་ཤོག་ངོས་(༡༥)ལས་གསལ།
[36] ནོར་བུ་ཚེ་རིང་། <<བོན་གྱི་འབྱུང་གནས་འོལ་མོ་ལུང་རིང་ལས་འཕྲོས་ཏེ་ཞང་ཞུང་སྲིད་པའི་ཆགས་རབས་སྨྲ་བས་བོད་ལ་ཤན་ཞུགས་ཚུལ་སྐོར་གླེང་བ།>> ༢༠༡༡ལོའི་<<དཔྱོད་ལྡན་མཆོད་པའི་མེ་ཏོག>> སྤྱིའི་འདོར་ཐེངས་བརྒྱད་པའི་ཤོག་ངོས་(༥༡)ལས་གསལ།
[37] ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན།(1859-1934) <<ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད།>> ༡༩༨༥ལོར་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན་པའི་དེབ་གཟུགས། ཤོག་ངོས་(༢༨༧)ལས་གསལ།
[38] སྒ་སྟོན་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱལ་མཚན། <<གཏེར་གྱི་ཁ་བྱང༌།>> གོང་མཚུངས། ཤོག་ངོས་(༩༨)ལས་གསལ།
[39] ཧན་ཀེ་སྦུ་ལེ་ཛར། (Henk Blezer) <<བོན་གྱི་དབལ་མོ་ཉེར་བདུན་བརྒྱད་དང་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་དབང་ཕྱུག་མ་ཉེར་བརྒྱད་གཉིས་དཔྱད་བསྡུར་རོབ་ཙམ་བྱས་པ།>> དོན་འགྲུབ་ལྷ་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར་བའི་<<ཕྱི་གླིང་པས་བོན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་བདམས་བསྒྱུར།>> ༢༠༠༥ལོར་ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན་པའི་དེབ་གཟུགས། ཤོག་ངོས་(༡༦༢)ལས་གསལ།
[40] མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན། <<མདའ་དང་འཕང༌།>>གོང་མཚུངས། སྟོད་ཆ། ཤོག་ངོས་(༢༧༩)ལས་གསལ།
[41] ཀུན་གྲོལ་གྲགས་པ། <<གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཀའ་འགྱུར་དཀར་ཆག>> ༡༩༩༣ལོར་ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན་པའི་དེབ་གཟུགས། ཤོག་ངོས་(༡༢༥)ལས་གསལ་ཡོད།
[42] ཨན་ནེ་མའེ་རས་སྦུ་ལོན་དྷུ། (Anne-Marie Blondeau) <<མཁའ་ཀློང་གསང་མདོས་ལས་འཕྲོས་པའི་ཆོ་གའི་སྒྲིག་གཞི་དང་འཇིག་རྟེན་ཆགས་རབས་སྐོར་གྱི་གནད་དོན་འགའ་ལ་དཔྱད་པ།>> གོང་མཚུངས་ཕྱི་གླིང་པས་བོན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་བདམས་བསྒྱུར། ཤོག་ངོས་(༢༢༢)ལས་གསལ།
[43] མཁས་པ་ཆེན་པོ་མི་བརྒྱད་བཞུགས་ཏེ། ཞང་ཞུང་སྟོང་རྒྱུང་མཐུ་ཆེན། བོན་ཤ་རི་དབུ་ཆེན། ལྡེ་གྱིམ་ཚ་རྨ་ཆུང༌། མེ་ཉག་ནེ་རྒྱུང་འཕར་(འཁར་)བུ། སྟག་གཟིག་ཟ་རང་མེ་འབར། སུམ་པ་ཁ་ཡམ་རླུང་ལྕེ། གེ་སར་ངམ་པ་ལྕེ་རིངས། སྟངས་ཆེན་དམུ་ཙ་གྱེར་མེད་དང་བརྒྱད་བཞུགས་ཏེ། སྒྲ་འགྲེལ། ཤོག་ངོས་(༩༡)ལས་གསལ།
[44] གོང་མཚུངས། སྒྲ་འགྲེལ། ཤོག་ངོས་(༡༢༥)ལས་གསལ།
[45] འགྲོ་མགོན་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། <<སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་ཀྱི་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་གཏན་ལ་དབབ་པའི་འགྲེལ་པ།>> ཤོག་ངོས་(༡༤)ལས་གསལ།
[46] འགྲོ་མགོན་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། <<སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་ཀྱི་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་གཏན་ལ་དབབ་པའི་འགྲེལ་པ།>> ཤོག་ངོས་(༡༤)ལས་གསལ།
[47] མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན། <<མདའ་དང་འཕང༌།>> སྟོད་ཆ། ཤོག་ངོས་(༢༧༧)ལས་གསལ།
[48] ཀུན་མཁྱེན་ཉི་མ་བསྟན་འཛིན། <<ཤེས་རབ་ཀྱི་བླ་ན་མེད་པར་ཕྱིན་པ་མངོན་པར་རྟོགས་པའི་རྒྱན་ལས་སྐབས་དང་པོའི་རྣམ་བཤད་ཚིག་དོན་དཀའ་གནད་རབ་གསལ།>> ༢༠༠༡ལོར་ཝཱར་ཎ་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་དགེ་སློབ་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བསྐྲུན་པའི་དེབ་གཟུགས། ཤོག་ངོས་(༢༡)ལས་གསལ།
[49] འགྲོ་མགོན་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། <<སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་ཀྱི་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་གཏན་ལ་དབབ་པའི་འགྲེལ་པ།>> ཤོག་ངོས་(༡༤)ནས་(༡༧)བར་གསལ།
[50] འགྲོ་མགོན་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། <<སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་ཀྱི་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་གཏན་ལ་དབབ་པའི་འགྲེལ་པ།>> ཤོག་ངོས་(༡༧)ལས་གསལ།
[51] འགྲོ་མགོན་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། ཤོག་ངོས་(༡༣)ལས་གསལ།
[52] རྒྱལ་གཤེན་མི་ལུས་བསམ་ལེགས། མ་རྒྱུད་སྒོམ་འགྲེལ་ཉི་མའི་དཀྱིལ་འཁོར། ༢༠༡༤ལོར་སྨན་རིའི་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེ། ཤོག་ངོས་(༡༢༦)ལས་གསལ།
[53] རྒྱལ་གཤེན་མི་ལུས་བསམ་ལེགས། མ་རྒྱུད་སྒོམ་འགྲེལ་ཉི་མའི་དཀྱིལ་འཁོར། ༢༠༡༤ལོར་སྨན་རིའི་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེ། ཤོག་ངོས་(༡༢༦)ལས་གསལ།
[54] རྒྱལ་གཤེན་མི་ལུས་བསམ་ལེགས། གོང་མཚུངས་ཤོག་ངོས་(༡༢༧)ལས་གསལ།
[55] གོང་མཚུངས་<<སྒྲ་འགྲེལ།>> ཤོག་ངོས་(༡༩༢)ལས་གསལ།
[56] གོང་མཚུངས་<<སྒྲ་འགྲེལ།>> ཤོག་ངོས་(97-98)ལས་གསལ།
[57] གོང་མཚུངས་<<སྒྲ་འགྲེལ།>> ཤོག་ངོས་(124)ལས་གསལ།
– – – – –
བཀླགས་ཟིན།
དགེ་བཤེས་ཚོའི་ནང་ན་འདི་འདྲའི་དཔྱད་རྩོམ་སྤུས་དག་འབྲི་མཁན་ཡོད་པ་དགའ་བསུ་ཞུ། རྩོམ་ཡིག་འདིས་བློ་སྐྱེད་མང་བོ་ཐོབ། བཀའ་དྲིན་ཆེ།