«མདོ་གཟེར་མིག»ཁྲོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་གའི་གཏམ་རྒྱུད་ལ་དཔྱད་པ།

[ནང་དོན་གནད་བསྡུས] གཉེན་སྲོལ་ཆོ་ག་ནི་ཆོ་ག་གཞན་དག་ལས་གནའ་བོའི་སྲོལ་རྒྱུན་གང་མང་ཞིག་རྒྱུད་འཛིན་བྱས་ཡོད་པའི་ཆོ་ག་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་པས། དེ་ནི་གནའ་བོའི་སྤྱི་ཚོགས་རིག་གནས་ལ་དཔྱོད་པའི་ཡན་ལག་གལ་ཆེན་ཏུ་གྱུར་ཡོད། དཔྱད་རྩོམ་འདིར《མདོ་གཟེར་མིག》གི་ལེའུ་གཉིས་པའི་ཁྲོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་གའི་གཏམ་རྒྱུད་གཞིར་བཟུང་ནས་དེ་ལས་མངོན་པའི་གནའ་རབས་བོད་ཀྱི་དམངས་སྲོལ་སྐོར་ཞིབ་ཏུ་གླེང་ཡོད།

[གནད་ཚིག] མདོ་གཟེར་མིག། གཉེན་སྲོལ་ཆོ་ག། གཏམ་རྒྱུད། རིན་ཐང་།

གླེང་གཞི།

ཕོ་མོ་གཉེན་དུ་བསྡེབས་ནས་ཁྱིམ་ཚང་སྐྱོང་བ་ནི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱིས་རང་གི་བུ་རབས་ཚ་རྒྱུད་སྤེལ་བ་དང་། སྤྱི་ཚོགས་འཁོར་སྐྱོད་མུ་མཐུད་ནས་ཡུན་རིང་དུ་གནས་པ་ལ་ཁག་ཐེག་བྱེད་པར་ཐབས་སུ་སྤྱོད་པའི་སྐྱེ་ཁམས་དང་རིག་གནས་ཀྱི་དགོས་མཁོའམ་འགྲོ་སྟངས་ཤིག་ཡིན་པས། དང་པོ་ཉིད་ནས་རིག་གནས་མིའི་རིགས་རིག་པའི་བརྗོད་གཞི་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་འདུག་སྟེ། གཉེན་སྲོལ་ཆོ་ག་ནི་ཆོ་ག་གཞན་དག་ལས་གནའ་བོའི་སྲོལ་ལུགས་གང་མང་ཞིག་མ་ཉམས་པར་རྒྱུད་འཛིན་བྱས་ཡོད་པའི་ཆོ་ག་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན། དེ་བས་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་ག་ནི་མི་རིགས་གང་ཞིག་གི་གནའ་བོའི་དམངས་སྲོལ་རིག་གནས་དང་འཇིག་རྟེན་ལྟ་ཚུལ། མི་ཚེའི་ལྟ་ཚུལ། མི་ཆོས་ཀུན་སྤྱོད། འཛེམ་འཛི་རིག་གནས། ཆོས་ལུགས་དད་མོས་སོགས་མངོན་པར་མཚོན་པའི་རིག་གནས་སྣང་ཚུལ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་ཡོད། མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས། “རང་རེའི་སྒྲུང་ཡིག་ཆེན་པོ་ལ་བལྟས་ནས་གེ་སར་འདི་འདྲ་ཞིག་ཡིན་ནོ་ཞེས་ཐག་ཆོད་མི་ནུས་སུ་ཆུག་ཀྱང་། རྩོམ་པ་པོ་ཁམས་དང་། ཨ་མདོའི་འབྲོག་པ་དེ་ཚོའི་སྐད་ལུགས་འདི་འདྲ་རེད། སྤྱོད་ལམ་དང་། བཟའ་བཏུང་འདི་འདྲ་རེད། བསམ་བློ་འདི་འདྲ་རེད་སོགས་ལེགས་པར་གོ་ནུས་པ་ཡིན” [①]ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན་དུ། 《མདོ་གཟེར་མིག》ནི་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་དུས་མགོ་དང་ཡང་ན་དེའི་སྔོན་གང་རུང་དུ་བརྩམས་གྲུབ་ཟིན་པའི་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་རྣམ་ཐར་ཞིག་ལགས་ཤིང་། སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་སྐུ་ཚེའི་བྱུང་བ་དང་མཛད་རྣམ་བརྗོད་པའི་ཞར་ལ། གནའ་རབས་བོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་ཆོ་ག་དང་དམངས་སྲོལ་རིག་གནས། མི་ཆོས་ཀུན་སྤྱོད་སོགས་སྤྱི་ཚོགས་རིག་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་ཚུར་སྣང་བྱས་ཡོད། འདིར་བྱེ་བྲག་ཏུ《མདོ་གཟེར་མིག》གི་ལེའུ་གཉིས་པ་སྟེ། “གཤེན་རབ་ཡབ་ཡུམ་གྱི་སྐོར”ཞེས་པའི་ཁྲོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་གའི་གཏམ་རྒྱུད་གཞིར་བཟུང་ནས། དེ་ལས་མངོན་པའི་གནའ་རབས་བོད་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་དམངས་སྲོལ་སྐོར་གབ་པ་མངོན་དུ་ཕྱུང་སྟེ་ཞིབ་ཏུ་གླེང་བར་བྱ་བ་ལ།

དང་པོ། 《མདོ་གཟེར་མིག》དང་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་གའི་གཏམ་རྒྱུད།
གཅིག 《མདོ་གཟེར་མིག》ངོ་སྤྲོད་རགས་བསྡུས།

《མདོ་གཟེར་མིག》ནི་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་མི་བོ་ལ་ཡོངས་སུ་གྲགས་པའི་རྣམ་ཐར་རྒྱས་འབྲིང་བསྡུས་གསུམ[②]ཡོད་པས་ལས་འབྲིང་བ་དེ་ལགས་ཤིང་། རྣམ་ཐར་འདིའི་མཚན་བྱང་ཧྲིལ་བོ་ལ《དུས་གསུམ་གཤེན་རབ་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་དང་མཛད་པའི་རྒྱུད་འདུས་པ་རིན་པོ་ཆེ་གཟེར་མིག་གི་མདོ》ཞེས་བརྗོད་ཅིང་ལེའུ་བཅོ་བརྒྱད་ཀྱིས་གྲུབ་ཡོད།  རྣམ་ཐར་འདི་ལས“འདུས་པ་རིན་པོ་ཆེའི་རྒྱུད་གཟེར་མིག་གི་ལེའུ་བཅོ་བརྒྱད་པ་འདི་ནི། སྟོན་པའི་ཞལ་ནས་གསུངས་པའི་བོན་སྒོ་བཞི་མཛོད་དང་ལྔའི་ནང་ནས། གཙང་མ་མཐོ་ཐོག་སྤྱིར་རྒྱུག་ཏུ་གཏོགས་སོ”[③] ཞེས་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་གཞུང་ལ་དང་པོ་ཐེག་པ་རིམ་དགུ་དང་བར་དུ་སྒོ་བཞི་མཛོད་ལྔ། ཐ་མར་ཕྱི་ནང་གསང་གསུམ་དུ་ཕྱེ་སྲོལ་ཡོད་པ་ལས་སྟོན་པའི་རྣམ་ཐར་འདི་ནི་བར་བ་སྒོ་བཞི་མཛོད་དང་ལྔ་ཡི་བྱེ་བྲག“གཙང་མ་མཐོ་ཐོག་སྤྱི་རྒྱུག”སྟེ“མཛོད”ཀྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པར་བཞེད། ཡང་། བྱེ་བྲག་ཏུ“གཙང་མ་མཐོ་ཐོག་སྤྱིར་རྒྱུག་གི་ནང་ནས། མདོ་སྡེ་ཆེན་པོ་བཞི་བཞུགས་སོ། ། བཞི་བཞུགས་པ་དེ་གང་ཞེས་ན། དུས་གསུམ་གཤེན་རབ་བྱུང་ཁུངས་ཀྱི་མདོ་དང་གཅིག། ཁམས་གསུམ་སེམས་ཅན་སྐྱེ་འཆིའི་མདོ་དང་གཉིས། སྣོད་རྟེན་འབྱུང་བ་ཆགས་འཇིག་གི་མདོ་དང་གསུམ། བླ་མེད་གོ་འཕང་བསྒྲུབ་ཐབས་ཀྱི་མདོ་དང་བཞིའོ། །འདུས་པ་རིན་པོ་རྒྱུད་འདི་ནི། མདོ་སྡེ་ཆེན་པོ་བཞིའི་ནང་ནས་དུས་གསུམ་གཤེན་རབ་བྱུང་ཁུངས་ཀྱི་མདོར་གཏོགས་སོ”[④]ཞེས་འབྱུང་བ་བཞིན་དུ། སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་བྱུང་ཁུངས་གཙོ་བོར་སྟོན་པའི་མདོ་གཞུང་ཞིག་ཡིན་པ་ཡང་ཤེས་ཐུབ། ངོ་བོའི་ཆ་ནས་བརྗོད་ན་རྣམ་ཐར་འདི་ནི་གཏེར་མའི་རིགས་སྟེ“དབུས་གཏེར”[⑤]གྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། གཏེར་སྟོན་པ་ནི་དྲང་རྗེ་བཙུན་པ་གསེར་མིག[⑥]བྱ་བ་ཡིན་པར་བརྗོད། རྣམ་ཐར་འདིའི་ཆེས་སྔ་བའི་པར་གཞི་ནི་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་སྐབས་སུ་བྱུང་བར་ངོས་འཛིན་བྱས་ཆོག་པས[⑦]། ཆེས་མ་མཐའ་ཡང་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་སྔོན་དུ་རྣམ་ཐར་འདི་བརྩམས་གྲུབ་ཟིན་པ་གཏན་ལ་འཁེལ་ཆོག། མདོར་ན། རྣམ་ཐར་འདི་ནི་གཡུང་དྲུང་བོན་གཞུང་ལུགས་སྟོན་པའི་ཡིག་ཆ་ཞིག་ཡིན་པའི་ཁར། བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་དམངས་སྲོལ་དང་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་སོགས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་དཔྱད་གཞི་རིན་ཐང་བྲལ་བ་ཞིག་གོ། །

གཉིས། 《མདོ་གཟེར་མིག》ཁྲོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་གའི་གཏམ་རྒྱུད།

《མདོ་གཟེར་མིག》གི་ལེའུ་གཉིས་པ“གཤེན་རབ་ཡབ་ཡུམ་གྱི་སྐོར”ཞེས་པར་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་མི་བོའི་ཡབ་ཡུམ་གཉིས་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ཅིག་འཁོད་ཡོད་པ་འདིར་མདོར་བསྡུས་སྒོས་ཞུ་སྟེ། ཡུལ་འོལ་མོ་ལུང་རིང་གི་མཁར་བར་པོ་སོ་བརྒྱད་ན་བཞུགས་པའི་ཡབ“དམུ་རྒྱལ་ལན་གྱི་ཐེམ་པ་སྐས”དང་ཡུམ“ཕྱྭ་བཟང་ངང་འབྲང་མ”གཉིས་ལ་སྲས“རྒྱལ་བོན་ཐོད་དཀར”[⑧]བྱ་བ་འཁྲུངས། དེ་ཉིད་དགུང་ལོ་བཅུ་གསུམ་དུ་སོན་པའི་ཚེ་ན་ཕྱོགས་གང་སར་བཙུན་མོ་འཚོལ་དུ་ཕྱིན་ཀྱང་མ་རྙེད་པར་ཡོད་པ་ལ། གྲོང་ཁྱེར་ལང་ལིང་གི་ཕ“ས་ལ”དང་མ“འགིར་ཏི”གཉིས་ཀྱི་བུ་མོ[⑨]དེ་ཕ་བུ་གཉིས་རྒྱལ་པོ་ལ་འབུལ་དུ་ཕྱིན་ཀྱང་། གཅིག་ནས་རིགས་ནི་དམངས་རིགས་སུ་གྱུར་བ་དང་གཉིས་སུ་ཕ་ནི་གཡས་ཞར་བ། བུ་ནི་གཡོན་འཐིང་བ་ལ་རྐྱེན་བྱས་ནས་རྒྱལ་པོ་ཤིན་ཏུ་ངོ་ཚ་བར་གྱུར་སྟེ་མངན་ཚིག་དང་བཅས་ཕྱིར་ལོག་ཏུ་བཅུག། རྒྱལ་བུས་དེ་ལུགས་བཞིན་ཡབ་ཡུམ་ལ་ཞུས་པར། དམངས་རིགས་སོགས་རྒྱལ་པོའི་བཙུན་མོ་ལའང་མི་སྲིད་པ་མིན་པ་སོགས་ཀྱི་གནས་ལུགས་མང་དུ་སྤྲོས། ཉིན་ཞིག་རྒྱལ་བུ་ཉིད་སྐུ་ཁྲུས་བྱེད་དུ་མཚོ་མུ་ལེ་སྟོང་ལྡན་ལ་གཤེགས་དུས། གྲོང་ཁྱེར་ལང་ལིང་དུ་སྟེང་གི་ལྷ་དང་འོག་གི་ཀླུ། བར་གྱི་མི་རྣམས་ཀྱིས་མཛེས་པའི་རོལ་མོ་དང་གུས་པའི་ཞབས་འབྲེང་བགྱིས་ཀྱང་ཐུགས་མ་རངས་པར་གནས་པའི་སྐབས་དེར། རྒྱལ་བུས་གྲོང་ཁྱེར་ལང་ལིང་གི་དབུས་ནས་ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་བུ་མོ“མིའི་མི་བུ་ཀླུའི་སྲས་མོ་ཞིག་ཡིན་ནམ། ཀླུའི་མི་སྲས་ནམ་མཁའི་ལྷ་མོ”ལྟ་བུ་ཞིག་མཐོང་བས་ཡིད་དྲངས་ཏེ་ཤིན་ཏུ་དགའ་ནས་དགོད་པར་གྱུར་པ་བྲམ་ཟེ་ཅིག་རྩད་ཞིབ་ཏུ་མངགས། དེ་ནི་མ་གཞི་སྔོན་རྒྱལ་བོ་ལ་བཙུན་མོར་འབུལ་དུ་འོངས་པ་དེ་ལགས་པས། ཐབས་བརྒྱ་ཇུས་སྟོང་གིས་རྒྱལ་བུའི་བཙུན་མོར་བསུས་ཤིང་མིང་ལའང“རྒྱལ་བཞད་མ”བཏགས་པ་སོགས་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་མཚར་ལ་དངར་བ་ཞིག་སྦྱར་ཡོད་པ་དེའོ། །

གཉིས་པ། གཉེན་སྲོལ་ཆོ་གའི་གཏམ་རྒྱུད་ལས་མངོན་པའི་གནའ་བོའི་བོད་ཀྱི་དམངས་སྲོལ།
གཅིག གཉེན་སྲོལ་ཆོ་ག་དངོས་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར།

གཏམ་རྒྱུད་འདི་ལྟར་ན། རྒྱལ་བློན་འབངས་དང་བཅས་པ་རྒྱལ་བོན་ཐོད་དཀར་ལ་བཙུན་མོ་འཚོལ་དུ་སོང་ཤིང་། དེ་ཡང་དམངས་རིགས་སུ་གཏོགས་པའི“རྒྱལ་བཞེད་མ”ཁབ་ཏུ་བཞེས་སྐབས་སུ་སྤེལ་བའི་གཉེན་སྒྲིག་ཆོ་གའི་གོ་རིམ་ནི། ཆོ་གའི་དངོས་གཞི་མ་སྤེལ་བའི་སྔོན་དུ་བྲམ་ཟེ་སོང་ནས་གཉེན་བསླང་བ་སྟེ་སློང་རྟེན་དུ་རྒྱལ་བཞེད་མའི་ཡབ་ཡུམ་རྒྱལ་སར་ཕྱུང་བ། བག་སྐལ་དུ་མིང་སྲིང་གི་དཔལ་བགོ་བའི་ཆོ་ག་སྤེལ་སྟེ་གནང་བར་མ་ཟད། གྲོང་ཁྱེར་གྱི་མི་རྣམས་ཀྱིས་བུ་མོའི་སྐྲ་ཚར་རེ་ལ་གཡུ་འཕྲང་རེ་བཏགས་པ། གཡང་འགུག་པ་དང་ལྷ་ལ་གསོལ་བའི་ཆོ་ག་སྤེལ་བ། རྒྱལ་བོན་ཐོད་དཀར་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་རྣམས་བསུ་མར་ཕེབས་པ། སྣ་གཅོག་པ་སྟེ་གླང་ཆེན་སྣ་བསྒྱུར་གྱི་ཆོ་ག་སྤེལ་བ། དམུ་ཐག་འདོགས་པ། བག་གསར་ལ་མིང་གསར་དུ་བཏགས་པ་སོགས་ཀྱི་གོ་རིམ་དང་ཆོ་ག་རིམ་པར་སྤེལ་བ་ནི། བོན་ཆོས་གཉིས་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་གའི་ཡིག་ཆ《སྣ་བོན་ལེའུ་བཅུ་གསུམ》དང《བག་མ་ལ་དགེ་བའི་ལས་ཕྲན་བདུན་གྱི་ཆོ་ག་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་བསྐྱེད》དང་མཐུན་པར་མ་ཟད། ད་ལྟའི་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་ཡུལ་སྲོལ་དང་ཡང་ཡོངས་སུ་མཐུན་པས། 《མདོ་གཟེར་མིག》གི་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་གའི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱང་རྩོམ་པ་པོའི་དྲན་ཚོད་དུ་ཡི་གེར་སྡེབ་པ་ཙམ་མ་ཡིན་པར་གནའ་བོའི་བོད་ཀྱི་སྲོལ་ལུགས་ལ་སྒོ་བསྟུན་ཡོད་པས་གཞུང་འདིའི་དམངས་སྲོལ་རིག་པའི་རིན་ཐང་ཡང་མངོན་འདུག།

༡ “སྣ་གཅོག་པའི་བོན་པོ”ཞེས་པ་ནི་གཉེན་སྒྲིག་ཆོ་ག་ཆེད་དུ་གཉེར་བའི“ཆེད་ལས་ཅན་གྱི་བོན་པོ”[⑩]ཡིན་ཚུལ།

གཏམ་རྒྱུད་འདིར“བྲམ་ཟེ་དང་སྣ་འདྲོང་བ་རྣམས་ནི་གྲོང་ཁྱེར་ལང་ལིང་དུ་གཤེགས་སོ། ། རྒྱལ་བུ་ཡང་འོལ་མོ་ལུང་རིངས་སུ་ཕྱིན་ནས། སང་གི་ཉིན་མོ་ལ་བཙུན་མོ་འོང་བར་ཡབ་ལ་ཞུས་སོ། ། ཡབ་ཡུམ་ཡང་དགྱེས་ནས། སྣ་གཅོག་པའི་བོན་པོ། གཡང་ལྡོན་པའི་བོན་པོ། དམུ་ཐག་འདོགས་པའི་བོན་པོ། ཞལ་དྲོ་སྟེར་བའི་བོན་པོ་རྣམས་སྤྱན་དྲངས་སོ། །”ཞེས་དང་། “དེ་ནས་སྣེའུ་འཕྲང་ཁྱུང་ཕྱི་རུ། བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་སྣ་བོན་པོས། བདུད་ནི་གཅོད་དོ། །སྲི་ནི་མནན་ནོ། །བྱུར་ནི་ཕུད་དོ། །འདྲེ་ནི་བཀར་རོ། །ལྷ་ནི་གསོལ་ཏོ། །དཔལ་ནི་བསྐྱབས་སོ། །”ཞེས་འབྱུང་བའི་ཁྲོད་ཀྱི“སྣ་གཅོག་པའི་བོན་པོ”དང“བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་སྣ་བོན་པོ”ནི་དོན་ལ་བོན་པོ་རིགས་གཅིག་སྟེ། “སྣ་འདྲེ་འདུལ་བའི་བོན་པོ”ལ་གོ། འདིར་ཐོག་མར“སྣ་འདྲེ”ཞེས་པའི་བརྡ་དོན་ལེགས་པར་གོ་བ་ལ“སྣ”ནི“མནའ་མ”ལ་གོ་བའི་ཚུལ་ཅུང་ཟད་བརྗོད་པར་བྱ་སྟེ། བོན་གྱི་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་གའི་ཡིག་ཆ《སྣ་བོན་ལེའུ་བཅུ་གསུམ》ལས། “བག་མ་ལྷ་ལ་འདོགས་ཙམ་ནས། །སྣ་མ་ཁུངས་བཟང་རིགས་བཙུན་མ་ཡི་ཚངས། །”[11]ཞེས“ལྷ་འདོགས”ཀྱི་ཆོ་ག་སྤེལ་རྗེས་བག་མའི་མིང་ལ“སྣ་མ”ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད་ཅིང་། གཞུང་དངོས་ལས་ཀྱང་ཆོ་ག་འདི་མ་སྤེལ་བའི་སྔོན་དུ“བག་མ”དང་རྗེས་སུ“སྣ་མ”ཞེས་བྱུང་ཡོད་པས་དེ་ནི་ད་ལྟའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་དབང་དུ་བྱས་ན“མནའ་མ”ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ་སྟེ། རྣམ་ཐར་ལས“བྲམ་ཟེ་དང་སྣ་འདྲོང་བ་རྣམས་ནི་གྲོང་ཁྱེར་ལང་ལིང་དུ་གཤེགས་སོ། །”ཞེས་པའི་སྣ་འདྲོང་བ་ནི“མནའ་མ་བསུ་བའི་མི”ལ་གོ་བ་དང་། བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ལས། སྣ་ཐོན་ཞེས་པ་ནི། “སྙེ་བོ། ཨམ་སྐད་དུ་བར་བ་ཟེར”[12]ཞེས་དང་། 《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད》ལས་སྣ་མ་ནི་མནའ་མ་ཡིན་པར་བརྗོད།[13] གཞན་ཡང་དམངས་ཁྲོད་དུ་བག་མ་གསར་བ་ཁྱིམ་དུ་བསུས་ནས་ཁྱིམ་དེ་ལ་ཆག་སྒོ་ཉམ་ང་མང་དུ་བྱུང་བ་ན་བག་མ་དེ་ཤིན་ཏུ་བཀྲ་མི་ཤིས་པར་རྩིས་ཏེ“སྣ་ནག་མ”ཞེས་འབོད་པ་དག་ལ་གཞིགས་ན། སྣ་དང་འབྲེལ་བའི་ཐ་སྙད་འགའ་ཡང་དབང་བོའི་ཡན་ལག་གི་སྣ་ཙམ་མ་ཟད་པའི་བུད་མེད་ལ་གོ་བའི་གནས་སྐབས་ཀྱང་ཡོད་ལ། དེ་ཡང་དབང་བོའི“སྣ”དང་འབྲེལ་ནས་བྱུང་བའི་རྗེས་གྲུབ་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཡིན་པར་སྙམ་སྟེ། བོད་ཀྱི་འདུ་ཤེས་ཁྲོད་ཀྱི“སྣ་འདྲེ”དང་འབྲེལ་ཆེ་བར་མངོན། “སྣ་འདྲེ”ཞེས་པའི་སྒྲ་བཤད་ནི“མནའ་མ་དང་འབྲེལ་བའི་འདྲེ”ལྟ་བུ་ལ་བྱས་ཆོག་སྟེ། 《སྣ་བོན་ལེའུ་བཅུ་གསུམ》ལས།  “སྒྱུར་ནི་བག་མའི་སྣ་འདྲེ་བསྒྱུར། །ཟློག་ནི་བག་མའི་སྣ་འདྲེ་ཟློག །”[14]ཞེས་དང་། ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོས་མཛད་པའི《བག་མ་ལ་དགེ་བའི་ལས་ཕྲན་བདུན་གྱི་ཆོ་ག་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་བསྐྱེད》ལས། “དང་པོ་བག་སྣ་ལ་འདྲེ་ཡོད་པས་དེ་བསྐྲད་པ་ནི”[15]ཞེས་བག་མའི་སྣ་ལ་འདྲེ་ཡོད་པར་བརྗོད་ཅིང་། བག་མ་བསུས་ནས་ཁྱིམ་དུ་མ་ཐོན་པའི་གནས་སྐབས་སུ“གླང་ཆེན་སྣ་བསྒྱུར”[16]ཞེས་པའི་ཆོ་ག་ཞིག་དམིགས་ཀྱིས་སྤེལ་ཏེ་འདུལ་དགོས་པར་བཤད། 《བྱང་འབྲོག་གི་ལམ་ཡིག》ལས། “བག་མའི་ཞྭ་ལེན་ཚུལ་ནི། ་་་་་་ཁོ་བོའི་བསམ་པར་རོང་ཡུལ་གྱི་མི་དག་གིས་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་པའི་ཚེ། བག་མའི་ལྷན་དུ་བག་སྣ་ཞེས་བྱ་བའི་གནོད་པ་ཞིག་ཡོང་བ་དེ་བཟློག་པའི་ཐབས་སུ་བག་མ་ཁྱིམ་དང་ཉེ་བར་སླེབས་པའི་ལམ་ཁར་སའི་ཕག་གཟུགས་ཤིག་བཞག་པ་དེ་གཏོར་བརླག་བྱེད་སྲོལ་ཡོད་འདུག་པ་ལྟར་བག་སྣའི་གནོད་པ་ཁ་བསྒྱུར་བའི་ཐབས་ཤིག་ཡིན་པར་སེམས་སོ། །”[17]ཞེས“སྣ་འདྲེ”དང“བག་འདྲེ”། “བག་སྣ”སོགས་ཀྱི་ཁྱད་ཐོན་པ་ནི་ཡུལ་དུས་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་ལས། དོན་དུ་ངོ་བོ་གཅིག་པུར་མཐོང་། དམངས་ཁྲོད་དུ་ད་ལྟའང་བག་མ་གནས་ལ་འགྲོ་བའི་ཚེ་ན་སྣ་བ་ཕུ་རུང་གིས་བཀབ་སྟེ་འགྲོ་བ་སོགས་ཀྱང་སྣ་འདྲེ་དང་འབྲེལ་བའི་སྲོལ་རྒྱུན་ཡིན་མིན་སོགས་ལའང་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་རྒྱུ་ཡོད་མོད། འདིར་སྐབས་སུ་མ་བབ་པས་མི་སྤྲོའོ། །

རྣམ་ཐར་ལས་བྱུང་བའི“སྣ་མ”དང“སྣ་འདྲེ”[18]སོགས་ཀྱི་བརྡ་དོན་ངེས་ན། “སྣ་གཅོག་པའི་བོན་པོ”ཞེས་པའང་འདི་དང་འབྲེལ་བའི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཡིན་པ་རྗེས་སུ་དཔོག་སྟེ། “སྣ་མ”ཡི“སྣ་འདྲེ”ཆེད་དུ་འདུལ་བའི་བོན་པོའི་རིགས་ཤིག་གོ། ། རྣམ་ཐར་ལས།   “རྒྱལ་བུ་ཡང་འོལ་མོ་ལུང་རིངས་སུ་ཕྱིན་ནས། སང་གི་ཉིན་མོ་ལ་བཙུན་མོ་འོང་བར་ཡབ་ལ་ཞུས་སོ། །ཡབ་ཡུམ་ཡང་དགྱེས་ནས། སྣ་གཅོག་པའི་བོན་པོ། གཡང་ལྡོན་པའི་བོན་པོ། དམུ་ཐག་འདོགས་པའི་བོན་པོ། ཞལ་དྲོ་སྟེར་བའི་བོན་པོ་རྣམས་སྤྱན་དྲངས་སོ། །”ཞེས“སྣ་གཅོག་པའི་བོན་པོ”གཙོ་བྱས་པའི་བོན་པོ་རིགས་མི་འདྲ་བ་འགའ་བཙུན་མོ་མ་སླེབས་པའི་སྔོན་དུ་འོལ་མོ་ལུང་རིང་གི་མཁར་བར་པོ་སོ་བརྒྱད་ལ་བསུས་ཤིང་། བཙུན་མོ་བསུས་ཏེ་མཁར་བར་པོ་སོ་བརྒྱད་དང་ཉེ་བའི“སྣེའུ་འཕྲང་ཁྱུང་ཕྱི”བྱ་བ་རུ། “བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་སྣ་བོན་པོས། བདུད་ནི་གཅོད་དོ། །སྲི་ནི་མནན་ནོ། །བྱུར་ནི་ཕུད་དོ། །འདྲེ་ནི་བཀར་རོ། །ལྷ་ནི་གསོལ་ཏོ། །དཔལ་ནི་བསྐྱབས་སོ། །”སོགས་ཀྱི་ཆོ་ག་རིམ་པར་སྤེལ་རྗེས་མཁར་དུ་བསུས་པར་བརྗོད་པ་ཅིང་། སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱིས་ཧོར་ཟ་རྒྱལ་མེད་མ་ཁབ་དུ་བཞེས་དུས་ཀྱང“དེ་ནས་ས་སྐས་བཞིའི་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་སྣ་སར་བྱོན” [19]  ཞེས“སྣ་ས”ཞེས་པ་ནི“གླང་ཆེན་སྣ་བསྒྱུར་གྱི་ས”དང“སྣ་འདྲེ་འདུལ་བའི་ས”གང་རུང་ལ་གོ་ཆོག། དེ་ནས“སྲིད་པས་བསྐོས་པའི་གཙུག་ལག་གཞུང་བཞིན་དུ། སྣ་ནི་བླན་ནོ། །བདུད་ནི་བཅད་དོ། །སྲི་ནི་མནན་ནོ། །བྱུར་ནི་ཕུད་དོ། །འདྲེ་ནི་བཀར་རོ། །ལྷ་ནི་གསོལ་ལོ། །དཔལ་ནི་སྐྱབས་སོ། །”[20] ཞེས་ཁྱིམ་དུ་མ་ཐོན་པའི་ཐག་ཉེ་སར་སྣ་འདྲེ་ལེན་པའི་ཆོ་ག་སྤེལ་བ་དང་། ཀོང་སྤྲུལ་གྱིས“བག་སྣ་ལ་འདྲེ་ཡོད་པས་དེ་བསྐྲད་པ་ནི། སྒོ་རྩར་སླེབ་པ་དང་། སྔགས་འཆང་གིས་ཐུན་དང་དགྲ་གཤེད་ཀྱི་རྫས་ཐོགས་ལ”[21]ཞེས་ཁྱིམ་གྱི་སྒོ་ཐེམ་མ་བརྒལ་བའི་སྔོན་དུ་ཆོ་ག་སྤེལ་དགོས་ཚུལ་བཤད་པ་དང་ཁྱད་པར་མེད་ལ། དབུས་གཙང་གི་ས་ཁུལ་ཁ་ཤས་སུ་མནའ་མ་རྟ་ལས་བབས་ཏེ་སྒོར་འཛུལ་ཁར་བག་མའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་པའི་འདྲེ་སྟེ་བག་འདྲེ་ཞེས་པ་ཟློག་ཐབས་སུ་བག་མའི་ཁྱིམ་ནས་ཡོང་བའི་སྐྱེལ་མི་རྣམས་ཀྱི་མི་ཚོར་བར་གླུད་ཅིག་གསང་ཐབས་སུ་གཡུགས་པ[22]དང་ཡང་ཁྲིགས་སེ་མཐུན་ནོ། །

《མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད》ལས། སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱིས་ཧོས་ཟ་རྒྱལ་མེད་བསུ་དུས་སུ། “སྣ་བོན་ལི་བྱིན་གྱིས། གསེར་གྱི་གླང་པོ་ཆེ་ལ་ཡས་རྟགས་སྣ་ཚོགས་པ་བཀལ་ནས། སྣ་བཅོག་པའི་གཏོ་ཐབས་བྱས་ཏེ། ཐན་དང་ལྟས་ངན་དང་། བྱུར་སྲི་ཐམས་ཅད་བསྒྱུར་རོ། །”[23]ཞེས་དང་། ཧོས་ཟ་རྒྱལ་མེད་བསུ་དུས་ཀྱང“སྣ་བཅོག་པའི་བོན་པོ་དང་། ཁྲུས་གསོལ་བའི་བོན་པོ། གཡང་བློན་པའི་བོན་པོ། དམུ་ཐག་འདོགས་པའི་བོན་པོ”[24]སོགས་གདན་དྲངས་པར་བརྗོད་ལ། དེ་བཞིན་དུ། དཔོ་ཟ་ཐང་མོ་བསུ་དུས་ཀྱང“སྟེང་གི་ལྷ་དང་བར་གྱི་མི་རྣམས་དང་འཁོར་སྡེ་བཞི་ཡ་བརྒྱད་ཀྱིས་མདུན་ནས་བསུས་ཏེ། གྲོང་ཁྱེར་ཆེན་པོ་སྒྱུ་འཕྲུལ་དགའ་བ་ཅན་གྱི་དབུས་དཀྱིལ་དུ་ཕྱིན་ནས། སྣ་གཅོག་གི་བོན་པོ་ལ་སྦྱིན་གྱིས། གསེར་གྱི་གླང་པོ་ཆེ་ལ་ཡས་སྟག་སྣ་ཚོགས་པ་བཀལ་ནས། སྣ་གཅོག་པའི་གཏོ་ཐབས་བྱས་ཏེ་ཐན་དང་ལྟས་ངན་དང་བྱུར་སྲི་ཐམས་ཅད་བསྒྱུར་རོ། །”[25]ཞེས་འབྱུང་ངོ་། །

མདོར་ན། “སྣ་གཅོག་པའི་བོན་པོ”ཞེས་པ་ནི་གཉེན་སྒྲིག་ཆོ་ག་ཆེད་དུ་གཉེར་བའི“ཆེད་ལས་ཅན་གྱི་བོན་པོ”ཡིན་ཚུལ་ནི། བོན་གྱི་གཉེན་སྲོལ་ཡིག་ཆ《མིང་སྲིང་དཔལ་བགོས་དང་ལྷ་འདོགས》ལས། “གཉའུ་ལྷ་ཡིས་བྱས་པ་ཡིན། །སྣ་བོན་གཤེན་གྱིས་བྱས་པ་ཡིན། །”[26]ཞེས་སྣ་བོན་ཞེས་པ་སྣ་འདྲེ་དང་འབྲེལ་བའི་ཆོ་ག་སྤེལ་མཁན་གྱི་བོན་པོ་སྟེ་སྣ་གཅོག་པའི་བོན་པོ་ལ་གོ་བ་དང་། དེ་ཡང་གཤེན་སྟེ་བོན་གྱི་རིགས་ཡིན་པ་བསྟན། སྔོན་སྲོང་བཙན་གྱིས་བཙུན་མོ་བཞེས་དུས་ཀྱང་། “བླ་བོན་གྱིས་ཕྱྭ་གཡང་འགུགས། རྒྱལ་པོ་དང་བཙུན་མོ་དབུ་སྐྲ་སྦྲེལ་སྐུད་པ་ཁེལ་སྙོད་མཛད།”[27]ཞེས་དང་། ཀོང་སྤྲུལ་གྱིས། “ཐོག་མར་སྣ་བོན་བསྐྱེད་རིམ་ལྷ་སྔགས་ཀྱི་གདིང་དང་ལྡན་ཅིང་ནུས་པ་ཐོབ་པ། བག་མའི་བདུན་ཟུར་ལོ་པ་ཞིག་གིས་བྱ་བ་འབྱུང་རྩིས་ཀྱི་དགོངས་པ་ཡིན”ཞེས་དང་། “བག་སྣ་ལ་འདྲེ་ཡོད་པས་དེ་བསྐྲད་པ་ནི། སྒོ་རྩར་སླེབ་པ་དང་། སྔགས་འཆང་གིས་ཐུན་དང་དགྲ་གཤེད་ཀྱི་རྫས་ཐོགས་ལ”[28]ཞེས་སྣ་བོན་ནི་གཉེན་སྒྲིག་ཆོ་ག་སྤེལ་མཁན་གཙོ་བོ་ཡིན་ལ། མངའ་རིས་རུ་ཐོག་ས་ཆར“གཉེན་མགོ་འཛིན་པའི་བོན་གཤེན”[29]ཞེས་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཆོ་གའི་ཁྲོད་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེ་བའི་བོན་པོ་ཞིག་ཡོད་ཅིང་། ཨ་མདོའི་ས་ཁུལ་ཁ་ཤས་སུ་སྣ་འདྲེ་སྐྲོད་པའི་ཆོ་ག་སྒྲུབ་སྐབས་ཆེད་དུ་ཨ་ཁ་དཔོན་གདན་འདྲེན་ཞུ་བ[30]དང་། མྱཱ་རིགས་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་ཆོ་གའི་ཁྲོད་དུའང“སྟོན་པ”[31]དང་དེས་སྤེལ་བའི་ཆོ་ག་ནི་ཆེས་སྙིང་བོར་གྱུར་བ[32]། མདོ་སྨད་ཀྱི་འབྲུག་དཀར་གཙང་པོའི་སྟོད་རྒྱུད་དང་ཀན་ལྷོ་ས་ཁུལ་དུ་གཉེན་སྒྲིག་གི་བྱེད་སྒོའི་སྐབས་སུ་ལེའུ(ལེའུ་ཞེས་པ་བོན་གྱི་ཆོ་ག་སྤེལ་མཁན་ལ་གོ)ཞིག་གདན་དྲངས་ནས་ཕྱྭ་གཡང་འགུག་པ་སོགས་ཀྱི་ཆོ་ག་སྤེལ་སྟེ་གཉེན་སྒྲིག་ལ་མགོ་འཛིན་བྱེད་པ[33]། ཁྱད་པར《སྣ་བོན་ལེའུ་བཅུ་གསུམ》བྱ་བ་ནི་སྣ་བོན་གྱིས་གཉེན་སྒྲིག་ཁྲོད་ཀྱི་ཆོ་ག་སྤེལ་ཚུལ་སྟོན་པའི་རབས་སམ་གཞུང་ཤིག་ཏུ་ངེས་པས། མདོ་དོན་ནི“སྣ་བོན”དང“སྣ་གཅོག་པའི་བོན་པོ”བྱ་བ་ནི་སྣ་འདྲེ་འདུལ་བའི་ཆོ་ག་སྤེལ་མཁན་གཅིག་པུ་མ་ཟད་པའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཆོ་ག་ལ་མགོ་འཛིན་བྱེད་པ་དང་ཆོ་ག་འདི་ཆེད་དུ་གཉེར་བའི་བོན་པོའི་རིགས་ལ་གོ་བ་ཡིན། འདི་ལ་རྗེས་སུ་ཐུབ་བསྟན་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གཞུང་དུ“བག་བླ”ཞེས་བཏགས་ཡོད།

སྣ་བོན་གྱི་གོ་དོན་དང་བྱུང་ཁུངས། དེས་སྤེལ་བའི་ཆོ་ག་སྟེ་གླང་ཆེན་སྣ་བསྒྱུར་གྱི་ཆོ་ག། སྣ་བོན་འདི་གནའ་བོའི་བོན་གྱི་གཡེན་ཁམས་ལྟ་བ་དང་ཇི་ལྟར་འབྲེལ་ཚུལ། དེའི་ལས་མཛད། ཆོས་ལུགས་དང་སྤྱི་ཚོགས་བྱེད་ནུས་སོགས་ཀྱི་སྐོར་ལ་གུས་པས“གནའ་བོའི་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་ག་སྤེལ་མཁན་སྣ་བོན་ལ་དཔྱད་པ”ཞེས་པར་ཞིབ་ཏུ་གླེང་ཡོད་པས་ཞར་ལ་ཤེས་པར་བྱའོ། །

༢ མག་གསར་བག་གསར་ལ“མིང་གསར་དུ་འདོགས”ཚུལ།

མག་གསར་བག་གསར་ལ་མིང་གསར་དུ་འདོགས་པའི་སྲོལ་འདི་ནི་མི་སྐྱེས་པ་ལ་ཐོག་མར་མིང་འདོགས་པ་དང་མི་མཚུངས་པར་ཁྱིམ་གསར་དེའི་ལྷ་སྲུང་གི་མིང་བྱེ་བྲག་དང་ཡང་ན་རིགས་རུས་དང་མཐུན་པར་གསར་དུ་འདོགས་པ་ཞིག་སྟེ། གཏམ་རྒྱུད་འདིར“དེ་ནས་རིན་པོ་ཆེ་འབར་བའི་མཁར། བར་པོ་སོ་བརྒྱད་ཀྱི་ནང་དུ་ཕྱིན་ནས། བག་མའི་མིང་ཡང་ལྷ་བོན་པོས་མི་ཕྱི་ལྷ་ཕྱི་ན། ཡོ་ཕྱི་རྒྱལ་བཞད་མར་བཏགས་ནས། གཡུ་ཁྲི་སྔོན་པོ་ལ་བཞག་གོ”ཞེས་འབྱུང་བས། རྒྱལ་བཞད་མ་བཙུན་མོར་མ་བསུས་པའི་སྔོན་གྱི་མིང་རྣམ་ཐར་འདིར་མི་གསལ་ཡང་། མོ་རང་ལོ་བཅོ་ལྔའི་སྟེང་དུ་བཙུན་མོར་བསུས་པ་ཡིན་པས། དེའི་སྔོན་དུ་མིང་ཞིག་མེད་པ་མི་སྲིད་ལ། “རྒྱལ་བཞེད་མ”ནི་རྗེས་གྲུབ་ཀྱི་མིང་ཡིན་པ་གསལ་སྟེ། རྒྱལ་བུས་མཐོང་བས་བཞད་པས་སོ། །དེ་བཞིན་དུ།  《མདོ་གཟེར་མིག》གི་ལེའུ་དྲུག་པ་ལས། ཧོས་ཟ་བཙུན་མོར་བསུས་པ་ལ། “རྒྱལ་མེད་མ”ཞེས་བཏགས་པ[34]སོགས་ཀྱི་གཏམ་འབྱུང་བས། བག་གསར་དང་མག་གསར་ལ་གསར་དུ་མིང་འདོགས་པའི་སྲོལ་འདི་ནི་གནའ་རབས་བོད་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་སྲོལ་ཅིག་ཏུ་ངེས་ཀྱང་། 《དམངས་སྲོལ་རིག་པའི་སྤྱི་དོན》ལས། “མིང་འདོགས་པའི་ཆོ་ག་འདི་ནི་ད་ལྟ་མེད་ཅེས་པའི་བརྗོད་མཁན་མང་བ་དང་། ཁ་ཤས་ཀྱིས་སྔོན་ཆད་ཀྱང་མེད་ངེས་ཏེ། གལ་ཏེ་མག་པ་དང་བག་མ་མི་རིགས་གཞན་ཡིན་ན་མིང་གསར་དུ་འདོགས་པའི་གོམས་སྲོལ་ཡོད་སྲིད་ལ་དགོས་པའང་ཡོད་ཚུལ་གྱི་ལྟ་བ་འདོན་གྱི་ཡོད”ཞེས་དང་། “ཆོ་ག་དེ་མེད་ཚུལ་གྱི་ལྟ་བ་འདོན་མཁན་དག་ལའང་གནས་ལུགས་གཏན་ནས་མེད་ཅེས་པ་མིན་ཡང་། གཞི་ཚུགས་དཀའ་སྟེ་ད་ལྟ་མེད་ན་སྔོན་ཆད་ཀྱང་མེད་པའི་ཆ་མི་འཚལ”[35]ཞེས་འབྱུང་བ་ལས། དཔེར་མཚོན་སོགས་བཀོད་མེད་ལ། 《ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་ཞིབ་འཇུག》བྱ་བ་ལས་ཀྱང་རྩོམ་པ་པོས་སྔོན་ཆད་བོད་ཡུལ་དུ་བག་གསར་གྱི་མིང་བརྗེ་བའི་སྲོལ་ཡོད་པ་མཐོང་མྱོང[36]ཞེས་བརྗོད་པ་ཙམ་ལས་ཡུལ་དུས་སྤྱི་བམ་ཙམ་ཡང་མ་བྲིས་པ་ཤིན་ཏུ་སྐྱོ།  ཉི་ཧོང་བ་ཧི་རོ་ཤི་ཨེ་ཤིད་ཀྱིས། “ཀོང་སྤྲུལ་གྱིས་གསུངས་པའི་གོ་རིམ་དེ་དང་དེང་སྐབས་ཀྱི་མི་རྣམས་ཀྱིས་བཤད་པའི་གཉེན་སྟོན་མཛད་སྒོའི་གོ་རིམ་གཉིས་ཅུང་མི་འདྲ་བ་འདུག། དཔེར་ན་ཀོང་སྤྲུལ་གྱི་གོ་རིམ་ནང་བག་མ་ལ་མིང་གསར་པ་འདོགས་དགོས་ཞེས་པ་དེ་དེང་སྐབས་ཀྱི་མི་རྣམས་ཀྱིས་དེ་འདྲ་མེད་པར་གསུངས་ཀྱི་འདུག”[37]ཞེས་ཀྱང་བརྗོད་འདུག་མོད། ནམ་མཁའི་ནོར་བུས།  “བོད་རང་ཕྱོགས་ཀྱི་ཡུལ་ཕལ་མོ་ཆེར་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་པའི་སྐབས་སུ་བག་མ་དེ་ཁྱོ་ཕོའི་ནང་ངམ་མག་པ་དེ་ཁྱོ་མོའི་ནང་གི་ཇ་ཁང་དུ་ཞུགས་པའི་ཚེ། བག་བླ་ཞེས་པའི་བླ་མཆོད་ཅིག་ཡོད་པ་དེས་ཐོག་མར་ཕུག་གི་ལྷ་དང་བག་མའམ་མག་པ་གང་རུང་དེ་ལ་འོ་ཆུས་ཁྲུས་གསོལ་བྱེད་པ་དེ་ལ་ཚན་ཁྲུས་ཟེར་སྲོལ་ཡོད་འདུག། ཚན་ཁྲུས་ཚར་ནས་བག་མའམ་མག་པ་གང་རུང་དེ་ལ་མིང་གསར་པ་ཞིག་བཏགས་ཤིང་། མིང་དེ་ཐོག་ནས་ཕུག་གི་ལྷ་ལ་ངོ་སྤྲོད་བྱེད་སྲོལ་ཡོད་འདུག་པ་དེ་དག་ཀྱང་གནའ་བོའི་སྲོལ་ལུགས་ཚུལ་འདི་དག་དང་འབྲེལ་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བ་ཞིག་ཏུ་མངོན”[38]ཞེས་དང་། 《བྱང་འབྲོག་གི་ལམ་ཡིག》ལས་ཀྱང་གསར་དུ་བསུས་པའི་བག་མ་ལ་མིང་གསར་འདོགས་པའི་སྲོལ་ཡོད[39]པར་བརྗོད་པ་ལྟར། མག་གསར་བག་གསར་ལ་མིང་གསར་དུ་འདོགས་པའི་སྲོལ་འདི་ནི་གནའ་བོའི་སྲོལ་ལུགས་ཅིག་ཡིན་མོད་ད་ལྟ་ཡུལ་ལུང་འགའ[40]ལས་ཕལ་ཆེར་ཉམས་དམས་སུ་སོང་ཟིན་པ་འདྲ། གཏམ་རྒྱུད་འདི་ནི་བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་སྤྱི་ཚོགས་སུ་བག་གསར་མག་གསར་ལ“མིང་འདོགས་པའི་སྲོལ”ཡོད་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་ཅིག་ཅི་ལ་མིན། ཡང་། གཏམ་རྒྱུད་འདི་ལྟར་ན་བག་མའི་མིང་ནི“ལྷ་བོན་པོ”ཡིས་འདོགས་པ་དང་། ནམ་མཁའི་ནོར་བུས“བག་བླ”ཡིས་འདོགས་པར་བཤད་པ་གཉིས་མི་འགལ་སྟེ། བོན་ཆོས་གཉིས་ཀྱི་བརྡ་ཡི་ཁྱད་པར་ཙམ་མོ། ། ཁྱད་པར་དུ་མག་གསར་བག་གསར་ལ་མིང་གསར་དུ་འདོགས་པའི་སྲོལ་འདི་ནི་ཀོང་སྤྲུལ་ཚང་གིས《བག་མ་ལ་དགེ་བའི་ལས་ཕྲན་བདུན་གྱི་ཆོ་ག་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་བསྐྱེད》དུ་བག་མ་ལ་དགེ་བའི་ལས་ཕྲན་ལྔ་བར་བཞག་ནས“གོ་ས་སོགས་དང་མཐུན་ཅིང་བཀྲ་ཤིས་རིགས་བརྒྱུད་འཕེལ་བའི་མིང་འདོགས་པ”ཞེས་སྦྱར་ཅིང་། གཞུང་དངོས་སུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་བས་རྒྱས་བཏབ་ནས་མིང་ཇི་ལྟར་འདོགས་ལུགས་སྐོར་གསུང་འདུག། མ་གཞི་ནས་ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་འདི་ནི། “བོན་ལུགས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་ཐོག་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལྷ་དང་རྒྱ་གར་གྱི་གནའ་བོའི་གཏམ་རྒྱུད་ཁག་ཅིག་བསྣན”[41]ནས་གྲུབ་པས་སོ། །ཡིན་ནའང་། ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་འདི་ནི“ཡིག་རྙིང་ཕལ་ཆེར་གྲོང་སྔགས་པ་མི་མཁས་པས་བཅོས་པས་ཚུལ་དང་མི་མཐུན་པ་སྣང”[42]ཞེས་པ་ལྟར། དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་བོན་གྱི་ཡིག་ཆ་གཞིར་བཟུང་ཡོད་པ་དང་དེ་ཡང་གནའ་བོའི་སྲོལ་ལུགས་ཤིག་ཏུ་ངེས་པས་མག་གསར་བག་གསར་ལ“མིང་གསར་དུ་འདོགས་པ”འདི་ཡང་གནའ་བོའི་བོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་ཁྲོད་ཀྱི་ཆོ་ག་གལ་ཆེ་ཤོས་སུ་གཏོགས།

 ༣ མིང་སྲིང་གི་དཔལ་བགོ་བ་དང་ཕྱྭ་གཡང་བླན་པ། ལྷ་ལ་འདོགས་པའི་ཆོ་ག་གསུམ་གྱི་ཚུལ།

རྣམ་ཐར་ལས། རྒྱལ་བཞེད་མ་དེ་རྒྱལ་བོན་ཐོད་དཀར་ལ་བཙུན་མོར་འགྲོ་ཁར། མོའི་ཡབ“རྒྱལ་པོ་ས་ལས་ཀྱང་། སྲིད་པའི་བོན་པོ་སྤྱན་དྲངས་ནས། མིང་སྲིང་གི་དཔལ་བགོས་སོ། །ཕྱྭ་གཡང་བླན་ནས་ལྷ་གསོལ་ལོ། །”ཞེས་འབྱུང་བ་ནི་གཉེན་སྲོལ་ཁྲོད་ཀྱི་ཆོ་ག་གལ་ཆེན་གསུམ་བསྡུས་པར་བསྟན་ཡོད་སྟེ། མིང་སྲིང་གི་དཔལ་བགོ་བ་དང་ཕྱྭ་གཡང་བླན་པ། ལྷ་ལ་གསོལ་བའོ། །ཐོག་མར་མིང་སྲིང་གི་དཔལ་བགོས་ཀྱི་སྐོར་ལ། བོན་གྱི་ལྷ་རབས་དང་ཆོ་གའི་གཏམ་རྒྱུད་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་བསྒྲིགས་པའི《ཁུ་བྱུག་སྔོན་མོའི་གསུང་སྙན》དུ་མིང་སྲིང་དཔལ་བགོས་ཀྱི་ཆོ་ག་ཇི་ལྟར་བྱུང་བ་དང་དཔལ་ཇི་ལྟར་བགོ་བའི་གཏམ་རྒྱུད་ཅིག[43]བཀོད་ཡོད་པར་མ་ཟད། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་དཔྱད་རྩོམ་དུའང་ཆ་ཚང་བོ་དྲངས་ཤིང་དཔྱད་པ་ཉུང་ཙམ་བགྱིས་འདུག[44]། བྱེ་བྲག་གི་ཆོ་ག་ནི《སྣ་བོན་ལེའུ་བཅུ་གསུམ》[45]དང《ཚངས་པ་ལྷ་ཡི་ཡོ་བཅོས་རྒྱས་པ》[46]སོགས་སུ་གསལ་སྟེ། བག་གསར་ལ་ཕ་ཁྱིམ་གྱི་འབྱོར་བ་ལ་སུམ་ཆའི་གཅིག་ཙམ་བགོ་བའི་ཚུལ་སྟེ་དོན་དུ་རྫོངས་པ་སྟེར་བའི་སྲོལ་ལ་གོ། །ཕྱྭ་གཡང་བླན་པ་ཞེས་པའི“བླན་པ”ལ“ཚུར་འགུག་པ”[47]འི་ནང་དོན་དང་ལྡན་པ་ཤེས་ན་ཆོ་ག་འདིའང་བདེ་བླག་ངང་གོ་ནུས་སྟེ། ཕྱྭ་གཡང་ལེན་པའི་ཆོ་གའོ། །གཡང་ནི་ཁྱིམ་གྱི་ལེགས་ཚོགས་མ་ལུས་དང་འབྲེལ་བས་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེན་ཏུ་བྱེད་ཅིང་། བུ་མོ་གནས་ལ་འགྲོ་བས་ཀྱང་རང་ཁྱིམ་གྱི་གཡང་ཤོར་བར་འདོད་པ་ཡིན། གཉེན་འབྲེལ་འཛིན་པའི་ཕྱོགས་གཉིས་ཀས་སོ་སོར་གཡང་འབོད་ཆོ་ག་སྤེལ་བའི་དམིགས་ཡུལ་མི་འདྲ་སྟེ། བག་གསར་ཕྱོགས་ཀྱིས“གཡང་འགོག་པ”[48]དང་། ཁྱོ་གའི་ཕྱོགས་ཀྱིས“གཡང་འགུག་པ”ཡིན། དེ་སྐོར་ནི་བོན་གྱི《སྣ་བོན་ལེའུ་བཅུ་གསུམ》[49]དང་ཆོས་ཀྱི《བག་མ་ལ་དགེ་བའི་ལས་ཕྲན་བདུན་གྱི་ཆོ་ག་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་བསྐྱེད》[50]ཀྱི་གཞུང་དུ་གསལ་བས་འདིར་རྒྱས་པར་མི་དྲངས་སོ། ། ལྷ་ལ་འདོགས་པ་ཞེས་པའང་ཆོ་ག་གལ་ཆེན་ཞིག་སྟེ། 《སྣ་བོན་ལེའུ་བཅུ་གསུམ》ལྟར་ན། ཆོ་ག་དངོས་ནི་དར་སྐུད་འདོགས་པ་དང་ལྷ་ལ་འདོགས་པ་གཉིས་ཀྱིས་གྲུབ་འདུག།[51]དོན་དུ་བག་གསར་དེ་ཉིད་མག་གསར་ཚང་གི་ལྷ་ལ་ངོ་སྤྲོད་པ་དང་མགོན་སྐྱབས་གནང་བར་སྤེལ་བའི་ཆོ་ག་ཞིག་ཡིན། 《བག་མ་ལ་དགེ་བའི་ལས་ཕྲན་བདུན་གྱི་ཆོ་ག་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་བསྐྱེད》[52]ལྟར་ན་ཆོ་ག་དྲུག་པར་བགྲངས་འདུག། ཞིབ་ཏུ་གཞུང་འདི་གཉིས་ལ་གཟིགས་པར་བྱ། 《མདོ་གཟེར་མིག》ཏུ“མིང་སྲིང་གི་དཔལ་བགོས་སོ། །ཕྱྭ་གཡང་བླན་ནས་ལྷ་གསོལ་ལོ། །”ཞེས་གཉེན་སྒྲིག་ཁྲོད་ཀྱི་ཆོ་ག་མི་འདྲ་བ་གསུམ་གྱི་ཚིག་བསྡུས་ཏེ་བསྟན་ཡོད་ནའང་། ངེས་པར་ཚང་དགོས་པའི་གལ་ཆེན་རང་བཞིན་ཤུགས་སུ་རྟོགས་ནུས་ཤིང་གནའ་བོའི་བོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་ཆོ་ག་དང་རིན་ཐང་ལྟ་བ་སོགས་མཚོན་འདུག་སྙམ།

༤ གཉེན་ཟླ་འདེམ་ཚུལ།

གཉེན་སྒྲིག་པ་ལ་ཐོག་མའི་གོ་རིམ་ནི་རང་གི་གཉེན་ཟླ་འདེམ་རྒྱུ་དེ་ཡིན་ཞིང་། སྤྱི་ཚོགས་གོ་གནས་དང་དབུལ་ཕྱུག་ཁྱད་པར། རིགས་རྒྱུད། གཞུང་རྒྱུད། ལོ་རེས་བར་སྐལ་མཐུན་མིན་སོགས་ལ་བརྟག་རྒྱུ་ནི་ཐོག་མའི་སྔོན་འགྲོ་ཡིན། གཏམ་རྒྱུད་འདིར་དམངས་རིགས་ཀྱི་ཕ་བུ་གཉིས་རང་ཚང་གི་བུ་མོ་རྒྱལ་བུ་ལ་བཙུན་མོར་འབུལ་དུ་འོངས་བར་རྒྱལ་བུ་ངོ་ཚ་སྟེ་ཡོད་པའི་གནས་སྐབས་ན། རྒྱལ་བུའི་ཡབ་ཀྱིས་དེ་དག་ཀྱང་དཔེ་སྲིད་པའི་གནས་ལུགས་མང་དུ་སྤྲོས་པ་ལས། “གཉེན་མཐོ་བ་ལ་གདགས”ཞེས་གསུངས་པ་དང་། བྲམ་ཟེ་ཉིད་བཙུན་མོའི་གནས་ཚུལ་རྩད་འཚོལ་དུ་ཕྱིན་ཏེ་ཕྱིར་ལྡོག་ནས་རྒྱལ་བུ་ལ་གནས་ཚུལ་རྣམས་ཞུས་པར། རྒྱལ་བུས“གཉེན་ཟླ་ངན་ན་རང་ཅག་དམ་པ་ཡིན”ཞེས་དང་། ཡང་རྒྱལ་བཞད་མ་བཙུན་མོར་བསུ་རུང་བའི་རྒྱུ་མཚན་གཞན་ཞིག་ནི“མ་ནི་ཤིན་ཏུ་ཡང་དྲང་བར་གདའ་འོ། །ཕ་མིང་གཉིས་ནི་ཤིན་ཏུ་ཡང་མི་དྲང་ངོ་། །”ཞེས་མ“འགིར་ཏི”ཤིན་ཏུ་དྲང་བའང་ཤུགས་སུ་བསྟན་འདུག་པ་སོགས་བཤད་པའང་བོད་རང་གི་གཉེན་ཟླ་འདེམ་སྟངས་ཀྱི་བསམ་བློ་ཡིན་པ་གོ་ནུས་སྟེ། འདི་ནི་གཙོ་བོ་རྒྱ་གར་གྱི་རིགས་བཞིའི་ལྟ་བ་དང་སྦྱར་ནས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གོ་གནས་སྟེ་རྒྱལ་འབངས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ལ་སྦྱར་བའི་གཏམ་ཡིན། དོན་ལ་གཉེན་ཟླ་ནི་རང་དང་བསྡུར་ན་ཕྱོགས་གང་ཐད་ནས་དམན་ན་བཟང་བར་བརྗོད་པ་ནི། བོད་ཀྱི་གཏམ་དཔེ་ལ“རྟ་འདོ་བ་རང་གི་ཡན། ཁྱིམ་ཆུང་མ་རང་གི་མན”ཞེས་དང་། “མཛོ་ཁྱུང་དཀར་ཉོ་ན་སྣ་ལ་བལྟ། སྨན་བུ་མོ་ལེན་ན་མ་ལ་བལྟ།” “ཁྱིམ་ཆུང་མ་ཉོ་ན་མ་ལྟོས། རྟ་འདོ་བ་ཉོ་ན་ཕ་ལ་ལྟོས།”ཞེས་བརྗོད་པའི་གནས་ལུགས་དང་ཡོངས་སུ་མཐུན། གཉེན་ཟླ་འདེམ་པའི་སྐོར་ལ་ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་ཆP.T.0992《མྱྀ་འྀ་སྤྱོད་ལམ་བྱེ་བྲག་ཏུ་བསྟན་པ》[53]དངP.T.1283《ཕུ་བོས་ནུ་བོར་བཏམས་ཤིང་བསྟན་པའི་མདོ》[54]སོགས་ལས་ཉུང་ཙམ་བསྟན་ཡོད་དང་། དེ་དག་ཀྱང《མདོ་གཟེར་མིག》ལས་ཁྲོད་དུ་མངོན་པའི་གཉེན་ཟླ་འདེམ་ཚུལ་དང་མཐུན་པའི་ཆ་ཡོད་པས་འདི་རིགས་ཀྱིས་དུས་སྐབས་དེའི་འཚོ་གནས་ཁོར་ཡུག་དང་སྤྱི་ཚོགས་རིག་གནས། ཆབ་སྲིད་ལམ་ལུགས། དཔལ་འབྱོར་འཚོ་བ་སོགས་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་བྱུང་བའི་གཉེན་ཟླ་འདེམ་པའི་བསམ་བློ་ཁྱད་པར་ཅན་མཚོན་ནུས་པ་ཡིན་ནོ། །

༥ མིའི་རིགས་རིག་པའི་གཞུང་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི“དཔལ་འབྱོར་འབྲེལ་བ”དང་མཐུན་ཚུལ།

རིག་གནས་མིའི་རིགས་རིག་པའི་གཞུང་དུ། གཉེན་སྒྲིག་པར་ངེས་པར་དུ་འཁྲིག་པའི་འབྲེལ་བ་དང་དཔལ་འབྱོར་འབྲེལ་བ་གཉིས་འཛོམས་དགོས་པར་བཤད[55]། རྣམ་ཐར་འདིའི་དགོས་སོགས་ཆོས་བཞིའི་ནི་ཐར་བ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པའི་གོ་འཕངས་སྙེགས་པ་ལ་བསྐུལ་བར་ཕྱོགས་པས། འཁྲིག་པའི་སྐོར་གྱི་གཏམ་ནི་འབྱུང་མི་སྲིད་ལ། སྟོན་པ་གཤེན་རབ་མི་བོས་བཙུན་མོ་བསུ་དོན་ཀྱང་། “སེམས་ཅན་རྣམས་དང་མཐུན་པར་བྱ་བ་དང་། རབས་ཆད་དང་མ་ནིང་བྱ་བའི་ངག་བཅག་པའི་ཕྱིར”[56]ཡིན་པར་བརྗོད་པ་སོགས་ལས་ཤེས་ཐུབ། གཉེན་སྒྲིག་གི་དཔལ་འབྱོར་འབྲེལ་བ་ནི་གཙོ་བོ“སློང་རྟེན”དང“བག་སྐལ”གཉིས་ཀྱི་ཆ་ནས་མངོན་གྱིན་ཡོད[57]། གཏམ་རྒྱུད་འདིར་རྒྱལ་བཞེད་མ་བཙུན་མོར་བསུ་བའི་སློང་རྟེན་དུ་གཅིག་ནས་ཡབ་ཡུབ་མིང་བོ་དང་བཅས་རྒྱལ་པོར་ཕྱུང་བ་དང་། གཉིས་སུ་བུ་མོའི“རིན་དུ་རིན་པོ་ཆེ་གླང་པོ་ཆེ་བརྒྱའི་ཁལ”དགོས་པ་སོགས་ཀྱི་འདོད་པ་ཐམས་ཅད་ཅི་བཞིན་དུ་བསྐང་བ་ནི་དོན་ལ“སློང་རྟེན”དུ་གྱུར་འདུག་ལ། “བག་སྐལ”ཀྱང་གཞུང་ལས། “བུ་མོ་ལ་ཡང་རྫོངས་བཏབ་ལ་ཞབས་འབྲེང་དང་སྐྱེལ་མ་ཡང་བགྱི་བར་བཅད”ཅིང་། “གྲོང་ཁྱེར་གྱི་མི་རྣམས་ཀྱིས། བུ་མོའི་སྐྲ་ཚར་རེ་ལ་གཡུ་འཕྲེང་རེ་བཏགས་པ”།  “དར་དང་ཟ་འོག་གི་སྦུབས་སུ་བཅུག”ནས་སྐྱེལ་མ་མཛད་པ། ཁྱད་པར་སྲིད་པའི་བོན་པོ་སྤྱན་དྲངས་ནས“མིང་སྲིང་གི་དཔལ་བགོས”པས། མིང་སྲིང་གི་དཔལ་བགོ་ཚུལ་ནི། 《མིང་སྲིང་དཔལ་བགོས་དང་ལྷ་འདོགས》ལས། “མིང་པོས་དཔལ་གྱི་གསུམ་གཉིས་དབང་། །སྲིང་མོས་དཔལ་གྱི་གསུམ་ཆ་དབང་། །”[58]ཞེས་པ་ལྟར། “བག་སྐལ”ཀྱང་འོས་བབས་ཤིག་སྤྲད་ཡོད། “སློང་རྟེན”སྟེ་ནུ་རིན་དང་གནས་རིན་དང་། “བག་སྐལ”སྟེ་རྫོངས་པ་སྟེར་བའི་སྲོལ་འདིའང《མིང་སྲིང་དཔལ་བགོས་དང་ལྷ་འདོགས》སོགས་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་ཆོ་གའི་གཞུང་དང་། ལོ་རྒྱུས་བསྟན་བཅོས[59]། རྣམ་ཐར། སྲིད་པའི་གཏམ་དཔེ[60]སོགས་སུ་འབྱུང་ཞིང་ད་ལྟའང་བོད་རང་སར་མ་ཉམས་པར་གནས་ཡོད་པས། གནའ་བོའི་སྲོལ་ལུགས་ཤིག་ཏུ་ངེས་སོ། །

གཉིས། གཉེན་སྲོལ་དང་འབྲེལ་བའི་གནའ་བོའི་བོད་ཀྱི་དམངས་སྲོལ་སྐོར།
༡ ལོ་བཅུ་གསུམ་ལ་སོན་པ་ནི“དར་མ”འི་གྲས་སུ་ཚུད་པའི་སྲོལ།

འདིའི་སྐབས་ཀྱི་ལོ་བཅུ་གསུམ་ལ་སོན་པ་ནི“དར་མ”འི་གྲས་སུ་ཚུད་པའི་དམངས་སྲོལ་ཞེས་པ་ནི་མི་རིགས་སོ་སོ་ལ་ཐུན་མོང་དུ་མངའ་བའི“ནར་སོན་པའི་ཆོ་ག（成年礼）”ལ་བརྗོད་པ་ཡིན། འདིར་བྱེ་བྲག་ཏུ་བོད་རང་གི་ནར་སོན་པའི“ལོ་ཚོད་ཀྱི་ཚད”ལ་ཅུང་ཟད་དཔྱད་པར་བྱ་སྟེ།  རྣམ་ཐར་འདི་ཉིད་ལས། “རྒྱལ་བོན་ཐོད་དཀར”འདི་དགུང་ལོ་བཅུ་གསུམ་དུ་སོན་པའི་ཚེ་ན་བཙུན་མོ་ཞིག་ངེས་པར་བཞེས་དགོས་པས་འཁོར་གཡོག་འབངས་དང་བཅས་པས་དཀའ་བས་བཙལ་བའི་གཏམ་རྒྱུད་ལ་ཞིབ་ཏུ་བརྟག་ན། ལོ་བཅུ་གསུམ་དུ་བུད་པ་ན་དོན་ལ་ནར་སོན་ནས་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་ཆོག་པའི་ཚུལ་ཤུགས་སུ་མངོན་འདུག་པས། ལོ་བཅུ་གསུམ་ནི་དར་མ་ལ་སོན་མ་སོན་གྱི་ཚད་བྱེད་པ་འདྲ། འདི་ནི་དམངས་སྲོལ་རིག་པའི་ཆ་ནས་བཤད་ནའང་ལུགས་དང་མཐུན་པ་ནི《དམངས་སྲོལ་རིག་པ》ལས། “མི་རྣམས་ཀྱིས་ནར་སོན་པའི་ཆོ་ག་གཙིགས་ཆེན་དུ་འཛིན་དོན་ནི་གཉེན་སྒྲིག་དང་འབྲེལ་ཡོད་པས་ཡིན་སྟེ། མི་རྒྱུད་སྤེལ་བ་དང་ཁྱིམ་ཚང་སྐྱོང་བ་གང་ཡིན་ཀྱང་གཉེན་སྒྲིག་གིས་ཐག་གཅོད་པས། ནར་སོན་པའི་ཆོ་ག་སྤེལ་བ་ནི་དོན་ལ་ཕོ་མོ་ཟུང་གིས་འདོད་པ་ལོངས་སུ་སྤྱད་ཆོག་ཅིང་རིགས་རྒྱུད་སྤེལ་ཆོག་པའི་དུས་སུ་སླེབས་པར་བརྡ་བསྟན་པ་ཙམ་ཡིན་ལ། གོ་རིམ་འདི་མ་བརྒྱུད་པར་གཉེན་སྒྲིག་པ་ནི་མི་ཆོས་དང་འགལ་ཅིང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱིས་མཚང་འབྱིན་པ་ཡིན”[61]ཞེས་དང་། བོད་རང་གི་ནར་སོན་པའི་ཆོ་ག་ནི་གཉེན་སྒྲིག་གི་འདུ་ཤེས་དང་འབྲེལ་བའི་ཚུལ་ནི《བོད་སྤྱི་བཤད》[62]དང་། དོན་གྲུབ་དབང་འབུམ་གྱི《བོད་ཀྱི་རིག་གནས་བྱུང་འཕེལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས》[63]ཝེ་ཆང་གིས་བརྩམས་པའི《བོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་དམངས་སྲོལ་སྤྱི་བཤད》[64]ན་ཞིབ་ཏུ་བཤད་པས་འདིར་རྒྱས་པར་མི་དྲངས་སོ། ། ཆོས་ལུགས་མིའི་རིགས་རིག་པའི་ཆ་ནས་བརྗོད་ན། “ནར་སོན་པའི་ཆོ་གས་མིའི་སྐྱེ་ཁམས་དང་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་བར་འབྲེལ་བ་བཙུགས་ཡོད་ཅིང་། ཆོ་ག་འདིའི་ཐུན་མོང་མ་མིན་པའི་བྱེད་ནུས་ནི་རང་ལུས་ཀྱི་སྐྱེ་ཁམས་ཆགས་གཞི་ལས་བརྒལ་ཏེ་སྤྱི་ཚོགས་ནང་ཞུགས་སུ་འཇུག་པ་དེ་ཡིན། དེ་ཡང་དར་མའི་འདུ་ཤེས་སྐྱེས་སུ་འཇུག་པ་སྟེ། སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ལ་སློབ་སྦྱོང་དང་འཕགས་པའི་དངོས་པོ་ལ་བཏུད་ཆོག་པ་དང་དུས་མཚུངས་སུ་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཁེ་དབང་དང་འོས་འགན་ཡང་བཞེས་དགོས”[65]པར་བཤད་དོ། །

འདི་དང་འདྲ་བའི་སྐོར་ནི། བོན་གྱི་གཏེར་སྟོན་གྱི་ཆ་ནས་བཤད་ན། 《གཏེར་གྱི་ཁ་བྱང》ལས། “དྲང་ང་རིན་ཆེན་དམ་པ་ལ་རྒས་ཁར་བུ་མེད་ནས་ཆུང་མ་གཅིག་བླངས་པས། བུ་དྲང་ང་མདོ་ལ་སྐྱེས། བུ་དེ་ལོ་བཞི་ལོན་ནས་ཡབ་གྲོངས་པར་བྱུང་ནས། བུ་ཆུང་ཆུང་ནས་ཞལ་ཆེམས། ཚའོ་དང་རྗེ་བཙུན་པ་དད་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་དང་། བུའི་ཞང་བོར་ར་ཞགས་འདྲེ་ཆུང་བོས་ནས། ངའི་བུ་ལོ་བཅུ་གསུམ་མ་ལོན་བར་དུ་བོན་རྣམས་གཏེར་དུ་སྦོས་ལ། དེ་གོང་མ་སྟོན་ཅིག་བྱ་མནའ་བསྒགས་སོ། །དེ་ནས་ཐོན་ལ་ཁྱེད་ཀྱང་མཆོད། ངའི་བུ་ལ་ཡང་བྱིན་གསུང་། དེ་ནས་དྲང་ང་མདོ་ལ་སྐྱེས་ལོ་བཅུ་གསུམ་ལོན་ནས་གཏེར་སྟོན་ཏེ། ཉང་སྨད་ཉུང་དབེན་ཚ་ནས། ཉང་རོ་དང་ཉི་ངའི་མདོ་ཆུ་འཕྲད་པར་བྱ་དགོས”[66]ཞེས་ལོ་བཅུ་གསུམ་ལ་མ་ཐོན་པའི་བར་དུ་གཏེར་བཏོན་མི་ཆོག་པར་མ་ཟད། མནས་བསྒགས་ཏེ་གལ་ཆེ་བའི་ཚུལ་གསལ་བར་འཁོད་ཡོད་ལ། གཤེན་ཆེན་ཀླུ་དགའ་ལའང་ལོ་བཅུ་གསུམ་སྟེང་དུ་དངོས་གྲུབ་བབས་ནས་གཏེར་འདོན་པའི་ལུང་བསྟན་པ[67]། བོད་ཀྱི་རིགས་རུས་གཙང་མ་ལྡོང་གི་རྒྱུད་པ་ད་ལྟ་ཕྲོམ་མམ་ཕོར་མི་རུ་འབོད་པའི[68]རུས་རྒྱུད་དེ་ཡིས་གནའ་རབས་བོན་ལུགས་ཀྱི་སྲོལ་མང་དུ་རྒྱུད་འཛིན་བྱས་ཡོད་པ་ལས། “ཕྲོམ་མིའི་ཡུལ་སྲོལ་དུ་ལོ་ན་བཅུ་གསུམ་ནི་བྱིས་པའི་དུས་ནས་གཞོན་པའི་དུས་སུ་སླེབས་པའི་ལོ་ཚོད་དུ་བརྩི”[69] ལ། བོད་རང་གིས“འཇང་ངམ་མྱྭ”རུ་འབོད་པ་དོན་གྱིས་བོད་ཀྱི“དམུ་ཚ་སྒ”དང“འབྲི”ལས་མཆེད་པ[70]། ཆོས་ལུགས་ནི་སྟོན་པ་ཆོས་ལུགས་སྟེ་གནའ་བོའི་བོན་ལུགས་དང་འབྲེལ་ཆེ་ཞིང་། ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་དང་ཡི་གེའི་སྦྱོར་བ[71]། སྐད་ཆའི་སྒྲིག་གཞི་སོགས་ཀྱང་བོད་ལུགས་མ་ཉམས་པར་གནས་པའི་མྱྭ་ཡིས་ཀྱང“ཕོ་རྣམས་ལོ་བཅུ་གསུམ་དུ་བུད་ན་དོར་མ་གྱོན་པའི་ཆོ་ག་སྤེལ་རྗེས་དར་མའི་ཚད་དུ་བརྩི་བ”[72]། ཡང་། གླིང་རྗེ་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་སྒྲུང་ནི་གནའ་རབས་བོད་ཀྱི་དམངས་སྲོལ་རིག་གནས་ཀྱི་བང་མཛོད་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་ལ། དེ་ཉིད་ལས།  “ཁྱོད་ད་ལོ་ཕོ་ལོ་བཅུ་གསུམ་ཡིན། །ཕོ་རང་ལོའི་སྟེང་ལ་ཐོན་པ་རེད། །”ཞེས་དང་། “དཔའ་རྩལ་སྤྱང་གྲུང་ཚང་ཡོད་རུང་། ལོ་བཅུ་གསུམ་མ་སླེབས་པར་དཔུང་སྡེར་མི་འབུད་པ་གླིང་རུའི་སྲོལ་ཡིན།” [73]ཞེས་པ་སོགས་ལ་ནན་ཏུ་ལེགས་པར་དཔྱད་པ། བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་སྤྱི་ཚོགས་སུ་ཕོ་རྣམས་ལོ་བཅུ་གསུམ་དུ་བུད་པ་ན་དར་མའི་གྲས་སུ་ཚུད་ཡོད་པར་འདོད་དེ། འདིའི་སྐོར་ནི་བོད་བཙན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་དང་སྦྱར་ནའང་ངེས་པ་ཅུང་ཟད་རེ་རྙེད་པར་འགྱུར་བ་ནི། གནམ་གྱི་ཁྲི་བདུན་ནི་སྲས་ཀྱིས་ཆིབས་ཁ་ཐུབ་ན་ཡབ་དགུང་དུ་གཤེགས་པར་བརྗོད་པའང་ལོ་ན་ཆུང་བ་ཤེས་ཐུབ་སྟེ། འབྲོག་ཕྱོགས་ཕལ་མོ་ཆེས་རྟ་ཡི་ཆིབས་ཁ་ཐུབ་པའི་ལོ་ཚོད་ནི་བཅུ་གསུམ་ལ་ངོས་འཛིན་ནོ། །གཞན་ཏུན་ཧོང་གཏེར་ཡིག་དང་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ཕལ་མོ་ཆེར་བཙན་པོ་མང་ཤས་ལོ་བཅུ་གསུམ་སྟེང་དུ་སྲིད་ཁྲིར་འཁོད་པའི་ཚུལ་ལའང་བརྟག་བྱ་ཡོད་དོ་སྙམ་མོ། །

འོ་ན་ད་ལྟའི་ཆ་ལ་ལོ་བཅུ་གསུམ་དུ་བུད་ན་དར་མའི་གྲས་སུ་མི་བརྩིའོ་ཞེ་ན། ཐོས་རྒྱ་ཆུང་བའི་རྟགས་སྟེ་བོན་ལུགས་མ་ཉམས་པར་ཡོད་པའི་བས་མཐའི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་གནའ་བོའི་སྲོལ་ལུགས་མ་ཉམས་པར་ཡོད་པ་གོང་དུ་བརྗོད་ཟིན་པ་ལྟར་དང་། གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་སྒྲུང་ལྟ་བུའི་ཁྲོད་དུའང་བག་ལ་ཞ་སྟེ་འདུག་པ་སོགས་མང་ངོ་། །ཡིན་ནའང་སྤྱི་ཚོགས་འཕོ་འགྱུར་དང་རིག་གནས་ཀྱི་མཉམ་འདྲེས་དང་བསྟུན་ནས་ལོ་ཚོད་ལ་འགྱུར་བ་ཐེབས་ཀྱིན་ཡོད་དེ། 《བསྒྲགས་པ་གླིང་གྲགས》ལས། “གྲི་རྟགས་སྣ་ཚོགས་ཚང་བ་ཡིན། གུང་ལ་རྫོགས་པར་སྐྱེས་པས། གྲི་གུམ་བཙན་པོར་བཏགས། ལོ་གསུམ་སོང་བ་དང་ཡབ་ཀྱང་འདས། དེ་ནས་རྒྱལ་སར་བཏོན། ལོ་བརྒྱད་དུས་བལ་ཟ་ཐང་བརྒྱད་བླངས།”[74]ཞེས་ལོ་བརྒྱད་ལ་སོན་དུས་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་པ། གེ་སར་སྒྲུང་ལས། “གནའ་མི་བོད་ཀྱི་གཏམ་དཔེ་ལ། །ཕོ་དཔའ་བོ་མཚར་ན་ཆེ་ཆུང་མེད། །ཕོ་ལོ་བཅུ་མན་ལ་བྱིས་པ་ཡིན། །བཅུ་ངོ་ལོན་ནས་རྩལ་དྲུག་ཚང་། །སྡང་དགྲ་བོའི་བློ་སྙིང་ལོན་ངེས་ཡིན། །”ཞེས་ཕོ་ལོ་བཅུའི་མན་ནི་བྱིས་པའི་ཚད་དུ་བརྩི་ཤིང་། བཅུའི་ཡན་དུ་བུད་པ་ནི་གཉོམ་ལག་རྒྱས་སྟེ་དགྲ་ལ་འཐབ་ཆོག་པའི་ཚད་དུ་བརྩི་བ། ཡང་། དམངས་ཁྲོད་དུ“ཕོ་ལོ་བཅོུ་ལྔ་བུད་ན་གཏམ་ཕར་མི་འདྲི། མོ་ལོ་བཅོ་ལྔ་བུད་ན་ཟས་མར་མི་སློང”ཞེས་དང་། “ཕོ་ལོ་བཅོ་ལྔས་ཇག་ཐུབ། མོ་ལོ་བཅོ་ལྔས་གནས་ཐུབ”ཞེས་པ་སོགས་ནི་སྤྱི་ཚོགས་རིག་གནས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་དབང་གིས་བྱུང་བ་ཡིན་སྟེ། ད་ལྟའི་ཆ་ལ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་བཅའ་ཁྲིམས་ངོས་ནས་ཕོ་མོ་ཁྱད་མེད་དུ་ལོ་བཅོ་བརྒྱུད་ལ་སོན་པ་ནི་དར་མའི་གྲས་སུ་ཚུད་དེ་བཅའ་ཁྲིམས་ཀྱི་འོས་འགན་དང་ཁེ་དབང་མཉམ་བཞེས་དགོས་པ་སོགས་ནི་སྤྱི་ཚོགས་རིག་གནས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་ལགས་སོ། །

 ༢ བུད་མེད་ལ་འཛིན་པའི་ལྟ་ཚུལ།

སྤྱིར་རང་རེས་བུད་མེད་དག་ལ་ཚད་གཞི་དང་ལྟ་སྟངས་ཇི་ལྟ་བུ་འཛིན་པ་ནི། བུད་མེད་མཛངས་མའི་ཡོན་ཏན་བརྒྱད[75] དང་། བུད་མེད་མཁས་པའི་རང་བཞིན་ཅན་གྱིས་མ་འདྲེས་པའི་ཆོས་ལྔ[76]དང་། བུད་མེད་ཀྱི་སྐྱོན་ལྔ[77]སོགས་ལས་ཤེས་པར་འགྱུར་མོད། སྤྱིའི་ཆ་ནས་རང་རེའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་ཕོ་མཆོག་མོ་དམན་གྱི་བློའི་འཛིན་ཚབས་དེ་འདྲ་མི་ཆེ་ལ། བུད་མེད་ཀྱི་དབང་དུ་བཏང་ན་ཡང་། ཆབ་སྲིད་ལ་མཁས་པ་འབྲོ་བཟའ་ཁྲི་མ་ལོད། འཇིག་རྟེན་ལ་མཁས་པ་མྱང་ཚ་དཀར་རྒྱན། རྒྱ་ཆོས་བོད་ལ་འགྱུར་བ་མང་མོད་ཀྱང་། །བོད་ཆོས་རྒྱ་ལ་བསྒྱུར་བ་ཁོ་མོ་ཙམ། །ཞེས་དམ་པའི་ལྷ་ཆོས་ལ་མཁས་པ་མ་ཅིག་ལབ་སྒྲོན་སོགས་རིམ་པར་བྱོན། ཡིན་ནའང་རྣམ་ཐར་འདིར། རྒྱལ་བཞེད་མའི་ཕུ་བོས། “བུད་མེད་བྱ་བ་ལས་ཀྱི་སྲིན་མོ་ཡིན། ཆགས་པའི་གཞི་མ་ཆེ་བས་འདྲེ་ཡི་རིགས་སུ་གཏོགས། ཞེན་པའི་འདོད་ཆགས་དྲག་པས་མངལ་གྱི་གྲོང་ཁྱེར་བརྒྱུད”ཞེས་སྐབས་དེའི་ཆོས་ལུགས་ལྟ་བའི་འོག་གི་བུད་མེད་ལ་འཛིན་པའི་ལྟ་ཚུལ་ཤེས་ནུས་སྟེ། སྔོན་འགྲོའི་ཁྲིད་ཡིག་ལས་ཀྱང“བུ་མོ་ནི། འཁོར་བའི་གཞི་སྐྱེད། ཟས་ནོར་གྱི་ཕྱགས་མ། དགྲའི་སྣ་འདྲེན། ཟུན་གྱི་ནང་བཤིག། གྱོད་འཁྲུག་གི་གཞི་མ། འབྲེལ་ཚད་ངན་སོང་གི་གནས་ནས་མི་ཐར་བར་བྱེད་པ་ལ་ཁོ་ལས་ཐུ་བ་ཞིག་མེད།”[78]ཞེས་པ་སོགས་སྤྱིར་བུད་མེད་དང་སྒོས་སུ་སྦྲུམ་མ་དང་ཡུགས་ས་མོ་རྣམས་དམན་པར་ལྟ་བ་དང་བཙོག་པར་ལྟ་བ་རང་རེ་ལ་ཅུང་ཟད་ཡོད་ཅིང་། ལུང་བ་འགའ་རེར་ཅུང་ཟད་ཚབས་ཆེ་བར་ཡོད་པ་དེའི་ཕུགས་ཀྱང་མདོར་དེད་ན་རྒྱ་གར་དང་བྱེ་བྲག་བྲམ་ཟེའི་རིག་གནས་ལ་ཐུག་འདུག་སྙམ་པས། ལུང་ཁུག་འགོལ་པོའི་ལྟ་ཚུལ་ཉི་ཚེ་འདི་དག་ཕྱོགས་ནས་རིང་དུ་སྤངས་དགོས་སོ། ། རྣམ་ཐར་འདི་ལྟ་བུའི་བསམ་བློའི་ཁུངས་ཀྱང་སྐབས་དེའི་ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཁོར་ཡུག་དང་འབྲེལ་བས་འདིའི་ཕྱོགས་ལ་ཞིབ་ཏུ་འཇུག་པ་དག་གིས་དཔྱད་པར་རིགས་སོ། །

གསུམ་པ། 《མདོ་གཟེར་མིག》ཁྲོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་གའི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་དཔྱད་གཞིའི་རིན་ཐང་།
གཅིག གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་གྲུབ་ཆའི་སྐོར།

《མདོ་གཟེར་མིག》ཁྲོད་ཀྱི་རྒྱལ་བོན་ཐོད་དཀར་དང་རྒྱལ་བཞེད་མ་གཉིས་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་གའི་གཏམ་རྒྱུད་ནི་རྒྱ་གར་པའི་རིགས་བཞིའི་ལྟ་བ་དང་བོན་ལུགས་ཀྱི་ཆོ་ག། བོད་ཀྱི་མི་ཆོས་བསམ་བློ་སྟེ་ཕྱོགས་ཆེན་པོ་གསུམ་གྱི་སྒོ་ནས་སྨྲས་ན་འོས་པར་སྙམ་སྟེ། དང་པོ་ནི། 《མདོ་གཟེར་མིག》ཁྲོད་དུ་རྒྱལ་བུ་ཉིད“རུས་ནི་དམུ་དང་རིགས་ནི་རྒྱལ་རིགས”སུ་གཏོགས་པས། དམངས་རིགས་ཀྱི་བུ་མོ་ཞིག་བཙུན་མོར་བསུ་བ་ནི་ཤིན་ཏུ་མི་འོས་ཤིང་ངོ་ཚ་སྟེ་གསང་བར་བྱས་པ་ནི་རྒྱ་གར་རིག་གནས་ཀྱི་ཤན་ཡིན་པ་སྨྲོས་མ་དགོས་སྟེ། རྒྱ་གར་པ་མལླ་ནཱ་ག་བཏྶ་ཡ་ན་སྟེ་བེའུ་ཚང་གིས་བྱས་པའི《འདོད་པའི་བསྟན་བཅོས》[79]ལས་སྐབས་གསུམ་པ་ཁྱིམ་ཐབ་འཚོལ་བའི་སྐབས་སུ། “གཞོན་ནུ་མས་རིག་བྱེད་ལྟར་རང་ཉིད་དང་རིགས་མཐུན་པའི་སྐྱེས་པ་དང་འཇིག་རྟེན་མཐུན་འཇུག་གི་གཉེན་སྡེབ་པ་ལ་ཁྱིམ་ཐབ་འཚོལ་བ་ཟེར། ངེས་པར་འདི་ལྟར་བྱས་ན་ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་རྣམ་གཞག་རྩིས་པར་མ་ཟད། ཁྲིམས་མཐུན་ངང་སྐྱེས་པ་དང་ལུས་འབྲེལ་བྱུང་ཆོག་ཅིང་། ཞར་ལ་འཁོས་འབྱོར་དང་རིགས་རྒྱུད། གྲོགས་པོ་སོགས་ཀྱང་ཐོབ་ངེས”[80]པར་བཤད་དེ། འདིར་རང་གི་རིགས་དང་མཐུན་པར་གཉེན་སྒྲིག་པ་ནི་མི་ཆོས་ཀྱི་རྩ་བ་ལྟ་བུར་བཤད་པ་ནི་རྒྱ་གར་བའི་རིགས་ཀྱི་ལྟ་བའི་ཤན་ཡིན། བཙུན་མོ་བསུ་བའི་ཚེ་ནའང་འོལ་མོ་ལུང་རིངས་ཀྱི་ས་སྐས་བཞི་ལ་རིམ་བཞིན་དུ་རིགས་བཞི་བསྒྲིགས་ནས་ཆོ་ག་མི་འདྲ་བ་སྤེལ་སྟེ་བསུས་པའི་ཚུལ་ཀྱང་དེ་ལས་མ་འདས་སྟེ་ལོ་རྒྱུས་དངོས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་བོད་རང་ལ་རིགས་བཞིའི་སྒྲོས་ཙམ་ཡང་མེད་པ་ཀུན་ལ་གསལ་བ་བཞིན་དུའོ། །ཡིན་ནའང་། བག་མ་བསུ་བའི་ཚེ་ན་ཁྱོ་གའི་ཕྱོགས་ཀྱི་ཁྱིམ་དུ་མ་ཐོན་པའི་གནས་སྐབས་སུ་བུད་མེད་རྣམས་རིམ་པ་གསུམ་དུ་བསྒྲིགས་ནས་བཀྲ་ཤིས་གླུ་དང་བཅས་ཏེ་བསུ་བའི་ལུགས[81]འདི་ནི་བོད་རང་གི་སྲོལ་རྒྱུན་ཤིག་ཏུ་ངེས་པས། ཆོ་ག་འདི་ལྟ་བུ་ཞིག་ལ་འང་བོད་རང་གི་སྲོལ་རྒྱུན་རྨང་གཞི་བྱས་ཐོག་རྒྱ་གར་བའི་རིགས་བཞིའི་ཤན་ཞུགས་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་བོ། ། དེ་བཞིན་དུ། གཏམ་རྒྱུད་འདིར་བྱུང་བའི་ཤིང་རྟའི་འཁོར་ལོ་དང་གླང་པོ་ཆེ། བཙུན་མོ་འཚོལ་བའི་གཏམ་རྒྱུད། ས་ལ་རྒྱལ་པོར་ཕྱུངས་པ་སོགས་ཀྱང་རྒྱ་གར་གྱི་རྒྱལ་ཕྲན་ལམ་ལུགས་ལ་སྦྱར་བའི་གཏམ་རྒྱུད་ཙམ་མོ། ། གཉིས་པ་བོན་ལུགས་ཀྱི་ཆོ་གའི་སྐོར་ནི། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་གཉེན་སྒྲིག་གི་སྲོལ་དེ་ནི་འཇིག་རྟེན་པ་རང་གི་བྱ་ལས་ཁོ་ནའི་ཁོངས་གཏོགས་ཤིག་ཡིན་པར་བརྟེན་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ནང་དེ་དང་འབྲེལ་བའི་རྩ་བའི་གཞུང་ལུགས་ཅི་ཡང་མེད་ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན། དམངས་ཁྲོད་བོན་གྱི་ཆོ་ག་ནི་གཉེན་སྒྲིག་ཆོ་གའི་རྨང་གཞི་དང་། གཏམ་རྒྱུད་འདིའི་ནང་དུའང་དེའི་སྐོར་མང་དུ་བྱུང་ཡོད་པ་གོང་དུ་བཤད་པ་བཞིན་དང་། བོད་ཀྱི་མི་ཆོས་བསམ་བློའི་ཆ་ནས་ཀྱང་གོང་གི“གཉེན་ཟླ་འདེམ་ཚུལ”ཞེས་པ་སོགས་ཀྱིས་མཚོན་ནུས་སོ། །

 གཉིས། ཆོས་ལུགས་ཆོ་གའི་སྐོར།

གཏམ་རྒྱུད་འདིའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཆོ་གའི་སྐོར་ཀྱང་ཕྱོགས་གསུམ་གྱི་སྒོ་ནས་བཤད་ཆོག་སྟེ། དང་པོ་ནི་གནའ་རབས་ཆོ་གའི་སྣ་མང་རང་བཞིན་དང་གཉིས་པ་ནི་སྲིད་པའི་བོན་གྱི་ཆོ་ག་ནི་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་རྨང་གཞིར་གྱུར་ཚུལ། གསུམ་པ་ནི་ཐུབ་བསྟན་ལ་བོན་གྱི་ཆོ་གའི་ཤན་ཐེབས་ཚུལ་བཅས་སོ། ། ཆོས་ལུགས་རིག་པའི་གཞུང་གི་ཆོ་ག་ནི་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་དང་ཡིད་ཀྱི་མྱོང་བ་གང་ཞིག་གི་ཕྱིའི་རྣམ་པའི་མངོན་སྟངས་ཤིག་ལ་བྱ་སྟེ། དད་ལྡན་པས་རང་ཉིད་དང་ཆོས་བྱེད་མི་སྣ་གང་རུང་བརྒྱུད་ནས་རང་བྱུང་ལས་འདས་པའི་ནུས་པ་ལྐོག་གྱུར་དེ་ལ་འབྲེལ་འདྲིས་བྱེད་པའི་བྱ་སྤྱོད་དེར་ངོས་འཛིན། གནའ་བོའི་དུས་སུ་འཇིག་རྟེན་གྱི་བྱ་དངོས་གང་ལ་ཡང་རང་བྱུང་ལས་འདས་པའི་ནུས་པ་ལྐོག་གྱུར་བ་ཞིག་ཡོད་པར་འདོད་པས། དེར་མཐུན་གྱི་ཆོས་ལུགས་ཆོ་གའང་མང་དུ་སྤེལ་བ་ཡིན། གཉེན་སྲོལ་གཏམ་རྒྱུད་འདི་ལས་ཀྱང་དང་པོ་བག་མ་སློང་བ་དང་བར་དུ་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཆོ་ག་དངོས་སྤེལ་བ། ཐ་མར་ཁྱིམ་དུ་བསུས་པ་ཚུན་དུ་ཆོ་ག་སྣ་མང་སྤེལ་ཡོད་སྟེ། གཡང་དང་འབྲེལ་བའི་ཆོ་ག་གཅིག་པུ་ལ་མཚོན་ན། བག་གསར་ཕྱོགས་ཀྱིས་གཡང་འགོག་པ་དང་མག་གསར་ཕྱོགས་ཀྱིས་གཡང་འགུག་པ་ལྟ་བུ་སོགས་གནའ་བོའི་ཆོས་ལུགས་ཆོ་གའི་སྣ་མང་རང་བཞིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་མངོན་འདུག། གཡུང་དྲུང་བོན་ལུགས་སུ་བོན་ནི་སྲིད་པའི་སྲིད་པའི་བོན་དང་གཡུང་དྲུང་བོན་གཉིས་སུ་དབྱེ་ཞིང་དེ་ཡང་སྔ་མའི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་དུ་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་མི་བོས་འཕྲི་སྣོན་བཅོས་གསུམ་གྱིས་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྲོལ་ཕྱེས་པར་འདོད་པ་བཞིན། འདིའི་སྐབས་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་གས་གནད་འདི་ལེགས་པར་བཀྲལ་ཡོད་སྟེ། རྣམ་ཐར་རང་གི་གྲུབ་ཆའི་ཆ་ནས་སྲིད་པའི་བོན་གྱི་ཆོ་ག་གང་མང་ཞིག་འདུས་ཤིང་། ཆོ་ག་དངོས་ནི་སྲིད་པའི་བོན་ལ་གཏོགས་ནའང་ནང་དོན་ནི་གཡུང་དྲུང་བོན་ལ་སྦྱར་བ་སོགས་ཤེས་ཐུབ། ཀོང་སྤྲུལ་ཚང་གིས《བག་མ་ལ་དགེ་བའི་ལས་ཕྲན་བདུན་གྱི་ཆོ་ག་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་བསྐྱེད》རྩོམ་སྐབས་སུ“ཡིག་རྙིང་ཕལ་ཆེར་གྲོང་སྔགས་པ་མི་མཁས་པས་བཅོས་པས་ཚུལ་དང་མི་མཐུན་པ་སྣང”[82]ཞེས་པ་བཞིན། དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་སྲོལ་ལུགས་དང་ཡང་ན་ཡིག་རྙིང་གང་རུང་ལ་སྒོ་བསྟུན་ཡོད་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ་ཞིང་། དེ་ཡང་བོན་ལུགས་ཀྱི་ཡིག་ཆ《སྣ་བོན་ལེའུ་བཅུ་གསུམ》དང་ཡོངས་སུ་མཐུན་ལ། སྣ་བོན་ནི“སྔགས་འཆང”ཞེས་བསྒྱུར་བ་དང་། 《ལྷོ་བྲག་ཆོས་འབྱུང》དུ“བླ་བོན”ཞེས་སྦྱར་བ། ནམ་མཁའ་ནོར་བུས“བག་བླ”ཞེས་བྲིས་པ་སོགས་དང་། ཆོ་གའི་ངོས་ནས་བོན་གྱི་ནང་དོན་རྣམས་ཆོས་དང་མཐུན་པར་སྦྱར་ནས་བྲིས་པ་སོགས་ནི། “བོན་གྱི་ཤན་ཤིན་ཏུ་ཉུང་བའི་དགེ་ལུགས་པས་ཀྱང་མདོས་ཀྱི་ཆོ་ག་འདི་ཡོངས་ཁྱབ་ཏུ་བེད་སྤྱོད་གཏོང”[83]ཞེས་དང་། རྒྱ་ཡེ་བཀྲ་བྷོས“ཡུལ་ཆོས་ཀྱི་རྣམ་པའི་ཆོ་ག་སོགས་ནི་ཕན་ཚུན་ལ་འདྲེས་པ་ཡོད”[84]ཞེས་པ་བཞིན། མིང་འདོགས་དང་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བ་ལས་ཆོ་གའི་ངོས་ནས་བོན་གྱི་ལུགས་རྣམས་ཆོས་ཀྱིས་དང་ལེན་བྱས་པ་ནི་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་ག་འདི་ལས་ཀྱང་ཡོངས་སུ་རྟོགས་སོ། །

མཇུག་སྡུད་པ།

《མདོ་གཟེར་མིག》ནི་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་དུས་མགོ་རུ་བརྩམས་གྲུབ་ཟིན་པས་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཚང་ལས་གཉེན་སྲོལ་སྐོར་འཁོད་པའི་ཡིག་ཆ་སྔ་གྲས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་དང་དེའི་སྔོན་གང་རུང་གི་སྤྱི་ཚོགས་རིག་གནས་ལ་དཔྱོད་དཔྱད་གཞི་རིན་ཐང་བྲལ་བ་ཞིག་ཡིན། རྣམ་ཐར་འདི་བོན་གྱི་རིག་གནས་བསྐྱར་སྒྲིག་བྱེད་པའི་དམིགས་བསལ་གྱི་དུས་སྐབས་སུ་བྱུང་བ་ཡིན་པས། འདི་ལ་རྒྱ་གར་པའི་རྩོམ་རིག་གི་ཤན་ཐེབས་ཡོད་ལ་བོད་རང་གི་མི་ཆོས་བསམ་བློའི་ལྟ་བ་རྒྱས་བཏབ་ཅིང་། སྲིད་པའི་བོན་གྱི་ཆོ་ག་རྒྱུད་འཛིན་བྱས་ཡོད་པའི་གཡུང་དྲུང་བོན་ལུགས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ཞིག་ཡིན་པ་ནི་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་གའི་གཏམ་རྒྱུད་འདི་ལས་མངོན་ཡོད་པས། བྱེ་བྲག་འདིས་སྤྱི་ཡི་ཆོས་ཉིད་ཀྱང་མཚོན་ནུས་སོ། །《སྣ་བོན་ལེའུ་བཅུ་གསུམ》ལས། “སྔོན་གྱི་བསྐལ་བ་དང་པོ་ལ། །གྲོང་ཁྱེར་ཆེན་པོ་ལང་ལིང་ལ། །བུ་མོ་དེ་ནི་རྒྱལ་བཞེད་མ། །རྒྱལ་བོན་ཐོད་དཀར་ཁབ་ཏུ་བཞེས། །གཙང་གཤེན་བོན་པོ་ཡིས། །བག་མ་ལྷ་ལ་འདོགས། །ཕྱ་འགུག་གཡང་འགུག་བྱས། །” ཞེས་འབྱུང་བ་ལྟར།  རྣམ་ཐར་ཁྲོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱིས་དམངས་ཁྲོད་ལ་ཐེབས་པའི་ཤན་ཀྱང་རྟོགས་ནུས། མདོར་ན། 《མདོ་གཟེར་མིག》ཁྲོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་ཆོ་གའི་གཏམ་རྒྱུད་ལ་གནའ་རབས་བོད་ཀྱི་ཐུན་མིན་དམངས་སྲོལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་འཛོམས་སོ། །

དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ། 

[①]  དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་མཛད། 《རྒྱལ་ཁམས་རིག་པས་བསྐོར་བའི་གཏམ་རྒྱུད་གསེར་གྱི་ཐང་མ》 [M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019ལོའི་ཟླ8པའི་པར་གཞི། P:152

[②] སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ལ་ཡོངས་གྲགས་པའི་རྣམ་ཐར་རྒྱས་འབྲིང་བསྡུས་གསུམ་ཡོད་དེ། བསྡུས་པ《མདོ་འདུས》དང་འབྲིང་བ《མདོ་གཟེར་མིག》 རྒྱས་པ《མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད》དོ། །རིག་གཞུང་པའི་སྡེ་ནས་རིམ་བཞིན་དུ་དུས་རབས་བཅུ་པ་དང་བཅུ་གཅིག་པ། བཅུ་བཞི་པའི་སྐབས་སུ་བྱུང་བར་འདོད་དོ། །

[③] དྲང་རྗེ་བཙུན་པ་གསེར་མིག་གིས་གཏེར་ནས་བཏོན། 《མདོ་གཟེར་མིག》 ཁྲི་བསོད་བསྟན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ》（དེབ་གཉིས་པ）[G] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018ལོའི་ཟླ7པའི་པར་གཞི། p:630

[④] དྲང་རྗེ་བཙུན་པ་གསེར་མིག་གིས་གཏེར་ནས་བཏོན། 《མདོ་གཟེར་མིག》 ཁྲི་བསོད་བསྟན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ》（དེབ་གཉིས་པ）[G] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018ལོའི་ཟླ7པའི་པར་གཞི། P:631

[⑤] བོན་ལུགས་ཀྱི་གཏེར་མའི་རིགས་ལ་གཏེར་འདོན་ས་མི་གཅིག་པའི་ཆ་ནས། ལྷོ་གཏེར་དང་དབུས་གཏེར། བྱང་གཏེར། ཁམས་གཏེར། གཏེར་གསར་བཅས་སུ་དབྱེ་སྲོལ་ཡོད།

[⑥]《མདོ་གཟེར་མིག》གཏེར་ནས་དྲངས་པའི་ལོ་རྒྱུས་གཏམ་རྒྱུད་ནི་མཁས་དབང་སྒ་སྟོན་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱལ་མཚན་གྱི《གཏེར་གྱི་ཁ་བྱང》དང་སྤ་སྟོན་བསྟན་རྒྱལ་བཟང་པོའི《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་སྒྲོན》སོགས་སུ་གསལ་བས་འདིར་རྒྱས་པར་མི་སྤྲོའོ། །(སྒ་སྟོན་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས། 《གཏེར་གྱི་ཁ་བྱང》《མཁས་དབང་སྒ་སྟོན་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱལ་མཚན་གྱི་གསུང་འབུམ(གསུང་དུམ་ལེའུ་ཕྲན་སྐོར)》[G] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019ལོའི་ཟླ6པའི་པར་གཞི། P:97-102)

[⑦] 《མདོ་གཟེར་མིག》གི་པར་གཞི་མི་འདྲ་བ་ལས་འཇར་མན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་པོ་ལིན་རྒྱལ་གཞུང་དཔེ་མཛོད་ཁང（德国柏林国立图书馆）དུ་ཉར་བའི་པར་གཞིའི་ཡི་གེ་དང་ཤོག་བུ། བརྡ་སྤྲོད། མཛད་བྱང་། དབུ་ཞབས་ཀྱི་ལྷ་སྐུ་སོགས་གང་གི་ཆ་ནས་དཔྱད་ཀྱང་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་དང་ཡང་ན་དེའི་སྔོན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་འཛོམས་པས། རྣམ་ཐར་འདིའང་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་དང་དེའི་སྔོན་དུ་བྱུང་བར་ངོས་བཟུང་ཆོག་ལ། བོན་གྱི་མཁས་པ་ཆེན་པོ་མེ་སྟོན་ཤེས་རབ་འོད་ཟེར（1058-1132）གྱིས་རྣམ་ཐར་འདི་ལ་ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་དུ་“མདོ”ཞེས་བཏགས་ནས་ལུང་གང་མང་དྲངས་ཡོད་པས་ཀྱང་དུས་སྐབས་བཅུ་གཅིག་པའི་སྔོན་དུ་བརྩམས་ཟིན་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ་ལོ། །

[⑧] རྒྱལ་བོན་ཐོད་དཀར་བྱ་བ་ནི་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་མི་བོའི་ཡབ་ལ་ངོས་འཛིན།

[⑨] རྣམ་ཐར་འདིར་རྒྱལ་བོན་ཐོད་དཀར་དང་གཉེན་མ་སྒྲིག་པའི་སྔོན་གྱི་མིང་མི་གསལ།

[⑩] སྤྱིར་བོན་ཞེས་པ་ཚིག་གི་བབ་དང་བསྟུན་ནས་མིང་ཚིག་དང་བྱ་ཚིག་གང་རུང་ལ་འཇུག་པའི་གནས་སྐབས་ཡོད་ཅིང་། ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་ཆ་གཅིག་པུ་ན་བཤད་པ་དང་ཉན་པ། གསོལ་བ། ཐོས་པ། བྱིན་པ་སོགས་ཀྱི་དོན་དང་ལྡན། ཆོས་ལུགས་ལ་འཇུག་པ་ནི་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བོན་གྱི་ཡིག་ཆ《སྲིད་པ་སྤྱི་སྐོང་སྣང་སྲིད་སྤྱི་མདོས》སོགས་གཞིར་བཟུང་ན་བཟླ་བའམ་གྱེར་བ་སྟེ། སྔགས་དང་བསྟོད་ཚིག། བསྐང་གསོལ་སོགས་ཡང་ཡང་བཏོན་ཏེ་དེ་འབྲེལ་གྱི་ཆོ་ག་སྤེལ་བའི“ཆོས་ལུགས”ལ་གོ། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་དུ་གནའ་བོའི་དུས་སུ་ཆོ་ག་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་སྤེལ་བའི་བྱེད་སྒོ་ལ“བོན”དང་སྤེལ་མཁན་གྱི་བྱེད་པོ་ལ“བོན་པོ”ཞེས་སྦྱར་ཡོད། འདིར“ཆེད་ལས་ཅན་གྱི་བོན་པོ”ཞེས་པ་ནི། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དང《དགའ་ཐང་འབུམ་པ་ཆེའི་བོན་གྱི་ཡིག་རྙིང》《མདོ་གཟེར་མིག》《མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད》སོགས་གཞིར་བཟུང་ན། གནའ་བོའི་དུས་ཀྱི་ཆོ་ག་དེ་དག་གི་ངོ་བོ་ཕལ་ཆེར་མཚུངས་ནའང་། ཆོ་ག་སྤེལ་མཁན་གྱི་མི་དང་གོ་རིམ། རྣམ་པ། བྱེད་ནུས་སོགས་གཅིག་མཚུངས་མིན་སྟེ། མོ་འདེབས་པའི་མོ་བོན། ཕྱྭ་གཡང་འགུག་པའི་ཕྱྭ་བོན། སྐར་རྩིས་ལ་བརྟག་པའི་སྐར་བོན། འདུར་ལས་བྱེད་པའི་དུར་བོན། སྲི་གཅོད་ལ་མཁས་པའི་རྫི་བོན་སོགས་བོན་རིགས་མི་འདྲ་བའི་སྤྱི་མིང་དུ་བོན་ཞེས་བཏགས་ཤིང་། དེ་དག་ཀྱང་རང་རང་གི་ཆེད་ལས་ལྟ་བུར་གྱུར་བ་ལས་ཆོ་ག་མང་པོ་སྤེལ་བ་ཞིག་ཀྱང་མ་ཡིན་ནོ། །དཔེར་ན། ནམ་མཁའི་ནོར་བུས་བརྩམས། 《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད》 [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996ལོའི་ཟླ5པ། P:152-153བར་དུ་གསལ་བའི་བོན་པོའི་རིགས་མི་འདྲ་བ་བཞིན་དུ། འདིའི་སྐབས་ཀྱི“སྣ་གཅོག་པའི་བོན་པོ”ཞེས་པའང་སྣ་འདྲེ་འདུལ་བའམ་གཉེན་སྒྲིག་ཆོ་ག་ཆེད་དུ་གཉེར་བའི“ཆེད་ལས་ཅན་གྱི་བོན་པོ”ཡིན་ཞེས་པའོ། །

[11] གཙང་གཤེན་བསྟན་སྔགས་བོན་པོས་བརྩམས། 《སྣ་བོན་ལེའུ་བཅུ་གསུམ》 ནག་ཆུ་ས་གནས་སྲིད་གྲོས་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་ཡིག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 《གཉེན་བཤད་སྲིད་པ་རྒན་པོའི་སྐྱིད་གླུ》（འདོན་ཐེངས་བཅུ་བདུན་པ）[G] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ11པ། P:318

[12] ཁ་སྒང་བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་གིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། 《ཚིག་མཛོད-བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་སྐོར》[Z] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019ལོའི་ཟླ11པའི་པར་གཞི། P:231

[13] དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་རྩོམ་སྒྲིག་མཛད། 《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ》[Z] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014ལོའི་ཟླ1པའི་པར་གཞི། P:1255

[14] གཙང་གཤེན་བསྟན་སྔགས་བོན་པོས་བརྩམས། 《སྣ་བོན་ལེའུ་བཅུ་གསུམ》 ནག་ཆུ་ས་གནས་སྲིད་གྲོས་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་ཡིག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 《གཉེན་བཤད་སྲིད་པ་རྒན་པོའི་སྐྱིད་གླུ》（འདོན་ཐེངས་བཅུ་བདུན་པ）[G] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ11པ། P:315

[15] ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། 《བག་མ་ལ་དགེ་བའི་ལས་ཕྲན་བདུན་གྱི་ཆོ་ག་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་སྐྱེད》 དཔལ་སྤུངས་ཤིང་པར་མ། P:2

[16]ཆོ་ག་འདིའི་སྐོར་ཞིབ་ཏུ་གཙང་གཤེན་བསྟན་སྔགས་བོན་པོ་བྱས་བས་བརྩམས་པ་གྲགས་པའི《སྣ་བོན་ལེའུ་བཅུ་གསུམ》དང་ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས་པའི《བག་མ་ལ་དགེ་བའི་ལས་ཕྲན་བདུན་གྱི་ཆོ་ག་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་སྐྱེད》གཉིས་ལ་གཟིགས་པར་འཚལ། སྔ་མས་བོན་དང་ཕྱི་མས་བན་གྱི་ཆོ་ག་ལ་སྦྱར་བ་ཤུགས་ཆེ་སྙམ་མོ། །

[17] ནམ་མཁའི་ནོར་བུས་བརྩམས། 《བྱང་འབྲོག་གི་ལམ་ཡིག》《ནམ་མཁའི་ནོར་བུའི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》 [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1994ལོའི་ཟླ12པའི་པར་གཞི། P:186

[18] བོན་གྱི་གཉེན་སྲོལ་ཡིག་ཆའི་ཁྲོད་དུ“སྣ་འདྲེ”དང་ཆོས་ཀྱི་ཡིག་ཆའི་ཁྲོད་དུ“བག་འདྲེ”ཞེས་འབྱུང་ངོ་། །

[19] དྲང་རྗེ་བཙུན་པ་གསེར་མིག་གིས་གཏེར་ནས་བཏོན། 《མདོ་གཟེར་མིག》 ཁྲི་བསོད་བསྟན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ》（དེབ་གཉིས་པ）[G] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018ལོའི་ཟླ7པའི་པར་གཞི། P:127

[20] དྲང་རྗེ་བཙུན་པ་གསེར་མིག་གིས་གཏེར་ནས་བཏོན། 《མདོ་གཟེར་མིག》 ཁྲི་བསོད་བསྟན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ》（དེབ་གཉིས་པ）[G] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018ལོའི་ཟླ7པའི་པར་གཞི། P:130

[21] ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། 《བག་མ་ལ་དགེ་བའི་ལས་ཕྲན་བདུན་གྱི་ཆོ་ག་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་སྐྱེད》 དཔལ་སྤུངས་ཤིང་པར་མ། P:2

[22] རྡོ་དགོན་གསང་བདག་རྡོ་རྗེ་དང་དགའ་བ་པ་སངས་ཀྱིས་བརྩམས། 《བོད་ཀྱི་ཡུལ་སྲོལ་རྣམ་བཤད》 [M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོའི་ཟླ9པའི་པར་གཞི། P:97

[23] སྤྲུལ་སྐུ་བློ་ལྡན་སྙིང་པོའི་སྙན་བརྒྱུད། 《མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད》（པོད་དྲུག་པ）[M]  ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018ལོའི་ཟླ7པའི་པར་གཞི། P:484

[24] སྤྲུལ་སྐུ་བློ་ལྡན་སྙིང་པོའི་སྙན་བརྒྱུད། 《མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད》（པོད་དྲུག་པ）[M]  ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018ལོའི་ཟླ7པའི་པར་གཞི། P:496

[25] སྤྲུལ་སྐུ་བློ་ལྡན་སྙིང་པོའི་སྙན་བརྒྱུད། 《མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད》（པོད་བདུན་པ）[M]  ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018ལོའི་ཟླ7པའི་པར་གཞི། P:99

[26] Edited by Samten G.Karmay and Yasuhiko Nagano: མིང་སྲིང་དཔལ་བགོས་དང་ལྷ་འདོག་བཅས་བཞུགས། Contain in:The Call of the Blue Cuckoo-An Anthology of Nine Bonpo Texts on Myths and Rituals,Bon Studies 6,Osaka:National Museum of Ethnology,2002,P:225

[27] དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་བརྩམས། 《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》 (སྟོད་ཆ) [M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014ལོའི་ཟླ11པའི་པར་གཞི། P:173

[28] ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། 《བག་མ་ལ་དགེ་བའི་ལས་ཕྲན་བདུན་གྱི་ཆོ་ག་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་སྐྱེད》 དཔལ་སྤུངས་ཤིང་པར་མ། P:1、2

[29] འབའ་སྟོད་ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེས་བརྩམས།《བོད་ཀྱི་མདའི་རིག་གནས་ལ་དཔྱད་པ་བློ་གསལ་གཞོན་ནུའི་དགའ་སྟོན》[M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014ལོའི་ཟླ8པའི་པར་གཞི། P:72

[30] གཅན་ཚ་བཀྲ་བྷོས་བརྩམས། 《དམངས་སྲོལ་རིག་པའི་སྤྱི་དོན》[M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2020ལོའི་ཟླ9པའི་པར་གཞི། P:249

[31] ཁོ་ཚོས་བཤད་པའི་སྟོན་པ་ནི་གཤེན་རབ་དང་བོན་པོ་ལ་གོ།

[32] 杨福泉著：《东巴教通论》 [M] 北京：中华书局，2012年3月版，P:471-472

[33] 阿旺嘉措著：《甘南苯教历史与文化》 [M] 北京：中国藏学出版社，2013年8月版，P:105、188

[34] དྲང་རྗེ་བཙུན་པ་གསེར་མིག་གིས་གཏེར་ནས་བཏོན། 《མདོ་གཟེར་མིག》 ཁྲི་བསོད་བསྟན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ》（དེབ་གཉིས་པ）[G] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018ལོའི་ཟླ7པའི་པར་གཞི། P:124

[35] གཅན་ཚ་བཀྲ་བྷོས་བརྩམས། 《དམངས་སྲོལ་རིག་པའི་སྤྱི་དོན》[M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2020ལོའི་ཟླ9པའི་པར་གཞི། P:259

[36] 同美著：《象雄文明研究》 [M] 成都：四川民族出版社，2018年10月版，P:157

[37] [ཉི་ཧོང]ཧི་རོ་ཤི་ཨེ་ཤིད་ཀྱིས་བརྩམས། 《བོན་པོ་དང་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དང་ཧིན་དྷུ་ཆོས་ལུགས་བཅས་ཀྱི་འཁོར་བའི་ཆོ་གའི་སྐོར་ཀྱི་དཔྱད་བསྡུར》 དོན་གྲུབ་ལྷ་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར་བའི《བོན་ཞིབ་འཇུག་གི་སྐྱ་རེངས་གསར་པ།—ཕྱི་གླིང་པས་བོན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་བདམས་བསྒྱུར》ཞེས་པར་གསལ། [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2005ལོའི་ཟླ8པའི་པར་གཞི། P:288

[38] ནམ་མཁའི་ནོར་བུས་བརྩམས། 《སྒྲུང་ལྡེའུ་བོན་གསུམ་གྱི་གཏམ》《ནམ་མཁའི་ནོར་བུའི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》[M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1994ལོའི་ཟླ12པའི་པར་གཞི། P:333

[39] ནམ་མཁའི་ནོར་བུས་བརྩམས། 《བྱང་འབྲོག་གི་ལམ་ཡིག》《ནམ་མཁའི་ནོར་བུའི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》 [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1994ལོའི་ཟླ12པའི་པར་གཞི། P:187

[40] དབྱིན་བཀྲ་ཤིས་ཕུན་ཚོགས། 《འབྲུག་ཆུའི་བོད་རིགས་ཀྱི་ཡུལ་སྲོལ་གཉེན་སྒྲིག་སྐོར་བཤད་པ》 ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག [J] 2008ལོའི་དེབ་བཞི་བ། “འབྲུག་ཆུ་ནི་བོད་རིགས་ལས་རུས་མ་འཆོལ་བའི་ས་ཆ་ཞིག་ཡིན་པས་མག་པ་བུ་མོའི་ཁྱིམ་དུ་སོང་རྗེས་ངེས་པར་དུ་རུས་བསྒྱུར་ནས་མོ་ཚང་གི་རུས་ཀྱི་རྗེས་སུ་འབྲང་དགོས་པ་མ་ཟད། སྐྱེས་པའི་བུ་ཚའི་རུས་ཀྱང་ཨ་མའི་རྗེས་སུ་འབྲང་དགོས”ཞེས་འབྱུང་། 《བོད་ལ་གློག་གི་འོད་སྣང་སྦྱིན་མཁན་བྱང་ངོས་པ་རིག་འཛིན་རྡོ་རྗེ》ཞེས་པ་རུ། “དང་ཐོག་མཚན་ལ་རིན་སྒང་རིག་འཛིན་རྡོ་རྗེ་ཟེར་ཞིང་། རྗེས་སུ་སྒེར་བྱང་ངོས་པའི་ཁྱིམ་ཚང་དུ་མག་པར་ཕེབས་རྗེས། བྱང་ངོས་པ་རིག་འཛིན་རྡོ་རྗེ་ཞེས་མཚན་བསྒྱུར།”ཞེས་འབྱུང་།

[41] མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས། བདེ་ཁང་བསོད་ནམས་ཆོས་རྒྱལ་གྱིས་དབྱིན་ཡིག་ནས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར།  《བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་། གྲུབ་མཐའ་ཆོ་ག་དང་གཏམ་རྒྱུད་སྐོར་རགས་ཙམ་གླེང་བ》 《མདའ་དང་འཕང》（སྟོད་ཆ）[G] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2020ལོའི་ཟླ9པའི་པར་གཞི། P:313

[42] ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། 《བག་མ་ལ་དགེ་བའི་ལས་ཕྲན་བདུན་གྱི་ཆོ་ག་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་སྐྱེད》 དཔལ་སྤུངས་ཤིང་པར་མ། P:1

[43] Edited by Samten G.Karmay and Yasuhiko Nagano:མིང་སྲིང་དཔལ་བགོས་དང་ལྷ་འདོག་བཅས་བཞུགས། Contain in:The Call of the Blue Cuckoo-An Anthology of Nine Bonpo Texts on Myths and Rituals,Bon Studies 6,Osaka:National Museum of Ethnology,2002,P:217-247

[44] མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས། བདེ་ཁང་བསོད་ནམས་ཆོས་རྒྱལ་གྱིས་དབྱིན་ཡིག་ནས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར།  《བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་། གྲུབ་མཐའ་ཆོ་ག་དང་གཏམ་རྒྱུད་སྐོར་རགས་ཙམ་གླེང་བ》 《མདའ་དང་འཕང》（སྟོད་ཆ）[G] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2020ལོའི་ཟླ9པའི་པར་གཞི། P:313-352

[45] གཙང་གཤེན་བསྟན་སྔགས་བོན་པོས་བརྩམས། 《སྣ་བོན་ལེའུ་བཅུ་གསུམ》 ནག་ཆུ་ས་གནས་སྲིད་གྲོས་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་ཡིག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 《གཉེན་བཤད་སྲིད་པ་རྒན་པོའི་སྐྱིད་གླུ》（འདོན་ཐེངས་བཅུ་བདུན་པ）[G] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ11པ། P:312-322ལས། མིང་སྲིང་དཔལ་བགོས་ལ། ལྷ་མདའ་ལྷ་གཡུ་དབལ་བཤོས། དམུ་ཐག་དཔལ་ཤ་རྗེ་ངར། མིང་པོའི་ཕྱག་ཏུ་ཕུལ། ཕྱིར་བཞག་ཡར་བཞག་བྱས། འཕང་དང་འཕྲུལ་གྱིས་རེ་ཤེལ་གཟི་མཆོང་གཡུ་ཐག་འབྲང་རྒྱས་ཞལ་དཀར་བྱུར་ཤ་ཏྲེ་ལོང་། བུ་མོའི་རྫོངས་རྫས་ཡིན། དེ་ནས་གྱེར་ལ་འདི་སྐད་དོ། །ཀྱེ། དེ་རིང་གནམ་ལ་སྐར་མ་བཟང་། །དེ་རིང་ས་ལ་དུས་ཚོད་བཟང་། །ད་ཙམ་གཤེན་བོན་ང་ཡི་ནི། །མིང་སྲིང་དཔལ་ཡང་བགོ། །དེ་རིང་གྲལ་དང་ལྕམ་དུ་འཚོགས། །དཔལ་མདའ་སྒྲོ་དཀར་འདི། །ཇོ་བོ་དྲལ་གྱི་ནོར། །དཔའ་བོའི་རྟེན་དུ་འཛུགས། །དཔལ་གྱི་ལྷ་བརྟན་མདའ། །མིང་པོའི་ཕྱག་ཏུ་འབུལ། །བཀྲ་ཤིས་མི་ལ་ཤིས། །ཁུ་ཡེ་གཡང་དུ་ལེན། །གསེར་འཕང་གཡུ་ལོ་འདི། །སྲིང་མོའི་ལྕམ་གྱི་ནོར། །མ་ལྷ་འཕྲུལ་གྱི་རྟེན། །སྲིང་མོའི་ཕྱག་ཏུ་ཕུལ། །ཞལ་དྲོ་ལྕམ་ལ་དྲོང་། །དབལ་བཤོས་ཟུར་གསུམ་འདི། །དཔའ་བོ་མཆེད་དགུའི་ཟས། །སྒྲ་བླ་གསོལ་བའི་ཟས། །མིང་པོའི་ཕྱག་ཏུ་འབུལ། །བཀྲ་ཤིས་མིང་ལ་ཤིས། །ཁུ་ཡེ་གཡང་དུ་ལེན། །འབྲང་རྒྱས་ཞལ་དཀར་འདི། །སྨོན་ལམ་གསོ་བའི་ཟས། །སྲིང་མོའི་ཕྱག་ཏུ་ཕུལ། །ཞལ་དྲོ་སྲིང་ལ་དྲོང་། །ལྷ་ཐག་དཀར་པོ་འདི། །རྨང་སྒྲོ་སྨུག་པོ་འདི། །ཕོ་ལྷ་སྒྲ་ལྷ་དང་། །མི་ཕྱྭ་ཕྱུགས་གཡང་ཡོད། །མིང་པོའི་ཕྱག་ཏུ་ཕུལ། །བཀྲ་ཤིས་མི་ལ་ཤིས། །ཁུ་ཡེ་གཡང་དུ་ལེན། །འཕྲུལ་གྱི་རེ་བྲིད་འདི། །སྲིང་མི་ལྕམ་གྱི་ནོར། །སྲིང་མོའི་ཕྱག་ཏུ་ཕུལ། །ཞལ་དྲོ་ལྕམ་ལ་དྲོ། །མ་ལྷ་མུ་མན་རྟེན། །ཕྱ་གཡུ་འོད་དཀར་དང་། །གཉན་གཡུ་མདོག་བཟང་འདི། །མིའི་བླ་གཡུ་དང་། །གཡོང་གཡུ་གསལ་བ་འདི། །མིང་པོའི་ཕྱག་ཏུ་ཕུལ། །བཀྲ་ཤིས་མིང་ལ་ཤིས། །ཁུ་ཡེ་གཡང་དུ་ལེན། །སྨན་མཆོང་ལྡ་ལྡིང་དང་། །འཕྲུལ་གཟི་ཟ་འོག་འདི། །སྲིང་མོའི་ཕྱག་ཏུ་ཕུལ། །ཞལ་དྲོ་སྲིང་ལ་དྲོ། །གཡང་ཐག་དཀར་པོ་འདི། །ལྷའི་དཔལ་ཐག་ཡིན། །ཕྱུགས་ཀྱི་གཡང་ཐག་ལེགས། །མི་ཡི་ཚེ་ཐག་ལེགས། །མིང་པོའི་ཕྱག་ཏུ་ཕུལ། །བཀྲ་ཤིས་མིང་ལ་ཤིས། །ཁུ་ཡེ་གཡང་དུ་ལེན། །གཡུ་ཐག་སྔོན་པོ་འདི། །སྲིང་མོ་ལྕམ་གྱི་ནོར། །ལྕམ་གྱི་ཕྱག་ཏུ་ཕུལ། །ཞལ་དྲོ་ལྕམ་ལ་དྲོ། །དཔལ་ཤ་རྗེ་ངར་འདི། །ལྷ་མོའི་གསོལ་ཟས་ཡིན། །དྲལ་གྱི་ཕྱག་ཏུ་ཕུལ། །བཀྲ་ཤིས་མིང་ལ་ཤིས། །ཁུ་ཡེ་གཡང་དུ་ལེན། །བྱུར་ཤ་ཏྲེ་ལོང་འདི། །སྲིང་མོའི་བྱུར་ཕུད་ཅིག །ང་མིང་སྲིང་དཔལ་བགོས་ལགས། །མིང་པོའི་ཕྱ་དཔལ་ཅིག །ཕྱ་མིའི་ཡུལ་ནས་གཡང་མ་འགྲོ་ཞིག །ཞེས་པའོ། །

[46] 《ལྷ་འདོགས་དང་དཔལ་བགོས་གཉིས་བཞུགས་སོ》《ཚངས་པ་ལྷ་ཡི་ཡོ་བཅོས་རྒྱས་པ》 [G] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018ལོའི་ཟླ10པ། P:308-324

[47] ཀྲང་དབྱི་སུན་གྱིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས།  《བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ》 （སྨད་ཆ）[Z] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1993ལོའི་ཟླ5པའི་པར་གཞི། P:1916

[48] དམངས་ཁྲོད་དུ་བག་གསར་གནས་ལ་འགྲོ་ཁར་རང་གི་ཨ་མས་བུ་མོའི་གཅེས་མིང་གིས་བོས་ཏེ། “གཡང་ཞིག་ཡོད་ན་ཁྱིམ་ནས་ཞོག། སྐྱིད་ཅིག་ཡོད་ན་རང་གིས་འཁྱེར”ཞེས་ཁྱིམ་གྱི་གཡང་ཤོར་བ་འགོག་པའི་ཆོ་ག་ཡོད།

[49] གཙང་གཤེན་བསྟན་སྔགས་བོན་པོས་བརྩམས། 《སྣ་བོན་ལེའུ་བཅུ་གསུམ》 ནག་ཆུ་ས་གནས་སྲིད་གྲོས་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་ཡིག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 《གཉེན་བཤད་སྲིད་པ་རྒན་པོའི་སྐྱིད་གླུ》（འདོན་ཐེངས་བཅུ་བདུན་པ）[G] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ11པ། P:314ལས། གཡང་ལེན་པ་ལ་འདི་སྐད་དོ། །ཀྱེ། ཕྱ་གཡང་ཐམས་ཅད་ཚུར་ལ་ཤོག །བུ་མོའི་དེ་ནི་ཕར་རྫོངས་སོ། །ཕོ་ལྷ་གཡང་ལྷ་ཚུར་ལ་ཤོག །བུ་མོ་དེ་ནི་ཕར་རྫོངས་སོ། །ནོར་ལྷ་གཡང་ལྷ་ཚུར་ལ་ཤོག །བུ་དེ་ནི་ཕར་རྫོངས་སོ། །གཉན་པོ་བྱུར་རྣམས་མ་ལུས་ཅིག །སྟོན་མོ་ཟ་ཁ་མ་གདང་ཞིག །བུ་མིང་སྲིང་སྒབ་ལ་མ་འཁྲི་ཅིག །གཡུ་ནོར་དར་ཟབ་རྒྱན་གྱིས་བརྒྱན། །རེ་བྲེད་གསེར་གཡུ་རྩི་བཟུང་ལ། །བུ་མོ་སླད་དུ་གཉེར། །ཕ་དང་མིང་གི་གཡང་། །མ་ཉམས་ཡར་དང་ཚུར་ལ་ཤོག །ཁུ་ཡེ་གཡང་དུ་ལེན། །དཔལ་གྱི་མི་སྲོག་འཚོ། །ཕྱའི་ཕྱུགས་གཡང་སྤེལ། །ཕྱ་སྒོར་སྒ་ར་ར། །གཡང་སྐོར་གྱི་ལི་ལི། །བཀྲ་ཤིས་ཁུ་ཡེ་གཡང་དུ་ལེན། །ཨ་ལ་ལ་ལྷ་རྒྱལ་ལོ། །ཞེས་པའོ། །

[50] ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། 《བག་མ་ལ་དགེ་བའི་ལས་ཕྲན་བདུན་གྱི་ཆོ་ག་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་སྐྱེད》 དཔལ་སྤུངས་ཤིང་པར་མ། P:9-10

[51] གཙང་གཤེན་བསྟན་སྔགས་བོན་པོས་བརྩམས། 《སྣ་བོན་ལེའུ་བཅུ་གསུམ》 ནག་ཆུ་ས་གནས་སྲིད་གྲོས་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་ཡིག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 《གཉེན་བཤད་སྲིད་པ་རྒན་པོའི་སྐྱིད་གླུ》（འདོན་ཐེངས་བཅུ་བདུན་པ）[G] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ11པ། P:317-319

[52] ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། 《བག་མ་ལ་དགེ་བའི་ལས་ཕྲན་བདུན་གྱི་ཆོ་ག་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་སྐྱེད》 དཔལ་སྤུངས་ཤིང་པར་མ། P:6-9

[53] སྤུ་དང་རིགས་སུ་ལྡན་བར་གཉེན་སྦྱར་ན་རྒྱུད་བཟང་། །གཞུང་བཟང་པོ་ལ་གཉེན་རྟགས་ན་སྲིད་བརྟན་། །གཉེན་ཕྱོགས་ཀྱི་སྐྱོན་ནི་ལྷ་འདྲེ་མྱི་གཙང་བའྀ་བུད་མེད་དབང་ཏང་བརྟག་ན་། །གཙུག་ལག་དང་སྤྲོད་མྱི་སྤྲོད་ཀྱང་དེར་འདུས་། །བཙན་ཕྱུག་ཆེས་ལ་གཉེན་བ་ནི་སྲིད་ཀྱི་དཀྲུགས་མོ་ལ་ཡོང་ལ་གནོད་པའི་རྩ་བའ་། །སྨད་རིམས་དབུལ་པོ་མྱི་ཅིག་དང་གཉེན་བ་ནི་སྒོར་ཕམ་ལ་ཡོངས་ཀྱི་ཟླ་མི་སྲོགས། །ན་ཅུངས་དམ་པ་ནི་ཡུན་དུ་འགྲོགས་ཐེབས་དུ་བདམ་ལ་། །

[54] ནུ་ན་རེ། །གཉེན་བྱ་ན་ཆི་ལྟར་བྱ། །ཕུ་ན་རེ། །མནའ་མ་བླངས་ན། །མནང་དང་འཛངས་བདམོ། །དེར་ཡང་མྱི་ལྡན་ན། །མནང་འདོམ་ཤིག །མག་པ་བདམ་དུ་ཡོད་ན། །འཛངས་ཕྱུག་གཉིས་དོམ་ཤིག །

[55] འབའ་སྟོད་ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེས་སྒྲིག་རྩོམ་བྱས། 《རིག་གནས་མིའི་རིགས་རིག་པའི་སྤྱི་དོན》[M] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2016ལོའི་ཟླ11པའི་པར་གཞི། P:249

[56] དྲང་རྗེ་བཙུན་པ་གསེར་མིག་གིས་གཏེར་ནས་བཏོན། 《མདོ་གཟེར་མིག》 ཁྲི་བསོད་བསྟན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ》（དེབ་གཉིས་པ）[G] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018ལོའི་ཟླ7པའི་པར་གཞི། P:125

[57] འབའ་སྟོད་ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེས་སྒྲིག་རྩོམ་བྱས། 《རིག་གནས་མིའི་རིགས་རིག་པའི་སྤྱི་དོན》[M] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2016ལོའི་ཟླ11པའི་པར་གཞི། P:257

[58] Edited by Samten G.Karmay and Yasuhiko Nagano:མིང་སྲིང་དཔལ་བགོས་དང་ལྷ་འདོག་བཅས་བཞུགས། Contain in:The Call of the Blue Cuckoo-An Anthology of Nine Bonpo Texts on Myths and Rituals,Bon Studies 6,Osaka:National Museum of Ethnology,2002,P:221

[59] དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་བརྩམས། 《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》 (སྟོད་ཆ) [M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014ལོའི་ཟླ11པའི་པར་གཞི། P:162-163ལས། “བལ་པོའི་རྗེ་ལ་སྐྱེས་དང་རིན་ཕུལ་ནས། །ལྷ་གཅིག་སློངས་པས་་་”ཞེས་དང་། “བལ་རྗེ་ལ་ཕྱག་རྟེན་དུ་གསེར་གྱི་དོང་ཙེ་སྟོང་། ཞུ་རྟེན་དུ་གསེར་ཕྱེ་བྲེ་གང་། རིན་དུ་མིའི་རིན་པོ་ཆེ་ལ་ལྷའི་རིན་པོ་ཆེའི་ཕྲ་བཏབ་པའི་དྲ་བ་གཅིག་རྣམས་འཁྱེར”ཞེས་འབྱུང་།

[60] “སྤྲང་པོའི་ཟས། བུ་མོའི་རིན།”ཞེས་པ་ལྟ་བུ།

[61] 陶立璠著：《民俗学》[M] 北京：学苑出版社，2003年9月版，P:267

[62] བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་སོགས་ནས། 《བོད་སྤྱི་བཤད》[M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2008ལོའི་ཟླ5པའི་པར་གཞི། P:475-476

[63] 丹珠昂奔著：《藏族文化发展史》[M] 北京：中央民族大学出版社，2013年3月版，P:131

[64] 魏强著：《藏族宗教民俗研究通论》[M] 北京：中央民族大学出版社，2016年5月版，P:96-100

[65] 张志刚著：《宗教学是什么》[M] 北京：北京大学出版社，2016年8月版，P:43

[66] སྒ་སྟོན་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས། 《གཏེར་གྱི་ཁ་བྱང》《མཁས་དབང་སྒ་སྟོན་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱལ་མཚན་གྱི་གསུང་འབུམ(གསུང་དུམ་ལེའུ་ཕྲན་སྐོར)》[G] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019ལོའི་ཟླ6པའི་པར་གཞི། P:98-99

[67] བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད། 《གཤེན་ཆེན་ཀླུ་དགའི་རྣམ་ཐར་ལྷོ་གཏེར་བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས》《དམུ་གཤེན་གདུང་རབས་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》[G] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014ལོའི་ཟླ12པའི་པར་གཞི། P:27:“གཏེར་གྱི་ཐོན་ཚུལ་ནི། སྔོན་མཁས་པ་མི་བཞི་ཡིས་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་དུས་སུ་གཏེར་དུ་སྦས་པ། སྨོན་ལམ་དབང་གི་ལྷ་རྗེ་གཤེན་སྒུར་ཁོང་ལ་དངོས་གྲུབ་ཏུ་བབས་ཏེ། ལོ་བཅུ་གསུམ་ལོན་དུས་ཕ་མ་ན་རེ། ཁྱོད་དང་གེ་ཁོད་གཉིས་རྒྱུག་ལ། སྤང་རྒྱན་དཀར་པོ་དང་། སྤྲ་བ་ཐུས་ལ་ཤོག་ཟེར་བས་ཕྱིན། གེ་ཁོད་ལ་སྤང་རྒྱན་འཐུ་རུ་བཅུག། ཁོང་གི་མཐའ་ལུང་གི་བྲག་ལ་སྤྲ་བ་འཚོལ་དུ་ཕྱིན་པ་ཡི། ནམ་མཁའ་ལ་གཟུགས་མེད་པའི་སྐད་ཅིག་གི། གཤེན་ཆེན་ཀླུ་དགའི་བོན་གྱི་དངོས་གྲུབ་སྦྱིན་ནམ་ཟེར་བ་བྱུང་སྟེ། ཕ་བོང་གི་གཤོང་གཤོང་རྣམས་མར་ཁུས་གང་འདུག། དངོས་གྲུབ་ཡིན་སྙམ་ནས་ཕ་མ་ལ་ཡང་གསང་ངོ་། །”ཞེས་འབྱུང་།

[68] 完德加：《“培米”藏族远古氏族考据》《中国藏学》（汉文版）[J]，2016年第2期，P:31-39

[69] བན་དེ་སྐྱབས། 《ཕྲོམ་མིའི་ཤིད་བྱེད་དང་འབྲེལ་ཏེ་གནའ་བོའི་བོན་གྱི་འཆི་བའི་ངོས་འཛིན་སྐོར་ལ་ཐོག་མར་དཔྱད་པ》 པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ། [J] 2018ལོའི་དེབ་གཉིས་པ། P:48

[70]  རྨེ་རུ་ཡུལ་ལྷ་ཐར་གྱིས་བརྩམས། 《བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ལམ་ལུགས་ཞིབ་འཇུག》 [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོའི་ཟླ9པའི་པར་གཞི། P:266-273

[71] ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། 《བོད་ཀྱི་ཡི་གེ་རིག་པའི་རྣམ་གཞག་རིག་འཕྲུལ་འོད་ཕུང》[M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2021ལོའི་ཟླ7པའི་པར་གཞི། P:204-224

[72] 杨福泉著：《东巴教通论》 [M] 北京：中华书局，2012年3月版，P:470-471/ 陶立璠著：《民俗学》 [M] 北京：学苑出版社，2003年9月版，P:264

[73] 《ཧོར་གླིང་གཡུལ་འགྱེད》 (སྟོད་ཆ) [M]  ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1997ལོའི་ཟླ8པའི་པར་གཞི། P:132

[74] 《བསྒྲགས་པ་གླིང་གྲགས》 《བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཕྱོགས་སྒྲིག》（གངས་ཅན་རིག་མཛོད་དེབ་ཕྲེང55པ）[G] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོའི་ཟླ8པའི་པར་གཞི། P:156

[75] སྐྱེས་པ་མེད་ཀྱང་ཉོན་མོངས་ཀྱི་དབང་དུ་མི་འགྲོ་བ་དང་ཁྱིམ་ཐབ་ལ་སྙིང་ཉེ་བ། བུ་མང་དུ་བཙའ་བ། ལུས་ཚུགས་ཐུབ་པ། སྨྲ་བ་མང་པོ་མེད་པ། སེམས་དྲང་བ། ཕྱི་ཐག་རིང་བ། ལས་ལ་ཡང་ཞིང་ལག་འབྲས་གཙང་བ།

[76] སྐྱེས་པ་ཆགས་པ་ཤེས་ཤིང་ཆགས་པ་དང་བྲལ་བ་ཤེས་པ། དུས་ཤེས་ཤིང་ཟླ་མཚན་ཤེས་པ། མངལ་ན་གནས་པ་ཞུགས་པ་ཤེས་པ། གང་ལས་མངལ་ནས་གནས་པ་ཞུགས་པ་ཤེས་པ། ཁྱེའུ་ཤེས་ཤིང་བུ་མོ་ཤེས་པ།

[77] བློ་མང་བ་དང་སྙིང་སྟོབས་ཆུང་བ། གཞན་གྱི་དབང་དུ་འགྲོ་སླ་བ། ཟས་ནོར་ལ་སེར་སྣ་ཆེ་བ། རང་ཤེད་ཆེ་བ།

[78] ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས། 《སྔོན་འགྲོའི་ཁྲིད་ཡིག་བཀའ་ལུང་རྒྱ་མཚོ》 [M] ཁྲིན་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོའི་ཟླ11པའི་པར་གཞི། P:163

[79] བསྟན་བཅོས་འདི་ནི་དུས་རབས་དང་པོ་ནས་ལྔ་པའི་བར་གང་རུང་ལ་བརྩམས་པ་ལས་རྩོམ་པ་པོའི་འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས་ཞིབ་གསལ་ཅིག་མི་ངེས་མོད། ཕོ་མོའི་འདོད་པའི་སྒྱུ་རྩལ་ཙམ་མ་ཟད་པའི་རྒྱ་གར་གྱི་གནའ་བོའི་མི་ཆོས་བསམ་བློ་དང་དམངས་སྲོལ་རིག་གནས་སོགས་ལ་དཔྱད་པའི་ཡིག་ཆ་གལ་ཆེན་ཏུ་བརྩི།

[80] [古印度]婆蹉衍那、库连穆尔著，[英]查理·伯顿英译，寒川子汉译：《爱经》 [M] 呼和浩特：内蒙古大学出版社，2007年8月版，P:68

[81] [ཉི་ཧོང]ཧི་རོ་ཤི་ཨེ་ཤིད་ཀྱིས་བརྩམས། 《བོན་པོ་དང་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དང་ཧིན་དྷུ་ཆོས་ལུགས་བཅས་ཀྱི་འཁོར་བའི་ཆོ་གའི་སྐོར་ཀྱི་དཔྱད་བསྡུར》 དོན་གྲུབ་ལྷ་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར་བའི《བོན་ཞིབ་འཇུག་གི་སྐྱ་རེངས་གསར་པ།—ཕྱི་གླིང་པས་བོན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་བདམས་བསྒྱུར》ཞེས་པར་གསལ། [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2005ལོའི་ཟླ8པའི་པར་གཞི། P:286ལས། “མག་པའི་ཕྱོགས་ནས་བུད་མེད་སྒྲིག་འཛུགས་བྱས་ནས་ཚོགས་ཆུང་ཁག་བགོས་ཀྱིས་ས་མདུད་གསུམ་ལ་བཀྲ་ཤིས་པའི་གླུ་དབྱངས་ལེན་བཞིན་མནའ་མ་བསུ་བར་སྒུགས་ནས་སྡོད་ཀྱི་ཡོད།”ཅེས་དང་།  P:312ལས། “མག་པའི་ནང་ནས་བུད་མེད་སྒྲིག་འཛུགས་ཀྱིས་ས་ཚིགས་གསུམ་ལ་བཀྲ་ཤིས་གླུ་ཡིས་མནའ་མ་བསུ་བ།”ཅེས་སོ། །བསྟན་འཛིན་དཔལ་འབྱོར་གྱིས་བརྩམས། 《རྡོ་རིང་པཎྚི་ཏའི་རྣམ་ཐར》（སྟོད་ཆ）[M] ཁྲིན་ཏུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2006ལོའི་ཟླ6པའི་པར་གཞི། P:243ལས། “དེ་སྐབས་འཇིག་རྟེན་སྤྱི་སྲོལ་ལྟར་གྱི་བསུ་ཆང་དང་པོ་ནོར་བུའི་གླིང་གའི་མདུན་དང་། གཉིས་པ་གཡུ་ཐོག་ལྕང་གསེབ། གསུམ་པ་རྡོ་རིང་གཞུང་སྒོའི་འགག་ཏུ་བྱས་པ་དང”ཅེས་དང་།  སྨད་ཆP:1035-1036ལས། “བསུ་ཆང་དང་པོ་དཔལ་ལྷའི་མཚོ་འཁོར་གྱི་གཤམ་ཙམ་དང་། གཉིས་པ་མེ་ཏོག་ལྡུམ་རའི་མདུན། གསུམ་པ་རྡོ་རིང་གཞུང་འགག་སྒོ་བཅས་ལ་བྱེད ”ཅེས་སོ། །

[82] ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། 《བག་མ་ལ་དགེ་བའི་ལས་ཕྲན་བདུན་གྱི་ཆོ་ག་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་སྐྱེད》 དཔལ་སྤུངས་ཤིང་པར་མ། P:1

[83] 才让太、顿珠拉杰著：《苯教史纲要》 [M] 北京：中国藏学出版社，2012年11月版，P:56

[84] རྒྱ་ཡེ་བཀྲ་བྷོས་བརྩམས། 《རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་གྱི་རིག་གནས་བོད་གངས་ཅན་གྱི་རྩོམ་རིག་དང་ཇི་ལྟར་འབྲེལ་བའི་ཚུལ་ལ་དཔྱད་པ་དཔྱོད་ལྡན་ཡིད་ཀྱི་དགའ་སྟོན》 [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015ལོའི་ཟླ12པའི་པར་གཞི། P:36

– – – – –