བརྗོད་དོན་སྙིང་བསྡུས། དཔྱད་རྩོམ་འདིར་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་རྣམས་ལ་སྐྱེས་རབས་སོ་བཞིའམ་སྐྱེས་པ་རབས་ཀྱི་བརྒྱུད་ཅེས་པའི་བསྟན་བཅོས་འདི་ཉིད་ཀྱི་རྩོམ་པ་པོའི་སྐོར་ནས་སློབ་དཔོན་དཔའ་བོ་དང་སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་གཉིས་གང་ཟག་ཅིག་ཏུ་བཞེད་དེ། མཛད་པ་པོ་ཁོང་ཉིད་ཡིན་པ་དང་སློབ་དཔོན་གཉིས་སོ་སོ་ཡིན་པའི་དོགས་གཞི་ཞིག་སྔ་མོ་ནས་ཡོད་པ་ལས་དོན་དུ་མཛད་པ་པོ་སློབ་དཔོན་དཔའ་བོ་དང་རྟ་དབྱངས་གཉིས་གང་ཟག་ཅིག་ཡིན་མིན་གྱི་དོགས་དཔྱོད་དང་། དེ་བཞིན་བསྟན་བཅོས་འདི་ཉིད་རྒྱུ་རྐྱེན་དང་ཀུན་སློང་ཅི་ལྟ་བུ་ཞིག་གིས་བསྐུལ་ཏེ་སློབ་དཔོན་གྱིས་བརྩམས་པའི་ཐད་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱི་དགོངས་ཚུལ་ཅི་ཡིན་ལ་རོབ་ཙམ་དཔྱད་བརྗོད་བྱས་ཡོད།
གནད་ཚིག སྐྱེས་རབས། སློབ་དཔོན་དཔའ་བོ། སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས། དགོས་དམིགས།
སྔོན་གླེང་།
སྤྱིར་སློབ་དཔོན་དཔའ་བོས་མཛད་པའི་སྐྱེས་རབས་སོ་བཞི་བ་འདི་ཉིད་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་ཏེ་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་ལྷག་འགོར་ཟིན་ལ། བོད་དུ་སྐྱེས་རབས་འབྲི་སྲོལ་གྱི་ལམ་ལུགས་དར་ནས་ཀྱང་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་ལྷག་[1]ཕྱིན་ཡོད། ལོ་རྒྱུས་རྒྱབ་རྟེན་འདི་ལྟར་སྟུགས་པའི་སྲོལ་རྒྱུན་རྩོམ་རིག་འདིས་བརྗོད་བྱ་རྗོད་བྱེད་གཉིས་ཀའི་ཐད་ནས་བོད་ཀྱི་ཆོས་དང་རིག་གནས་ལ་ཤན་ཤུགས་ཧ་ཅང་ཆེ་བ་ནི། ཕྱིས་བྱུང་ཆོས་རྒྱུད་སོ་སོའི་བསྟན་བདག་བླ་ཆེན་རྣམས་ཀྱི་རྣམ་ཐར་ལས་མངོན་གསལ་དུ་མཐོང་ཐུབ་པ་མ་ཟད། བཀའ་གདམས་སློབ་དཔོན་རྣམས་ཀྱི་ཕྱག་རྒྱུན་དུའང་བཀའ་གདམས་གཞུང་དྲུག་ཏུ་སྐྱེས་ཚོམས་གཉིས་སུ་སྐྱེས་རབས་འདི་ཉིད་གཙིགས་སུ་བཟུང་ཏེ་བཙུད་ཡོད་ལ། ལམ་གྱི་རིམ་པ་མཐའ་དག་དཔེ་ཁོ་ནའི་སྒོ་ནས་སྟོན་པའི་བཀའ་གདམས་བའི་བསྟན་བཅོས་སྤུངས་པ་རྣམ་གསུམ་དུ་སྐྱེས་རབས་གཏམ་རྒྱུད་སྣ་མང་ཞིག་དྲངས་ཡོད། འགྱུར་དང་ཁྲིད་རྒྱུན་སྐྱོང་སྲོལ་གྱི་ལམ་ལུགས་ཐད། བོད་དུ་སྐྱེས་རབས་བསྟན་བཅོས་འདིར་འགྱུར་སྔ་ཕྱི་གཉིས་ཡོད་པ་ལས་ “ འགྱུར་རྙིང་ནི་འབྲོམ་སྟོན་པ་དང་པོ་ཏོ་བ་སོགས་བཀའ་གདམས་གོང་མ་རྣམས་དང་། རྗེ་ཙོང་ཁ་པ་ཆེན་པོ་སོགས་ཀྱིས་དེ་ཁོ་ནའི་སྟེང་ནས་འཆད་ཉན་རྒྱ་ཆེན་པོ་མཛད་པས་བྱིན་རླབས་ཆེ་བར་གསུངས་ཤིང་། དུས་ཕྱིས་བཤད་རྒྱུན་སྐྱོང་བ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་དེ་ལ་གཞི་བྱེད་ ”[2] ཅེས་པ་བཞིན། སྔོན་བྱོན་བཀའ་གདམས་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་རྣམ་གྱིས་འཆད་སྲོལ་བཟང་པོའི་རྒྱུན་བསྲིངས་ཤིང་སྐྱོང་བའི་སླད་དུ་རྗེ་ཙོང་ཁ་པ་ཆེན་པོས་བོད་དུ་ཆོ་འཕྲུལ་སྨོན་ལམ་ཆེན་མོའི་སྐབས་སུ་སྐྱེས་རབས་ཀྱི་གཞུང་འདིའི་འཆད་སྲོལ་བཙུགས་པ་ནས། ད་ལྟའི་བར་མ་ཉམས་པར་ཡོད་པ་ནི་སྨོན་ལམ་སྐབས་སུ་༧སྤྱི་ནོར་གོང་ས་སྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོས་དུས་རྒྱུན་ནས་སྐྱེས་རབས་ཀྱི་ཁྲིད་རྒྱུན་བསྐྱངས་དང་སྐྱོང་བཞིན་པ་ལས་རྟོགས་ནུས། བོད་ཀྱི་ཆོས་རྒྱུད་སོ་སོའི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་སྐྱེས་རབས་བསྟན་བཅོས་འདི་ལ་འགྲེལ་བ་དང་བསྡུས་དོན། ས་བཅད། སྨོན་ལམ། ཟིན་བྲིས་སོགས་བརྩམས་པ་མང་མོད་མངས་སུ་དོགས་ཏེ་རེ་རེ་བཞིན་འབྲི་བའི་ངལ་བ་སྤངས་སོ།།
མདོར་ན་བོད་དུ་གྲགས་ཆེ་ཞིང་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་བའི་སྐྱེས་རབས་སོ་བཞིའི་བསྟན་བཅོས་འདིར་བརྗོད་བྱ་རྗོད་བྱེད་དང་། གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་ཁུངས་སོགས་སོ་སོར་དཔྱད་དུ་རུང་བ་མང་དུ་མཆིས་མོད། སྐབས་དོན་བསྟན་བཅོས་འདིའི་མཛད་པ་པོ་དང་སློབ་དཔོན་ཁོང་ཉིད་ཀྱིས་བསྟན་བཅོས་འདི་ལྟ་བུ་ཞིག་མཛད་པའི་དགོས་དམིགས་ཐད་དཔྱད་ཞིབ་མདོར་ཙམ་བྱས་ཡོད་དོ།།
བསྟན་བཅོས་ཀྱི་མཚན་དོན་བཀྲལ་བ།
སྤྱིར་སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་ཕུང་རྣམས་རྗོད་བྱེད་ཀྱི་དབང་དུ་བྱས་ན་གསུང་རབས་ཡན་ལག་བཅུ་གཉིས་སུ་འདུས་པ་ཡིན་ལ། གསུང་རབ་ཡན་ལག་བཅུ་གཉིས་ནི། མདོ་སྡེ་དབྱངས་སྙན་ལུང་དུ་བསྟན། ཚིགས་བཅད་ཆེད་བརྗོད་གླེང་གཞི་དང་། རྟོགས་བརྗོད་དེ་ལྟ་བུ་བྱུང་དང་།། སྐྱེས་རབས་ཤིན་ཏུ་རྒྱས་པ་དང་།། རྨད་བྱུང་གཏན་ལ་དབབ་པ་དང་།། ཞེས་པ་ལས་དགུ་པ་དང་། དེ་བཞིན་འཕགས་པ་གནས་བརྟན་སྡེ་བའི་མདོ་ཕྲན་ཚེགས་ཀྱི་ནང་གསེས་མདོ་བཅོ་ལྔ་ལས་མདོ་བཅུ་པ་ནི་སྐྱེས་རབས་ཀྱི་སྡེ་ཡིན། དེ་ཡང་སྐྱེས་རབས་ཀྱི་དོན་ནི་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས་ལས། “ ཛཱཏཀམ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་བཅོས་ལྡན་འདས་སྔོན་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་སྤྱད་པ་སྤྱོད་པའི་ཚེ་གང་དང་གང་དུ་སྐྱེས་པ་དང་། དཀའ་བ་ཅི་དང་ཅི་མཛད་པ་བཤད་པ་ཡིན་པས་སྐྱེས་པའི་རབས་ཀྱི་སྡེ་ ”[3] ཞེས་པ་བསྟན་པ་ལྟར་རོ།།
སྐབས་དོན་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་གཞུང་མཚན་དངོས་ནི་ जातकमाल སྐྱེས་པ་རབས་ཀྱི་རྒྱུད་ཅེས་པ་ཡིན་མོད། བོད་དུ་གཞུང་ཚད་ཀྱི་ངོས་ནས་བསྟན་བཅོས་འདིར་སྐྱེས་རབས་སོ་བཞི་ཡོད་པའི་དབང་གིས་སྐྱེས་རབས་སོ་བཞིའམ་འཁྲུངས་རབས་སོ་བཞི་ཞེས་ཡོངས་སུ་གྲགས། དེ་ཡང་ལེགས་སྦྱར་སྐད་དུ་ཛཱ་ཏ་ཀ་མཱ་ལ་ཞེས་པ་བོད་སྐད་དུ་སྐྱེས་པའི་རབས་ཀྱི་རྒྱུད་དམ་སྐྱེས་པའི་རབས་ཀྱི་ཕྲེང་བ་ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད། ལེགས་སྦྱར་སྐད་ཀྱི་མཱ་ལའི་སྐད་དོད་དུ་བོད་འགྱུར་སྔ་མས་རྒྱུད་དང་བོད་འགྱུར་ཕྱི་མར་ཕྲེང་བ་ཞེས་པར་སྒྱུར་ཡོད་པ་ལས་གཉི་ཀ་དོན་འདྲའོ།། དོན་དུ་ཐུབ་པའི་སྐྱེས་རབས་མུ་འབྲེལ་ལྟར་རྒྱུད་པ་དང་ཕྲེང་བ་ལྟར་ཡོད་པར་གོ་དགོས། སྐབས་འདིར་རབས་ཞེས་པའི་ཚིག་དོན་དེར་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་གོ་བ་ཡོད་པ་སྣང་ཏེ། མགར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱི་མདའ་དང་འཕང་དུ། “ བོད་ཀྱི་དམངས་ཁྲོད་དུ་ཁྱབ་པའི་ཆོ་ག་ཁག་དང་། ལྷག་པར་དུ་བོན་ལུགས་དང་འབྲེལ་བའི་ཆོ་ག་སྤེལ་སྐབས། གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་ཆ་རྣམས་ལ་རབས་ཞེས་ཟེར་བ་ཡིན་ ”[4]ཞེས་རབས་ལ་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་པར་གསུངས་པས་ན། ཐུབ་པའི་སྐྱེས་བ་མང་པོའི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་ཕྲེང་བ་ཞེས་ན་གོ་རྒྱུ་ལྷག་པར་ཆེ་བ་ཞིག་གོ། །།
བསྟན་བཅོས་འདིའི་མཚན་འདོགས་ཚུལ་ནི་ “བསྟན་བཅོས་འདིར་ཐུབ་པས་སྔོན་སློབ་པ་ལམ་གྱི་གནས་སྐབས་སྐྱེས་རབས་མང་པོར་རྒྱལ་སྲས་ཀྱི་སྤྱོད་པ་བྱ་དཀའ་བ་ལ་སློབ་པར་མཛད་པའི་ཚུལ་རྣམས་སྟོན་པས་ན་བརྗོད་བྱ་ལས་མཚན་བཏགས་པའོ་” [5] ཞེས་བསྟན་བཅོས་ལ་མཚན་འདོགས་ཚུལ་གྱི་རྣམ་གྲངས་མང་པོ་ཡོད་པ་ལས་འདིར་བརྗོད་བྱའི་སྒོ་ནས་བཏགས་ཡོད་དོ།།
བསྟན་བཅོས་འདི་ཉིད་ཀྱི་མཛད་པ་པོའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ།
བསྟན་བཅོས་འདིའི་མཛད་པ་པོའི་སྐོར་ལ་ཡོངས་གྲགས་སུ་བཞེད་ཚུལ་མི་མཐུན་པ་གཉིས་ཡོད་དེ། བོད་ཀྱི་མཁས་པ་མང་ཆེ་བས་བསྟན་བཅོས་འདིའི་མཛད་པ་པོ་ནི་སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་ཡིན་པར་འདོད་ལ། སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་དང་དཔའ་བོ་གཉིས་གང་ཟག་གཅིག་ཡིན་པར་འདོད། དེ་ཡང་ཇོ་ནང་ཏཱ་ར་ནཱ་ཐ (༡༥༧༥-༡༦༣༤) འི་རྒྱ་གར་ཆོས་འབྱུང་དུ་སློབ་དཔོན་མ་ཁོལ་ནི་ “བྲམ་ཟེ་ཐུབ་དཀའ་ནག་པོ་དེ་ཉིད་ཡིན་ཏེ། དཔའ་བོ་དང་། རྟ་དབྱངས་དང་། མ་ཁོལ་དང་། ཕ་ཁོལ་དང་། ཐུབ་དཀའ་དང་། ཆོས་ལྡན་རབ་འབྱོར་དང་། མ་ཏི་ཙི་ཏྲ་རྣམས་མཚན་གྱི་རྣམས་གྲངས་སུ་གྲགས་པ་ཡིན་ནོ་ ”[6] ཞེས་དང་། དེ་བཞིན་ཀློང་རྡོལ་བླ་མས་ཀྱང་“ སྐྱེས་རབས་སོ་བཞི་པ་ནི་སློབ་དཔོན་དཔའ་བོ་ཡང་ན་སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་སློབ་དཔོན་ཕ་ཁོལ་དང་མ་ཁོལ་དང་སློབ་དཔོན་གཞན་ལ་ཕན་པའི་དབྱངས་དགོན་པ་བ་སློབ་དཔོན་བྷ་ཝི་ལྷ་སློབ་དཔོན་མ་ཏི་ཙི་ཏྲ་སོགས་མཚན་གྱི་རྣམ་གྲངས་མང་དུ་ཡོད་པ་དེས་མཛད་ ”[7] ཅེས་སློབ་དཔོན་དཔའ་བོ་དང་རྟ་དབྱངས་གཉིས་གང་ཟག་གཅིག་གི་མཚན་མི་འདྲ་ཙམ་ཡིན་པར་བཞེད། དེ་བཞིན་ཚེ་མཆོག་གླིང་ཡོངས་འཛིན་ཡེ་ཤེས་རྒྱལ་མཚན་གྱི་སྐྱེས་རབས་སོ་བཞིའི་འགྲེལ་པར་ཡང་”ཚེ་རིག་བྱེད་འདོན་པ་ལ་སྐད་ཤིན་ཏུ་སྙན་པས་རྟ་དབྱངས་ཞེས་མིང་དུ་གྲགས་”[8] ཞེས་སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་ཀྱི་རྣམ་ཐར་གསུངས་ཡོད། དེ་ལྟར་པཎ་ཆེན་བསྟན་པའི་ཉི་མ་དང་ཀུན་མཁྱེན་འཇིགས་མེད་དབང་པོ་སོགས་སྔོན་བྱོན་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་མང་པོས་འདི་ལྟར་བཞེད། ཡིན་ནའང་སི་ཏུ་པཎ་ཆེན་གྱིས་ “ གཞན་ལ་ཕན་པའི་དབྱངས་ཉིད་སློབ་དཔོན་དཔའ་བོའོ་ཟེར་ན་ཅུང་མི་འཐད་དེ། འཕགས་ཡུལ་གྱི་གཏམ་ཁུངས་མ་རྣམས་སུ་སློབ་དཔོན་དཔའ་བོ་ལས་ཕྱིས་བྱོན་པར་བཤད་པའི་ཕྱིར་རོ་ ”[9] ཞེས་སློབ་དཔོན་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་བཤད་སྐབས་བོད་དུ་སློབ་དཔོན་འདི་གཉིས་འཁྲུལ་ནས་གཅིག་ཏུ་འདོད་མཁན་ཡོད་པ་མ་ཟད་དུས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཡོད་ཚུལ་གསུངས་ཡོད་ལ། སློབ་དཔོན་དཔའ་བོའི་མཚན་གྱི་རྣམ་གྲངས་གཞན་ཆོས་ལྡན་རབ་འབྱོར་དབྱངས་ཞེས་པ་དང་སྐྱེས་རབས་སོ་བཞི་རྩོམ་མཁན་གྱི་སློབ་དཔོན་མཚན་ལ་གཞན་ལ་ཕན་པའི་དབྱངས་ཞེས་ལོགས་སུ་དགར་ཡོད་མོད། སློབ་དཔོན་གཉི་ཀར་དཔའ་བོ་ཞེས་འབོད་ཚུལ་ཞིག་ཡོད་ཚུལ་བསྟན་འདུག་པས་འཁྲུལ་གཞི་འབྱུང་བའི་རྒྱུའང་འདི་ཡིན་པར་དོགས། ཇོ་ནང་ཏཱ་ར་ནཱ་ཐའི་རྒྱ་གར་ཆོས་འབྱུང་དུའང་ “ ཁ་ཅིག་ནི་དེ་ལྟ་བུའི་མཛད་པ་ཅན་གྱི་སློབ་དཔོན་གཞན་ལ་ཕན་པའི་དབྱངས་དགོན་པ་བ་དེ་ནི་སློབ་དཔོན་མ་ཁོལ་གྱི་ཕྱིས་བྱོན་པ་ཞིག་གོ་”[10] ཞེས་ཀྱང་གསུངས་ཡོད། ཕྱི་བྱོན་བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་དང་མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང་དུ་ “ སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྤྱོད་པ་རྩོམ་པ་པོ་དེ་ཡང་འདི་ (རྒྱལ་པོ་ཀནིཥྐ) དང་དུས་མཉམ་ཞིང་འགའ་ཞིག་གིས་སྔར་རྒྱལ་པོ་འདིའི་བློན་པོ་ཡིན་སོགས་ཀྱང་ཟེར། འོན་ཀྱང་སྐྱེས་རབས་རྩོམ་པ་པོ་ཨཱརྱ་ཤཱུརྱ་དང་མི་གཅིག་གམ་སྙམ་”[11] ཞེས་སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་དང་དཔའ་བོ་གཉིས་གང་ཟག་གཅིག་མིན་ཚུལ་གྱི་དོགས་སློང་མཛད་ཡོད།
དེ་བཞིན་ནུབ་ཕྱོགས་མཁས་པ་སྐྱེས་རབས་སོ་བཞི་འདི་ཉིད་དབྱིན་སྐད་དུ་ཕབ་སྒྱུར་གནང་མཁན་ J.S.Speyer ལགས་ཀྱིས་སྐྱེས་རབས་སོ་བཞིའི་དབྱིན་སྒྱུར་གླེང་བརྗོད་དུ་ཏཱ་ར་ནཱ་ཐ་ཡིས་ཁོང་ཉིད་ (སློབ་དཔོན་དཔའ་བོ) རྟ་དབྱངས་ཡིན་པར་ངོས་བཟུང་ཏེ། མཚན་གཞན་འགའ་ཡང་སྣན་ཡོད་མོད། རྩོམ་སྟངས་དང་བརྗོད་བྱ་ཡོངས་སུ་མི་འདྲ་བའི་བརྩམས་ཆོས་གཉིས་ཏེ། སངས་རྒྱས་སྤྱོད་པ་དང་སྐྱེས་པ་རབས་ཀྱི་རྒྱུད་རྩོམ་མཁན་གཉིས་གང་ཟག་གཅིག་ཡོང་ཐབས་མེད་[12] ཅེས་གསུངས་པས་ན་སློབ་དཔོན་གཉིས་ཀྱི་རྩོམ་གཤིས་ཐད་ནས་གང་ཟག་ཁ་ཁ་ཡིན་པའི་དོགས་སློང་འདིའང་རྒྱུ་མཚན་ལྡན་པ་ཞིག་ཏུ་མཐོང་ངོ་།།
དེ་བཞིན་མཁས་པ་མང་པོས་སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་ནི་དུས་རབས་དང་པོ་དང་སློབ་དཔོན་དཔའ་བོ་ནི་དུས་རབས་བཞི་བའི་ཡས་མས་སུ་བྱོན་པ་བཅས་དུས་ཚིགས་ལའང་ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་ཡོད་པར་འདོད་དེ། སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་ཀུཥཱཎ་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་འབྱོན་ཚུལ་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་ལྔ་བའི་མགོ་སྟོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་གཞོན་ནུ་སྲོག་གིས་ལེགས་སྦྱར་ནས་རྒྱ་ནག་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བའི་ “བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་རྟ་དབྱངས་ཀྱི་རྣམ་ཐར་”[13] དུ་གསལ་ལ། སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་རྩོད་པས་ཕམ་པར་བྱས་ཤིང་ནང་པའི་ཆོས་སུ་བསྐུལ་མཁན་ནི་འཕགས་པ་ལྷ་མ་ཡིན་པར་གནས་བརྟན་རྩིབས་ཡིན་པ་དང་། ཕྱིས་སུ་ཁོང་གི་སློབ་མར་འགྱུར་ཚུལ་སོགས་ཅུང་ཞིབ་པར་གསུངས་ཡོད་པས་ད་བར་སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་ཀྱི་རྣམ་ཐར་གསལ་བའི་ཡིག་ཆ་ཡིད་རྟོན་འཕེལ་ཤོས་ཤིག་ཏུ་སྣང་། སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་ནི་ཀུཥཱཎ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཀནིཥྐའི་དུས་སུ་ཡོད་པའི་གྲུབ་བྱེད་གཞན་ཞིག་ནི་ཀནིཥྐའི་སྤྲིངས་[14] ཡིག་ཡིན་ལ། རྒྱལ་པོ་ཀནིཥྐ་ནི་ཡོངས་གྲགས་སུ་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་དང་པོའམ་གཉིས་པ[15]འི་ནང་དུ་བྱོན་ཞིང་རྒྱ་གར་ཀུཥཱཎ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཚོའི་ནང་ནས་སྟོབས་དང་མངའ་ཐང་ཆེས་ཆེ་བའི་རྒྱལ་པོ་ཞིག་ཡིན་པ་ཙམ་དུ་མ་ཟད། ནང་པའི་བསྟན་པར་བཀའ་དྲིན་ཧ་ཅང་ཆེ་བའི་རྒྱལ་པོ་ཞིག་ཏེ། བཀའ་བསྡུ་བཞི་པའང་སྐབས་དེར་བསྡུས་པར་གྲགས་སོ།།
མདོར་ན་རྒྱ་གར་སྐད་དུ་སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་ལ་ अश्वघोष དང་སློབ་དཔོོན་དཔའ་བོ་ལ་ आर्यशूर ཨཱརྱ་ཤུ་ར་ཞེས་ཡོངས་སུ་གྲགས་པ་མ་ཟད། སློབ་དཔོན་ཨཱརྱ་ཤུ་རའམ་དཔའ་བོ་ནི་དུས་རབས་བཞི་བའི་ནང་བྱོན་པར་བཞེད་པ་བཞིན་དེ་འཐད་པར་སྣང་བས་ཤེས་ལྡན་ཀུན་གྱིས་དཔྱད་པར་འཚལ་ལོ།། སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་ཀྱིས་སངས་རྒྱས་སྤྱོད་པ་ལས་གཞན་པའི་མདོའི་རྒྱན་གྱི་བསྟན་བཅོས་ཞེས་པའི་སྐྱེས་རབས་བསྟན་བཅོས་ཤིག་བརྩམས་པར་སྣང་སྟེ། “སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་ཀྱི་གཞུང་འདི་སྟོན་པའི་སྐྱེས་རབས་ཕྲེང་བ་དུ་མ་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་པའི་སྐྱེས་རབས་ཀྱི་གཞུང་ཞིག་ཡིན་ལ། བཅད་ལྷུག་སྤེལ་མའི་བདག་ཉིད་ཅན་གྱི་སྐྱེས་རབས་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཞིག་ཡིན་”[16]ཞེས་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་བཟང་ནོར་བུས་རྡོ་རྗེའི་ཁབ་ཀྱི་གླེང་བརྗོད་དུ་གསལ། བསྟན་བཅོས་འདི་ཡང་སྐྱེས་རབས་སོ་བཞིའི་རྩོམ་ལུས་དང་མཚུངས་པར་བཅད་ལྷུག་སྤེལ་མའི་བདག་ཉིད་ཅན་ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། སྙན་ངག་གི་རྒྱན་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་རྒྱན་པ་ཞིག་ཡིན་པར་སྣང་བས་བསྟན་བཅོས་འདིའང་དཔྱད་གཞིའི་ཚུལ་དུ་རྣམ་དཔྱོད་ཅན་གྱི་ཀློག་པ་པོའི་སྤྱན་སྔར་དོགས་སློངས་ཚུལ་དུ་ཕུལ་ལོ།།
བསྟན་བཅོས་འདི་ཀུན་སློང་ཅི་ལྟ་བུ་ཞིག་གིས་འོག་ནས་བརྩམས་པའི་དགོས་དམིགས་ཐད་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱི་བཞེད་ཚུལ་ལ་དཔྱད་པ།
སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་དང་སློབ་དཔོན་དཔའ་བོ་གཉིས་གང་ཟག་གཅིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་པའི་ལུགས་ལྟར་ན། བསྟན་བཅོས་འདི་མཛད་པར་དགོས་པ་དམིགས་བསལ་བ་ཞིག་ཡོད་དེ། སློབ་དཔོན་ནང་པར་མ་བཞུགས་སྔོན་ལ་ནང་པའི་བསྟན་པ་ལ་རྨ་འབྱིན་པའི་མི་དགེ་བའི་ལས་ཅི་སྙེད་ཅིག་བརྩམས་ཡོད་པས། ངག་གི་སྡིག་པ་དེ་དག་འདག་པའི་ཆེད་དུའམ་ངག་གི་སྡིག་བཤགས་སུ་སྐྱེས་རབས་དང་རྣམ་ཐར། བསྟོད་པ་མང་དུ་བརྩམས་པ་དང་། དེ་བཞིན་ལུས་ཀྱི་སྡིག་བཤགས་སུ་གསོ་རིག་གི་བསྟན་བཅོས་དང་། ཡིད་ཀྱི་སྡིག་གཤགས་སུ་ནང་དོན་རིག་པའི་བསྟན་བཅོས་མང་དུ་བརྩམས་པར་སྔོན་བྱོན་མཁས་པ་རྣམས་སུ་གྲགས།
བརྩམས་པའི་དགོས་པ་གཞན་ཞིག་ནི་དགེ་བཤེས་ཤ་ར་བས་སྟག་མོ་ལུས་སྦྱིན་གྱི་བློ་སྦྱོོང་ཁྲིད་ཡིག་ཏུ་སློབ་དཔོན་གྱིས་བསྟན་བཅོས་འདི་བརྩམས་པའི་ཀུན་སློང་ཐོག་མར་ཇི་ལྟར་འཁྲུངས་བའི་ཐད། སློབ་དཔོན་གྱི་ཐུགས་སུ་ “ བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་ལུས་གནང་བའི་སྟག་མོ་འདི་ལྟ་བུ་ཅིག་དང་ཕྲད་ན། ལུས་སྡོས་བར་ནུས་སམ་དགོངས་ནས་ནགས་སུ་བྱོོན། གལ་ཏེ་སྟོང་མ་ནུས་ན་བག་མེད་དུ་འགྲོ་སྙམ་ནས། གཡོོག་པོ་ཅིག་དང་ཁྲིད་ནས་བྱོན་པ་ན། སྟག་མོ་འདི་ནས་གསུངས་པ་ཁ་ན་འདྲ་བ་ཅིག་དང་འཕྲད་པ་ལ་ལུས་སྟོང་མ་ནུས། དེར་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་སྔོན་གྱི་མཛད་སྤྱོད་ལ་ངོ་མཚར་བླ་ལྷག་ཏུ་སྐྱེས་དད་པ་ཆེར་འཁྲུངས་ནས་བསྟན་བཅོས་འདི་མཛད་ ”[17] ཅེས་པ་དང་སྟག་མོ་ལ་ལུས་གནང་བའི་སྐྱེས་རབས་ཐོག་མར་བསྟན་པའི་སྒྱུ་མཚན་ཡང་འདི་ཡིན་གསུང་ཚུལ་ཞིག་ཡོོོད་པ་ནི། བཀའ་གདམས་གོང་མ་རྣམས་ཀྱི་གསུངས་རྒྱུན་དུ་སྔར་ནས་གྲགས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ། ཇོ་ནང་ཏཱ་ར་ནཱ་ཐའི་རྒྱ་གར་ཆོས་འབྱུང་དུའང་གཏམ་རྒྱུད་དེའི་ཚིག་དོན་མཚུངས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་མ་ཟད། “ལུས་སྦྱིན་པར་བརྩམས་པ་ན་ཅུང་ཟད་མི་ནུས་པ་ལྟར་འདུག་ནས་ལྷག་པར་ཡང་སངས་རྒྱས་ལ་དད་པ་སྐྱེས་ཤིང་། སྨོན་ལམ་བདུན་ཅུ་བ་རང་གི་ཁྲག་གིས་བྲིས་ཤིང་། སྟག་རྣམས་ལ་དང་པོར་ཁྲག་བླུད་དེ་ཅུང་ཟད་ལུས་ཉམ་སྟོབས་རྒྱས་པ་ན་རང་གི་སྐུ་ལུས་བྱིན་”[18] ཞེས་སློབ་དཔོན་གྱི་མཐའ་མའི་སྐུ་ཚེའི་འཕེན་པ་རྫོགས་ཚུལ་ཡང་གཏམ་རྒྱུད་དང་འབྲེལ་བཏགས་ཡོད་མོད། ངག་རྒྱུན་གྱི་ཕུགས་རིང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་དེའི་ཁུངས་གང་ཡིན་ད་དུང་རྩད་མ་ཆོད་པས་མཁྱེན་ལྡན་རྣམས་ཀྱིས་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་པར་འཚལ།
འགྲེལ་ཚུལ་གཞན་ཞིག་ནི། ” དེ་ནས་སློབ་དཔོན་དཔའ་བོས་སློབ་དཔོན་ཀླུ་སྒྲུབ་ཡབ་སྲས་ཀྱི་མན་ངག་ལྟར་རྒྱལ་སྲས་ཀྱི་སྤྱོད་པ་རླབས་པོ་ཆེ་ལ་སློབ་པའི་ཚུལ་ཐུབ་པའི་འཁྲུངས་རབས་དང་སྦྱར་ཏེ་སྟོན་པ་སྐྱེས་རབས་སོ་བཞི་པ་འདི་མཛད་ཅིང་།”[19] ཞེས་ཡོངས་འཛིན་ཡེ་ཤེས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་སྐྱེས་རབས་འགྲེལ་བར་སློབ་དཔོན་གྱིས་རྒྱལ་སྲས་ཀྱི་སྤྱོད་པར་སློབ་པའི་ཚུལ་དུ་བསྟན་བཅོས་འདི་བརྩམས་ཞེས། བོད་ཀྱི་མཁས་པ་རྣམས་ལ་སློབ་དཔོན་གྱི་བསྟན་བཅོས་འདི་བརྩམས་པའི་དགོས་པ་མི་འདྲ་བ་གསུམ་ཙམ་ཡོངས་སུ་གྲགས་ཡོད།
ཡིན་ནའང་སློབ་དཔོན་རང་ཉིད་ཀྱིས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐྱེས་རབས་བསྟན་བཅོས་འདི་བརྩམས་པའི་དགོས་པ་འདི་ལྟར་གསུངས་ཡོད་དེ། “ གྲགས་པའི་མཚན་མར་གྱུར་པ་བཟང་པོ་འདི་རྣམས་ཀྱིས།། བདེ་བར་གཤེགས་འགྱུར་ལམ་རྣམས་གང་ཡིན་བསྟན་པར་འགྱུར།། ཡིད་ལ་དད་པ་མེད་པ་རྣམས་ཀྱང་དད་པར་འགྱུར།། ཆོས་དང་ལྡན་པའི་གཏམ་གྱིས་རབ་ཏུ་དགའ་བར་འགྱུར།། ”[20] ཞེས་བསྟན་བཅོས་འདི་ལ་ཐོས་བསམ་བྱེད་མཁན་གྱི་དད་ལྡན་རྣམས་ལ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐྱེས་རབས་འདིས། འདས་པའི་སངས་རྒྱས་རྣམས་ཀྱིས་སེམས་ཅན་གྱི་དོན་དུ་ཕར་ཕྱིན་དྲུག་ལ་སོགས་པའི་སྒོ་ནས་བྱ་དཀའ་བའི་སྤྱོད་པ་ཅི་ལྟར་ཉམས་སུ་བླངས་ཏེ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་གོ་འཕང་ཐོབ་པའི་ཐབས་སམ་ལམ་གསལ་བར་བསྟན་པ་དང་། དེ་བཞིན་བསྟན་པ་ལ་བཞུགས་པ་རྣམས་ཀྱི་ཡིད་རབ་ཏུ་དགའ་བར་གྱིས་ནས་ཐོས་བསམ་ཉམས་ལེན་ལ་སྔར་བས་ལྷག་ཏུ་མཇུག་པའི་བསྐུལ་མ། བསྟན་པ་ལ་མ་བཞུགས་པར་ཡིད་ལ་སངས་རྒྱས་དང་བསྟན་པ་ལ་དད་པ་མེད་པ་རྣམས་ཀྱང་བསྟན་བཅོས་འདི་བཀླག་པ་ཙམ་གྱིས་ཡིད་འགུགས་ནུས་པའི་གཏམ་འདི་དག་གིས་ཡིད་ལ་དད་པ་སྐྱེ་བའམ་ཡིད་ཆེས་སློང་བའི་གྲོགས་སུ་འགྱུར་སླད་དུ་མཛད་པ་ནི་སློབ་དཔོན་རང་ཉིད་ཀྱིས་གསུངས་བས་ན་བསྟན་བཅོས་འདི་མཛད་པའི་དགོས་པ་ནི་ཧ་ཅང་གསལ།
དེ་བཞིན་སྐྱེས་རབས་ཀྱི་ཊཱི་ཀ་ལས་“ ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་དྲུག་གི་སྤྱོད་པས་རང་གི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པར་བྱེད་པ་དང་། ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་དྲུག་པོ་དེ་ཉིད་བསྡུ་བའི་དངོས་པོ་བཞིར་གྱུར་པས་གཞན་སེམས་ཅན་ཡོངས་སུ་སྨིན་པར་བྱེད་པ་ནི་རྒྱལ་བའི་སྲས་ཀྱི་སྤྱོད་པ་ཡིན་ལ། ཁྱད་པར་དུ་དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པས་ཀྱང་སྔོན་དེ་ལྟ་བུའི་སྤྱོད་པ་རྣམ་པ་དུ་མ་མཛད་དོ།། དེའི་ཕྱོགས་ཤིག་ཙམ་སློབ་དཔོན་དཔའ་བོས་སྦྱར་བ་ཡིན་ལ་ ” [21] ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར། སློབ་དཔོན་ཉིད་ཀྱིས་བསྟན་བཅོས་འདི་བརྩམས་པའི་སྐབས་ཀྱི་ཀུན་སློང་ནི་རང་ཉིད་བླ་ན་མེད་པའི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་ལམ་ལ་བཞུགས་ཏེ་ངེས་ཤེས་རབ་ཏུ་རྙེད་པ་བཞིན། རྗེས་འཇུག་གདུལ་བྱ་རྣམས་རྒྱལ་སྲས་སྤྱོད་པ་རླབས་པོ་ཆེ་འདིར་ཐོས་བསམ་གྱི་བསྐལ་བ་སྦྱར་ཏེ། སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐྱེས་རབས་འདི་དག་ཐོས་བསམ་སྒོམ་གསུམ་རྒྱུད་དད་པ་མེད་པ་རྣམས་ལ་དད་པ་གསར་བ་འཕེལ་བ་དང་། ཆོས་ཀྱི་སེམས་དང་ལྡན་པའི་སྐྱེ་བོ་ཀུན་གྱིས། འདི་དག་ཐོས་པ་ལས་ཡིད་རབ་ཏུ་དགའ་ཤིང་མགུ་བའི་རྒྱུ་རུ་འགྱུར་བའི་སླད་དུའོ། །
མདོར་ན་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་དྲུག་ལྡན་གྱི་སྔོན་བྱུང་རྒྱལ་སྲས་སྤྱོད་པ་སྨད་བྱུང་འདི་དག་དཔེར་བཞག་ཏེ། དགེ་སྦྱོང་ལམ་གྱི་དཀའ་ཁག་ཅི་ཞིག་འཕྲད་ཀྱང་དེ་དག་སེལ་ཐབས་ཀྱི་མཛུབ་སྟོན་ལག་དེབ་ཀྱི་ཚུལ་དུ་གཞན་རྒྱུད་སྨིན་པར་བྱེད་ཆེད་དུ་བརྩམས་པ་ནི་གནས་ལུགས་དང་མཐུན་ཏེ། སློབ་དཔོན་ཉིད་ཀྱི་སྐྱེས་རབས་གཏམ་རྒྱུད་རེ་རེའི་མགོར་མཚམས་སྦྱར་གྱི་ཚུལ་དུ་ ” བཅོམ་ལྡན་འདས་དེས་བྱ་དཀའ་བ་བརྒྱ་ཕྲག་མང་པོས། བདག་ཅག་གི་དོན་དུ་དམ་པའི་ཆོས་འདི་ཡང་དག་པར་བསྒྲུབ་པའི་ཕྱིར་རིམ་གྲོ་བསྐྱེད་དེ་ཆོས་མཉན་པར་བྱའོ་”[22]ཞེས་དང་། “བསམ་པ་དགེ་བ་རྣམས་ནི་སྡིག་པ་བྱེད་དུ་གཞུག་པར་བསླུར་མི་ཚུགས་ཏེ། དེ་བས་ན་བསམ་པ་དགེ་བ་བྱ་བ་ལ་འབད་པར་བྱའོ་”[23] ཞེས་ཉན་པ་པོ་རྣམས་ལ་ནན་ཏན་དུ་བསྐུལ་ཡོད་པ་ལས་ཀྱང་ཁོང་གི་ཀུན་སློང་རྗེས་སུ་དཔོག་ཐུབ་བོ།།
མཇུག་བྱང་།
གོང་དུ་སོང་ཟིན་པའི་རང་ཉིད་ཀྱི་དཔྱད་བརྗོད་ཀྱི་མཇུག་ཏུ་འདི་ལྟར་འབྲི་བར་འདོད་དེ། སྐྱེས་རབས་སོ་བཞི་འདི་ཉིད་སློབ་དཔོན་དཔའ་བོས་སངས་རྒྱས་རང་ཉིད་བྱང་ཆུབ་སེམས་པའི་སྐྱེས་བ་བཞེས་སྐབས་སུ་འདི་ལྟར་བྱུང་ངོ་ཞེས་པའི་པཱ་ལིིའི་སྐྱེས་རབས་ཀྱི་རྩོམ་སྟངས་བཞིན་བརྩམས་པ་ཞིག་མ་ཡིན་པར། སངས་རྒྱས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་རྗེས་འཇུག་དད་ལྡན་སྙན་ངག་པ་ཞིག་གི་ངོས་ནས་སྙན་ངག་གི་རྒྱན་སྣ་ཚོགས་སྤྱད་དེ་བརྩམས་པ་ཞིག་ཡིན་པས། རྒྱ་གར་དང་བོད་ཡུལ་ཏུ་གྲགས་པ་ཧ་ཅང་ཆེ་བར་གྱུར། ཡིན་ནའང་སྐྱེས་རབས་གཏམ་རྒྱུད་དག་གི་འབྱུང་ཁུངས་ནི་ཡོངས་གྲགས་སུ་སྐྱེས་རབས་ལྔ་བརྒྱར་གྲགས་པའི་པཱ་ལིའི་སྐྱེས་རབས་ཡིན་པར་སྣང་ཏེ། སྐྱེས་རབས་སོ་བཞིའི་ཁྲོད་ཀྱི་སྐྱེས་རབས་སུམ་བཅུའི་བརྗོད་བྱ་ནི་པཱ་ལིའི་སྐྱེས་རབས་ཁྲོད་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་དང་འདྲ་བ་དང་། ལྷག་པར་དུ་སྐྱེས་རབས་སོ་བཞི་བའི་ཁྲོད་དུ་པཱ་ལིའི་སྐྱེས་རབས་ཀྱི་ཚིག་དོན་ཇི་བཞིན་དུ་སོར་བཞག་བྱས་པའང་རེ་འགའ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་ཅེས་ J.S.Speyer སྐྱེས་རབས་དབྱིན་སྒྱུར་གླེང་བརྗོད་དུ་གསལ་བས་དེའི་ཐད་ནས་དཔྱད་དུ་རུང་མང་ངོ་།། གཞན་ཡང་སློབ་དཔོན་རང་ཉིད་ཀྱིས་སྐྱེས་རབས་སོ་བཞི་བའི་མགོར་ “ བདག་ཅག་གི་བླ་མ་དཀོན་མཆོག་གསུམ་བླ་མར་བྱེད་པ། སྒྲུབ་པའི་ཡོན་ཏན་རྣམས་ཀྱིས་བླ་མ་མགུ་བར་བྱས་པ། ཡོན་ཏན་གྱི་ཚོགས་ཀྱིས་བླ་མར་གྱུར་པ་རྣམས་ཀྱིས། བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་སྐུ་ཚེ་སྔ་མའི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་འདི་ཡོངས་སུ་བསྒྲགས་པ་རྗེས་སུ་ཐོས་ཏེ་”[24] ཞེས་རང་ཉིད་ཀྱི་བླ་མ་རྣམས་ཀྱི་ཞལ་ལས་ཐོས་པ་དག་གཞིར་བཟུང་བ་དངོས་སུ་བསྟན་ཡོད་པ་ནི་གསར་བཟོ་མིན་པར་ཁུངས་བཙུན་པའི་བདེན་རྟགས་སོ།། སྐྱེས་རབས་སོ་བཞིའི་ཕྱོགས་འདི་དག་ལའང་དཔྱད་དུ་རུང་བ་མང་བས་ན་མཁྱེན་དཔྱོད་ཡངས་བའི་ཀློག་པ་པོ་རྣམས་ཀྱི་སྤྱན་སྔར་བཤམས་ཏེ་དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་མཇུག་རྫོགས་པར་བྱས་སོ།།
དཔྱད་ཡིག་དང་ཞབས་མཆན།
[1] བསྟན་འཛིན་དོན་འགྲུབ་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་བོད་ཀྱི་དུས་རབས་རིམ་བྱུང་གི་རྩོམ་རིག་ལས་བཀའ་གདམས་རྩོམ་རིག་ལ་གསར་དུ་དཔྱད་པ་ཞེས་པར་བོད་ཀྱི་སྐྱེས་རབས་བརྩམས་ཆོས་ཐོག་མ་ནི་བཀའ་གདམས་བུ་ཆོས་ཡིན་པ་གཞིར་བཞག་པའོ།།
[2] རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་གྱི་རིག་གནས་བོད་གངས་ཅན་གྱི་རྩོམ་རིག་དང་ཇི་ལྟར་འབྲེལ་བའི་ཚུལ་ལ་དཔྱད་པ་དཔྱོད་ལྡན་ཡིད་ཀྱི་དགའ་སྟོན། རྒྱ་ཡེ་བཀྲ་བྷོ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་དཔེ་སྐུན་ཁང་། ཤོག ༣༧༦
[3] སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ། ཝཱ་ཎ་དབུས་བོད་ཀྱི་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་། ཌོ༠ སྤེན་པ་རྡོ་རྗེས་ཞུ་སྒྲིག་མཛད། ཤོག ༦༣
[4] མདའ་དང་འཕང་། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན། ཀྲུང་ཁོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༢ ཤོག ༡༢
[5] སྐྱེས་རབས་སོ་བཞི་པའི་དོན་རྣམ་པར་བཤད་པ་ཐེག་ཆེན་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ། ཡོངས་འཛིན་ཡེ་ཤེས་རྒྱལ་མཚན་གྱི་གསུང་འབུམ། ༡ ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤོག ༣༠
[6] ཏཱ་ར་ནཱ་ཐའི་རྒྱ་གར་ཆོས་འབྱུང་། ཇོ་ནང་ཏཱ་ར་ནཱ་ཐ། ཤེས་རིག་དཔར་ཁང་། ཤོག ༩༧
[7] བཟོ་དང་གསོ་བ། སྐར་རྩིས་རྣམས་ལས་བྱུང་བའི་མིང་གི་རྣམ་གྲངས། ཀློང་རྡོལ་ངག་དབང་བློ་བཟང་གི་གསུང་འབུམ། སྟོད་ཆ། སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། ཤོག ༣༤༣
[8] སྐྱེས་རབས་སོ་བཞི་པའི་དོན་རྣམ་པར་བཤད་པ་ཐེག་ཆེན་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ། ཡོངས་འཛིན་ཡེ་ཤེས་རྒྱལ་མཚན་གྱི་གསུང་འབུམ། ༡ ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤོག ༡༠
[9] དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་གཏམ་བཟང་པོ་བློ་ལྡན་མོས་པའི་ཀུནྡ་ཡོངས་སུ་ཁ་བྱེ་བའི་ཟླ་འོད་གཞོན་ནུའི་འཁྲི་ཤིང་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ། ཀུན་མཁྱེན་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས། དཔལ་སྤུངས་གསུང་རབ་སྤར་སྐྲུན་ཁང་། ཤོག ༤༠༧
[10] ཏཱ་ར་ནཱ་ཐའི་རྒྱ་གར་ཆོས་འབྱུང་། ཇོ་ནང་ཏཱ་ར་ནཱ་ཐ། ཤེས་རིག་དཔར་ཁང་། ཤོག ༡༠༠
[11] གཏམ་རྒྱུད་གསེར་གྱི་ཐང་མ། སྟོད་ཆ། དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ། བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ཤོག ༢༧༩
[12] Jatakamala or Garland of Birth Stories by Aryasura translated by J.S. Speyer. Introduction pg xxiv
[13] སློབ་དཔོན་ཀླུ་སྒྲུབ་ཐོགས་མེད་རྟ་དབྱངས་གསུམ་གྱི་རྣམ་ཐར་རྒྱས་བསྡུས་སྣ་ཚོགས་བཞུགས་སོ། ལི་ཐང་བཞག་པ་འཇམ་དབྱངས་མཁས་གྲུབ་ཀྱིས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤོག ༢༦༡
[14] རྒྱལ་པོ་ཆེན་པོ་ཀ་ནིས་ཀ་ལ་སྤྲིངས་པའི་སྤྲིང་ཡིག བསྟན་འགྱུར། དཔེ་བསྡུར་མ། སྤྲིང་ཡིག ངེ སློབ་དཔོན་མ་ཏི་ཙི་ཏྲས་མཛད། ཤོག ༧༠༧
[15] A History of Indian Literature Vol. 2 Maurice Winternitz pg 585 Motilal Banarsidass Publisher
[16] སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་ཀྱིས་མཛད་པའི་རྡོ་རྗེའི་ཁབ། ལོ་ཙཱ་བ། བློ་བཟང་ནོར་བུ། བློ་བཟང་རྡོ་རྗེ། ཝཱ་ཎ་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་། ༢༠༠༦ ཤོག ༥༣
[17] སྟག་མོ་ལུས་སྦྱིན་ལས་བརྩམས་པའི་བློ་སྦྱོང་ཁྲིད་ཡིག དགེ་བཤེས་ཤ་ར་བ་ཡོན་ཏན་གྲགས། བཀའ་གདམས་གསུང་འབུམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་གླེགས་བམ་གོ་བཞི་པ། ཤོག ༢༦
[18] ཏཱ་ར་ནཱ་ཐའི་རྒྱ་གར་ཆོས་འབྱུང་། ཇོ་ནང་ཏཱ་ར་ནཱ་ཐ། ཤེས་རིག་དཔར་ཁང་། ཤོག ༡༠༠
[19] སྐྱེས་རབས་སོ་བཞི་པའི་དོན་རྣམ་པར་བཤད་པ་ཐེག་ཆེན་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ། ཡོངས་འཛིན་ཡེ་ཤེས་རྒྱལ་མཚན་གྱི་གསུང་འབུམ། ༡ ཤོག
[20] སྐྱེས་པའི་རབས་ཀྱི་རྒྱུད། བསྟན་འགྱུར། དཔེ་སྡུར་མ། སྐྱེས་རབས། ཧུ ཤོག ༣
[21] སྐྱེས་རབས་ཀྱི་ཊཱི་ཀ ཤོག ༡༦༨༠ བསྟན་འགྱུར། དཔེ་བསྡུར་མ། སྣ་ཚོགས། པོ
[22] སྐྱེས་པའི་རབས་ཀྱི་རྒྱུད། བསྟན་འགྱུར། དཔེ་བསྡུར་མ། སྐྱེས་རབས། ཧུ ཤོག ༡༠
[23] སྐྱེས་པའི་རབས་ཀྱི་རྒྱུད། བསྟན་འགྱུར། དཔེ་སྡུར་མ། སྐྱེས་རབས། ཧུ ཤོག ༩༣
[24] སྐྱེས་པའི་རབས་ཀྱི་རྒྱུད། བསྟན་འགྱུར། དཔེ་སྡུར་མ། སྐྱེས་རབས། ཧུ ཤོག ༤
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་ཁག་གི་མཚན་ཐོ།
- རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་གྱི་རིག་གནས་བོད་གངས་ཅན་གྱི་རྩོམ་རིག་དང་ཇི་ལྟར་འབྲེལ་བའི་ཚུལ་ལ་དཔྱད་པ་དཔྱོད་ལྡན་ཡིད་ཀྱི་དགའ་སྟོན། རྒྱ་ཡེ་བཀྲ་བྷོ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་དཔེ་སྐུན་ཁང་།
- སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ། ཝཱ་ཎ་དབུས་བོད་ཀྱི་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་། ཌོ༠ སྤེན་པ་རྡོ་རྗེས་ཞུ་སྒྲིག་མཛད།
- མདའ་དང་འཕང་། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན། ཀྲུང་ཁོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
- སྐྱེས་རབས་སོ་བཞི་པའི་དོན་རྣམ་པར་བཤད་པ་ཐེག་ཆེན་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ། ཡོངས་འཛིན་ཡེ་ཤེས་རྒྱལ་མཚན་གྱི་གསུང་འབུམ། ༡ ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
- ཏཱ་ར་ནཱ་ཐའི་རྒྱ་གར་ཆོས་འབྱུང་། ཇོ་ནང་ཏཱ་ར་ནཱ་ཐ། ཤེས་རིག་དཔར་ཁང་།
- བཟོ་དང་གསོ་བ། སྐར་རྩིས་རྣམས་ལས་བྱུང་བའི་མིང་གི་རྣམ་གྲངས། ཀློང་རྡོལ་ངག་དབང་བློ་བཟང་གི་གསུང་འབུམ། སྟོད་ཆ། སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་ནས་བསྒྲིགས།
- དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་གཏམ་བཟང་པོ་བློ་ལྡན་མོས་པའི་ཀུནྡ་ཡོངས་སུ་ཁ་བྱེ་བའི་ཟླ་འོད་གཞོན་ནུའི་འཁྲི་ཤིང་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ། ཀུན་མཁྱེན་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས། དཔལ་སྤུངས་གསུང་རབ་སྤར་སྐྲུན་ཁང་།
- གཏམ་རྒྱུད་གསེར་གྱི་ཐང་མ། སྟོད་ཆ། དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ། བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་།
- སློབ་དཔོན་ཀླུ་སྒྲུབ་ཐོགས་མེད་རྟ་དབྱངས་གསུམ་གྱི་རྣམ་ཐར་རྒྱས་བསྡུས་སྣ་ཚོགས་བཞུགས་སོ། ལི་ཐང་བཞག་པ་འཇམ་དབྱངས་མཁས་གྲུབ་ཀྱིས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
- རྒྱལ་པོ་ཆེན་པོ་ཀ་ནིས་ཀ་ལ་སྤྲིངས་པའི་སྤྲིང་ཡིག བསྟན་འགྱུར། དཔེ་བསྡུར་མ། སྤྲིང་ཡིག ངེ སློབ་དཔོན་མ་ཏི་ཙི་ཏྲས་མཛད།
- སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་ཀྱིས་མཛད་པའི་རྡོ་རྗེའི་ཁབ། ལོ་ཙཱ་བ། བློ་བཟང་ནོར་བུ། བློ་བཟང་རྡོ་རྗེ། ཝཱ་ཎ་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་།
- སྟག་མོ་ལུས་སྦྱིན་ལས་བརྩམས་པའི་བློ་སྦྱོང་ཁྲིད་ཡིག དགེ་བཤེས་ཤ་ར་བ་ཡོན་ཏན་གྲགས། བཀའ་གདམས་གསུང་འབུམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་གླེགས་བམ་གོ་བཞི་པ།
- སྐྱེས་པའི་རབས་ཀྱི་རྒྱུད། བསྟན་འགྱུར། དཔེ་སྡུར་མ། སྐྱེས་རབས། ཧུ
- སྐྱེས་རབས་ཀྱི་ཊཱི་ཀ བསྟན་འགྱུར་དཔེ་བསྡུར་མ། སྣ་ཚོགས། སློབ་དཔོན་བཱིརྱ་སིང་ཧ།
- Jatakamala or Garland of Birth Stories by Aryasura translated by J.S. Speyer Sanskrit Jatakas of Arya Sura and Pali-Jatakas. Meena Talim.Buddhist Word
– – – – –
