ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ་དང་འབྲེལ་བའི་ཆོས་འབྱུང་གཉིས་ཐད་ཀྱི་བསྐྱར་ཞིབ།

ནང་དོན་གནད་བསྡུས།  

《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》དམ《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》ནི་རྙིང་མ་པའི་གྲུབ་མཐའི་བྱུང་འཕེལ་རྩལ་དུ་བཏོན་པའི་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་ཤོས་དང་ཉུང་ངུའི་གྲས་ཀྱི་གཅིག་ཡིན་ལ། ཉེ་དུས་བར་དུ་གསང་སྔགས་རྙིང་མ་པའི་བསྟན་འཛིན་ཆེན་པོ་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པས་མཛད་པར་ངོས་འཛིན། དེ་ལ་རྩོམ་འདིར་ཆོས་འབྱུང་གལ་ཆེན་དེ་ཀློང་ཆེན་པའི་མིན་ཚུལ་རྫོགས་ཆེན་གྱི་བརྒྱུད་པའི་བབས་ལུགས་ཀྱི་ངོས་སོགས་ནས་སྒྲུབ་བྱེད་འཕར་མ་དྲངས་ཐོག  དུས་རབས18 པར་འཇིགས་མེད་གླིང་པས་ཆོས་འབྱུང་དེ་ཐོག་མར་ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་དུ་ངོས་འཛིན་དོན་སྐབས་དེའི་རྙིང་མ་པའི་གྲུབ་མཐའི་སྤྱིའི་གནས་སྟངས་འབྲེལ་བའི་སྐོར་ཁོང་གི་རང་རྣམ་སོགས་དང་ཁ་སྦྱར་ཏེ་དབྱེ་ཞིབ་བགྱིས་པ་དང་། མཐར་རྩོད་གཞི་དེའི་གནད་འགག་སྟེ་ད་ལྟ་ཞིབ་འཇུག་གི་སྡེ་ཡིས་དཔེ་རྒྱུན་ཆད་དེ་མཐོང་ཡུལ་དུ་མེད་པར་འདོད་པའི་ཀློང་ཆེན་པའི་ཆོས་འབྱུང་དངོས་ཏེ《ཆོས་འབྱུང་ཤེས་རབ་གསལ་བ》དོན་དམ་དུ་གང་ཡིན་དཔྱད་ཡོད།

བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ། ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང་། ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད། ཀློང་ཆེན་པ། འཇིགས་མེད་གླིང་པ།  ཆོས་འབྱུང་ཤེས་རབ་གསལ་བ།

ཀུན་གྱིས་མཁྱེན་གསལ་ལྟར་འཇམ་དབྱངས་རྣམ་གསུམ་གྱི་ཡ་གྱལ་དུ་བགྲངས་པའི་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ་ནི་གསང་སྔགས་རྙིང་མ་པའི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་རྡོ་རིང་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་སྟབས། ཁོང་གི་འབྲེལ་ཡོད་བརྩམས་ཆོས་རྣམས་ཀུན་གྱི་གླེང་གཞིར་འགྱུར་བ་སྨོས་མ་དགོས་ལ། དེའི་ནང་ནས་ཀྱང་རྙིང་མ་པའི་གྲུབ་མཐའི་བྱུང་འཕེལ་རྩལ་དུ་བཏོན་པའི་ཆོས་འབྱུང་སྔ་གྲས《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》མཛད་མིན་གྱི་རྩོད་གཞི་ནི་ཆེ་ཤོས་སུ་སྣང་ཞིང་། དེ་དང་འབྲེལ་བའི་དོན་གནད་ལ་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་པ་མ་མཐོང་བས་འདིར་རྩོད་གཞིའི་རྒྱབ་ལྗོངས་དང་། དོགས་གཞི་གཤིབ་བསྡུར། འཁྲུལ་གཞིའི་འབྱུང་རྐྱེན། ཆོས་འབྱུང་དངོས་ངོས་འཛིན་པ་སྟེ་དོན་ཚན་བཞིའི་སྒོ་ནས་གླེང་བར་འདོད་དོ།  །

གཅིག  རྒྱབ་ལྗོངས།

1991 ལོའི་ཟླ 8 པར་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་གངས་ཅན་རིག་མཛོད་ཀྱི་དེབ་ཕྲེང་བཅུ་བདུན་པར་རྒྱབ་ཤའི་ཞལ་བྱང་ལ《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》དང་ནང་མར《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད་བསྟན་པ་གསལ་བར་བྱེད་པའི་ཉི་འོད》[1]ཞེས་པ་དཔར་དུ་བསྐྲུན་ཞིང་། རྩོམ་སྒྲིག་པ་བུ་བྱུང་དབང་འདུས་ཀྱིས་དེབ་ཀྱི་གླེང་གཞི་རུ《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》ཀྱང་གསུང་གྲས་སུ་ཡིན་པར་བཞག་ཡོད་དེ།  ཁོས་དཔེ་འདིའི་མ་ཕྱི་གཉིས་འབྱོར་བའི་མཇུག་གི་མཛད་བྱང་དུ་རྒྱལ་སྲས་ཐུགས་མཆོག་རྩལ་གྱིས་ཞེས་འདུག་ཀྱང་ཞལ་བྱང་དང་། རྩོམ་དུས་ཀྱི་ཆ།  ལྷག་པར་འཇིགས་མེད་གླིང་པས(1730-1798)དེ་ལྟར་བཞེད་པ་བཅས་རྒྱུ་མཚན་དུ་མས་ཨ་འཛོམ་རྒྱལ་སྲས་འགྱུར་མེད་རྡོ་རྗེ(1896-1959)དང་སྒོ་འཇོ་མཁར་ལེགས་སྤྲུལ་སྐུ་པདྨ་བདེ་ཆེན་གཉིས་ཀྱིས་ཆོས་འབྱུང་འདི་ཀཿཐོག་རྒྱ་ར་ཀློང་ཆེན་ནམ་མཁའ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་གསུང་སྒྲོས་བཏང་སྙོམས་སུ་བསྐྱུར་ཏེ་ཀློང་ཆེན་པས་མཛད་པར་བསྒྲུབས་ཡོད། [2] ཡིན་ནའང་། བུ་བྱུང་གིས་ཆོས་འབྱུང་འདི་འཇིགས་མེད་གླིང་པས་ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་གྲས་སུ་བཞག་པ་རྒྱུ་མཚན་བྱས་ཏེ་མཛད་བྱང་དུ་གསལ་བའི་རྒྱལ་སྲས་ཐུགས་མཆོག་རྩལ་ཞེས་པའང་ཀློང་ཆེན་པའི་མཚན་གྱི་རྣམ་གྲངས་ཤིག་ཡིན་སྲིད་ཅེས་རང་གི་ཚོད་དཔག་ཙམ་ལས། [3] འཇིགས་མེད་གླིང་པས་ཀྱང་དེ་ལྟར་བཞེད་ཚུལ་གླེང་མེད།[4]

རྩོམ་སྒྲིག་པའི་གླེང་གཞི་ལས་མངོན་པ་ལྟར་ཆོས་འབྱུང་འདི་ཀློང་ཆེན་པས་མཛད་མིན་གྱི་རྩོད་རྙོག་ནི་ཉེ་དུས་ཤིག་ལ་བྱུང་བ་མ་ཡིན་མོད།  དེང་རབས་མཁས་པའི་ཁྲོད་ནས་དེ་ཀློང་ཆེན་པའི་ཆོས་འབྱུང་དུ་ངོས་བཟུང་བ་སྔ་ཤོས་ཤིག་ནི་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང[5](1910-1985) གིས 1978 ལོར་བརྩམས་གྲུབ་པའི《བསྟན་རྩིས་ཀུན་ལས་བཏུས་པ》ཡི་རབ་བྱུང་དྲུག་པའི་ལོ་སོ་དྲུག་པ་ཆུ་སྟག་ལོའི་སྐབས་སུ་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པས་ཆོས་འབྱུང་བརྩམས་ཞེས་བཀོད་པ་དེ་ངོས་བཟུང་ཆོག་སྙམ།[6] འདིའི་རྗེས་སུ་བྱུང་བའི་བསྟན་རྩིས་སམ་ལོ་ཚིགས་རེའུ་མིག་ཕལ་ཆེ་བས་འདོད་ཚུལ་འདི་ཉིད་དང་དུ་ལེན་རྐྱང་གནང་ཡོད་ཀྱང་།  དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས(1927-1997)ཀྱིས《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ》འི་མཇུག་གི་ལོ་ཚིགས་དྭངས་ཤེལ་དུ་དོགས་པ་ཡོད་ཅེས་བཀོད་ནས།[7] ཚིག་མཛོད་ཀྱི་ཚིག་འགྲེལ་སྐབས་སུ《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》ལ་ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་ཡིན་མིན་ཡིད་གཉིས་སུ་གྱུར་ཚུལ་ཅུང་རྒྱས་པར་བཀྲལ་ཡོད།[8] འདིའི་གོང་དུ་རྒྱལ་ཕྱི་ནས་ཆོས་འབྱུང་རྩོམ་མཁན་ལ་དོགས་གཞི་འཆང་མཁན་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་དང་། ཝན་ཏེ་ཁེབ་དང་། ཁེབ་སི་ཊེན་གསུམ་མཆིས།[9] དེ་དག་ལས་ཁོ་བོའི་ལག་ཏུ་སོན་པ་ལ་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས 1981 ལོར་རྒྱལ་དབང་ལྔ་པའི་གསན་ཡིག་ཏུ་རྒྱལ་སྲས་ཐུགས་མཆོག་རྩལ་དང་ཀློང་ཆེན་པ་གཉིས་གང་ཟག་སོ་སོ་བར་ཕྱེ་ཡོད་པ་ཤེས་བྱེད་གཙོ་བོར་དྲངས་ཏེ་དོགས་སློང་གནང་ཞིང་། [10] 《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》པར་སྐྲུན་བྱས་ནས་ལོ་གསུམ་ལས་མ་འགོར་གོང་དེའི་མ་དཔེ་མཁོ་སྤྲོད་གནང་མཁན་བསོད་ནམས་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་ཆོས་འབྱུང་འདི་རྒྱ་ར་ཀློང་ཆེན་གྱི་ཡིན་ཚུལ་ངག་སྒྲོས་ཅུང་ཞིབ་པ་ཞིག་དང་སྟག་ལུང་ཆོས་འབྱུང་གི་མཁའ་འགྲོ་སྙིང་ཐིག་གི་བརྒྱུད་པར་རྒྱལ་སྲས་ཐུགས་མཆོག་རྩལ་གྱི་མཚན་བྱུང་བ་དྲངས་ཏེ་རྩོམ་ཐུང་ཞིག་གིས་ཀློང་ཆེན་པས་བརྩམས་པ་མིན་པར་བརྗོད་ཡོད།[11] དེའི་ཕྱིས་སུ་འདིའི་རྩོམ་མཁན་རྩོམ་དུས་སྐོར་གྱི་དཔྱད་པ་ཞིབ་ཤོས་ནི 2007ལོར་ཝན་ཏེ་ཁེབ་ཀྱི་བྲིས་པ་དེར་འདུག་མོད། ཁོ་བོས་གཤམ་དུ་གླེང་འགྱུར་དག་ལ་དོ་སྣང་མཛད་མེད་ཅིང་ནོར་འཁྲུལ་ཡང་ཁ་ཤས་ཐོན་ཡོད། ཆོས་འབྱུང་དེའི་རྩོམ་པ་པོའི་རྩོད་རྙོག་གི་རྐྱེན་གྱིས 2009 ལོའི་ཟླ 12 པར་དཔལ་བརྩེགས་དཔེ་རྙིང་བསྡུ་སྒྲིག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས་ནས་པར་དུ་བཏབ་པའི་ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་འབུམ་དུའང་མ་བསྡུས་ཚུལ་གསལ།[12] དེ་ལྟ་ནའང 2013 ལོའི་ཟླ 6 པར་པར་ཐེངས་གཉིས་པ་བཏབ་པའི《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》དུ་རྩོམ་པ་པོ་ཀློང་ཆེན་དྲི་མེད་འོད་ཟེར་སོར་བཞག་བྱས་ཡོད་ཅིང་། BDRC ནང་དུའང་འགྱུར་བ་ཅི་ཡང་བཏང་མེད།

གཉིས། དོགས་གཞི་གཤིབ་བསྡུར།

དེ་ལ《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》ཀྱི་མཛད་བྱང་དུ་བྱུང་བའི་མཛད་པ་པོའི་མཚན་དང་། མཛད་སའི་གནས། མཛད་དུས་དང་། དེ་བཞིན་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པའི་མཚན་གྱི་རྣམ་གྲངས་སུ་མིང་འདི་འབྱུང་མིན་སོགས་ལས་གཞན།  ཆོས་འབྱུང་འདི་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པས་མཛད་པ་མ་ཡིན་པའི་ཤེས་བྱེད་བཙན་པོ་གཅིག་ནི་ཆོས་འབྱུང་འདིའི་རྫོགས་ཆེན་གྱི་དར་ཚུལ་དང་ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་ཚད་ཐུབ་ཁག་བར་བྱུང་བའི་དངོས་འགལ་གྱི་ཆ་དེ་ཡིན་སྙམ།

ཀུན་གྱིས་མཁྱེན་གསལ་ལྟར་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ(1308-1364)ནི་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་རྗེས་སུ་གསང་སྔགས་རྙིང་མ་པ་དང་ཁྱད་པར་དུ་རྫོགས་པ་ཆེན་པོ་ཁུངས་མི་དག་པར་ལྟ་བའི་གནས་སྟངས་འཁོས་ཞན་པའི་འོག་མཛོད་བདུན་དང་ངལ་གསོ་སྐོར་གསུམ་གྱིས་མཚོན་པའི་ཆོས་ཚན་དེ་སྙེད་ཅིག་མཛད་དེ་གསང་སྔགས་རྙིང་མ་པའི་གྲུབ་མཐའི་གཞི་བསླངས་ནས་རང་རྐང་ཚུགས་པར་གནང་མཁན་ཡིན་ལ།  གྲུབ་མཐའ་དེའི་རྗེས་འཇུག་པ་དག་གིས་རྒྱལ་བ་གཉིས་པར་འབོད།  ཡང་སྒོས་སུ་རྫོགས་པ་ཆེན་པོ་སྙིང་ཐིག་གི་བསྟན་པའི་བདག་པོ་ཡིན་སྟབས། སྙིང་ཐིག་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས་སམ་དེ་དང་འབྲེལ་བར་གྱུར་པ་ཀུན་ལོ་རྒྱུས་གཞན་དང་མི་འདྲ་བར་ཁོང་གི་ཆོས་བརྒྱུད་ཀྱི་བྱུང་ཁུངས་དང་སྒེར་གྱི་ཉམས་ལེན་ཀུན་ལ་ཤིན་ཏུ་དམ་པོར་འབྲེལ་བས་གསུང་འབུམ་ཁྲོད་དུ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་མིང་ཅན་དང་། རྣམ་ཐར་དང་། བླ་མ་བརྒྱུད་པའི་གསོལ་འདེབས་སོགས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཕྱི་དོན་དང་འབྲེལ་བ་ཀུན་ཀྱང་དོན་ལ་སྙིང་ཐིག་དང་མ་འབྲེལ་བ་མེད་ཅེས་སྨྲ་ཆོག  དེས་ན《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》དང་དོ་མཉམ་པའི་ཀློང་ཆེན་པའི་ཆོས་འབྱུང་ཞིབ་རྒྱས་གཞན་ཞིག་ང་རང་ཚོའི་མཐོང་ཡུལ་དུ་མ་གྱུར་པའི་དབང་གིས།  ཁོང་གི་གསུང་འབུམ་དུ་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་དང་འབྲེལ་བའི་གསུང་ཐོར་བུ་དག་བསྡུས་ཏེ་དེ་གཉིས་ནང་འགལ་དུ་གྱུར་བའི་ཆ་སྟོན་པ་ལས་འོས་མེད་ཅིང་། ཁོང་གི་ཉམས་ལེན་གྱི་རིམ་པར་འདྲེས་པའི་ཆོས་བརྒྱུད་ལོ་རྒྱུས་དང་། དམིགས་པ་གཙོ་བོ་གཏད་སའི་མི་དང་ཡུལ་གྱི་སྟེང་ནས་དེ་གཉིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ལ་ངེས་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ་པོར་རྙེད་ཡོང་སྙམ།

ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་འབུམ་དུ་བྱུང་བའི་སྙིང་ཐིག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལྟ་བུ་གཏེར་ནས་བཏོན་པ་དང་གཞན་གྱིས་མཛད་པའམ། ཁོང་གི་མཚན་དང་མཛད་བྱང་མི་གསལ་བ། ཡང་ན་དོན་ཤིན་ཏུ་བསྡུས་པ་དེ་དག་ལ་མ་ངེས་པའི་རང་བཞིན་ཅུང་ཆེ་ཕྱིར་བསྡུར་གཞིའི་གྲས་སུ་རེ་ཞིག་བཏང་སྙོམས་སུ་བཞག་སྟེ། ཁོང་གི་གསུང་ཡིན་པར་ཐེ་ཚོམ་མེད་པ་སྙིང་ཐིག་ཡ་བཞིའི་ཁོངས་སུ་བཞུགས་པའི《ལོ་རྒྱུས་རིན་པོ་ཆེ་འོད་ཀྱི་ཕྲེང་བ》[13]དང་མཁའ་འགྲོ་སྙིང་ཐིག་གི་ཁོངས་སུ་བཞུགས་པའི《གཏེར་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་ལོ་རྒྱུས》[14] གཉིས་དང་། དེ་བཞིན་ཀློང་ཆེན་པའི་དངོས་སློབ་བྱ་བྲལ་བ་བཟོད་པས་མཛད་པའི《མཁའ་འགྲོ་སྙིང་ཐིག་གི་ལོ་རྒྱུས་རིན་པོ་ཆེའི་ཕྲེང་བ》[15]དང་ཡང་མཛད་བྱང་དུ་མཚན་རྣལ་འབྱོར་པ་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་འཁོད་ཀྱང་བྱ་བྲལ་བ་བཟོད་པས་མཛད་དོགས་སུ་ཡོད་པའི《ལོ་རྒྱུས་རིན་པོ་ཆེའི་ཕྲེང་བ》[16] བཅས་སུ་རྫོགས་པ་ཆེན་པོ་སྙིང་ཐིག་གི་བརྒྱུད་པ་གསུམ་སྟེ། རྒྱལ་བ་དགོངས་བརྒྱུད་དང་རིག་འཛིན་བརྡ་བརྒྱུད། གང་ཟག་སྙན་ཁུང་གི་བརྒྱུད་པ་མཐར་ཆགས་སུ་བཀོད་ཡོད་དེ་དག་དང་། 《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》དུ་གསལ་བའི་བརྒྱུད་པ་གསུམ་བསྡུར་བར་བྱ།

བསྡུར་གཞི།	ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད།	ལོ་རྒྱུས་རིན་པོ་འོད་ཀྱི་ཕྲེང་བ། གཏེར་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་ལོ་རྒྱུས། ལོ་རྒྱུས་རིན་པོ་ཆེའི་ཕྲེང་བ།  མཁའ་འགྲོ་སྙིང་ཐིག་གི་ལོ་རྒྱུས་རིན་པོ་ཆེའི་ཕྲེང་བ།
དགའ་རབ་རྡོ་རྗེ་འཁྲུངས་ས། ཡབ་ཡུམ།	ཡུལ་དྷ་ན་ཀོ་ཤའི་གླིང་། མཚོ་ཀུ་ཀྲའི་འགྲམ། རྡོ་རྗེ་གླིང་ཕུག  ཡབ་དྷ་ཧེ་ན་ཏ་ལོ། སྲས་ཐུ་བོ་རཱ་ཛ་ཧ་ཏི། རྒྱལ་པོའི་སྲས་མོ་དགེ་སློང་མ་པ་ར་ནི།	ཡུལ་ཨུ་རྒྱན་ཐོར་ཅོག  རྒྱལ་པོ་ཨུ་པ་རཱ་ཛ། བཙུན་མོ་སྣང་བ་གསལ་བའི་འོད་ལྡན་མ། སྲས་མོ་དགེ་སློང་མ་སུ་དྷརྨཱ།
ལྷུམས་སུ་ཞུགས་ཚུལ།	ཐོ་རངས་ཉི་ཟླ་མགོ་ཞབས་ནས་ཐིམ་པ་རྨིས། ཕྱི་ཉིན་མཚོ་ཀུ་ཏྲའི་འགྲམ་དུ་ཁྲུས་བྱས་ཡོད་པར། ཕྱག་རྡོར་ངང་པ་ཞིག་ཏུ་སྤྲུལ་ཏེ་གཞན་བཞི་བཅས་ཡོང་། སྲས་མོའི་ཐུགས་ཀར་མཆུ་ལན་གསུམ་གཏུགས། སྲས་མོ་ཡ་མཚན་ཏེ་རྨི་ལམ་ཡབ་འཁོར་ལ་ཞུས། ཡབ་ཀྱང་དགྱེས།	རྨི་ལམ་ན་ཤེལ་གྱི་མི་དཀར་པོ་ཞིག་གིས་བུམ་པ་སྤྱི་བོར་བཞག་པ་རྨིས།  ཟླ་བ་བཅུ་ནས་བཙས། ཡུམ་བྲེད་ནས་ཐལ་ཁུང་དུ་སྦས། མཁའ་འགྲོ་མ་དང་ལྷ་ཀླུ་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་མཆོད།
མཚན་གསོལ་ཚུལ།	ཁྱེའུ་ཆུང་རྡོ་རྗེ་དང་རཏྣ་ཐོགས་པ་རྨིས། མཚན་མཁན་ལ་བསྟན། དགའ་རབ་རྡོ་རྗེར་བཏགས།	རོ་ལངས་བྷ་ཝ་ཞེས་གསོས།
པཎྚི་དང་བརྩད་ཚུལ།		ལོ་བདུན་ནས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་མང་པོ་ཐུགས་ལ་ཤར། ཡུམ་ལ་ཨོ་རྒྱན་གྱི་རྒྱལ་པོའི་མཆོད་གནས་པཎྚི་ལྔ་བརྒྱ་དང་བརྩད་ལས་རྒྱལ་བས། མིང་པྲཛྙཱ་བྷ་ཝར་བཏགས། རྒྱལ་པོ་དགྱེས་ནས་དགའ་རབ་རྡོ་རྗེར་བཏགས། མཁའ་འགྲོ་མས་རོ་ལངས་ཐལ་མདོག་གསོལ།
རྫོགས་ཆེན་གསན་ཚུལ།	ཕྱག་རྡོར་གྱིས་དབང་རྫོགས་པར་བསྐུར། ལྷོ་ནུབ་འདམ་ཤོད་གླིང་གི་དུར་ཁྲོད་ནས། པུ་ཏྲ་རྣམ་པ་གསུམ་བཀུག རྒྱུད་དབང་མཐའ་དག་གཏད།	དུར་ཁྲོད་མེ་རུ་འབར་བར་ཕྱག་རྡོར་ལས་རྫོགས་ཆེན་གསན། མ་ལ་ཡར་རྫོགས་ཆེན་རྒྱུད་ལུང་མན་ངག་ཡི་གེར་བཀོད། མཁའ་འགྲོར་གཏད། དུར་ཁྲོད་བསིལ་བའི་ཚལ་དུ་བཞུགས།
འཇམ་དཔལ་བཤེས་གཉེན་གྱི་ཡབ་ཡུམ། མཚན།	ཡབ་བྲམ་ཟེ་དཔལ་ལྡན་བདེ་སྐྱོང་། མ་བྲམ་ཟེ་མོ་ཀུ་ཧ་ན།  ཁྱེའུ་བྲམ་ཟེ་སྙིང་པོ་གྲུབ་པ་ཞེས་ཀྱང་བྱ། བདེ་མཆོག་སྙིང་པོ་ཞེས་ཀྱང་བྱ།	རྡོར་གདན་ནུབ་ཕྱོགས་རིམ་པ་གཉིས་པ་ཞེས་བྱ་བར། ཡབ་བྲམ་ཟེ་ལེགས་ལྡན་སྟོན་པ། ཡུམ་སྣང་བ་སྒྲོན་མའི་སྲས་འཇམ་དཔལ་བཤེས་གཉེན།
ལུང་བསྟན་སའི་གནས།	ནུབ་ཕྱོགས་ཨུ་རྒྱན་གྱི་ཡུལ་དྷ་ན་ཀོ་ཤའི་གླིང་། མཚོ་ཀུ་ཏྲའི་འགྲམ། དུར་ཁྲོད་གསེར་གླིང་ཧེ་ཆེན་བརྡལ་བའི་འདབ། རྡོ་རྗེ་གླིང་ཕུག་གི་གནས།	དུར་ཁྲོད་ཆེན་པོ་བསིལ་བའི་ཚལ།
མཇལ་བའི་ངང་ཚུལ།	པཎྚི་མང་པོ་དང་རྒྱུ་འབྲས་ལས་འདས་པའི་ཆོས་སུན་འབྱིན་དུ་སོང་། རྒྱུ་འབྲས་ཀྱི་ཐེག་པར་རྩོད་པ་བྱས་ཏེ་ཕམ།  བཤགས་པ་བྱས། བརྡའ་ཙམ་གྱིས་ཁོང་དུ་ཆུད། འཇམ་དཔལ་བཤེས་གཉེན་བྱ་བར་བཏགས།	དགའ་རབ་དང་མཇལ། དབང་ཁྲིད་རྫོགས་པར་གནང་། དགའ་རབ་འོད་ཕུང་དུ་གཤེགས། རྫོགས་ཆེན་སེམས་ཀློང་མན་ངག་གི་སྡེ་གསུམ་དུ་ཕྱེས།
སེམས་ཀློང་མན་ངག་སྡེ་གསུམ་ཕྱེ་མཁན་ནས་བརྒྱུད་ཚུལ།		འཇམ་དཔལ་བཤེས་གཉེན། སྣོད་མ་རྙེད་ནས་ཕ་བོང་ལ་གཏེར་དུ་སྦས། རྒྱ་ནག་གི་ཡུལ་ཤྭ་ཁྱམས་གླིང་གི་ཤྲཱི་སེངྷ་ལ་བརྒྱུད།
ཤྲཱི་སེངྷ་།		རྒྱ་ནག་གི་ཡུལ་ཤྭ་ཁྱམས་གླིང་གི་ཡབ་དགེ་བ་ལྡན་པའི་ཡིད་ཅན། ཡུམ་སྣང་གསལ་མཁྱེན་མའི་སྲས། སོ་ས་གླིང་དུ་ལུང་བསྟན་ཐོབ།
བཱི་མ་ལ་མི་ཏྲ།	དྷརྨ་ཨ་ཤོ་ཀའི་སྲས་མོ་ལྷ་ལྕམ་དྷརྨ་བོ་དྷི་གཉིད་ལོག་ཚེ། མི་དཀར་པོ་ཞིག་འོད་འཕྲོ་བ་ཞིག་གིས་སྤྱི་བོར་བདུད་རྩི་བུམ་པ་གང་བཞག  བུ་བདེ་བར་བཙས། ངོ་ཚ་ནས་བྱེ་མའི་གསེབ་ཏུ་བོར། ལོ་ལྔ་ནས་པཎྚི་ལྔ་བརྒྱའི་ནང་ཆོས་ལ་མཁས་པ་བྱུང་། ཕྱིས་དེར་འདི་ཁ་ཆེའི་སློབ་དཔོན་བཱི་མ་མི་ཏྲ་ཞེས་འཁོད། གདན་འདྲེན་དུས་ལོ་ཙཱ་བ་གསུམ་གྱིས་རྒྱལ་པོ་དྷརྨ་ཙ་ཀྲ་ལ་གསེར་སྐྱེས་སུ་བསྐུར། བཱི་མ་ལ་བཞེངས་ཏེ། ཀ་ཀ་པ་རི་ཞེས་གསུངས་པར་ལོ་ཙཱ་བ་གསུམ་པོར་གོ་ལུགས་གསུམ་བྱུང་། སྐ་བ་གཞུ་མོ་་་དང་། རྨ་རིན་གྱིས་གྲུ་བོ་་་་། ཅོག་རོས་ཡོན་ཏན་་་ལ་གོ །	རྒྱ་གར་ནུབ་ཕྱོགས་གླང་པོ་སྒང་བྱ་བའི་གྲོང་ཁྱེར་དུ་བདེ་ལྡན་འཁོར་ལོ་དང་གསལ་རིག་མའི་སྲས།  རྡོ་རྗེ་སེམས་དཔས་ལུང་བསྟན་ལྟར་ཤྲཱི་སིང་ཧ་དང་མཇལ།   རྒྱལ་པོ་ཨིནྡྲ་བྷོ་དྷི་ལ་གསེར་ཕྱེ་སོགས་ཕུལ། བཱི་མ་ལ་བཞེངས་ཏེ། བོ་དྷི་སཏྭ་ཐེམ་ལན་གསུམ་གསུང་པར་གོ་ལུགས་གསུམ་བྱུང་། སྐ་བས་གྲུ་བོ་་་་དང་། ཅོ་རོར་གཞུ་མོ་་་། རྨ་རིན་གྱིས་རྒྱལ་པོ་་་་ལ་གོ  ཞྭ་ལྷ་ཁང་གི་དཀར་ཆག་ཏུ་སིངྒ་ལའི་པཎྚི་ཏ་ཆེན་པོ་བྷི་མ་ལ་མི་ཏྲ་སྤྱན་དྲངས།

ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་དང་ཁོང་གི་དངོས་སློབ་ཀྱི་གསུང་རྣམས་ནི་ཕན་ཚུན་ར་འཕྲོད་ཐུབ་ཅིང་། རྫོགས་པ་ཆེན་པོ་གསང་བ་སྙིང་ཐིག་གི་ལོ་རྒྱུས་གླེང་དུས་ཀྱང་བརྒྱུད་པ་གསུམ་གྱི་དབྱེ་ལུགས་མཐུན་ཞིང་བརྗོད་སྟངས་གཅིག་པར་མཆིས་ཏེ། རིག་འཛིན་བརྡ་བརྒྱུད་ནི་དགའ་རབ་རྡོ་རྗེ་ནས་དབུ་ཚུགས་པར་འདུག་པ་གོང་འཁོད་དཔྱད་ཡིག་ཀུན་ཞལ་མཐུན་ཞིང་། དེ་ནས་བརྒྱུད་པའི་འཇམ་དཔལ་བཤེས་གཉེན་དང་། ཤྲི་སིངྷ་། བི་མ་ལ་མི་ཏྲ་སོགས་སྐྱེད་བྱེད་ཡབ་ཡུམ་དང་གནས་དང་། སྒྲུང་གི་རྗོད་སྟངས་ཀྱང་ཡིག་འབྲུ་རེ་གཉིས་ལས་དོན་གྱི་འགལ་བ་མེད་ཀྱང་།《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》དུ་དགའ་རབ་རྡོ་རྗེ་ནི་རྒྱལ་བ་དགོངས་རྒྱུད་ཀྱི་གྲས་སུ་བཞག་སྟེ་འཇམ་དཔལ་བཤེས་གཉེན་ནས་རིག་འཛིན་བརྡ་བརྒྱུད་ཀྱི་དབུ་བཟུང་འདུག་ལ། དགའ་རབ་རྡོ་རྗེ་ཡི་འཁྲུངས་སྐབས་ཀྱི་སྒྲུང་དེ་འདི་རུ་བི་མ་ལ་མི་ཏྲར་སྦྱར་བ་མ་ཟད།  བསྡུར་གཞིའི་ཞིབ་ཆའི་སྟེང་གང་ནས་ཀྱང་གཉིས་ཀ་ཁ་འཕྲོད་ཐབས་མེད་པས། རྩོམ་མཁན་ཁོང་གཉིས་ཀྱིས་ཡིག་ཆ་རིགས་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ཁུངས་སུ་མཛད་པ་མཐོང་ཐུབ།

རྫོགས་པ་ཆེན་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་གོང་འཁོད་རིག་འཛིན་བརྡ་བརྒྱུད་ཕུད་པའི་འགངས་ཆེ་བ་གཞན་ཞིག་ནི་གང་ཟག་སྙན་བརྒྱུད་དེ། དེ་ཆོས་འབྱུང་ངམ་ལོ་རྒྱུས་གང་གི་མཛད་པ་པོའི་ཆོས་ཀྱི་བརྒྱུད་པར་ཐད་ཀར་འབྲེལ་ཕྱིར་དེའི་གླེང་ལུགས་ནི་གོང་དུ་འཁོད་པ་ལས་ཀྱང་སྒྲུབ་བྱེད་བཙན། ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པས་མཛད་པའི་གོང་འཁོད་སྙིང་ཐིག་ལོ་རྒྱུས་ལས་གཞན་ཁོང་གི་ཉམས་བཞེས་དང་ཐད་ཀར་འབྲེལ་བ་ནི་བླ་བརྒྱུད་ལོ་རྒྱུས་དང་གསོལ་འདེབས་སྐོར་ཡིན་ཞིང་། འདིས་ཁོང་གི་མི་ཚེའི་ཉམས་བཞེས་ཁྲོད་སྐྱེ་བོ་གང་དག་གམ་ཡུལ་གང་ནི་མེད་ཐབས་མེད་ཅིང་མི་གླེང་ཐབས་མེད་ཡིན་པ་སྟོན་ཐུབ་ལ།  གཤམ་དུ་གླེང་འགྱུར་གྱི་ཉང་ཏིང་འཛིན་བཟང་པོ་ནི་དེའི་ཁྲོད་ཀྱི་གལ་ཆེ་ཤོས་ཡིན།

ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་འབུམ་དུ་ཉང་ཏིང་འཛིན་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་སམ་རྣམ་ཐར་ལོགས་སུ་མཛད་པ་མ་མཐོང་ཡང་། གོང་དུ་གསལ་བའི་སྙིང་ཐིག་གི་ལོ་རྒྱུས་དང་གཞན་ཡང་ཁོང་གི《གནས་འབྱེད་བདུན་པ》ལྟ་བུ་ལས་ཀྱང་གང་ཟག་སྙན་བརྒྱུད་ཀྱི་སྐབས་ཐམས་ཅད་དུ་ཉང་ཏིང་འཛིན་བཟང་པོ་མེད་པ་མེད་ལ།[17] ཆེ་མཐོང་གནང་ལུགས་དཔེར་ཙམ་བཀོད་ན།“མྱང་ཏིང་འཛིན་བཟང་པོ་ཞེས་བྱ་བ་ལོ་བདུན་དང་ཟླ་བདུན་གྱི་བར་ལ་ཞི་གནས་རྩེ་གཅིག་ཏུ་གནས་པ། ཤའི་སྤྱན་རྣམ་པར་དག་པས་གླིང་བཞི་དུས་གཅིག་ལ་གཟིགས་པ་ཞིག་བཞུགས་ཏེ”[18] ཞེས་དང་། གང་ཟག་སྙན་བརྒྱུད་དབུ་བཙུགས་མ་ཐག“དེའི་ཚེ་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་དང་། ཉང་ཏིང་འཛིན་བཟང་པོ་གཉིས་བཀའ་བགྲོས་པས”[19] ཞེས་འཁོད་ཡོད།  སྣང་ཚུལ་འདི་དེ་བཞིན་ཀློང་ཆེན་པའི་བླ་མ་བརྒྱུད་པའི་གསོལ་འདེབས་ལས་མཐོང་ཐུབ་སྟེ། ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་ལ་ཕྱག་འཚལ་རྗེས“ཏིང་ངེ་འཛིན་དང་གཟུངས་རྣམས་ཀྱི།  ། གཏེར་གྱུར་འོད་གསལ་སྒྱུ་མའི་སྐུ། ། མངོན་ཤེས་རྫུ་འཕྲུལ་དབང་བསྒྱུར་བའི། ། ཏིང་འཛིན་བཟང་པོ་ལ་ཕྱག་འཚལ། །”[20]ལྟ་བུ་དང་། གསོལ་འདེབས་གཞན་དག་ཏུའང་དེ་བཞིན“མཆིམས་ཕུ་དགེ་གོང་གནས་མཆོག་ཏུ། ། ཉང་བན་ཆེན་པོར་གསོལ་བ་འདེབས།།”[21]ཞེས་འདུག་ཅིང་། སྐབས་རེར་གསོལ་འདེབས་ལས་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་གྱིའང་གོང་དུ་བཞག་ཡོད། གཞན་ཉང་ཏིང་འཛིན་བཟང་པོ་དང་འབྲེལ་ནས་ཀློང་ཆེན་པས་ཐུགས་སྣང་མཛད་ས་གཅིག་ནི་ཉང་ཏིང་འཛིན་བཟང་པོས་ཕྱག་བཏབ་པའི་དབུ་རུ་ཞྭ་ལྷ་ཁང་ཡིན་ཏེ།  ཀློང་ཆེན་པར་ཞྭ་ལྷ་ཁང་ཞིག་གསོ་དགོས་པའི་ལུང་བསྟན་ཕོག་པ་མ་ཟད།[22]  དགུང་ལོ་ཞེ་གཉིས་སྟེང་ཞིག་གསོ་གནང་བ་དེ་ཁོང་གི་ཕྱག་རྗེས་ཤིན་ཏུ་རླབས་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་རྣམ་ཐར་དུ་ཡིག་ཚོགས་ལ་མ་འཛེམས་པར་བཀོད་འདུག་ལ། ཀློང་ཆེན་པ་རང་ནས་ཀྱང་ཞྭ་ལྷ་ཁང་གི་དཀར་ཆག་ཡི་གེ་མཛད་ཡོད་པར་མ་ཟད། ཁོང་གི་ཤས་ཆེར་བརྗོད་བྱ་ལྷ་ཆོས་ཀྱིས་ཟིན་ཞིང་གྲངས་འབོར་མི་མང་བའི་བསྟོད་རྩོམ་གྱི་གྲས་སུའང་ཞྭ་ལྷ་ཁང་གི་བསྟོད་པ་མཛད་ཡོད་པས།  ཉང་ཏིང་འཛིན་བཟང་པོ་ནི་ཀློང་ཆེན་པའི་ཆོས་བརྒྱུད་ཀྱི་ཁུངས་གཏུགས་ས་ཞིག་དང་ཁོང་ཀློང་ཆེན་པ་ལ་མཚོན་ན་ཅི་ཙམ་གལ་ཆེ་བ་རྟོགས་ཐུབ།

ཡིན་ནའང་། 《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》དུ་དེ་ལྟར་བྱུང་མེད་པར། གསང་སྔགས་ཀྱི་རྒྱུད་སྡེ་བསྒྱུར་བའི་བབས་གཉིས་པའི་ཚེ་ན“དེའི་རྗེས་ལ་སློབ་དཔོན་དྷ་ན་ས་སྐྲིཏ་དང་། ཤཱམྟིང་གརྦྷ་གདན་དྲངས་ཏེ། དེའི་དུས་ལོ་ཙཱ་བ་ཉང་ཏིང་འཛིན་བཟང་པོས་མཛད་ནས་ཀྲྀ་ཡའི་རྒྱུད་སྡེ་ཊཱིཀ་དང་བཅས་པ་དང་། སྐུ་གསུང་ཐུགས་ཀྱི་གལ་པོའི་སྐོར་དང་། གཤིན་རྗེའི་སྒྲུབ་ཐབས་ཁ་ཡར་བསྒྱུར་རོ། །”[23]ཞེས་བབས་གཞན་དག་ཡིག་ཚོགས་ཆེན་པོས་བྲིས་པ་ཡོད་པ་ལ་བབས་གཉིས་པ་འདི་ཙམ་གྱིས་འཐུས་པར་བྱས་ཤིང་། བི་མ་ལ་སྤྱན་འདྲེན་པར་དགོངས་པ་ཡང་རྒྱལ་པོ་ལས་ཉང་ཏིང་འཛིན་བཟང་པོ་གྲོགས་སུའང་མེད་ལ། [24] གཞན་ཆོས་འབྱུང་དེར་བོད་དུ་གྲུབ་བརྙེས་མང་དུ་བྱུང་ཚུལ་དང་། [25] སྐབས་དེར་བྱོན་པའི་ལོ་ཙཱ་བ 56 ལྷག་གི་མཚན་བགྲངས་དུས་དང་།[26] མདོར་ན་གོང་གི་བབས་གཉིས་པའི་འཕྲོར“ཉང་མཆོག་ཏིང་འཛིན་བཟང་པོ་ལ་བཤད་ཅིང་ཛྙཱནས་བསྒྱུར་བ་ལགས་སོ།།”ཞེས་ཉང་ཏིང་འཛིན་བཟང་པོའི་མཚན་དེ་ཆོས་འབྱུང་འདིའི་ཕལ་ཆེར་ཐེངས་འདི་གཉིས་མ་གཏོགས་བྱུང་མེད། དེ་ལས་ཀྱང་གནད་ཆེན་པོ་ཞིག་ནི་ཀློང་ཆེན་པས་རྩལ་འདོན་བྱ་ཡུལ་མན་ངག་གི་སྡེའི་གང་ཟག་སྙན་བརྒྱུད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེ་བརྒྱུད་པ་དང་པོ་གཉིས་སོང་ཟིན་ནས་གསུམ་པའི་སྐབས་སུ་གློ་བུར་དུ་ཆད་པ“དེ་ཡན་ཆད་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་བརྒྱུད་ཚུལ་ཙམ་ལམ། བབས་ལུགས་ཟུར་ཙམ་སྨོས་པ་ཡིན་ནོ”[27]ཞེས་པས་འགྲེལ་རུང་བར་བྱས་ཆོག་ཀྱང་།  ཕྱིས་སུ་སྔ་འགྱུར་རྙིང་མ་པའི་བབས་ལུགས་གླེང་སྐབས“དེའང་སྔགས་སྔ་འགྱུར་གྱི་བསྟན་པ་འདི། བརྒྱུད་ཚུལ་གྱི་བབས་ལུགས་ཆེན་མོ་གསུམ་ལ་བརྟེན་ནས”[28]ཞེས་མདོ་སྒྱུ་སེམས་གསུམ་གྱི་བསྟན་པ་སོ་ཟུར་སྣུབས་གསུམ་ལ་བབས་ཚུལ་ལས་གང་ཟག་སྙན་བརྒྱུད་འཁོད་མེད་ལ། ཀློང་ཆེན་པའི་བླ་མ་བརྒྱུད་པའི་རྣམ་ཐར་དང་གསོལ་འདེབས་སུ་བྱུང་བ་དག་གི་མིང་བྱུང་མེད་པ་དེ་བས་ཀྱང་སྨོས་མ་དགོས།[29]

དེ་ལྟར《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》དང་ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་ཁུངས་མ་དག་ཏུ་རྩ་བར་གྱུར་པའི་བརྒྱུད་པའི་བཤད་སྟངས་འདི་གཉིས་ཁ་འཕྲོད་ཐབས་མེད་པར་བརྟེན་དེ་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པའི་གསུང་མིན་པའི་ཤེས་བྱེད་གཙོ་བོ་གཞན་ཞིག་ཏུ་མཐོང་ཞིང་། བརྒྱུད་པའི་བརྗོད་ལུགས་མི་འདྲ་བ་འདི་གཉིས་ཁུངས་ཇི་ལྟར་མཆེད་ཚུལ་སྐོར་རྩོམ་གཞན་དུ་དཔྱད་པར་འདོད་ལ། ཆོས་འབྱུང་གི་རྩོམ་པ་པོ་དང་བརྩམས་དུས་ལ་ཝན་ཏེ་ཁེབ་ཀྱིས་ཉམས་ཞིབ་གནང་འདུག་པས་དེའི་སྐོར་འདིར་མི་གླེང་ངོ་། །[30]

གསུམ། འཁྲུལ་གཞིའི་འབྱུང་རྐྱེན།

འདིར་གླེང་བར་འདོད་པ་གཙོ་བོ་གཅིག་ནི་ཆོས་འབྱུང་འདིའི་མཛད་པ་པོའི་རྩོད་རྙོག་འབྱུང་ཁུངས་སྐོར་ཡིན། 《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》གི་དབུར་ལྷག་པར་འཇིགས་མེད་གླིང་པས་ཆོས་འབྱུང་འདི་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པའི་ཡིན་པར་གསུངས་ཞེས་འཁོད་འདུག་པ་དེའི[31]ཤེས་བྱེད་ནི་འཇིགས་མེད་གླིང་པའི《རྙིང་མའི་རྒྱུད་འབུམ་རིན་པོ་ཆེའི་རྟོགས་བརྗོད》དུ་གཞན་དུ་ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད་བྱ་བ་དང་ཞེས་པ་ལས་གཞན་མེད།[32] དེ་ལ་འཁྲུལ་གཞི་འདིའི་འབྱུང་རྐྱེན་ཆེ་ཤོས་གཅིག་ནི་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པའི་རྗེས་སུ་བྱུང་བའི་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་སོགས་སུ《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》དང་ཀློང་ཆེན་པའི་ཆོས་འབྱུང་གཉིས་ཀའི་སྐོར་མིང་ཙམ་ཞིག་དཔེ་རེ་གཉིས་སུ་མ་གཏོགས་འཁོད་མེད་པ་དེ་ཡིན། ད་ཕན་ལག་སོན་བྱུང་བའི་ཡིག་ཆ་ལྟར་ན་ཆོས་འབྱུང་འདི་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པའི་གསུང་དུ་ངོས་བཟུང་སྟེ་ཡིག་ངོར་ཐོག་མར་འགོད་མཁན་ནི་རྙིང་མ་པའི་མཁས་གྲུབ་ཆེན་པོ་འཇིགས་མེད་གླིང་པ(1730-1798)ཡིན།  ཁོང་གིས1763 ལོར་མཛད་པའི《རྙིང་རྒྱུད་རྟོགས་བརྗོད》[33]དུ་ཀློང་ཆེན་པའི་རྣམ་ཐར་གྱི་རྗེས་སུ་ཁོང་གི་གསུང་རབ་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་བཀོད་མཐར། “དེ་དག་ཀྱང་མདོ་ཙམ་སྨོས་པ་སྟེ། གཞན་དུ་ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད་ཅེས་བྱ་བ་དང་། ཆོས་སྤྱོད་ལམ་གྱི་རིམ་པ་དང་། ཤི་གསོན་གྱི་བསྔོ་བ་རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ་དང་། རྒྱུ་ལ་ཁམས་འདུས་པ་མེ་ཏོག་ཕྲེང་ལྡན་དང་། རྐྱེན་ལ་ཁམས་འདུས་པ་ཀ་ཐ་སུམ་ཅུ། རྒྱུ་རྐྱེན་གཉིས་ཀ་ལ་ཁམས་འདུས་པ་དུས་ལ་མངོན་པར་སྐྱོ་བའི་རབས་ལ་སོགས་དངོས་ཀྱི་ལག་ཏུའང་དོང་བར་གྱུར”[34] ཞེས་བཀོད་དེ་ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད་ཞེས་པ་ཀློང་ཆེན་པས་མཛད་པར་བཞག་ཡོད།  དེ་ལ་ཨ་རིའི་བོད་རིག་པ་སྨྲ་བ་ཝན་ཏེ་ཁེབ་ཀྱིས། འཇིགས་མེད་གླིང་པས་ཀློང་ཆེན་པས་མཛད་པར་འདོད་པའི་ཆོས་འབྱུང་ཞེས་པའི་མིང་བཀོད་འདུག་ཀྱང་མཚན་ཆ་ཚང་དྲངས་མེད་སྟབས་དེ་ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད་བསྟན་པ་གསལ་བར་བྱེད་པའི་ཉི་འོད་ལ་གོ་བའི་ཤེས་བྱེད་འཐད་ལྡན་དུ་མི་འགྲུབ་ཅེས་བརྗོད་པ་ལ།[35] ཁོང་གི་ལུང་དྲངས་སའི་ལྡེབ་མ་དེར་དེ་ལྟ་བུའི་ཚིག་ཅིག་མ་མཐོང་ཡང་། གལ་ཏེ་གོང་དུ་ཁོ་བོས་དྲངས་པའི་ལུང་དེར་གོ་བ་ཡིན་ན། དེ་ནི་གཤམ་གྱི་ཁག་གསུམ་པར་གླེང་བར་འགྱུར་བའི་ཀློང་ཆེན་པའི་ཆོས་འབྱུང་དངོས་དེ་མ་ཡིན་ཏེ་དེ་དེའི་གོང་དུ་མཚན་གཞན་ཞིག་གིས་བསྟན་ཟིན་པའི་ཕྱིར《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》ལས་གཞན་དུ་གྱུར་བའི་གདམ་ཀ་ཞིག་མེད་ཅིང་། འཁྲུལ་གཞི་འདི་སེལ་བ་ལ་དམིགས་ནས་བྲག་དགོན་པ་བསྟན་པ་རབ་རྒྱས（1801—1866）ཀྱིས་དཔེ་ཁུངས་སྟོན་སྐབས་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པའི་ཆོས་འབྱུང་དང་། རྒྱལ་སྲས་ཐུགས་མཆོག་རྡོ་རྗེའི་ཆོས་འབྱུང་རིན་ཆེན་གཏེར་མཛོད་ཅེས་ཆེད་དུ་སྟབས་གཅིག་ཏུ་བཞག་པར་སྣང་།[36]

འཇིགས་མེད་གླིང་པས་ཆོས་འབྱུང་འདི་ལག་ཏུ་བྱུང་ཚུལ་གྱི་གསུང་ལ་དཔགས་ན་ཁོང་གི་ཕྱག་ཏུ་མ་འབྱོར་སྔོན་ནས་ཀློང་ཆེན་པས་མཛད་ཅེས་ཕལ་ཆེར་བྱུང་ཡོད་ངེས་ཤིང་།  ཁོང་གིས་ཀྱང་རྟོག་ཞིབ་ཆེར་མ་གནང་བར་རྒྱུད་འབུམ་དཀར་ཆག་ཏུ་དེ་ལྟར་བྲིས་པར་ཚོད་དཔག་བྱ་ཆོག་སྙམ། ཡིན་ནའང་ཡ་མཚན་པ་ཞིག་ནི་ཆོས་འབྱུང་འགངས་ཆེན་འདིའི་གསར་རྙེད་དང་དཔེ་རྒྱུན་དཀོན་པའི་སྐོར་ཁོང་གི་རང་རྣམ་དུ་གླེང་ཙམ་ཡང་བྱས་མེད། དེ་ལྟ་ནའང་འཇིགས་མེད་གླིང་པས་ཆོས་འབྱུང་འདི་ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་དུ་ངོས་ལེན་བྱེད་དོན་འདིའི་དོན་གྱི་མཛད་པ་པོ་དང་ཀློང་ཆེན་པ་རབ་འབྱམས་པ་དང་མཚན་འདྲ་འབྲེལ་དུ་གྱུར་བའི་སྟེས་དབང་འབའ་ཞིག་མིན་ལ། རང་གི་ཞེ་འདོད་ཁོ་ནའང་མིན་པར་དེ་ལྟར་ཡིན་ཐག་གཅོད་པ་དེ་སྐབས་དེའི་རྙིང་མ་པའི་གནས་བབ་དགོས་མཁོ་ལ་རག་ལས་པར་འདོད།

བསྟན་པ་ཕྱི་དར་དབུ་ཚུགས་པ་ནས་གསང་སྔགས་རྙིང་མ་དང་དེའི་རྫོགས་པ་ཆེན་པོའི་ཆོས་དེ་རྩོད་གཞི་ཅན་ཞིག་ཏུ་གྱུར། རིམ་པར་ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཀྱི་བཀའ་ཤོག་དང་། ཞི་བ་འོད་ཀྱི་བཀའ་ཤོག  དེ་བཞིན་འགོས་ཁུག་པ་ལྷག་བཙས་ཀྱི་འབྱམས་ཡིག  དེ་བཞིན་ས་སྐྱ་པཎྚི་ཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན（1182—1251）གྱི《སྡོམ་གསུམ་རབ་དབྱེ》དང་། འབྲི་གུང་དཔལ་འཛིན་གྱི་འབྱམས་ཡིག  གོ་རམས་པ་བསོད་ནམས་སེང་གེ（1429—1489）ཡིས་སྡོམ་གསུམ་རབ་དབྱེ་ལ་འགྲེལ་བ་སོགས་ཀྱིས་མཚོན་རྙིང་མ་པར་དོགས་སློང་མཛད་ཡོད་ཅིང་འགའ་ཞིག་ཏུ་དེ་རྣམ་དག་མིན་ཚུལ་འཁོད་ཡོད། དེ་ལ་རྙིང་མ་པའི་གྲུབ་མཐའ་འཛིན་མཁན་དག་གིས་རང་ཁུངས་རྣམ་དག་ཏུ་བསྒྲུབ་ཆེད་དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་པ་ནས་བཅུ་བདུན་པའི་བར་གྱི་རྩོད་ཡིག་འབོར་ཆེན་ཞིག་ཕྱོགས་སྒྲིག་མཛད་ཡོད་པ་དང་།[37] དེ་དུས་བྱུང་བའི་ཆོས་འབྱུང་གྲགས་ཆེན་ཁག་ཅིག་སྟེ་འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ(1392—1481)གྱི《དེབ་ཐེར་སྔོན་པོ》དང་།[38] དེའི་ཕྱིས་ཀྱི་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ(1504—1566)ཡི《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》བཅས་སུ་གསང་སྔགས་རྙིང་མའི་ཆོས་ཀྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་སྐབས་གསང་སྔགས་སྔ་འགྱུར་ཁུངས་མ་མ་ཡིན་པར་བཤད་པ་དང་པོ་ཉིད་རིགས་པ་དུ་མས་བཀག་སྟེ་བཀའ་ཡང་དག་ཏུ་བསྒྲུབས་པའི་ལས་གཞོལ་འདུག་པས།[39] གསང་སྔགས་རྙིང་མ་དང་འབྲེལ་བའི་རྩོད་རྙོག་འདི་སྐབས་དེ་དུས་བོད་ཀྱི་ཤེས་ཡོན་པའི་སྡེ་ཡིས་གཟུར་ཐབས་བྲལ་བའི་བརྗོད་གཞི་ཆེན་པོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་བ་རྟོགས་ཐུབ། སྤྱིར་གྲུབ་མཐའ་གཞན་དག་གིས་རྙིང་མ་པར་དོགས་པ་སློང་བའི་རིགས་པའང་དུས་དང་བསྟུན་ཏེ་འཕོ་འགྱུར་ཅི་རིགས་བྱུང་ཞིང་གྲུབ་མཐའ་གཞན་པའི་ཁྲོད་ནས་ཀྱང་རྫོགས་ཆེན་ཉམས་ལེན་བྱེད་མཁན་བྱུང་བ་སོགས་རིམ་བཞིན་གནས་བབ་ཅུང་ཞི་འཇམ་ལྟ་བུར་གྱུར་སྣང་ནའང་། འཇིགས་མེད་གླིང་པ（1629/30—1798）ཡི་ཕྱིས་སུའང་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་ནས་བཅུ་དགུ་པའི་འགྱུར་མེད་ཚེ་དབང་མཆོག་གྲུབ（1761—1829）དང་དུས་རབས་བཅུ་དགུ་ནས་ཉི་ཤུ་པའི་བར་གྱི་ཞེ་ཆེན་རྒྱལ་ཚབ་པདྨ་རྣམ་རྒྱལ(1871—1926)གྱི་རྩོད་སྤོང་ལྟ་བུས་མཚོན་རྙིང་མ་པ་འཐད་ལྡན་དུ་སྒྲུབ་མཚམས་བཞག་མ་མྱོང་།

སྤྱིར་རྙིང་མ་པ་ལ་དུས་རབས་བཅུ་གཉིས་པའི་གཏེར་སྟོན་ཆེན་མོ་ཉང་ཉི་མ་འོད་ཟེར（1124—1192）གྱི《ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད》ལྟ་བུ་དང་བླ་བརྒྱུད་ལོ་རྒྱུས་དང་། གཏེར་ནས་བཏོན་པའི་བཀའ་ཐང་ལྟ་བུ་ཡོད་ཀྱང་རྙིང་མ་པའི་གྲུབ་མཐའ་རྩལ་དུ་བཏོན་ནས་དགག་བཞག་སྤོང་གསུམ་གྱི་སྒོ་ནས་འཐད་ལྡན་དུ་བསྒྲུབས་པའི་ཆོས་འབྱུང་ཚད་ལྡན་རྒྱས་པ་ཞིག་མེད་དེ། ཉེ་རབས་ཀྱི་རྙིང་མའི་མཁས་ཆེན་འཇིགས་བྲལ་ཡེ་ཤེས་རྡོ་རྗེ（1904—1987）ཡིས་འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་སྐོར་བརྗོད་དུས“སྔོན་ཆད་ཕྱོགས་འདིར་དཀར་ཆག་ཏུ་འདེབས་པ་དང་གཏན་ཚིགས་ཀྱིས་བསྒྲུབས་པའི་དེབ་ཐེར་རྒྱས་པར་འགོད་པ་མ་བྱུང་མོད”[40]ཞེས་རྙིང་རྒྱུད་རྟོགས་བརྗོད་བསྔགས་པ་ལས་ཀྱང་གནས་ཚུལ་ཟུར་ཙམ་མཐོང་ཐུབ་སྟེ།  དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པ་ནས་རིམ་གྱིས་གྲུབ་མཐའ་གཞན་གྱི་མཁས་པས་མཛད་པའི་ཆོས་འབྱུང་དང་དེབ་ཐེར་ཆེན་མོ་མང་དུ་བྱུང་བ་ལ་ལྟོས་ཏེ་དུས་རབས་འགའ་ཞིག་ལ་རྙིང་མ་པའི་གྲུབ་མཐའ་ཁ་དབང་མེད་པ་ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད། གནས་སྟངས་འདི་འདྲའི་འོག་ཏུ་གྲུབ་མཐའ་རིས་མེད་ཀྱིས་ཁས་ལེན་ཞིང་རྙིང་མ་པའི་གྲུབ་མཐའི་མཚོན་བྱེད་ལྟ་བུར་མངོན་པའི་བསྟན་འཛིན་ཆེན་པོ་ཀློང་ཆེན་པ་ཡི《མཛོད་བདུན》སོགས་ཀྱིས་མཚོན་ལྟ་གྲུབ་ཤས་ཆེ་བ་འདི་རྣམས་ཕུད། རྙིང་མ་པའི་གྲུབ་མཐའི་བྱུང་ཚུལ་དང་རྙིང་མའི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་ཁུངས་ལེགས་པར་སྟོན་པ་དང་། རྙིང་མའི་སྐོར་གྱི་ལོག་རྟོག་ལ་ལུང་རིགས་ཀྱིས་དགག་བཞག་ལྷུར་ལེན་པའི་བསྟན་བཅོས་ཤིག་གི་དགོས་པ་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བར་མངོན་ལ། ལས་འགན་ནམ་རེ་བ་འདི་རྙིང་མ་པའི་རྒྱལ་བ་གཉིས་པ་ཀློང་ཆེན་པའི་ཕྲག་ཏུ་བཅོལ་རྒྱུ་གདམ་ཀ་ལེགས་ཤོས་སུ་མཐོང་བའི་སྟབས་ཀྱིས། འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་ཕྱག་ཏུ་ཀློང་ཆེན་པས་མཛད་པར་གྲགས་ཤིང་གོང་སྨོས་ཆ་རྐྱེན་དེ་དག་ཡོངས་སུ་ཚང་བའི《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》བྱུང་དུས“དུས་དེ་དག་ཏུ་བསྡུ་བའི་བརྩོན་འགྲུས་ཉུང་བའམ། མཁས་རྨོངས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་ལ་བྱེ་བྲག་མི་ཕྱེད་པའི་ཤུགས་ཀྱིས་ནུབ་པའང་ཤིན་ཏུ་མང་བ་ཡོད་མཆི་སྟེ། གསུང་རབ་ཀྱི་དཀར་ཆག་རིན་པོ་ཆེའི་མཛོད་ཁང་ཞེས་བྱ་བ་ལས་ཤེས་པར་བྱ་བ་ནི་ཕྱི་མཐའ་འདིའི་གཏན་ཚིགས་ཙམ་མོ”[41]ཞེས་བསྟན་བཅོས་འདི་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡོང་སྲིད་པའི་ཚད་དེ་རྒྱ་ཆེན་པོར་བརྗོད་ཅིང་། ཁོང་གི་ཞལ་སློབ་འགྱུར་མེད་ཚེ་དབང་མཆོག་གྲུབ(1761—1829)ཀྱིས་ཀྱང1797ལོར་བརྩམས་པའི《རྙིང་རྒྱུད་རྟོགས་བརྗོད》དུ་ཁས་ལེན་དེ་ཉིད་ཇི་བཞིན་བཟུང་ཡོད།[42]

ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས། འཇིགས་མེད་གླིང་པ་ནི་ཀློང་ཆེན་པའི་རྗེས་སུ་བྱུང་བའི་རྙིང་མ་པའི་བསྟན་འཛིན་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་ལ། ཀློང་ཆེན་པའི་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་སྐུ་ལན་གསུམ་དུ་མཇལ་བར་གྲགས་པས་ཁོང་དང་ཀློང་ཆེན་པའི་བར་ལ་དམིགས་བསལ་གྱི་ཉེ་བརྒྱུད་ཅིག་གྲུབ་པར་བརྟེན། ཁོང་གི་རང་རྣམ་དུ་མེས་པོ་ཆེས་རྗེ་སྨོན་ལམ་བཟང་པོ་ཡང་ཆོས་རྗེ་རྒྱ་ཡགས་པ་བྱ་བ་རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་ཀློང་ཆེན་ཞབས་དང་ཆོ་འབྲང་གཅིག་པ་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་བསྟན་ཡོད།[43] ཁོང་གི་སྐུ་ཚེའི་མཛད་པ་གཙོ་བོ་གཅིག་ནི་སྔོན་བཀའ་འགྱུར་དུ་མ་བཅུག་ཅིང་དཔེ་རྒྱུན་དཀོན་པའི་རྙིང་མའི་རྒྱུད་འབུམ་གསར་བཞེངས་ལ་འབད་པ་དེ་ཡིན་ལ།[44] རྙིང་རྒྱུད་དཀར་ཆག་འདིའང་རྙིང་མའི་ཆོས་ཀྱི་བྱུང་ཚུལ་གསལ་བྱེད་དང་ཆོས་ལ་སྡང་བའི་ཉེས་སྤྱོད་བྱི་དོར་བྱེད་རྒྱུར་དམིགས་ཚུལ་བསྟན་ཡོད་ཅིང་།[45] དེ་ཁོང་གི་ཞལ་སློབ་འགྱུར་མེད་ཚེ་དབང་མཆོག་གྲུབ(1761—1829)མཆོག་གིས་འདི་ལྟར་འཁོད་ཡོད་དེ། “ཕྱི་འགྱུར་གྱི་མཁས་པ་ཆེན་པོ་བུ་ལྟ་བུ་ཡང་འཇིག་རྟེན་པའི་སྐྱོ་མ་སྔ་བཙན་གྱི་དབྱེན་སྟོབས་ཆེས་པས་གཟིགས་སྟངས་འཛོལ་བར་གྱུར་བས་ཡོ་ག་གསུམ་གྱི་རྒྱུད་སྡེར་གསར་མ་ཙམ་ལས་བཀའ་འགྱུར་གྱི་ཁྲོད་དུ་བཞུགས་མ་ཐུབ་ཅིང་གཏན་ཚིགས་ཀྱིས་བསྒྲུབས་ཏེ་དེབ་ཐེར་དང་དཀར་ཆག་སོགས་སྔོན་ཆད་འགོད་པ་མ་བྱུང་ལ། རྗེ་བཙུན་དམ་པ་འདི་ཉིད་ཀྱིས་གཏན་ཚིགས་གསུམ་དང་འབྲེལ་བའི་སྤོབས་པ་ཟབ་ལ་རྒྱ་ཆེ་བས་རྒྱུད་འབུམ་རིན་པོ་ཆེའི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་འཛམ་གླིང་ཐ་གྲུར་ཁྱབ་པའི་རྒྱན་ཞེས་བྱ་བ་མཛད་ནས་ལོག་པར་རྟོག་པའི་དྲི་མ་ཐམས་ཅད་ལུང་དང་རིགས་པའི་བྱི་དོར་གྱིས་གཙང་བར་མཛད་པ་ཡིན་ནོ། །”[46] དེས་ན་རྙིང་མའི་རྒྱུད་འབུམ་དང་། རྙིང་རྒྱུད་དཀར་ཆག་དང་འབྲེལ་བའི་ལས་འདི་རྙིང་མ་པའི་བསྟན་པའི་གཞི་ལ་རག་ལས་ཕྱིར་ཚད་ཅིག་ནས་སྨོས་ན་ཀློང་ཆེན་པའི་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་རྒྱུན་བསྐྱངས་པ་ཞིག་ཏུ་བརྩིས་ཆོག་ལ། རྙིང་མ་པའི་སྤྱིའི་ཁོར་ཡུག་ཆེན་པོ་དང་འབྲེལ་ནས《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》ཀློང་ཆེན་པས་མཛད་པར་ཁས་འཆེ་བར་སེམས།

འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར་དུ་གོང་སྨོས་ཀྱི་ཤེས་བྱེད་དུ་འགྲོ་བའི་དཔེ་གཞན་ཞིག་བྱུང་ཡོད་པ་ནི་ཀློང་ཆེན་པའི་དགག་ཡིག་ཅིག་གི་སྐོར་ཡིན། ཁོང་གིས་རང་རྣམ་དུ་འབྲི་གུང་དཔལ་འཛིན་གྱི་འབྱམས་ཡིག་ལ་ལན་རྒྱལ་བ་གཉིས་པས་མཛད་པ་དཀར་ཆག་རིན་པོ་ཆེའི་མཛོད་ཁང་དུ་ཡང་མ་ཐེབས་ཤིང་། དཔེ་རྒྱུན་ད་ཕན་མཐོང་ཐོས་མ་བྱུང་བ་འདི་ལོ་གཙང་ནས་རྙེད་དེ་དེ་ལ་ལྷན་ཐབས་གསར་སྣོན་གྱི་ཚུལ་གྱིས་རྡོ་རྗེས་གཟེགས་མའི་མཚོན་ཆ་བྲིས་ཚུལ་འཁོད།[47] དེ་ད་ལྟ་ཁོང་གི་གསུང་འབུམ་དུ《ལོག་རྟོག་ངན་པ་བཟློག་པའི་བསྟན་བཅོས་འཁྲུལ་པ་ཐམས་ཅད་རབ་ཏུ་འཇོམས་པ》འཁོད་པ་དེ་ཡིན་པར་ངེས་ཤིང་།[48]  ཞལ་བྱང་ལ་སྔ་འགྱུར་རྙིང་མ་ལ་རྒོལ་ངན་ལོག་རྟོག་བཟློག་པའི་བསྟན་བཅོས་ཀུན་མཁྱེན་ངག་གི་དབང་པོས་མཛད་པ་ཞེས་འཁོད་ཀྱང་། ཀློང་ཆེན་པའི་རྣམ་ཐར་དུ་དེ་སྐོར་ཚིག་ཟུར་ཙམ་ཡང་མི་གསལ་བ་དང་། འབྲི་གུང་དཔལ་འཛིན་གྱི་ཆོས་དང་ཆོས་མ་ཡིན་པ་རྣམ་པར་དབྱེ་བའི་རབ་ཏུ་བྱེད་པ་དེ 1400 ལོར་བརྩམས་པར་འདོད་པས་དེའི་ལན་ལ་ཀློང་ཆེན་པ་དང་དུས་མཐུན་ཐབས་མེད་པ་མ་ཟད།[49] བསྟན་བཅོས་དེར་ཀློང་ཆེན་པའི་རྗེས་ཀྱི་ཞྭ་དམར་སྐུ་ཕྲེང་བཞི་པ་ཆོས་ཀྱི་གྲགས་པ（1454—1506）དང་ཆོས་རྗེ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན（1386—1435）སོགས་ཀྱི་མིང་ཡང་བྱུང་ཡོད་སྟབས་ཀློང་ཆེན་དྲི་མེད་འོད་ཟེར་གྱིས་མཛད་པ་མིན་པར་ངེས། ཡང་རྒྱུ་མཚན་གཞན་ཞིག་ནི་སོག་བཟློག་པ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན（1552—1624）གྱི་གོང་དུ་འབྲི་གུང་དཔལ་འཛིན་གྱི་འབྱམས་ཡིག་ལ་ལན་གནད་དུ་ཁེལ་བ་མ་ཐེབས་ཚུལ་གསལ་བས།[50] རྩོད་ཡིག་འདི་ཡང་ཀློང་ཆེན་པ་གཉིས་པ་རྒྱ་ར་ཀློང་ཆེན་པས་མཛད་པ་མིན་ནམ་སྙམ་སྟེ། ཞེ་ཆེན་རྒྱལ་ཚབ་པདྨ་རྣམ་རྒྱལ(1871—1926)གྱིས་མཛད་པའི《སྔ་འགྱུར་བསྟན་རྒྱས་སྨོན་འགྲེལ》དུ། “དཔལ་འཛིན་གྱིས་སུན་འབྱིན་མི་རིགས་པ་སྣ་ཚོགས་སྨྲས་པ་ནི་རིགས་པས་སུན་དབྱུང་སླ་བ་འབའ་ཞིག་སྟེ། མཁས་གྲུབ་ཆེན་པོ་སོག་བཟློག་པས་ཀྱང་ལན་ལེགས་པར་གདབ་པས་ཆོག་པར་གདའ། གཞན་རྒྱ་ར་ཀློང་ཆེན་པ་སོགས་སྔ་ཕྱིའི་མཁས་པས་མཛད་པའི་རྩོད་ལན་དུ་མ་ཡོད”[51] ཅེས་གསལ་ཞིང་།  དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་ནང་གི《གུ་བཀྲའི་ཆོས་འབྱུང》དུ“ཀུན་མཁྱེན་ཆོས་སྐུ་འོད་ཟེར་གྱི་སློབ་མ་བར་ཁམས་པ་རྒྱ་ར་ཀློང་ཆེན་པས་གཏེར་ཁ་གོང་འོག་གི་བཀའ་བརྒྱད་སོགས་ལ་ཡིག་ཆའང་མང་དུ་མཛད་སྣང་ལ། ཁྱད་པར་དུ་དབུ་རུ་དཔལ་འཛིན་གྱིས་རྩོད་ལན་ལོག་རྟོག་ཀུན་འཇོམས་རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ་ཞེས་པའི་བསྟན་བཅོས་ཚིག་རྣོ་ཞིང་དོན་བཟང་པ་མཛད་སྣང་སྟེ། མཁྱེན་རབ་ཆེ་བས་ཀློང་ཆེན་པ་གཉིས་པར་གྲགས”[52]ཞེས་གསལ་བས་དེས་མཛད་ཤས་ཆེ་ལ། གལ་ཏེ་དེས་མཛད་པ་མིན་ཏུ་ཆུགས་ཀྱང་སྔར་བཞིན་གོང་གི་སྒྲུབ་བྱེད་དུ་འགྲོ་སྟེ། རྩོད་ལན་དེ་ཉིད་ཀྱང་དཀར་ཆག་རིན་པོ་ཆེའི་མཛོད་ཁང་དུ་ཡང་མ་ཐེབས་ཤིང་དཔེ་རྒྱུན་དཀོན་པ་རྒྱུ་མཚན་དུ་དྲངས་ནས།  མདོར་ན་གསང་སྔགས་རྙིང་མ་པའི་ཆོས་ཁུངས་རྣམ་དག་ཏུ་བསྒྲུབས་ཏེ་བྱུང་འཕེལ་གསལ་པོར་སྟོན་པའི་ཆོས་འབྱུང་དཀོན་པའི་དགོས་མཁོ་དམིགས་གསལ་བ་དང་བསྟུན་ཏེ་ཀློང་ཆེན་པ་ལ་གོ་བ་རྒྱ་ཡངས་པ་ཞིག་བསྐྲུན་པར་འདོད། དེའི་ཕྱིར་ན། འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་རང་རྣམ་དུ་མི་གསལ་ཡང་ཀློང་ཆེན་པའི་མཚན་འོག་ཏུ་འཁོད་པ་ལ་ཚད་མའི་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་བསྡུས་པ་དང་། [53]རྒྱུད་བླ་མའི་འགྲེལ་བ་ཞིག་ཀྱང་ཡོད་པར་གྲགས།[54]

བཞི། ཆོས་འབྱུང་དངོས་ངོས་འཛིན།

ད་ནི་ཀློང་ཆེན་པའི་ཆོས་འབྱུང་དངོས་ཀྱི་སྐོར་གླེང་བར་བྱ་སྟེ།  ཀློང་ཆེན་པ1349ནས 1350 བར་འབྲི་ཕག་གི་འགལ་བའི་དབང་གིས་འབྲུག་ཡུལ་དུ་ཡུལ་བྱོལ་མཛད་རིང་། བུམ་ཐང་ཐར་པ་གླིང་དུ་ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་ལ་དཀར་ཆག་བཏབ་སྟེ་མཚན་ལ་དཀར་ཆག་རིན་པོ་ཆེའི་མཛོད་ཁང་ཞེས་བཏགས་ཤིང་། ཞལ་སློབ་ཆོས་གྲགས་བཟང་པོས(1310—1385)མཛད་པའི་རྣམ་ཐར་གྱི་མཇུག་ཏུའང་འདི་ཉིད་བཀོད་འདུག  འདི་གཉིས་ཀྱི་ནང་དུ་ཆོས་འབྱུང་གི་མིང་ཅན་ཞིག་བྱུང་ཀྱང་། དཀར་ཆག་ཏུ་ཆོས་འབྱུང་དོན་རབ་གསལ་བ་ཞེས་དང་།[55] རྣམ་ཐར་དུ་ཆོས་འབྱུང་ཤེས་རབ་གསལ་བྱེད་ཅེས་ཞལ་མི་མཚུངས། འོན་ཀྱང་དཀར་ཆག་འདི་གཉིས་སུ་ཆོས་འབྱུང་གི་མིང་ཅན་འདི་གཉིས་གང་དུ་གཏོགས་པའི་རིགས་དང་། སྔ་ཕྱི་རུ་བྱུང་བའི་གསུང་གི་ཁ་བྱང་ཡང་མཐུན་པར་ཡོད་པས་འདི་གཉིས་གཅིག་ལ་གོ་བར་དོགས་པ་མེད།  ད་ལྟ་ལག་སོན་བྱུང་བའི་དཔྱད་ཡིག་ལྟར་ན་ཀློང་ཆེན་པའི་རྗེས་སུ་བྱུང་བའི་གྲུབ་མཐའ་རིས་མེད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་གྲགས་ཆེ་ཁག་ཏུ་ཀློང་ཆེན་པའི་ཆོས་འབྱུང་གི་མིང་ངམ་དོན་ཞིག་ཕལ་ཆེར་བྱུང་མེད།  ཀུན་གྱིས་མཁྱེན་གསལ་ལྟར་ལུགས་གཉིས་བྱུང་བ་ནི་འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་རྙིང་རྒྱུད་དཀར་ཆག་ཏུ《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་དུ་ངོས་བཟུང་བ་དང་། དེའི་རྗེས་སུ་བྲག་དགོན་པ་བསྟན་པ་རབ་རྒྱས（1801—1866）ཀྱིས་དཔེ་ཁུངས་གྲས་སུ་ཀློང་ཆེན་པའི་ཆོས་འབྱུང་ཞེས་མཚན་བྱང་ཆ་ཚང་མི་གསལ་བ་ཞིག་ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད་ལས་ཟུར་དུ་བཀར་བ་དེ་ཡིན། གཞན་དུ་ན་པོ་ཏ་ལར་ཉར་བའི་ཁོང་གི་གསུང་འབུམ་དཀར་ཆག་ཁྲོད་དུའང་ཆོས་འབྱུང་གི་མིང་ཅན་ཞིག་བྱུང་མེད་པས། བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་པ་རྣམས་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་དེ་མེད་བརླག་ཏུ་སོང་བར་འདོད།[56]

ཀློང་ཆེན་པ（1308—1363）དང་དུས་མཉམ་དུ་བུ་སྟོན་རིན་ཆེན་གྲུབ（1290—1364）ཀྱི《བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང》དང《དུས་འཁོར་ཆོས་འབྱུང》སོགས་དང་། ཚལ་པ་ཀུན་དགའ་རྡོ་རྗེ（1309—1364）ཡི《དེབ་ཐེར་དམར་པོ》 ཨོ་རྒྱན་གླིང་པ（1323ལ་འཁྲུངས）ཡི《བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ》དང《པདྨ་བཀའ་ཐང》ས་སྐྱ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན（1312—1375）གྱི《རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང》སོགས་བྱུང་བ་དང་། དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་པར་དུས་རབས་སྔ་མ་གཉིས་ལ་ལྟོས་ཏེ་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་རྩོམ་པའི་ཚ་རླབས་ཆུང་ངུ་ཞིག་འཕྱུར། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་བའི་ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་སྐོར་ཞིག་ཀྱང་ཀློང་ཆེན་པ་བཞུགས་དུས་དང་དེའི་ཕྱི་ཙམ་ནས་བྱུང་བར་སྣང་བས། 《མཛོད་བདུན》ལྟ་བུ་མཛོད་མཐའ་ཅན་དུ་མ་བརྩམས་པའི་རྙིང་མ་པའི་བསྟན་འཛིན་འདི་པས་གྲུབ་མཐའ་གང་གི་བྱུང་འཕེལ་སྟོན་པའི་ཆོས་འབྱུང་ཆེན་མོ་སྐབས་དེའི་མཁས་པ་གཞན་གྱིས་མཛད་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་གི་རེ་ལྟོས་ཕྱི་རབས་པ་དག་ལ་ཆེ་བར་སེམས་ཤིང་། རྙིང་མ་སྤྱིའི་གནས་བབས་དང་ཕྱི་རབས་པའི་རེ་ལྟོས། མཛད་མཁན་གྱི་མཚན་འདྲ་འབྲེལ་དུ་གྱུར་བ་སོགས་རྒྱུ་རྐྱེན་དུ་མ་འདུས་པ་ན་མཛོད་མཐའ་ཅན་གྱི་ཆོས་འབྱུང་དེའང་ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་གྲལ་དུ་བཞུགས་སླ་པར་གྱུར་སྙམ། ཡིན་ནའང་། 《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》ལྟ་བུ་ཞིག་ཀློང་ཆེན་པས་མཛད་ཡོད་ན་དེ་ཉིད་ངེས་པར་དུ་ཁོང་གི་དངོས་སློབ་ཀྱིས་བྲིས་པའི་རྣམ་ཐར་དུ་འབྱུང་དགོས་མོད་དེ་སྐོར་མི་གསལ།

ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་གི་དཀར་ཆག་དང་རྣམ་ཐར་དུ་བྱུང་བའི་ཆོས་འབྱུང་དེ་དུས་ཕྱིས་སུ་གྲགས་ཆེ་ཞིང་ལྷག་པར་གསང་སྔགས་རྙིང་མར་ཁ་འཛིན་མཛད་ཅིང་། ཡང་སྒོས་སུ་ཀློང་ཆེན་པ་ལ་གདེང་འཇོག་ཤིན་ཏུ་མཐོ་བའི་འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ(1392—1481)དང་། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ(1504—1566)ཡི་ཆོས་འབྱུང་ལྟ་བུ་རུ་དེའི་མིང་ཙམ་ཡང་མ་བྱུང་དོན་གཙོ་བོ་ཆོས་འབྱུང་དེའི་ངོ་བོར་རག་ལས་སྙམ།  ཀློང་ཆེན་པའི་ཆོས་འབྱུང་གི་མིང་ཅན་དེ་ཁོང་གི་བསྟན་བཅོས་དག་ཕྱིའི་གནས་དང་། ནང་གི་གནས་དང་། དེ་ཁོ་ན་ཉིད་ཀྱི་གནས་གསུམ་དུ་རྣམ་པར་བཞག་ཡོད་པ་ལས་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་ཀྱི་གྲས་སུ་བཞག་ཡོད་ལ། དེའི་ནང་ནས་ཀྱང་རྫོགས་པ་ཆེན་པོ་ངལ་གསོ་སྐོར་གསུམ་དང་གཞི་གཅིག་ཏུ་འབྲེལ་བ་མཐོང་ཐུབ། དེས་ན་ཀློང་ཆེན་པས་གངས་རི་ཐོད་དཀར་དུ་བཀོད་པའི་ངལ་གསོ་སྐོར་གསུམ་གྱི་དཀར་ཆག་པདྨ་སྟོང་ལྡན་ལས་ཁུངས་སྣེ་བཙལ་ཆོག་སྟེ། དེ་ལས“ངལ་གསོ་སྐོར་གསུམ་རིན་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་མཛོད། ། དེ་ཡི་དཀར་ཆག་ངེས་པ་འདིར་གསལ་བྱ། ། ངལ་གསོ་སྐོར་གསུམ་ཤིང་རྟ་སྐོར་གསུམ་དང་། ། ཕྲེང་བ་སྐོར་གསུམ་ཁྲིད་ཡིག་སྐོར་གསུམ་དང་། ། ལེགས་བཤད་རྒྱ་མཚོ་པདྨ་དཀར་པོ་དང་། ། དཀར་ཆག་ཉིད་དང་རྣམ་གྲངས་བཅོ་ལྔ་གནས།  །”[57]ཞེས་ངལ་གསོ་སྐོར་གསུམ་གྱི་ཆོས་སྐོར་འདི་ལ་ཁྱོན་རྣམ་གྲངས་བཅོ་ལྔ་ཡོད་པར་གསལ་མོད། དཀར་ཆག་རིན་པོ་ཆེའི་མཛོད་ཁང་དུ་ཁ་བྱང་བཅུ་གཉིས་བསྟན་རྗེས་རྣམས་དང་ཞེས་མཚམས་བཅད་ཡོད། དེར་མ་ཟད་དཀར་ཆག་དེར་འཁོད་པའི་ཁ་བྱང་ནི་ཆོས་ཚན་རེ་རེའི་བྱེད་ལས་སམ་གཟུགས་སུ་བཀོད་པའི་ཆ་ནས་བསྟན་འདུག དཔེར་ན་བསམ་གཏན་ངལ་གསོའི་བསྡུས་དོན་པུཎྜ་རཱི་ཀའི་ཕྲེང་བ་ལ་བསྡུས་དོན་ཟླ་བའི་སྙིང་པོ་དང་། དོན་ཁྲིད་སྙིང་པོ་བཅུད་བསྡུས་ལ་ཁྲིད་ཡིག་ཐར་གླིང་གསལ་བྱེད་ལྟ་བུ་བཏགས་ཡོད།  དེར་བརྟེན་དེ་དག་ལས་ཆོས་འབྱུང་དོན་རབ་གསལ་བ་ནི་གང་ལ་ངོས་འཛིན་རྒྱུ་ནི་གནད་འདི་འཁྲོལ་བྱེད་ཀྱི་འགག་རྩ་ལྟ་བུར་མཐོང་ཞིང་། སྟབས་ཡག་པ་ཞིག་ལ་ཆོས་ཚན་སོ་སོའི་དགོས་ཆེད་གླེང་སྐབས་ལེགས་བཤད་རྒྱ་མཚོ་ཡིས་ཆོས་སྤྱིའི་དོན་སྟོན་ཅིང་། ཐེག་པའི་བབས་དང་ཆོས་ཀྱི་བྱུང་ཚུལ་དང་། ཇི་ལྟར་བཤད་ཚུལ་མ་རིག་པའི་མུན་པ་སེལ་ཞེས་བསྟན་འདུག་པས་ཆོས་འབྱུང་འདི་ཉིད་སྟོན་པ་མིན་ནམ་སྙམ་པའི་བློ་དོགས་ཆེ་རུ་འཕེལ་བར་བྱེད་ཅིང་། དེའི་དོན་ལ་ཞུགས་ན་ལྷག་པར་ངེས་ཤེས་སྐྱེས་ཡོང་།

ལེགས་བཤད་རྒྱ་མཚོ་ཡི་མིང་ཆ་ཚང་ནི་ངལ་གསོ་སྐོར་གསུམ་གྱི་སྤྱི་དོན་ལེགས་བཤད་རྒྱ་མཚོ་ཞེས་འབྱུང་ཞིང་། ངལ་གསོ་སྐོར་གསུམ་གྱི་ཆོས་ཚན་ཡོངས་རྫོགས་ལས་ལྡེབ་གྲངས་མང་ཤོས་གསུམ་པ་ལྟ་བུ་ཡིན། སྤྱིའི་སྒྲོམ་འགོད་སྟངས་ལ་གཏན་ཚིགས་ཀྱི་རང་བཞིན་ཆེ། འདི་ངལ་གསོ་སྐོར་གསུམ་གྱི་གཞུང་བྱེ་བྲག་ལ་མ་ཞུགས་གོང་གི་སྤྱི་དོན་ཡིན་ལ། དང་པོ་ས་བཅད་དགར་དུས་གཞུང་སྤྱིའི་དོན་དང་གཞུང་དངོས་ཏེ་གཉིས་སུ་བཀར་ཅིང་།  སྤྱི་དོན་འདི་ཉིད་ཀྱང་ཆོས་བྱུང་བའི་ཚུལ་སྤྱིར་བཤད་པ་དང་། སྐབས་ཀྱི་དོན་བྱེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་གཉིས་སུ་ཕྱེ་བ་དང་། ཆོས་བྱུང་ཚུལ་ཀྱང་རྒྱུ་མཚན་ཉིད་ཀྱི་ཐེག་པ། འབྲས་བུ་སྔགས་ཀྱི་ཐེག་པ། དེ་དག་ལ་བཤད་ཉན་མཛད་དང་། དེ་ལའང་ས་བཅད་འོག་མ་འོག་མ་མཛད་དེ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་མཛད་པ་བཅུ་གཉིས་དང་། བཀའ་ཡི་བསྡུ་བ་གསུམ་གྱི་བྱུང་ཚུལ། ཕྱིས་རྒྱ་གར་ནས་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་བཀའི་དགོངས་འགྲེལ་བསྟན་བཅོས་ཇི་ལྟར་མཛད་ཚུལ། རྒྱ་གར་གྱི་གསང་སྔགས་གསར་རྙིང་གི་བྱུང་ཚལ་སྐོར། དེ་དག་ལ་བཤད་ཉལ་ཇི་ལྟར་མཛད་དགོས་ཚུལ་སོགས་ཀྱིས་སྤྱི་དོན་གྱི་ས་བཅད་ཆེ་བ་གཉིས་ལས་དང་པོ་མཇུག་རྫོགས་ཡོད་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པས་པར་དུ་བཏབ་པའི་ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་འབུམ་ལས་སྤྱི་དོན་ཧྲིལ་པོར་ཁྱོན་ཤོག་ངོས 88 ལས་ས་བཅད་དང་པོས 70 ཟིན་ཡོད་ཅིང་། ས་བཅད་གཉིས་པ་རུ་ངལ་གསོ་སྐོར་གསུམ་གྱི་ཆོས་ཚན་ལ་སྦྱར་ཏེ་སྤྱི་ཆིངས་ལྔས་འབྲེལ་དགོད་པ་དང་། དགོས་འབྲེལ་ཡན་ལག་བཞིས་གཏན་ལ་དབབ་ལུགས་དཔེ་རུ་བསྟན་པ་དེས་ཤོག་ངོས 18 ལས་མི་ཟིན་སྟབས། ངལ་གསོ་སྐོར་གསུམ་གྱི་ཆོས་ཚན་དང་འབྲེལ་བར་གྱུར་གཤིས་མཚན་ལ་ངལ་གསོ་སྐོར་གསུམ་གྱི་སྤྱི་དོན་ལེགས་བཤད་རྒྱ་མཚོ་བཏགས་པ་མ་གཏོགས་སྔོན་གྱི་བརྗོད་བྱའི་དབྱེ་སྟངས་ལྟར་ན་དོན་ལ་ཆོས་འབྱུང་མཚན་ཉིད་པར་གྲུབ་འདུག་ཅིང་། དེའི་ཕྱིར་ཀློང་ཆེན་པ་རང་གིས་མཛད་པའི་དཀར་ཆག་ཏུའང་ཆོས་འབྱུང་གི་མཚན་ཅན་དུ་བཞག་པར་འདོད།

དེ་བས་ལྷག་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་སྟོབས་ལྡན་ཞིག་ནི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་བརྒྱུད་ལུགས་ལས་བྱུང་བའི་གསན་ཡིག་གམ་ཐོབ་ཡིག་སྐོར་ཏེ། ཀུན་གྱིས་དོ་སྣང་མ་བྱུང་བའི་འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་ཤིང་རྟ་རྣམ་གསུམ་དང་མཛོད་བདུན་གྱི་ཐོབ་ཡིག་ཏུ། “གངས་རིའི་ཁྲོད་ན་སངས་རྒྱས་གཉིས་པས་ཆོས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་བསྐོར་བ་ཤིང་རྟ་རྣམ་གསུམ་དང་མཛོད་བདུན་གྱི་ལུང་རྒྱུན་ལ་ཐུན་མོང་དང་ཁྱད་པར་གཉིས་ལས། དང་པོ་ནི་སྤྱི་དོན་ལེགས་བཤད་རྒྱ་མཚོས་རང་སྡེ་སངས་རྒྱས་པའི་ལམ་གྱི་ཆོས་འབྱུང་དང་གཞུང་ལམ་གྱི་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་བཤད་ནས། རྩ་བ་སེམས་ཉིད་ངལ་གསོ་ལ་ལེའུ་བཅུ་གསུམ་པ……སོགས་པའི་ཆོས་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་བཅོ་ལྔའི་ལུང་བརྒྱུད་ནི”[58]ཞེས་དེ་ཉིད་ཆོས་འབྱུང་གི་མིང་གིས་བཀོད་ཡོད་ལ། དེ་ལས་ཀྱང་གསལ་བ་ཞིག་ལ་ངལ་བསོ་སྐོར་གསུམ་ཀའི་ཆོས་འབྱུང་ཤེས་རབ་གསལ་བ་ཞེས་སྤྱི་དོན་ལེགས་བཤད་རྒྱ་མཚོ། དཀར་ཆག་པདྨ་སྟོང་ལྡན་ཏེ། དེ་ལྟར་ཆོས་སྡེ་ཆེ་ཆུང་བཅོ་ལྔའམ། ཟླ་བ་ཉ་བའི་གྲངས་ཀྱིས་ངལ་བསོ་སྐོར་གསུམ་གྱི་རྩ་བ་དང་ཡན་ལག་ཚང་བ་ཡིན་ཞེས་ཤིན་ཏུ་ཁ་གསལ་པོར་འཁོད་ཡོད།[59] དེས་ན་ཁོང་གི་རྙིང་རྒྱུད་དཀར་ཆག་ཏུའང་སྤྱི་དོན་ལེགས་བཤད་རྒྱ་མཚོའི་མཚན་སྔོན་དུ་བཀོད་ཐོག  ཕྱིས་ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད་བྱ་བའང་ཡོད་ཅེས་འདི་གཉིས་མི་མཚུངས་པ་རྟོགས་ཡོད་དོ། །

འོ་ན་འཇིགས་མེད་གླིང་པ་ནི་སྤྱི་དོན་ལེགས་བཤད་རྒྱ་མཚོ་དང་ཆོས་འབྱུང་ཤེས་རབ་གསལ་བ་གཉིས་གཅིག་ཏུ་འདོད་མཁན་ཐོག་མ་ཡིན་ནམ་སྙམ་ན། ཁོང་གི་གསན་ཡིག་ཏུ་རྒྱལ་དབང་ལྔ་པའི་གསན་ཡིག་ལ་ལྟོས་ཞེས་མང་དུ་འཁོད་པར་དཔགས་ན། ཁོང་གིས་རྒྱལ་དབང་ལྔ་པའི་གསན་ཡིག་ལ་ཞིབ་མཇལ་གནང་ཡོད་ངེས་པས་རྒྱལ་དབང་ལྔ་པས་དེའི་སྔོན་ནས་བཞེད་པར་སྙམ་མོད། ཝེན་ཏེ་ཁེབ་ཀྱིས་རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ（1617—82）དང་ཁོང་གི་བླ་མར་གྱུར་པ་གཏེར་བདག་གླིང་པ（1646—1714）གཉིས་ཀྱི་ཐོབ་ཡིག་ཏུ་ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་འབུམ་ཆ་ཚང་ཡོད་རུང་དེར་ཆོས་འབྱུང་གི་མིང་ཅན་གང་ཡང་མ་བྱུང་ཞེས་འཁོད་འདུག[60] སྟབས་ལེགས་པ་ཞིག་ལ་རྒྱལ་དབང་ལྔ་པའི་ཐོབ་ཡིག་ཞིབ་མཇལ་སྐབས་སུ་ཡང“སྣ་ཚོགས་འཁོར་བའི་སྤྲོས་པས་དུབ་པ་རྣམས་གནས་ལུགས་ཆོས་སྐུ་བདེ་བ་ཆེན་པོའི་ཁམས་སུ་ངལ་གསོ་བར་བྱེད་པའི་བསྟན་ངལ་གསོ་སྐོར་གསུམ་ལ། ……ངལ་གསོ་སྐོར་གསུམ་གྱི་སྤྱི་དོན་ལེགས་བཤད་རྒྱ་མཚོའམ་ཆོས་འབྱུང་ཤེས་རབ་གསལ་བ”ཞེས་གསལ་པོར་བྱུང་བས།[61] འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་གོང་རོལ་ནས་ཀློང་ཆེན་པའི་ཆོས་འབྱུང་དེ་ཉིད་ངོས་ཟིན་ཡོད་ཅིང་། མདོ་སྨད་ཆོས་འབྱུང་དུ་བྱུང་བའི་ཀློང་ཆེན་པའི་ཆོས་འབྱུང་དེ་ཡང་དོན་ལ་འདི་བསྟན་པར་ཐེ་ཚོམ་མེད།

མདོར་ན། དུས་རབས 10 པ་ནས་རྩོད་གཞི་ཅན་དུ་གྱུར་བའི་རྙིང་མ་པས་དུས་རབས 20 པའི་བར་དུ་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བའི་སྣང་ཚུལ་གྱིས་རང་གི་གཏམ་སྦྱོར་བཙལ་བར་འབད་ཡོད་ཅིང་། འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་སྐབས་སུ་བྱུང་བའི《ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》ཀྱི་རྩོམ་པ་པོའི་འཁྲུལ་གཞི་དེའང་སྟེས་དབང་ཙམ་ཞིག་མིན་པར་རྙོག་འཛིང་ཆེ་བའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་ཆེན་མོའི་གནས་སྟངས་ལས་ཐོན་པའི་དཔེ་མཚོན་ཞིག་ཏུ་བགྲངས་ཆོག་ལ།  འདིས་མཚོན་པའི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་སམ་ཆོས་བརྒྱུད་གྲུབ་མཐའ་ཁག་གི་ལོ་ངོ་སྟོང་ལྷག་རིང་གི་ཀྱག་ཀྱོག་ཆེ་བའི་གནས་སྟངས་ལས་ཟུར་ཙམ་ཞིག་བརྡ་རྟགས་སམ་ལྡེ་མིག་ཏུ་གྱུར་བའི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་རྐྱེན་ཕྲན་ཚེགས་འདི་དག་བརྒྱུད་ནས་གསལ་ཁ་ཕྱེ་ཐུབ་སེམས་སོ། །

དཔྱད་ཡིག་དང་ཞབས་མཆན། 

[1] དཔེ་མིང་གཅིག་ཅིང་བམ་པོ་གཉིས་སུ་ཕྱེ་བའི་དབུ་མེད་བྲིས་མ་ཞིག 1976 ལོའི་ཟླ 12 པར་ལྡི་ལི་ནས་དཔར་དུ་བཏབ་པ་ནི་བཀའ་འགྱུར་རིན་པོ་ཆེས་ཡར་འབྲོག་ནས་བསྣམས་ཡོང་བ་དང་།  དེའི་མཛད་བྱང་དུ་ཀློང་ཆེན་རྣལ་འབྱོར་བསམ་ཡས་པ་ཞེས་མཆན་བུ་ཡིག་ཆུང་བཏབ་འདུག  BDRCརུ་བྲིས་པའི་དབུ་བྱང་དུ་ཀློང་ཆེན་པ་འབྲུག་ལ་ཡུལ་བྱོལ་གནང་ནས་ཕྱིར་བོད་དུ་ཕེབས་རྗེས་ཏེ་ཡོངས་སུ་སྨིན་སྐབས་ཀྱི་གསུང་རྩོམ་ཡིན་ཚུལ་འཁོད་ཡོད། གངས་ཅན་རིག་མཛོད་དེབ་ཕྲེང་དུ་ཀློང་ཆེན་རྣལ་འབྱོར་བསམ་ཡས་པ་ཞེས་པའི་མཆན་བུ་བཀོད་མེད་ལ།  དེའི་མ་དཔེ་ཁམས་ཡིག་བྲིས་མ་གཉིས་སུའང་དེ་ལྟར་འཁོད་ཚུལ་གསལ་ཁ་གནང་མེད། གཞན་དེབ་འདིའི 2013 ལོའི་ཟླ 6 པའི་པར་ཐེངས་གཉིས་པའི་སྐབས་ཀྱང་རྩོམ་པ་པོ་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་དྲི་མེད་འོད་ཟེར་ཞེས་བཟོ་བཅོས་ཅི་ཡང་བྱས་མེད་ལ། BDRCརུའང་རྩོམ་པ་པོའི་སྦྲེལ་ཐག་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པར་མཐུད་འདུག

[2] རྒྱལ་སྲས་ཐུགས་མཆོག་རྩལ།《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》[M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  1991 ལོའི་ཟླ 8 པ།  དབུའི་ཤ 5—6

[3] རྒྱལ་སྲས་ཐུགས་མཆོག་རྩལ།《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》[M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  1991 ལོའི་ཟླ 8 པ།  དབུའི་ཤ 6

[4] Van Der Kuijp ཀྱིས《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》གི་རྩོམ་སྒྲིག་པ་བུ་བྱུང་གི་ཚོད་དཔག་མ་ཡིན་པར་འཇིགས་མེད་གླིང་པས་ཀྱང་རྒྱལ་སྲས་ཐུགས་མཆོག་རྩལ་ཞེས་པ་ཀློང་ཆེན་པའི་མཚན་གྱི་རྣམ་གྲངས་སུ་བཞེད་པར་གོ་ནོར་ཐེབས་ཡོད། On the Authorship and Date of the Ecclesiastic Chronicle Chos ‘byung rin po che’i gter mdzod bstan pa gsal bar byed pa’i nyi ‘od, Tibetstudien. Festschrift fuer Dieter Schuh zum 65. Geburtstage, ed. P. Maurer and Peter Schwieger(Bonn: Bierische Verlagsanstalt, 2007) 127-48

[5] ཆོས་འབྱུང་འདིའི་དབུ་རུ་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གིས་ཞུས་དག་གནང་མྱོང་བའི་མ་དཔེ་ཞིག་ཀྱང་དཔྱད་གཞིར་བཟུང་ཡོད་པར་བཤད།

[6] ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་། 《བསྟན་རྩིས་ཀུན་ལས་བཏུས་པ》[M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1982 ལོའི་ཟླ12 པའི་པར་གཞི་དང་པོ།  ཤ204  ཆུ་སྟག་ལོ་ནི་ཆོས་འབྱུང་གང་དེའི་མཛད་བྱང་དུ་ཐོན་པའི་ལོ་དེར་ཁེལ་སྟབས་ཁོང་གིས་བཞེད་པའི་ཀློང་ཆེན་པའི་ཆོས་འབྱུང་ཡང་འདི་ཉིད་ཡིན་ལ། དེ་དེབ་གཟུགས་སུ་མ་བཏོན་གོང་ལྟ་རྟོགས་བྱས་མྱོང་བའང་ཁ་ཚོན་གཅོད་ཐུབ་པས་ཁོང་གིས་དེབ་འདི་གཡར་པོ་དང་ཞུས་དག་བཏང་བར་གྲགས་པ་དེའང་བདེན་པ་མིན་ནམ་བསམས།

[7] དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཀྱི་ལོ་ཚིགས་དྭངས་ཤེལ་མེ་ལོང་དུ། ཆུ་སྟག  སྤྱི་ལོ1362 ལོར་མཁས་དབང་འགའ་ཞིག་གིས་ཀུན་མཁྱེན་ཀློང་ཆེན་པས་ཆོས་འབྱུང་བརྩམས་ཞེས་གསུངས་ན་ཡང་། ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ཀློང་ཆེན་པའི་མཚན་ཡོད་པ་སྔ་རྗེས་གཉིས་བྱུང་ཡོད་པས་ཆོས་འབྱུང་འདིའི་མཛད་པ་པོ་སུ་ཡིན་དོགས་གཞི་ཆེ་ཞེས་འཁོད། དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། 《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ》[M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014ལོའི་ཟླ 1པའི་པར་གཞི་གཉིས་པ་དཔར་ཐེངས་གསུམ་པ། ཤ 2336

[8] དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། 《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ》 [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014ལོའི་ཟླ 1པའི་པར་གཞི་གཉིས་པ་དཔར་ཐེངས་གསུམ་པ། ཤ 124—125

[9] Dan Martin and Yael Bentor,Tibetan histories: a bibliography of Tibetan-language historical works, Serindia Publication, London, 1997, p.58.

[10] Samten Gyaltsen Karmay, The Great Perfection(rDogs chen) A philosophical and Meditative Teaching of Tibetan Buddhism(Second edition) Leiden & Boston, 2007 p.33 དང Dan Marin, Yael Bentor, Tibetan histories (London: Serindia Publications.1997) p.59  མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན། བདེ་ཁང་བསོད་ནམས་ཆོས་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར། 《མདའ་དང་འཕང》(སྟོད་ཆ) ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017 ལོའི་ཟླ 7 པའི་པར་གཞི་གཉིས་པའི་པར་ཐེངས་གསུམ་པ།  ཤ196

[11] བསོད་ནམས་དོན་གྲུབ།《<ཆོས་འབྱུང་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད་བསྟན་པ་གསལ་བར་བྱེད་པའི་ཉི་འོད>ཀྱི་མཛད་པ་པོ་སུ་ཡིན་བསྟན་པ》བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག 1994 ལོའི་དེབ་གཉིས་པ། ཤ 127—128

[12] 布穷：《浅析<隆钦教史>“简介”的几个问题》[J]，《西藏研究》2011年第4期，第61页。

[13] ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ། དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།《ཀུན་མཁྱེན་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་ཀྱི་གསུང་འབུམ》[M] པོད 11 པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ 12 པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ 1—17

[14] ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ། དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།《ཀུན་མཁྱེན་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་ཀྱི་གསུང་འབུམ》[M] པོད 6 པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ 12 པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ 318—388

[15] ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ། དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།《ཀུན་མཁྱེན་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་ཀྱི་གསུང་འབུམ》[M] པོད 6 པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ 12 པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ 188—214

[16] ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ། དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།《ཀུན་མཁྱེན་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་ཀྱི་གསུང་འབུམ》[M] པོད 9 པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ 12 པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ 8—42

[17] ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ། དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།《ཀུན་མཁྱེན་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་ཀྱི་གསུང་འབུམ》[M] པོད 6 པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ 12 པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ 202—213

[18] གོང་དང་མཚུངས། ཤ 204

[19] ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ། དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།《ཀུན་མཁྱེན་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་ཀྱི་གསུང་འབུམ》[M] པོད 11 པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ 12 པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ 11

[20]ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ། དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།《ཀུན་མཁྱེན་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་ཀྱི་གསུང་འབུམ》[M] པོད 9 པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ 12 པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ 44

[21]ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ། དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།《ཀུན་མཁྱེན་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་ཀྱི་གསུང་འབུམ》[M] པོད 11 པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ 12 པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ 330

[22] ཆོས་གྲགས་བཟང་པོ།《ཀུན་མཁྱེན་དྲི་མེད་འོད་ཟེར་གྱི་རྣམ་ཐར་མཐོང་བ་དོན་ལྡན》[M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996 ཤ 184

[23] རྒྱལ་སྲས་ཐུགས་མཆོག་རྩལ།《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》[M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  1991 ལོའི་ཟླ 8 པ། ཤ  271

[24] རྒྱལ་སྲས་ཐུགས་མཆོག་རྩལ།《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》[M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  1991 ལོའི་ཟླ 8 པ། ཤ  299

[25] གོང་དང་མཚུངས།  ཤ 354

[26] གོང་དང་མཚུངས།  ཤ 379 རྒྱ་གར་གྱི་པཎྚི་ཏ་དང་བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བའི་མཚན་བསྡུས་པའི་ཁྱད་པར་མ་གཏོགས་ཆོས་འབྱུང་འདི་མཛད་པ་པོས《བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང》དུ་འཁོད་པའི་གོ་རིམ་ཡང་ཇི་བཞིན་བཞག་སྣང་བས་དེ་ལ་དཔེ་ལྟོས་བྱས་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ། བུ་སྟོན་རིན་ཆེན་གྲུབ། 《བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང》[M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1988 ལོའི་ཟླ 9 པ། ཤ  206—211

[27] གོང་དང་མཚུངས།  ཤ 203

[28] གོང་དང་མཚུངས།  ཤ 392

[29] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པའི་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པའི་གསུང་འབུམ་དུ《ཞང་སྟོན་བཀྲ་ཤིས་རྡོ་རྗེའི་རྣམ་ཐར》《ཞང་ཉི་འབུམ་གྱི་རྣམ་ཐར》《གུ་རུ་ཇོ་འབེར་གྱི་རྣམ་ཐར》《འཁྲུལ་ཞིག་སེངྒེ་རྒྱབ་པའི་རྣམ་ཐར》《མེ་ལོང་རྡོ་རྗེའི་རྣམ་ཐར་དྲི་ལོག་མ》《མེ་ལོང་རྡོ་རྗེའི་རྣམ་ཐར》《ཀུ་མ་རཱ་ཛའི་རྣམ་ཐར་ལོ་རྒྱུས་དང་བཅས་པ》སོགས་ཡོད་ཅིང་། འདི་དག་ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་མིན་པར་ངེས་ཀྱང་། ཁོང་གི་བརྒྱུད་པའི་བླ་མ་ཤ་སྟག་ཡིན།

[30] Van Der Kuijp ,On the Authorship and Date of the Ecclesiastic Chronicle Chos ‘byung rin po che’i gter mdzod bstan pa gsal bar byed pa’i nyi ‘od, Tibetstudien. Festschrift fuer Dieter Schuh zum 65. Geburtstage, ed. P. Maurer and Peter Schwieger(Bonn: Bierische Verlagsanstalt, 2007) 127-48 ལ་གཟིགས་འཚལ།

[31] རྒྱལ་སྲས་ཐུགས་མཆོག་རྩལ།《ཀློང་ཆེན་ཆོས་འབྱུང》[M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  1991 ལོའི་ཟླ 8 པ།  ཤ 6

[32] འཇིགས་མེད་གླིང་པ།《རྙིང་མ་རྒྱུད་འབུམ་གྱི་བཞུགས་བྱང་དཀར་ཆག》[M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013ལོའི་དཔར་ཐེངས་གཉིས་པ། ཤ 207

[33] མིང་ཆ་ཚང་ལ། དེ་བཞིན་གཤེགས་པས་ལེགས་པར་གསུངས་པའི་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོའི་སྙིང་པོར་གྱུར་པ་རིག་པ་འཛིན་པའི་སྡེ་སྣོད་དམ་སྔ་འགྱུར་རྒྱུད་འབུམ་རིན་པོ་ཆེའི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་འཛམ་གླིང་ཐ་གྲུ་ཁྱབ་པའི་རྒྱན་ཅེས་བྱ་བ།  །

[34] འཇིགས་མེད་གླིང་པ།《རྙིང་མ་རྒྱུད་འབུམ་གྱི་བཞུགས་བྱང་དཀར་ཆག》[M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013ལོའི་དཔར་ཐེངས་གཉིས་པ། ཤ 207

[35] Van Der Kuijp, On the Authorship and Date of the Ecclesiastic Chronicle Chos ‘byung rin po che’i gter mdzod bstan pa gsal bar byed pa’i nyi ‘od, Tibetstudien. Festschrift fuer Dieter Schuh zum 65. Geburtstage, ed. P. Maurer and Peter Schwieger(Bonn: Bierische Verlagsanstalt, 2007) p.129.

[36] བྲག་དགོན་པ་བསྟན་པ་རབ་རྒྱས། 《མདོ་སྨད་ཆོས་འབྱུང》[M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1982ལོའི་ཟླ 3 པ། ཤ 3

[37] མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་བརྩམས། བདེ་ཁང་བསོད་ནམས་ཆོས་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར། 《མདའ་དང་འཕང》（སྟོད་ཆ）[M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  2017 ལོའི་ཟླ  7 པའི་པར་གཞི་གཉིས་པའི་པར་ཐེངས་གསུམ་པ། ཤ176

[38] འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ།《དེབ་ཐེར་སྔོན་པོ》（སྟོད་ཆ）[M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984ལོ། ཤ 135

[39] དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། 《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》[M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2006ལོའི་ཟླ 1 པོའི་པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ 287—288

[40] འཇིགས་བྲལ་ཡེ་ཤེས་རྡོ་རྗེ། 《བདུད་འཇོམས་ཆོས་འབྱུང》 སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996ལོ། ཤ512—513

[41] འཇིགས་མེད་གླིང་པ།《རྙིང་མ་རྒྱུད་འབུམ་གྱི་བཞུགས་བྱང་དཀར་ཆག》[M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013ལོའི་དཔར་ཐེངས་གཉིས་པ། ཤ 207

[42] རྙིང་མའི་རྒྱུད་འབུམ་གྱི་ཁ་སྐོང་། མཚམས་བྲག་དགོན་པའི་བྲིས་མ། པོད་ལྔ་པ། སྔ་འགྱུར་རྒྱུད་འབུམ་རིན་པོ་ཆེའི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་ལྷའི་རྔ་བོ་ཆེ་ལྟ་བུའི་གཏམ། ཝཾ། ལྡེབ་མ་ཉིས་བརྒྱ་དོན་བདུན་དང་། རྙིང་མའི་རྒྱུད་འབུམ། སྡེ་དགེ་པར་མ། ལྡེབ 131

[43] འཇིགས་མེད་གླིང་པ།《འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར》[M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1998ལོའི་ཟླ 4 པ། ཤ 5

[44] འཇིགས་མེད་གླིང་པ།《འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར》[M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1998ལོའི་ཟླ 4 པ། ཤ 211

[45] འཇིགས་མེད་གླིང་པ།《འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར》[M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1998ལོའི་ཟླ 4 པ། ཤ 217

[46] དགེ་རྩེ་མ་ཧཱ་པཎྚི་ཏའི་གསུང་འབུམ། པོད་དགུ་པ།(ཏ) འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་གསུང་འབུམ་གྱི་དཀར་ཆག དམངས་ཁྲོད་དཔེ་དཀོན་བསྡུ་སྒྲིག་ཁང་། 2001 ལོ། ཤིང་དཔར། ལྡེབ་དྲུག་པ་ཉིན་ངོས།

[47] འཇིགས་མེད་གླིང་པ།《འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར》[M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1998ལོའི་ཟླ 4 པ། ཤ 367—368

[48] འཇིགས་མེད་གླིང་པ།  《འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་གསུང་འབུམ》པོད་ཅ་པ། ཤིང་པར་མ། སྒང་ཏོག  1972ལོ།

[49] Samten Gyaltsen Karmay, The Great Perfection(rDogs chen) A philosophical and Meditative Teaching of Tibetan Buddhism(Second edition) Leiden&Boston, 2007, p. 229

[50] སོག་བཟློག་པ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། ངེས་དོན་འབྲུག་སྒྲ།  ཤ 175 དུས་ཕྱིས་ཆོས་རྒྱལ་མིའི་དབང་པོ། ། གང་དེས་དཔེ་དང་བཀས་གནང་ནས། ། འདི་ལ་སྔོན་ཆད་ལན་ཐེབས་པོ། ། མ་བྱུང་ཕྱིར་ན་ཕལ་ཆེར་ཞིག ། འདི་ཡིས་བསླུས་པ་བྱུང་སྣང་བས།  ། ཤིན་ཏུ་ཐེབས་པའི་ལན་ཐོབ་ཅེས། ། བཀའ་ཡི་ཁུར་ཆེན་བསྩལ་པ་དང་། ། ཚིག་རྩུབ་སྒྲོས་ངར་ཟུར་རྣོ་བ།  ། ཁོ་ནར་སྣང་བས་དེ་ཡིས་ལན། ། དེ་ལྟར་རྩུབ་མོར་བྲིས་པ་ལ།  ། མཁས་པ་དག་གིས་བཟོད་མཛད་རིགས། །  ཅི་ཕྱིར་ཁྱོད་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་འདིར། ། གལ་ཏེ་རྫོགས་པ་ཆེན་པོའི་ཆོས། ། བཀའ་རུ་སྒྲུབ་པའི་ཤེས་བྱེད་བཟང་། ། འགོག་ལ་གཏན་ཚིགས་མེད་མཐོང་ན། ། མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་བླང་བར་འོས། ། ཞེས་གསུངས་ཕྱིར་ན་དེ་ལྟར་ལན། ། ཐེབས་པར་བཏབ་ལ་ཉེས་པ་མེད། །  ཅེས་སོ། །

[51] འགྱུར་མེད་པདྨ་རྣམ་རྒྱལ། 《ཞེ་ཆེན་རྒྱལ་ཚབ་ཆོས་འབྱུང》[M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1994ལོ། ཤ 91

[52] གུ་རུ་བཀྲ་ཤིས། 《གུ་བཀྲའི་ཆོས་འབྱུང》[M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  1990ལོ།  ཤ727

[53] ༢༠༠༠ ལོར་སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བཏབ་པའི་དེབ་འདིའི་གླེང་གཞི་རུ་པར་མ་གཉིས་མཆིས་པར་བརྡ་རྙིང་གི་ཁྱད་ཆོས་བདོག་པ་ལ་མ་བལྟོས་པར་ཞུ་དག་མཁན་བྱང་ཆུབ་རྒྱ་མཚོས་ཀློང་ཆེན་པས་མཛད་ཅེས་པའི་མཛད་བྱང་སོར་བཞག་གིས་དེ་ལྟར་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད་ཅིང་། གླེང་གཞི་དེར་ད་དུང“གཞན་ཡང་དབུ་མ་འཇུག་པའི་འགྲེལ་བ་རིན་ཆེན་སྒྲོན་མེ་དང་། ཤེར་ཕྱིན་གྱི་འགྲེལ་བ་རིན་ཆེན་ཐེམ་སྐས། བཀའ་བརྒྱད་ཀྱི་བསྐྱེད་རིམ་ཆེན་མོ་སོགས་ཀྱང་མིང་གི་ལྷག་མ་ཙམ་དུ་ལུས་པ་འདི་ཡིད་ཕམ་པའི་གནས་སུ་གྱུར”ཞེས་གསུང་གཞན་ཡོད་ཚུལ་ཀྱང་འཁོད།  འདི་ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་མིན་པའི་སྐོར་ཝེན་ཏེ་ཁེབ་ཀྱིས་དཔྱད་པ A treatise on Buddhist Epistemology and Logic Attributed to Klong chen Rab ‘byams pa (1308–1364) and its Place in Indo-Tibetan Intellectual History ལ་གཟིགས་རོགས།

[54] 2017ལོའི་ཟླ 12 པར་དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་དོགས་གཞི་སྐོར་ཞིག་གསེར་རྟ་བླ་རུང་སྒར་གྱི་ཀློང་ཆེན་འཛིན་གྲྭའི་མཁན་པོ་ཀརྨ་འཕྲིན་ལས་ལ་སྐད་འཕྲིན་བརྒྱུད་ནས་བཀའ་འདྲི་ཞུ་དུས་ཀློང་ཆེན་པའི་མཚན་འཁོད་པའི་རྒྱུད་བླ་མའི་འགྲེལ་བ་ཞིག་ཀྱང་ཡོད་མོད་དེ་མིན་པར་ངེས་ཞེས་གསུངས་བྱུང་།

[55] ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ།《དཀར་ཆག་རིན་པོ་ཆེའི་མཛོད་ཁང》སྡེ་དགེ་ཤིང་པར། ལྡེབ་ལྔ་པ་སྲིབ།

[56] ཏན་མར་ཐེན་གྱིས་ཆོས་འབྱུང་ཞིག་ཡོད་ངེས་ཀྱང་ད་ལྟ་མེད་ཚུལ་འཁོད་ཡོད་ཅིང་། ཝན་ཏེ་ཁེབ་ཀྱིས་ཀྱང་དེ་བཞིན་ཁོང་གི་དཀར་ཆག་ཏུ་མཆིས་པའི་ཆོས་འབྱུང་གི་མིང་ཅན་དེ་བོར་བརླག་བྱུང་ཚོད་ཅེས་དེའི་རྒྱུ་མཚན་དུས་རབས་འགའི་རིང་ལ་ཀློང་ཆེན་པའི་གསུང་དེ་བོད་དབུས་སུ་མ་དར་བའི་དབང་གིས་ཡིན་པར་བརྗོད་འདུག  ཀློང་ཆེན་པ་རང་གི་དཀར་ཆག་ཏུ་འཁོད་པའི་གསུང་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ད་ལྟ་མཐོང་ཡུལ་དུ་མེད་པར་བརྟེན་དེའང་ཕྱོགས་གཅིག་ནས་བདེན་ཆ་ཡོད་ཀྱང་། དུས་རབས་བཅུ་དགུ་པའི་ནང་གི《མདོ་སྨད་ཆོས་འབྱུང》དུ་ཀློང་ཆེན་པའི་ཆོས་འབྱུང་ཞེས་པའི་དཔེ་མིང་བྱུང་བ་དེས་བློ་ཉིས་འགལ་གྱི་གཟེབ་ཏུ་བཅུག Dan Martin and Yael Bentor,Tibetan histories: a bibliography of Tibetan-language historical works, Serindia Publication, London, 1997, p.58 དང Van Der Kuijp, On the Authorship and Date of the Ecclesiastic Chronicle Chos ‘byung rin po che’i gter mdzod bstan pa gsal bar byed pa’i nyi ‘od, Tibetstudien. Festschrift fuer Dieter Schuh zum 65. Geburtstage, ed. P. Maurer and Peter Schwieger(Bonn: Bierische Verlagsanstalt, 2007) 131-32

[57] ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ། དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།《ཀུན་མཁྱེན་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་ཀྱི་གསུང་འབུམ》[M] པོད 22 པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ 12 པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ 360

[58] སྔ་འགྱུར་རྒྱུད་འབུམ་རིན་པོ་ཆེ་དང་། མདོ་སྒྱུ་སེམས་གསུམ་གྱིས་མཚོན་བཀའ་མའི་སྒྲུབ་ཕྲིན། མཛོད་བདུན། སྙིང་ཏིག་ཡ་བཞི། གཏེར་ཁ་གོང་འོག་གཙོ་བོར་གྱུར་པའི་ཐོབ་ཡིག་ཉི་ཟླའི་རྣ་ཆ།  ཀུན་མཁྱེན་འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་གསུང་འབུམ། པོད་ཅ་པ། (སྒང་ཏོག 1970-75)  ལྡེབ་ངོས 876

[59] འཇིགས་མེད་གླིང་པ། དྲིས་ལན་རིན་པོ་ཆེའི་བསྟན་བཅོས་ལུང་གི་གཏེར་མཛོད།  136སྲིབ་ནས 137 ཉིན།

[60] Van Der Kuijp , On the Authorship and Date of the Ecclesiastic Chronicle Chos ‘byung rin po che’i gter mdzod bstan pa gsal bar byed pa’i nyi ‘od, Tibetstudien. Festschrift fuer Dieter Schuh zum 65. Geburtstage, ed. P. Maurer and Peter Schwieger(Bonn: Bierische Verlagsanstalt, 2007) 131-32

[61] ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་གསན་ཡིག་གངྒཱའི་ཆུ་རྒྱུན། རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་གསུང་འབུམ་པོད་ང་པ།[M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོ། ཤ 112

– – – – –