དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པ་དང་ལྷ་བཙན་པོའི་གདུང་རབས་དབར་གྱི་འབྲེལ་ལམ་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ།

སྡེ་སྲིད་ཕག་གྲུ་རིམ་བྱོན་འབྲས་སྤུངས་སུ་ཕེབས་སྐབས་ཀྱི་བཞུགས་ཡུལ་རྡོ་ཁང་སྔོན་པོའམ་འབྲས་སྤུངས་དཔོན་ཁང་ཞེས་པ་དེ་སྣེ་གདོང་གོང་མ་ངག་དབང་བཀྲིས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་ས་སྟག་ ༡༥༡༨ ལོར་རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་གཉིས་པ་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོར་ཕུལ་ཞིང་། རྒྱལ་མཆོག་གང་ཉིད་ཀྱིས་སྐལ་བ་དང་ལྡན་པ་རྣམས་དགའ་ལྡན་ཆོས་ཀྱི་ཕོ་བྲང་དུ་འདྲེན་པའི་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་སླད་དུ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་ཞེས་འདོགས་པ་གནང་།[1] ྋརྒྱལ་བ་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོ་ནི་ཆོས་འཁོར་ལྷ་སའི་སྲུང་མ་མ་གཅིག་དཔལ་གྱི་ལྷ་མོ་དང་། འབྲས་སྤུངས་ཀྱི་སྲུང་མ་རྡོ་རྗེ་དྲག་མོ་རྒྱལ་དཔོན་གཡོག་གཉིས་ཀྱིས་བཀྲ་ཤིས་ལྷུན་པོར་ཡང་ཡང་གདན་འདྲེན་པར་ཕེབས་པ་[2]དང་། དེ་མཐུན་འབྲས་སྤུངས་སྤྱི་སོ་བཅས་ནས་ལན་གཅིག་མ་ཡིན་པར་ཡང་ནས་ཡང་དུ་གདན་ཞུའི་གསོལ་འདེབས་ཞུས་པར་བརྟེན་མེ་གླང་ ༡༥༡༧ ལོར་བཀྲིས་ལྷུན་པོའི་གདན་སར་སྐུ་ཚབ་བསྐོ་གཞག་གནང་སྟེ་དབུས་སུ་བྱོན་ནས། དཔལ་ལྡན་འབྲས་སྤུངས་ཀྱི་འཇམ་དབྱངས་ཆོས་རྗེའི་སེང་གེའི་ཁྲི་ལ་ཞབས་སོར་བཀོད།[3] འབྲས་སྤུངས་སུ་བཞུགས་ཡུལ་བླ་བྲང་དུ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གསར་དུ་བཞེངས།

ཐོག་མར་སྣེའུ་རྫོང་པའི་གཞིས་ཁ་རྡོ་ཁང་སྔོན་མོར་གྲགས་པའི་ཆུང་ངུ་ཞིག་ལས་སྤྲོས་པས་ཕོ་བྲང་གི་ལྟེ་བ་ལེགས་རྒྱུ་མེད་ཀྱང་རྗེས་སུ་སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་སོག་ཡུལ་དུ་ས་སྟག་ ༡༥༧༩ ལོར་ཕེབས་ཤུལ་སྐུ་མདུན་རིན་པོ་ཆེ་ཆོས་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་རྐང་ལེན་དང་། ས་སྐྱོང་བཀྲིས་རབ་བརྟན་གྱིས་ཞལ་བཀོད་དང་འུལ་མིའི་ཞབས་འདེགས་བཅས་གནང་སྟེ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་རྒྱ་བསྐྱེད་པར་གྲགས།

དེ་རྗེས་ྋརྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་བཞི་པ་བར་གྱི་བཞུགས་གནས་ཡིན་ལ་ྋགོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་མཆོག་ཀྱང་དེར་བཞུགས། ཆུ་བྱ་ཕྱི་ལོ་ ༡༦༤༢ ལོར་ྋརྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་བོད་ལྗོངས་ཆོས་སྲིད་ཡོངས་རྫོགས་ཀྱི་བདག་གིར་བཞེས་པ་ནས་གནམ་བསྐོས་གཞུང་ས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པ་ཞེས་བླ་བྲང་གི་མིང་གཞུང་ལ་ཐོགས་ཏེ། བོད་གཞུང་གི་མིང་ལ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་ཕྱོགས་ལས་རྣམ་རྒྱལ་ཞེས་འབོད་པ་དེ་ད་བར་མི་ལོ་ ༣༦༠ འཁོར་བའི་དུས་དྲན་ཁྱད་འཕགས་སྐབས་འདིར་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པ་དང་ལྷ་བཙན་པོའི་གདུང་རབས་དབར་གྱི་འབྲེལ་ལམ་སྐོར་དཔྱད་གླེང་བྱ་རྒྱུ་ནི་སྐལ་བཟང་གི་གོ་སྐབས་ཤིག་ཏུ་མཐོང་།

བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ནང་སྔོན་གྱི་ཆོས་རྒྱལ་མེས་དབོན་རྣམ་གསུམ་སོགས་རིགས་གསུམ་མགོན་པོའི་སྤྲུལ་པར་གྲགས་ཤིང་དོན་ལའང་དེ་ལྟར་གྲུབ་ཀྱང་། གདུལ་བྱ་རྣམས་ཇོ་འབྲོམ་ཡབ་སྲས་ལ་གུས་པ་ལྷག་པར་བསྐྱེད་པའི་ཕྱིར་དེ་དུས་ཀྱི་མཁན་སློབ་ཐམས་ཅད་ཇོ་བོ་རྗེ་དང་། ཆོས་རྒྱལ་ཐམས་ཅད་འཕགས་པ་སྤྱན་རས་གཟིགས་ཁོ་ནའི་སྤྲུལ་པར་གསུངས།[4] ཡིག་ངག་གཉིས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལས་མངའ་རིས་ཆོས་རྒྱལ་རྣམས་བོད་ཀྱི་བཙན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་དྲི་མ་མེད་པ་ཡིན་པ་དང་རྒྱལ་དབང་རིམ་བྱོན་འཕགས་མཆོག་སྤྱན་རས་གཟིགས་ཀྱི་རྣམ་སྤྲུལ་ཡིན།[5] བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྤྱི་དང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པའི་དུས་སྐབས་སུ་རྒྱལ་དབང་རིམ་བྱོན་དང་མངའ་རིས་ཆོས་རྒྱལ་དབར་གྱི་འབྲེལ་ལམ་ནི་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཆགས་ཡོད། སྤྱིར་ན་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་ཞེས་པའི་བླ་བྲང་གི་མིང་རྒྱལ་བ་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོ་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་རུང་བཀྲིས་ལྷུན་པོ་གསར་བཞེངས་སྐབས་ནས་བཟུང་རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་དང་པོ་དགེ་འདུན་གྲུབ་དང་མངའ་རིས་ཆོས་རྒྱལ་དབར་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་འབྲེལ་བ་ཞིག་གནས་ཡོད། རྩོམ་ཤོག་འདིའི་ནང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གཙོར་དོན་གྱིས་རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་དང་པོ་ནས་བཅུ་གསུམ་བར་དང་མངའ་རིས་ཆོས་རྒྱལ་དབར་གྱི་འབྲེལ་ལམ་ཇི་བྱུང་གླེང་བར་བྱ་རྒྱུ་ཡིན་པས། སྐབས་འདིར་མངའ་རིས་ནི་དེ་སྐབས་ཀྱི་ཁྱབ་ཆེ་བའི་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་ལ་གོ་དགོས་པ་ཡིན།

ལྕགས་ཕོ་ཁྱི་ལོ་ཕྱི་ལོ་ ༡༤༣༠ ལོར་རྒྱལ་དབང་དགེ་འདུན་གྲུབ་(༡༣༩༡-༡༤༧༤) དཔོན་སློབ་ཐམས་ཅད་ལ་སྟོད་ཕྱོགས་ལ་ཆོས་བར་དུ་ཕེབས། ལྕགས་མོ་ཕག་ལ་རྗེ་ཤེས་རབ་སེང་གེ་དང་ཡབ་སྲས་ལ་སྟོད་ལ་ཆོས་བར་དུ་བྱོན། ཡར་ལམ་གཅེན་ལུང་དང་ཆུ་འདུས་སོགས་སུ་བྱང་སེམས་ཤཱཀྱ་དཔལ་བས་སྦྱིན་བདག་མཛད་དེ་ཆོས་བར་མཛད། ཤེལ་དཀར་པདྨ་ཆོས་སྡིངས་སུ་ཕེབས་ཏེ་བོ་དོང་པཎ་ཆེན་དང་ཆོས་འབྲེལ་ཞུས། དེའི་ཚེ་རྗེ་དགེ་འདུན་གྲུབ་ཀྱི་མཆེད་གྲོགས་རྣམས་ཀྱི་ནང་ནས་དགེ་བཤེས་བློ་བཟང་ཞེས་པ་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་བརྟུལ་ཞུགས་ལ་གནས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་གྲོགས་མཆེད་གཉིས་བཅས་མངའ་རིས་སྟོད་དུ་འབུལ་སྡུད་ལ་བརྫངས། དེའི་ཚེ་ཁོང་རྣམས་ལ་མངའ་རིས་མར་ཡུལ་རྒྱལ་པོ་ཇོ་བོ་གྲགས་པ་འབུམ་སྡེ(རྒྱལ་སྲིད་ལོ་ ༡༤༥༩-༡༤༦༡ བར་བསྐྱངས) ཞེས་བྱ་བས་སྲང་མང་པོ་རི་བའི་གཡུ་མོ་ཆེས་ཐོག་དྲངས་འབུལ་བ་མང་པོ་དང་། གཞན་ཡང་དེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བུ་སློབ་སྦྱིན་བདག་རྣམས་ཀྱིས་དད་འབུལ་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་དང་བཅས་ཏེ་ལྕགས་མོ་སྦྲུལ་ལོའི་སྟོན་དུས་ཉེས་སྐྱོན་མེད་པར་བཀྲིས་ལྷུན་པོར་འབྱོར།[6] ཕྱི་ལོ་ ༡༤༤༧ ལོར་བཀྲིས་ལྷུན་པོའི་གདན་ས་ཕྱག་བཏབ། སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོས་ (༡༦༥༣-༡༧༠༥) མཛད་པའི་བཻ་སེར་ནང་དུ་[7]བློ་གྲོས་མཆོག་ལྡན་གྱི་རྒྱལ་སྲས་གྲགས་པ་འབུམ་ལྡེས་རྗེ་དགེ་འདུན་གྲུབ་པ་ལ་འབུལ་བ་མང་པོ་ཕུལ་སྐོར་ཡང་གསལ། རྗེ་དགེ་འདུན་གྲུབ་ནས་མངའ་རིས་ཆོས་རྒྱལ་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་བཞག་པ་ཙམ་དུ་མ་ཟད་དེའི་འབངས་མི་སེར་ལ་ཡང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་འཇོག་གནང་མཛད། དེ་དང་དུས་མཉམ་པར་མངའ་རིས་རུ་ཙ་དཀའ་བཅུ་པ་ནམ་མཁའ་བརྩོན་འགྲུས་[8]ཞེས་པའི་བཤེས་གཉེན་ཆེན་པོ་དེས་ཀ་དན་ཁ་སྟོང་གི་འབུལ་བ་དང་བཅས་ཏེ། འདུལ་བ་མདོ་རྩ་བའི་རྣམ་བཤད་རྒྱས་པ་ཞིག་མཛད་དགོས་ཞེས་ནན་གྱིས་བསྐུལ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་ལྗགས་རྩོམ་དེའི་འགོ་ཡང་འདི་ནས་བཙུགས། ཁྱད་པར་དབུས་ཕྱོགས་ན་རི་བོ་དགེ་ལྡན། གསང་ཕུ། འབྲས་སྤུངས། གཙང་ན་སྣར་ཐང་། ཞྭ་ལུ། གནས་རྙིང་། བོ་དོང་། ངམ་རིང་། ཤེལ་དཀར་སོགས་ཀྱི་ཆོས་སྡེ་ཆེན་པོ་རྣམས་དང་། གཞན་ཡང་ཆོས་སྡེ་ཆེ་ཆུང་མང་པོའི་དེ་དུས་ཀྱི་མཁན་པོ་རྣམས་རྗེ་འདི་ཉིད་ཀྱི་བུ་སློབ་ཏུ་མ་གྱུར་པ་མེད་ལ། གཞན་ཡང་དེ་དུས་མངའ་རིས་དང་དབུས་གཙང་མདོ་ཁམས་བཅས་གྱི་བཤད་སྒྲུབ་འཆད་ཉན་བྱེད་པའི་བསྟན་འཛིན་ཕལ་ཆེར་རྗེ་འདི་ཉིད་ཀྱི་སློབ་མར་མ་གྱུར་པ་མེད་པ་ལྟ་བུར་མངོན།

ཕྱི་ལོ་ ༡༤༦༦ ལོར་གུ་གེ་བདག་པོ་བློ་བཟང་རབ་བརྟན་དགུང་ལོ་དགུ་ལ་ཕེབས་པའི་ཚེ་གཙང་ཕྱོགས་ལ་ཕེབས་དུས་རྒྱལ་དབང་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོའི་ (༡༤༧༥་༡༥༤༢)སྙན་པ་གསན་ཏེ་འགྲོ་དོན་ལ་སྐུལ་བའི་ཞུ་ཡིག་རྟེན་དང་བཅས་པ་ཕུལ། དེའི་ཞུ་ལན་དུ་རྒྱལ་དབང་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོས། འཕགས་པ་སྤྱན་རས་གཟིགས་དབང་ཕྱུག་གི་རྣམ་འཕྲུལ། འོད་གསལ་ལྷ་ལས་བབས་པའི་གདུང་རྒྱུད། རྗེ་མངའ་བདག་རྒྱལ་པོའི་དྲུང་དུ།[9]ཞེས་ཞུ་ལན་ཕུལ་བར་དཔག་ན་རྒྱལ་དབང་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོས་གུ་གེ་བདག་པོ་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་གདུང་རྒྱུད་དུ་ངོས་འཛིན་གནང་། དེ་ཙམ་དུ་མ་ཟད་ཕན་ཚུན་འབྲེལ་ཟབ་ཡོད་པ་ཡང་མཚོན། དུས་སྐབས་ཤིག་ལ་གུ་གེ་བདག་པོས་རང་ཉིད་ཀྱི་མི་ཉག་ནས་བཟོས་པའི་ཕོར་པ་རིན་པོ་ཆེ་ནད་ཀུན་སེལ་བ་བཀང་སྟེ་རྒྱལ་དབང་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོར་ཕུལ། ཕྱི་ལོ་ ༡༤༨༤ ཙམ་ལ་རྒྱལ་དབང་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོ་དང་གུ་གེ་བདག་པོ་གཉིས་མཇལ་འཕྲད་གནང་། དཔལ་མགོན་ཞལ་གྱིས་གུ་གེ་བདག་པོར་མི་མཉེས་པའི་རྣམ་པ་བྱུང་བ་དང་། ཆོས་སྐྱོང་གི་སྡང་ཟུག་ཆེན་པོ་ཡོད་པར་བརྟེན་རྒྱལ་དབང་མཆོག་ནས་གུ་གེ་བདག་པོར་བར་ཆད་ལས་ལྡོག་ཕྱིར་དཔལ་མགོན་པོའི་དབང་སྩལ་ཡང་བདག་པོ་མངའ་རིས་སུ་ཕེབས་འཕྲལ་སྐུ་ཚེ་མ་བརྟན། བཻ་སེར་ནང་དུ་[10]མངའ་བདག་བློ་བཟང་རབ་བརྟན་གྱི་རྒྱལ་སྲས་ཆོས་རྒྱལ་བུངྔྷ་ནི་གུ་གེ་མཁན་ཆེན་ངག་དབང་གྲགས་པའི་སློབ་མ་ཡིན་པ་དང་མངའ་རིས་ཁུལ་དུ་དགེ་ལྡན་པའི་བསྟན་པ་འཛུགས་ཆེད་སྦྱིན་བདག་མཛད། དེ་ལྟར་ན་ཡང་དོན་དངོས་འབྲེལ་བ་ནི་ལྕགས་གླང་ཕྱི་ལོ་ ༡༥༤༡ ལོར་རྗེ་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོས་ཆོས་འཁོར་རྒྱལ་དུ་མངའ་རིས་གྲྭ་ཚང་གསར་བཞེངས་མཛད་སྐབས་བྱུང་བ་ཡིན།[11]

ལོ་དེའི་སྟོན་གྱི་དུས་ལ་བབ་པ་མངའ་རིས་གུ་གེའི་རྒྱལ་པོ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་པ་པད་དཀར་ལྡེ་དང་། བཀའི་བློན་ཆེན་ངག་དབང་རྣམ་རྒྱལ་བ་ཞེས་པའི་རྒྱལ་བློན་དེ་གཉིས་ཀྱིས་སྤྲུལ་པའི་གནས་ཆེན་ཆོས་འཁོར་རྒྱལ་དུ་གྲྭ་ཚང་གཅིག་བཞེངས་པའི་ཕྱིར་དུ་མངའ་འབངས་ཀྱི་སྐྱེ་བོ་རབ་ཏུ་བྱུང་བ་བློ་གསལ་ངུར་པའི་ཁྱུ་ལྟ་བུ་རྣམས་དང་། གསེར། བྱུ་རུ། མུ་ཏིག་ལ་སོགས་པ་རིན་པོ་ཆེའི་འབུལ་བ་སྟེ། མི་ནོར་ཞུ་ཡིག་དང་བཅས་པ་རྒྱལ་དབང་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོར་ཕུལ་བར་རྒྱལ་དབང་མཆོག་ཤིན་ཏུ་ཐུགས་མཉེས་ཏེ། ཨེ་མ་སྔོན་གྱི་ལྷ་བླ་མ་བྱང་ཆུབ་འོད་ལ་སོགས་པ་ཆོས་རྒྱལ་ཡབ་མེས་དེ་རྣམས་ཀྱི་ཕྱག་སྲོལ་འཛིན་པ་མཆོག་ཏུ་ངོ་མཚར་ཆེ་གསུངས་ནས་གུ་གེ་བདག་པོ་ལ་ཤིན་ཏུ་མཉེས་པའི་བཀའ་སྩལ་ཏེ། སྡེ་སྣོད་འཛིན་པ་ཆོས་རྗེ་བསྟན་པ་དར་བཟང་བ་སློབ་དཔོན་ལ་བསྐོས་ཤིང་ལོ་དེ་ནས་མངའ་རིས་གྲྭ་ཚང་ཚུགས་པ་ཡིན། རྒྱལ་དབང་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོ་དགོངས་པ་ཆོས་དབྱིངས་ཐིམ་ཚུལ་བསྟན་པའི་ལོ་གཅིག་གི་གོང་[12]སྟེ་ཕྱི་ལོ་ ༡༥༤༡ ལོར་ཆོས་འཁོར་རྒྱལ་དུ་མངའ་རིས་གྲྭ་ཚང་གསར་བཞེངས་མཛད་པའི་སྐོར་བཻ་སེར།[13] དཔག་བསམ་ལྗོན་ཤིང་།[14] ཀློང་རྡོལ་བླ་མའི་གསུང་[15]བཅས་ཀྱི་ནང་དུ་ཡང་གསལ། ཡ་མཚན་པ་ཞིག་ལ་ཤནྟི་པ་ནི་རྒྱལ་དབང་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོའི་དངོས་སློབ་གཙོ་བོའི་གྲས་ཤིག་ཡིན་རུང་ཤནྟི་པའི་རྣམ་ཐར་ནང་མངའ་རིས་གྲྭ་ཚང་གསར་བཞེངས་སྐོར་ཚིག་རྐང་གཅིག་ཀྱང་འཁོད་མེད།[16] གྲྭ་ཚང་འཛིན་སྐྱོང་ཆེད་རྒྱལ་དབང་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོས་གཞིས་ཀ་ཞིག་གསོལ་རས་སྩལ། མཁན་པོ་དང་པོ་ཡང་རྒྱལ་དབང་ཉིད་ཀྱི་དངོས་སློབ་སྡེ་སྣོད་འཛིན་པ་ཆོས་རྗེ་བསྟན་པ་དར་བཟང་བསྐོས། གྲྭ་ཚང་གི་ཡིག་ཆ་ནི། པཎ་ཆེན་བསོད་གྲགས་ཀྱི་འདུལ་བ་སྤྱི་དོན་དང་འདུལ་གཞུང་ལྟ་བའི་སྒྲོན་མེ། དཀྱིལ་ཁང་པའི་འདུལ་བ། པཎ་ཆེན་ཤནྟི་པའི་ལུགས་ལྟར་བསྟན་དར་བའི་ཕར་ཕྱིན། དཀྱིལ་ཁང་གི་མཛོད་འགྲེལ་ལུང་རིགས་གཏེར་མཛོད་བཅས་ཡིན། དང་ཐོག་དགེ་འདུན་པའི་གྲངས་ཇི་ཡོད་མ་གསལ། རྒྱལ་བ་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་གྲྭ་གྲངས་ ༢༤༤ ཡོད་པ་[17]དང་ཀཿཐོག་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོ་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༡༨ ནས་ ༡༩༢༠ ལོར་གནས་གཟིགས་ཕེབས་སྐབས་གྲྭ་གྲངས་ ༣༠༠ ཡོད།[18] ཀཿཐོག་སི་ཏུའི་གནས་ཡིག་ནང་གྲྭ་ཚང་གི་ལོ་རྒྱུས་དང་ནང་རྟེན་བཅས་སྐོར་ཞིབ་པར་འཁོད་ཡོད།

རྒྱལ་དབང་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོའི་ (༡༥༤༣-༡༥༨༨) རྣམ་ཐར་ནང་གུ་གེ་བདག་པོ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་དང་པཎ་ཆེན་ཤནྟི་པ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་ (༡༤༨༧-༡༥༦༧) གཉིས་དབར་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་གསལ། བོད་རྒྱལ་པོའི་གདུང་རྒྱུད་དྲི་མ་མེད་པ་མངའ་བདག་ལྷ་བཙན་པོ་གོང་མ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་པད་དཀར་ལྡེ་དང་ཤཱནྟི་པ་མཆོད་ཡོན་གྱིས། རྒྱལ་བ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ཕྱོགས་དེར་བསྟན་འགྲོའི་ཆེད་དུ་ཕེབས་དགོས་པའི་སྙན་འབུལ་དང་། དེ་གོང་དུ་སྐུ་ཚབ་ལྟ་བུར་རྣམ་ཐར་བྲིས་མ་ཞིག་དགོས་ཚུལ་གྱི་ཞུ་སྙན་འབུལ་སྐྱེས་དང་བཅས་པར་གནས་བརྟན་དཀའ་བཅུ་མང་ཐོས་བརྒྱུད་ཕུལ། གུ་གེ་བདག་པོས་སྤྲུལ་སྐུ་འཕྲང་ཁ་པ་ལ་ཡང་བཀའ་ཤོག་མཛད་ནས་དད་རྟེན་གྱི་རྣམ་ཐར་ཞིང་བཀོད་དགོས་ཚུལ་[19]གསལ་བ་ལྟར་རྒྱལ་དབང་མཆོག་ལ་བསླབ་སྟོན་ཞུས་པར་གསུང་ལན་རྣམ་ཐར་ནང་དུ། ‘‘མ་ཐར་ཐུན་མོང་བ་དེ་ཚོ་བྲིས་གསུང་བ་ལྟར། རྟེན་གཙོ་དང་སྐུ་བལྟམས་ཚུལ་སོགས་ཀྱི་སྐྱ་རིས་ཁ་ཡར་གྲུབ་པ་ན། སྤྱན་འབེབས་ལ་ཁྱེར་ཤོག་གནང་། ཞིབ་ཏུ་གཟིགས་ཏེ། གུ་གེ་བདག་པོ་ལྟ་བུའི་སྣོད་ལྡན་ལ་གསང་ནས་གཞན་དུ་འཆད་པ་དཀའ་བས། ཞབས་དྲུང་གོང་མ་ཞི་བར་གཤེགས་པའི་ཚུལ་བསྟན་པ་ནས། བདུན་ཕྲག་གཉིས་ཀྱི་བར། དགའ་ལྡན། མཁའ་སྤྱོད། བདེ་བ་ཅན། རྔ་ཡབ་གླིང་སོགས་སུ་སྒྱུ་འཕྲུལ་གྱི་རོལ་གར་གསང་བ་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པའི་རྣམ་ཐར་རྣམས་སྟོད་ཆ་ལ་བྲིས་གསུང་བ་ལྟར་དང་། རྒྱལ་དུ་ཐེགས་པའི་བཀོད་པ་འདྲི་བའི་ཚེ། དེའི་གནས་བཀོད། དཔལ་ལྡན་ལྷ་མོའི་བླ་མཚོ་ཐུན་མོང་གི་སྣང་ཚོདལྟར་བྲིས་པའི་ཚེ། བཀའ་ལས་མགོན་པོ་ཞལ་གྱི་བླ་མཚོའི་དབུས་སུ་ཆོས་འབྱུང་གྲུ་གསུམ་ནག་པོ་ཡོད་པའི་ནང་དུ། བྲམ་ཟེ་མི་རྐང་གི་གླིང་བུ་འབུད་པ། ཆོས་འབྱུང་གི་ཕྱི་རོལ་རྦ་ཀློང་འཁྲུག་པའི་ནང་དུ་བུད་མེད་ནག་མོ་གྲི་ཐོད་ཐོགས་ཏེ་གར་བྱེད་པའི་ཚུལ་དང་། ཁྱུང་ནག་གི་མཚོ་མྱུར་དུ་མཚོ་ཞལ་འབྱེད་པ་ཡིན་པས་དེ་ཡང་བྲིས་གསུངས་’’ཞེས་པ་དང་། ‘’དེ་ལྟར་རི་མོ་གྲུབ་ནས་རབ་ཏུ་གནས་ཤིང་བྱིན་གྱིས་བརླབས་པ་དེ། མངའ་རིས་རྒྱལ་པོས་དད་རྟེན་དུ་སྤྱན་དྲངས་སོ།། འདི་སྐུ་ཚེ་འདིའི་རྣམ་ཐར་ཞིང་བཀོད་ཞལ་བཀོད་གནང་བའི་ཐོག་མ་ཡིན་ནོ།།’’ཞེས་གསལ་བ་ལྟར་རྒྱལ་དབང་མཆོག་ནས་གུ་གེ་བདག་པོ་ནས་ཇི་ལྟར་གསོལ་བ་བཏབ་པ་བཞིན་རྣམ་ཐར་ཞིང་བཀོད་ཞལ་བཀོད་གསོལ་སྩལ་གནང་།[20]

མངའ་རིས་ནས་མངའ་བདག་ལྷ་བཙན་པོ་གོང་མ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་པད་དཀར་ལྡེ་དང་། པཎ་ཆེན་ཤཱནྟི་པ་མཆོད་ཡོན་གྱིས་ཕྱི་ལོ་ ༡༥༥༥ ཙམ་ལ་ཕྱོགས་དེར་བསྟན་འགྲོའི་དོན་དུ་ཕེབས་དགོས་པའི་སྙན་འབུལ་དང་། དེ་གོང་དུ་སྐུ་ཚབ་ལྟ་བུར་རྣམ་ཐར་རས་བྲིས་མ་ཞིག་དགོས་ཚུལ་གྱི་ཞུ་ཐོ་འབུལ་སྐྱེལ་དང་བཅས་པར་གནས་བརྟན་དཀའ་བཅུའི་ཕྱག་ཏུ་བསྐུར། དེ་ཡང་མངའ་རིས་རྒྱལ་པོ་དང་རྗེ་གོང་མ་གཉིས་མཆོད་ཡོན་ལུགས་ལེགས་མུས་ཀྱི་རྟེན་འབྲེལ་རང་འགྲིག་ཏུ་གྱུར་ཏེ་སོ་སོའི་ཞུ་ཡིག་འབུལ་སྐྱེལ་རྣམས་ཕུལ། གུ་གེ་བདག་པོས་སྤྲུལ་སྐུ་འཕྲང་ཁ་བ་ལ་བཀའ་ཤོག་མཛད་ནས། དད་རྟེན་གྱི་རྣམ་ཐར་ཞིང་བཀོད་བསྐུར་དགོས་ཚུལ་ཞུས་པ་ལྟར་སློབ་སྟོན་ཞུས་པས་རྣམ་ཐར་ཐུན་མོང་བ་དེ་ཚོ་བྲིས་གསུང་པ་ལྟར། རྟ་ནག་རི་མཁར་བའམ་སྤྲུལ་སྐུ་ཕྲེང་ཁ་བ་དཔལ་ལྡན་བློ་གྲོས་(༡༥༠༠-༡༥༧༠) ལ་བཀའ་མངགས་པ་ལྟར་རྟེན་གཙོ་དང་སྐུ་བལྟམས་ཚུལ་སོགས་ཀྱི་སྐྱ་རིས་ཁ་ཡར་གྲུབ་པ་ན།[21] སྤྱན་འབེབས་ལ་ཁྱེར་ཤོག་གསུངས་པ་བཞིན་ཞིབ་ཏུ་གཟིགས་ཏེ་གུ་གེ་བདག་པོ་ལྟ་བུའི་སྣོད་ལྡན་ལ་གསོལ་རས་སྩལ། རྒྱལ་དབང་མཆོག་དང་གུ་གེ་བདག་པོ་དབར་འབྲེལ་ཟབ་ཡོད་པ་ཙམ་དུ་མ་ཟད་མངའ་རིས་ཁུལ་གྱི་མཁས་གྲུབ་དབར་བླ་སློབ་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཡང་ཡོད།[22] མར་ཡུལ་རྒྱལ་པོ་བློ་གྲོས་མཆོག་ལྡན་གྱི་དབོན་པོ་ཡིན་ནམ་རྒྱལ་པོ་དེའི་སྤུན་མཆེད་ཅིག་གི་དབོན་པོ། ཡང་ན་ལ་ཏ་ཇུག་དན་གྱི་དབོན་པོ་ཡིན་མིན་མ་ཤེས་པ་མར་ཡུལ་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་དབོན་བརྒྱུད་ལྷ་བཙུན་བསོད་ནམས་མི་འགྱུར་རབ་བརྟན་དཔལ་བཟང་ནི་དཔེ་ཐུབ་དགོན་དུ་ཆོས་ཞུགས་མཛད། དེ་ནས་བོད་དབུས་སུ་ཕེབས་ཏེ་ཆོས་སྡེ་ཆེན་པོ་བཀྲིས་ལྷུན་པོར་སློབ་གཉེར་མཛད་དེ་རྩེ་ཐང་དུ་གྲྭ་སྐོར་བཞག[23] ཕྱི་ལོ་ ༡༥༥༨ ལོར་མངའ་རིས་མར་ཡུལ་ལྷའི་བཙུན་པ་བསོད་ནམས་དཔལ་བཟང་གིས་དཔལ་དུས་ཀྱི་འཁོར་ལོའི་སྐར་རྩིས་ཀྱི་སྐོར་དང་། འདོད་ཁམས་དབང་ཕྱུག་མའི་ཆོས་བཀའ་འགའ་ཞིག་རྒྱལ་དབང་མཆོག་ལ་ཕུལ།[24] ཡང་ཕྱི་ལོ་ ༡༥༥༩ ལོར་སླར་ཡང་རྒྱལ་དབང་མཆོག་དང་མཇལ་ཏེ་རྒྱལ་དབང་མཆོག་དགེ་སློང་སྒྲུབ་སྐབས་དུས་སྒོ་བ་གནང་།[25]

རྒྱལ་དབང་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ་(༡༥༨༩་༡༦༡༦)དང་མངའ་རིས་ཆོས་རྒྱལ་དབར་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་མ་མངོན་ཀྱང་མངའ་རིས་མཁས་གྲུབ་གུ་གེ་གྲུབ་ཆེན་སྙིང་སྟོབས་རྒྱ་མཚོ་དང་མངའ་རིས་གྲུབ་ཆེན་བརྩོན་འགྲུས་སྙིང་པོ་གཉིས་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་རྣམ་ཐར་ནང་གསལ། མངའ་རིས་བདག་པོའི་གདན་འདྲེན་ཞུ་མི་སླེབས་དོན་ཕྱི་ལོ་ ༡༦༡༨ ལོར་པཎ་ཆེན་བློ་བཟང་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚན་ (༡༥༦༧་༡༦༦༢) མངའ་རིས་སུ་ཆིབས་ཁ་བསྒྱུར་གདོང་ྋརྒྱལ་བ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོས་མངའ་རིས་ཁུལ་དུ་སོག་པོ་རྒྱལ་རྒྱུད་ནས་དུས་ཟིང་བྱུང་དོགས་དེ་ཁུལ་ཞི་འཇགས་ཡོང་ཐབས་མཛད་དགོས་ཕེབས།[26]

རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ (༡༦༡༧་༡༦༨༢) ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྤྱི་དང་ཡང་སྒོས་མངའ་རིས་ལོ་རྒྱུས་ལ་གལ་ཆེ་བ་ཡིན། དེ་ཡང་ཕྱི་ལོ་ ༡༦༤༢ ལོར་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པ་ཆེན་པོའི་གཞུང་དབུ་བརྙེས་པ་ནས་བཟུང་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། རྒྱལ་བ་ལྔ་པའི་སྐུ་དུས་སུ་མངའ་རིས་ཁུལ་དུ་ཞྭ་སེར་བསྟན་པ་སླར་གསོའི་དོན་དུ་དགའ་ལྡན་ཚེ་དབང་ཆེད་བརྫངས་མཛད།[27] ལ་དྭགས་གཡུལ་ལས་རྣམ་པར་རྒྱལ་ཏེ་ཆུ་ཁྱི་ཕྱི་ལོ་ ༡༦༨༢ ལོར་མངའ་རིར་རྫོང་དཔོན་ཐོག་མར་བསྐོ་བཞག་མཛད།[28] ཆབ་སྲིད་ཀྱི་མངའ་ཐང་ཙམ་དུ་མ་ཟད་མཁས་པའི་དབང་པོར་སོན་སྟབས་མངའ་རིས་ཁུལ་གྱི་མཁས་གྲུབ་དང་རིག་གནས་མཁན་དང་མཉམ་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད་པ་དང་དེའི་ནང་ནས་རུ་ཐོག་དབང་པོ་ཕུན་ཚོགས་རྣམ་རྒྱལ་དང་མཉམ་སྙན་ངག་གི་ལམ་ནས་ཕན་ཚུན་འཕྲིན་ཡིག་གནང་བ་དུ་ཀུ་ལའི་གོས་བཟང་ནང་དུ་གསལ།[29] རྒྱལ་བ་ལྔ་པས་རུ་ཐོག་དབང་པོ་ཕུན་ཚོགས་རྣམ་རྒྱལ་ལ་མདོ་རྒྱུད་ཐ་སྙད་ཀུན་ལ་མཁས་པའི་རྒྱལ་པོ་ པཎྜི་ཏ་ཞིག་འདུག་ཅེས་ཀྱང་གསུངས། རྒྱལ་པོ་ པཎྜི་ཏའི་རྣམ་ཐར་འཛིན་པ་མངའ་རིས་རུ་ཐོག་དབང་པོ་ཕུན་ཚོགས་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་མདོ་སྡུད་པ། བྱམས་ཆོས་བཞི་རྣམས་སྐད་ཤན་སྦྱར་བ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་ཞ་ལུ་ལོ་ཙཱ་བའི་ཞུས་དག་མ། གསོ་དཔྱད་ཀྱི་གཅེས་བསྡུས་རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ། མཁྱེན་བརྩེ་ལོ་ཙཱ་བའི་སྡེ་ཙན་བདུན་པ་མ་ཕྱི་རྣམས་རྒྱལ་བ་ལྔ་པ་ཆེན་པོར་བསྲིངས། འབྲེལ་ལམ་འདི་འདྲ་ཡོད་པ་ལ་བརྟེན་ནས་སྐབས་ཤིག་རུ་ཐོག་ལ་དྭགས་འོག་ཏུ་ཚུད་པ་རུ་ཐོག་དབང་པོ་ནས་རྒྱལ་བ་ལྔ་པ་ཆེན་པོར་ཞུ་ཡིག་ཕུལ་བར་བརྟེན་སླར་ཡང་རུ་ཐོག་ས་ཁུལ་རུ་ཐོག་དབང་པོར་ཐོབ་པ་བྱུང་ཡོད།[30] རྒྱལ་བ་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་མཆོག་གུ་གེའི་བདག་པོ་པདྨ་བློ་བཟང་བཀྲིས་ (༡༦༧༦-༡༧༤༣) དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད་ལ་གུ་གེའི་བདག་པོ་ལྷ་སར་ཕེབས་སྐབས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་སྣེ་ལེན་གཟབ་རྒྱས་ཞུས།[31]

གོང་དུ་འཁོད་པ་ལྟར་རྒྱལ་བ་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་མཆོག་དང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་(༡༦༥༣-༡༧༠༥) རྣམ་གཉིས་ནས་མངའ་རིས་ཁུལ་དུ་དགེ་ལྡན་པའི་བསྟན་པ་སླར་གསོ་དང་སྲ་བརྟན་ཡོང་ཐབས་སུ་དམིགས་བསལ་ཐུགས་ཁུར་བཞེས་ཡོད། མཛད་རྗེས་ཆེ་ཤོས་ནི་མཐོ་ལྡིང་དགོན་པ་རུ་ཐོག་ལྷུན་གྲུབ་ཆོས་ལྡིང་དགོན་པ། སྤུ་རང་སྟག་ལ་མཁར་དང་མངའ་རིས་བཀྲིས་སྒང་དུ་རྒྱུད་པ་གྲྭ་ཚང་གཙོས་པའི་མངའ་རིས་ཆོས་སྡེ་ཁག་ནང་གྲྭ་བཙུན་གསར་བཙུགས། ལོ་འཁོར་རྒྱུན་མཆོད་དང་མཆོད་ཐེབས་གསར་བཙུགས་བཅས་ཀྱིས་བཀྲིན་བསྐྱངས་ཡོད།[32]

རྒྱལ་བ་ཚངས་རྒྱ་མཚོའི་ (༡༦༨༣-༡༧༠༦) རྣམ་ཐར་ནང་མཚན་མ་གསལ་བའི་གུ་གེ་བདག་པོ་ལན་གསུམ་རྒྱལ་བ་དྲུག་པའི་སྐུ་དུས་སུ་ལྷ་སར་གནས་མཇལ་དུ་ཕེབས།[33] གུ་གེ་རྒྱལ་སྲས། མཐོ་ལྡིང་གཉེར་པ། མང་ནང་བླ་མ། གཞིས་སྡེ་ཆོས་མཛད། སྤུ་ཧྲེང་བླ་གཉེར། གསོ་རུག་འགོ་མུ་བུ་ཆུང་། ཆུ་མུར་རྟི་པ། ནོ་ནོ་བསོད་ནམས། རྣམ་སྲས། ཇོ་རིག་ཁ་ཤ་ཁ། སྦྱོར་ར་བློ་བདེ། གུ་གེ སྤུ་ཧྲང་། ཟླའུ། དཀར་དུང་། སྤི་ཏི། རུ་ཐོག་སོགས་རྫོང་གཞིས་རྣམས་ཀྱི་ངོ་ཚབ་རྒྱལ་བ་དྲུག་པ་མཆོག་ལ་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་གྱི་ཁྲི་འབུལ་ཕུལ་བར་བཅར།[34] དེ་དང་མཚུངས་པ་མངའ་རིས་ལ་དྭགས་རྒྱལ་པོའི་ཁྲི་འབུལ་གྱི་ལེགས་ཆ་འབུལ་བར་གཅུང་ངག་དབང་བསྟན་འཛིན་དཔོན་བློན་བཅས་ཆེད་དུ་བཅར།

གུ་གེ་རྒྱལ་སྲས། མདའ་པ་རྒྱལ་པོ། ལ་དྭགས་རྒྱལ་པོ་བདེ་ལྡན་རྣམ་རྒྱལ། མུལ་བེ་དང་ཟངས་མཁར་རྒྱལ་པོ་སོགས་དང་མཉམ་རྒྱལ་བ་བདུན་པ་སྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོས་(༡༧༠༨-༡༧༥༨)འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་བཞག་ཡོད།[35] མངའ་རིས་མི་མང་ལ་ཡང་རྒྱལ་དབང་མཆོག་ནས་གཟིགས་སྐྱོང་མཛད་ཡོད། ༡༧༥༤ ལོ་ནས་གློ་བོ་དང་རྫུམ་ལི་དབར་འཁྲུག་ཟིང་བྱུང་བ་ ༡༧༥༥ ལོར་སྡུག་ཏུ་སོང་བ་ས་ཁུལ་ནས་ཞུས་དོན་ལྟར་འགྲོ་བའི་ཕན་བདེར་དགོངས་ཏེ་ངོར་མཁན་པོ་ལས་ཐོགས་པ་དང་། ས་དགའ་འགོ་པ་བདེ་ཡངས་རབ་འབྱམས་པ་དགེ་འདུན་ཡར་འཕེལ་གཉིས་མངགས་རྫོང་མཛད་པ་བཞིན་འཁྲུག་ཟིང་ཞི་ཞིང་འགྲིག་འཇགས་མཛད།[36] དེ་བཞིན་ལ་དྭགས་སྟོད་སྨད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་གཉིས་འཁོན་རྩོད་སྐབས་ཀཿཐོག་རིག་འཛིན་ཚེ་དབང་ནོར་བུ་(༡༦༩༧་༡༧༥༥)མངགས་རྫོང་གིས་ཞི་འཇགས་མཛད།[37] ལྷ་བཙན་པོའི་གདུང་རབས་ནང་གུ་གེའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཕྱི་ལོ་ ༡༧༤༣ ལོར་རྫོགས་པར་བཤད། གུ་གེ་པདྨ་བློ་བཟང་བཀྲིས་ནི་རྒྱལ་པོ་མཐའ་མ་ཡིན།[38] ཕྱི་རྒྱལ་མཁས་པ་པི་ཊེཀ་ལྟར་ན་གུ་གེ་པདྨ་བློ་བཟང་བཀྲིས་ཕྱི་ལོ་ ༡༦༩༢ ལོར་ལྷ་སར་ཆེ་མཐོང་ཡོད་པའི་སྐུ་དྲག་བྱས་ཏེ་མ་འདས་པར་ལྷ་སར་བཞུགས་ཡོད་པར་བཤད། འོན་ཀྱང་དེའི་ཁུངས་བཅོལ་ཇི་ཡིན་གུས་པར་རྙེད་སོན་མ་བྱུང་། མཚན་མ་འཁོད་པའི་གུ་གེ་བཀའ་བློན་ཞིག་ནས་གུ་གེ་རྒྱལ་པོ་གཤེགས་པའི་བསྔོ་རྟེན་རྒྱལ་དབང་མཆོག་ལ་ཕུལ། རྒྱལ་པོ་གཤེགས་པའི་ཆེད་རྒྱལ་དབང་མཆོག་ནས་དམིགས་བསལ་སྨོན་ལམ་གསུངས།[39] རྒྱལ་བ་བདུན་པའི་རྣམ་ཐར་ལྟར་ན་རྒྱལ་དབང་མཆོག་དང་ལ་དྭགས་རྒྱལ་པོ་དབར་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་འབྲེལ་བ་ཞིག་ཡོད་པར་གསལ།[40]

བཀའ་ཤོག་གི་ལམ་ནས་ཕན་ཚུན་འབྲེལ་བ་ཇི་ཡོད་གསལ་པོར་རྟོགས་ཐུབ་པ་ཡིན།[41] དཔེ་མཚོན་ཙམ་དུ་ཕྱི་ལོ་ ༡༧༧༢ ལོར་རྒྱལ་བ་བདུན་པའི་བཀའ་བློན་མི་དབང་བསོད་ནམས་སྟོབས་རྒྱལ་གྱིས་མངའ་རིས་སྒར་དཔོན། རྫོང་དཔོན། གཞིས་སྡོད། དགོན་པའི་གཉེར་པ་བཅས་ལ་ཤེ་བམ་གནང་ཡོད།[42] ཕྱི་ལོ་ ༡༧༥༢ ལོར་རྒྱལ་བ་བདུན་པའི་མཚན་ཐོག་བཀའ་གཏན་གྱི་རྒྱབ་གནོན་སྤྱི་ཁྱབ་ཤེ་བམ་ཆེན་མོ་གནང་།[43] རྒྱལ་བ་བདུན་པ་དགོངས་རྫོགས་རྗེས་རྒྱལ་ཚབ་རྟ་ཚག་བསྟན་པའི་མགོན་པོས་ (༡༧༦༠ – ༡༨༡༠)ཕྱི་ལོ་ ༡༨༠༩ དང་ ༡༨༡༠ གཉིས་སོ་སོར་གཏན་ཚིག་ཤེ་བམ་རྒྱབ་གནོན་གནང་ཡོད།[44] རྒྱལ་ཚབ་དེ་མོ་གཉིས་པ་བློ་བཟང་ཐུབ་བསྟན་འཇིགས་མེད་རྒྱ་མཚོས་ (༡༧༧༨ -༡༨༡༩)ཀྱང་ཕྱི་ལོ་ ༡༨༡༤ ལོར་རྒྱབ་གནོན་གནང་ཡོད།

རྒྱལ་བ་བརྒྱད་པ། དགུ་པ། བཅུ་པ། བཅུ་གཉིས་སྐུ་དུས་ལོ་ངོ་ ༩༥ ཙམ་རིང་མངའ་རིས་དང་འབྲེལ་བ་དེ་ཙམ་མ་བྱུང་བ་ལྟ་བུར་སྣང་། འོན་ཀྱང་རྒྱལ་བ་དགུ་པའི་ (༡༨༠༥-༡༨༡༥)རྣམ་ཐར་ལྟར་ན་མངའ་རིས་རྫུམ་ལང་རྒྱལ་པོ་ལྷ་སར་ཕེབས་པ་དང་རྒྱལ་དབང་མཆོག་དང་མཇལ་འཕྲད་གནང་སྐོར་དང་།[45] པུ་རིག་བཀྲིས་རྣམ་རྒྱལ་གྱི་བཙུན་མོ་བསྟན་འཛིན་བུ་ཁྲིད་ཀྱིས་(༡༧༦༤-༡༧༦༨)སྲིད་བསྐྱངས་རྗེས་ལྷ་སར་མཆོད་མཇལ་ཕེབས་ཏེ་ ༡༧༦༨ ལོར་རྒྱལ་དབང་བརྒྱད་པ་མཇལ་བའི་སྐོར་ཞིག་དང་།[46] ཡང་ ༡༨༡༤ ལོར་འབྲུག་བདེ་ཆེན་ཆོས་འཁོར་ཡོངས་འཛིན་ཡེ་ཤེས་གྲུབ་པ་(༡༧༨༡-༡༨༤༥)ལ་དྭགས་རྒྱལ་པོའི་མགྲོན་འབོད་ལྟར་ཕེབས། རྒྱལ་དབང་དགུ་པ་མཆོག་ནས་འབྲུག་བདེ་ཆེན་ཆོས་འཁོར་ཡོངས་འཛིན་ལ་བོད་ཀྱི་སྐུ་ཚབ་ལྟར་མངགས་ཆ་མཛད། ༡༨༢༦ ལོར་བློན་པོ་བསོད་ནམས་དོན་གྲུབ་ལྷ་སར་ཕེབས། ལ་དྭགས་རྒྱལ་པོའི་དམིགས་བསལ་སྐུ་ཚབ་ Ahmed Khan ཟེར་བ་ཞིག་དང་འཐུས་མི་གྲངས་ ༡༧ ཅན་ ༡༨༢༧ ལོར་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་སར་འབྱོར་བའི་སྐོར་གསལ།[47]

དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་དཀྱིལ་ཙམ་ན་ལ་དྭགས། གུ་གེ སྤུ་ཧྲེང་དང་ཡ་རྩེ་གསུམ་གྱི་རྒྱལ་རྒྱུད་རྫོགས། དེར་དཔག་ན་རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་དང་གུ་གེ། སྤུ་ཧྲེང་། ཡ་རྩེ་དང་ལ་དྭགས་རྒྱལ་རྒྱུད་བར་གྱི་འབྲེལ་ལམ་དུས་རབས་བཅུ་བཞིའི་མཇུག་ནས་འགོ་ཚུགས་ཏེ་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་དཀྱིལ་ཙམ་ནས་རྫོགས་པ་ལྟ་བུར་མངོན།

ཊོག་རའི་དམག་སྐབས་རྒྱལ་བ་བཅུ་གཅིག་པ་མཁས་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ་(༡༨༣༨་ ༡༨༥༥)དང་མངའ་རིས་བར་འབྲེལ་བ་བྱུང་ཡོད། བོད་གཞུང་གི་སྐུ་ཚབ་ཏུ་བཀའ་བློན་ཟུར་ཁང་[48]དང་མདའ་དཔོན་སྤེལ་བཞི་[49] བ་བཏང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༨༤༢ ལོར་ལ་དྭགས་དམག་མཇུག་སྒྲིལ་བ་དང་མཉམ་ཆིངས་ཡིག་ཀྱང་བཞག[50]       མངའ་རིས་ས་མཚམས་སུ་ས་དཔྱོད་ཆེད་བཀའ་བློན་གསར་བྱུང་བ་[51]དོན་དཔྱོད་དུ་བསྐོ་བཞག་གནང་ཡོད།[52]

རྒྱལ་བ་བཅུ་གསུམ་པ་ཐུབ་བསྟན་རྒྱ་མཚོའི་(༡༨༧༦ ་ ༡༩༣༣)སྐུ་དུས་སུ་མངའ་རིས་ས་ཁུལ་འབྲེལ་བ་སླར་ཡང་བཙུགས། འབྲུག་དང་ལ་དྭགས་ཕྱོགས་ཀྱི་ལོ་ཕྱག་ཀྱང་བསྐྱར་གསོ། མེ་སྤྲེལ་ལོར་རྒྱལ་དབང་མཆོག་དགུང་ལོ་བཅུ་གཉིས་སུ་ཕེབས་སྐབས་མངའ་རིས་སྤྱི་ཁྱབ་དང་འགོ་པ་ནས་གསོལ་འདེབས་ཞུས་དོན་ལྟར་མངའ་རིས་མི་གྲངས་ལྔ་བཅུ་ཐམ་པར་མཇལ་ཁ་སྩལ། རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པའི་རྣམ་ཐར་[53]ནང་དུ་མངའ་རིས་ཕྱོགས་ནས་ལྷ་སར་གནས་མཇལ་འབྱོར་མི་རྣམས་ལ་མཇལ་ཁ་སྩལ་སྐོར་གསལ། རྒྱལ་དབང་མཆོག་ནས་ཀྱང་མངའ་རིས་དགོན་ཆོས་སྡེ་ཚང་མར་སྐྱེ་འགྲོའི་བདེ་ཐབས་སླད་འབུམ་འགྲེམས་སྤེལ་གནང་།[54] གནའ་སྲོལ་བཞིན་མཐོ་ལྡིང་དང་རུ་ཐོག་དགོན་པའི་མཁན་པོ་བསྐོ་བཞག་སྩལ་བ་ཙམ་དུ་མ་ཟད་མངའ་རིས་མདུན་ཆུ་སྤྲུལ་སྐུའི་ངོས་འཛིན་ཀྱང་གནང་། རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་ནང་མངའ་རིས་སྤྲུལ་སྐུ་ངོས་འཛིན་གནང་བ་ཐོག་མ་ཡིན་པར་སེམས།[55]

མཐའ་བསྡོམས།

སའི་ཆགས་སྟངས་ཀྱིས་རྐྱེན་པའི་འབྲེལ་བ་དེ་ཙམ་བྱུང་བ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གཟི་བརྗིད་ཡིན་རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་དང་འབྲེལ་ལམ་ཚུགས་སྐབས་སུ་མངའ་རིས་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་མངའ་ཐང་ཉམས་རྒུད་དུ་ཕྱིན་པའི་སྐབས་འཁེལ་ཡོད། མངའ་རིས་ཆོས་རྒྱལ་ནི་བོད་ཀྱི་བཙན་པོའི་གདུང་ཡིན་པར་བརྟེན་རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་ནས་འབྲེལ་བ་གནང་རྒྱུ་དེ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་གནང་ཡོད།

རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་དང་པོ་ནས་བཞི་པ་བར་མངའ་རིས་ཆོས་རྒྱལ་དབར་འབྲེལ་ལམ་ནི་བླ་སློབ་བམ་བླ་མ་དང་ཡོན་བདག་གི་འབྲེལ་བ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན། ལྔ་པ་ཆེན་པོས་བོད་ཡོངས་རྫོགས་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་མངའ་དབང་བཞེས་པ་ནས་བཟུང་འབྲེལ་བའི་ངོ་བོ་ཡང་ཕྲན་བུ་འགྱུར་བ་ཡིན། སྔ་མོ་མངའ་རིས་ཁུལ་དུ་བཀའ་བརྒྱུད་པ་དང་ས་སྐྱ་པའི་ཆོས་ལུགས་དར་ཁྱབ་ཤུགས་ཆེ་ཡོད་པ་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་དགེ་ལྡན་པའི་བསྟན་པ་སླར་གསོ་བྱུང་བ་ཡིན། ཆོས་ལུགས་གྲུབ་མཐར་འགྱུར་བ་ཕྱིན་པ་དང་ཆབས་ཅིག་འཛིན་སྐྱོང་གི་རྒྱབ་བསྐྱོར་སྲ་བརྟན་ཐོབ་པ་ནི་སྤྱི་སྲོལ་ཞིག་ཡིན།

 

ཁུངས་བཅོལ་ཡིག་ཆ།

 

• ཡེ་ཤེས་རྩེ་མོ། ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་དགེ་འདུན་གྲུབ་པ་དཔལ་བཟང་པོའི་རྣམ་ཐར་ངོ་མཚར་རྨད་བྱུང་ནོར་བུའི་ཕྲེང་བ།
• གཡང་པ་ཆོས་རྗེ། ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོ་དཔལ་བཟང་པོའི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་དཔག་བསམ་གྱི་ལྗོན་ཤིང་དང་དེའི་སྨད་ཆ་དགེ་སློང་དཀོན་མཆོག་སྐྱབས་ཀྱིས་མཛད་པ།
• རྗེ་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོའི་རང་རྣམ།
• སྐུ་སྒེར་ཡིག་ཚང་ནས་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། འཕགས་པ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་གི་རྣམ་སྤྲུལ་རིམ་བྱོན་གྱི་འཁྲུངས་རབས་དེབ་ཐེར་ནོར་བུའི་ཕྲེང་བ་དེབ་དང་པོ་ནས་ལྔ་པ་བར། ས་ར་ན་ཐ། ༡༩༧༧
• ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། ༧རྒྱལ་བ་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་ཟ་ཧོར་གྱི་བནྡེ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་འདི་སྣང་འཕྲུལ་པའི་རོལ་རྩེད་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་ཚུལ་དུ་བཀོད་པ་དུ་ཀུ་ལའི་གོས་བཟང་། པོད་དང་པོ། གཉིས་པ། གསུམ་པ་ཞོལ་པར།
• ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། རྗེ་བཙུན་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར་དངོས་གྲུབ་རྒྱ་མཚོའི་ཤིང་རྟ་ཞེས་བྱ་བ། ལྷ་སའི་པར་མ།
• ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ་དཔལ་བཟང་པོའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་ནོར་བུའི་ཕྲེང་བ། ལྷ་སའི་པར་མ།
• ཀློང་རྡོལ་ངག་དབང་བློ་བཟང་གི་གསུང་འབུམ།
• ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན་གྱིས་བརྩམས་པའི་བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། ཀ་སྦུག ༡༩༧༥
• བཀའ་ཟུར་ཐུབ་བསྟན་ནོར་བཟང་གིས་བརྩམས་པའི་ྋགོང་ས་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོའི་ཆོས་སྲིད་མཛད་རིམ། དྷ་རམ་ས་ལ། ༡༩༦༤
• དགེ་བཤེས་དགེ་འདུན་བློ་གྲོས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་འབྲས་སྤུངས་ཆོས་འབྱུང་། འཇར་མ་ནི། ༡༩༧༤
• པཎ་ཆེན་བློ་བཟང་ཆོས་རྒྱལ། ཆོས་སྨྲ་བའི་དགེ་སློང་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚན་གྱི་སྤྱོད་ཚུལ་གསལ་བར་སྟོན་པ་ནོར་བུའི་ཕྲེང་བ། བཀྲིས་ལྷུན་པོའི་པར་མ།
• སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། ཟ་ཧོར་གྱི་བནྡེ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་འདི་སྣང་འཕྲུལ་པའི་རོལ་རྩེད་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་ཚུལ་དུ་བཀོད་པ་དུ་ཀུ་ལའི་གོས་བཟང། འཕྲོས་པོད་བཞི་པ། ལྔ་པ། དྲུག་པ། ཞོལ་པར།
• སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། དཔལ་མཉམ་མེད་རི་བོ་དགའ་ལྡན་པའི་བསྟན་པ་ཞྭ་སེར་ཅོད་པཎ་འཆང་བའི་རིང་ལུགས་ཆོས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་རྩ་བ་བེཊཱུརྱ་སེར་པོའི་མེ་ལོང་ཞེས་བྱ་བ། ལྷ་ས་དཔར་མ། ཞོལ་པར།
• སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། གནའ་བོའི་ལུགས་བཟང་ཡ་རབས་སྲོལ་གཏོད་པའི་དེབ་ཐེར་མིག་ཡིད་རྣ་བའི་དགའ་སྟོན་འགུགས་པའི་ལྕགས་ཀྱུ་ཞེས་བྱ་བ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༡
• སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱ་མཚོ། ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་དྲུག་པ་བློ་བཟང་རིན་ཆེན་ཚངས་དབྱངས་རྒྱ་མཚོའི་ཐུན་མོང་ཕྱིའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་དུ་ཀུ་ལའི་འཕྲོ་མཐུད་རབ་གསལ་གསེར་གྱི་སྙེ་མ། གླེགས་བམ་དང་པོ། ལྷ་ས་པར་མ་སྒང་ཏོག ༡༩༨༠
• སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་དྲུག་པ་བློ་བཟང་རིན་ཆེན་ཚངས་དབྱངས་རྒྱ་མཚོའི་ཐུན་མོང་ཕྱིའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་དུ་ཀུ་ལའི་འཕྲོ་མཐུད་རབ་གསལ་གསེར་གྱི་སྙེ་མ། གླེགས་བམ་གཉིས་པ། ལྷ་ས་པར་མ་སྒང་ཏོག ༡༩༨༠
• འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེའི་དབང་པོའི་དབུས་གཙང་ལམ་ཡིག ལྷ་ལྡན་སྤར་སྤྱིའི་སྤར་ཁང་པར་མ།
• མངའ་རིས་ཞང་ཞུང་པ་ངག་དབང་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་དཔལ་བཟང་པོ། འཇམ་དབྱངས་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་པཎ་ཆེན་ཤནྟིཔ་ཆེན་པོའི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་སྙན་ངག་ངོ་མཚར་ཕན་བདེའི་འབྱུང་གནས་ཞེས་བྱ་བ། བཀྲིས་ལྷུན་པོའི་པར་མ།
• ཀཿཐོག་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོ། གངས་ལྗོངས་དབུས་གཙང་གནས་བསྐོར་ལམཧཡིག་ནོར་བུའི་ཟླ་ཤེལ་གྱི་སེ་མོ་དོ། བཀྲིས་ལྗོངས། ༡༩༧༢
• ཀཿཐོག་རིག་འཛིན་ཚེ་དབང་ནོར་བུ། རྒྱལ་བའི་བསྟན་པ་རིན་པོ་ཆེ་ཕྱོགས་སུ་འབྱུང་བའི་རྩ་ལག་བོད་རྗེ་ལྷ་བཙན་པོའི་གདུང་རབས་ཚིག་ཉུང་དོན་གསལ་ཡིད་ཀྱི་མེ་ལོང་ཞེས་བྱ་བ། In Rare Tibetan Historical and Literary Texts, series I, New Delhi 1974
• མདོ་མཁར་ཞབས་དྲུང་ཚེ་རིང་དབང་རྒྱལ། དཔལ་མིའི་དབང་པོའི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་འཇིག་རྟེན་ཀུན་ཏུ་དགའ་བའི་གཏམ་ཞེས་བྱ་བ། རྡོ་རྗེ་གླིང་། ༡༩༧༤
• ཞྭ་སྒ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། གངས་ལྗོངས་བོད་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ལྡན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོའི་སྲིད་དོན་གྱི་རྒྱལ་རབས་གསལ་བར་སྟོན་པ་ཟླ་བ་འབུམ་ཕྲག་འཆར་བའི་རྫིང་བུའམ་བློ་གསར་བུང་བ་དགའ་བའི་རོལ་མཚོ། ཀ་སྦུག ༡༩༧༦
• ལ་དྭགས་རྒྱལ་རབས་འཆི་མེད་གཏེར།
• རག་ར་ངག་དབང་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པ་རྒྱལ་རབ་ཆོས་འབྱུང་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་མཁས་པའི་མགུལ་རྒྱན། གངས་ཅན་རིག་མཛོད། ༩ ༡༩༩༠
• ལྕང་སྐྱ་རོལ་པའི་རྡོ་རྗེའམ་ཡེ་ཤེས་བསྟན་པའི་སྒྲོན་མེ། རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་གཟིགས་རྡོ་རྗེ་འཆང་བློ་བཟང་བསྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་དཔལ་བཟང་པོའི་ཞལ་སྔ་ནས་ཀྱི་རྣམ་པར་ཐར་པ་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ་དཔག་བསམ་རིན་པོ་ཆེའི་སྙེ་མ། པོད་དང་པོ་དང། གཉིས་པ།
• དེ་མོ་ཧོ་ཐོག་ཐུ་བློ་བཟང་ཐུབ་བསྟན་འཇིགས་མེད་རྒྱ་མཚོ། རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་བློ་བཟང་བསྟན་པའི་འབྱུང་གནས་ངག་དབང་ལུང་རྟོགས་རྒྱ་མཚོ་དཔལ་བཟང་པོའི་ཞལ་སྔ་ནས་ཀྱི་རྣམ་པར་ཐར་པ་མདོར་ མཚོན་པ་དད་པའི་ཡིད་འཕྲོག་ཅེས་བྱ་བ། ལྷ་ས་འབྲས་སྤུངས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་དཔར་མ། དྷ་རམ་ས་ལ། ༡༩༧༩
• དེ་མོ་ཧོ་ཐོག་ཐུ་བློ་བཟང་ཐུབ་བསྟན་འཇིགས་མེད་རྒྱ་མཚོ། རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་ཅིང་གཟིགས་པ་ཆེན་པོ་རྗེ་བཙུན་བློ་བཟང་བསྟན་པའི་དབང་ཕྱུག་འཇམ་དཔལ་རྒྱ་མཚོ་དཔལ་བཟང་པོའི་ཞལ་སྔ་ནས་ཀྱི་རྣམ་པར་ཐར་པ་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ་འཛམ་གླིང་ཐ་གྲུ་ཡངས་པའི་རྒྱན་ཞེས་བྱ་བ།
• རྒྱལ་དབང་ཆོས་རྗེའམ་དར་ཧན་མཁན་སྤྲུལ་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་རྣམ་རྒྱལ་རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་གཟིགས་བཅུ་པ་ཆེན་པོ་ངག་དབང་བློ་བཟང་འཇམ་དཔལ་བསྟན་འཛིན་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱ་མཚོ་དཔལ་བཟང་ པོའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་ངོ་མཚར་ནོར་བུའི་ཕྲེང་བ་ཞེས་བྱ་བ་ལྷ་སའི་པར་མ།
• དར་ཧན་མཁན་སྤྲུལ་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་རྣམ་རྒྱལ། ལྷར་བཅས་སྐྱེ་རྒུའི་གཙུག་ནོར་འཕགས་ཆེན་ཕྱག་ན་པད་མོ་རྗེ་བཙུན་ངག་དབང་སྐལ་བཟང་བསྟན་པའི་སྒྲོན་མེ་མཁས་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ་དཔལ་བཟང་པོའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་ངོ་མཚར་ལྷའི་རོལ་མོ་དབྱངས་ཅན་རྒྱུད་དུ་སྙན་པའི་ཏམ་བུ་ར་ཞེས་བྱ་བ།
• ཕུར་ལྕོག་བྱམས་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བསྟན་འཛིན། ལྷར་བཅས་སྲིད་ཞིའི་གཙུག་རྒྱན་གོང་ས་རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་བཀའ་དྲིན་མཚུངས་མེད་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་རྒྱ་མཚོ་ལྟ་བུ་ལས་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ་ངོ་མཚར་རིན་པོ་ཆེའི་ཕྲེང་བ་བྱ་བའི་གླེགས་བམ་བཞུགས་སོ།། ལྷ་སའི་པར་མ།
• བློ་བཟང་དར་རྒྱས་ལྷོ་ཁ་འོན་མངའ་རིས་གྲྭ་ཚང་གི་ལོ་རྒྱུས་བོད་ལྗོངས་ནང་བསྟན་༡༩༩༩ དེབ་དང་པོ་
• བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་ཡིག་རྙིང་ཨང་། ༡༧/༢༧/༢༩/༩༤
• Petech, L.The Kingdom of Ladakh, Rome IsMEO, 1977
• Selected Papers on Asain History, Rome IsMEO, 1988
• Aristocracy and Government in Tibet, Rome IsMEO, 1973
• Ahmed, Z.New light on the Tibet-Ladakh-Mughal War of 1679-84, Rome ISMEO,
• Jackson, D.A History of Tibetan Painting the great Tibetan Painters and      Their Tradition, Wien 1996
• Vitali, R.The Kingdoms of Gu.ge Pu.hrang according to mNga’ risrgyal rabs by Gu ge mkhan chen Ngag dbang grags pa, Dharamsala Organizing Committee for the commemoration of 1000 Years of Tholing Temple, 1996
• Rhie, M.&Thurman.R.A.F., Wisdom and Compassion, New York 1991
• Tucci, G.To Lhasa and Beyond, Rome 1956

 

ལུང་འདྲེན་ཡིག་ཆ།

 

[1] གཡང་པ་ཆོས་རྗེ། ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོ་དཔལ་བཟང་པོའི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པར་གཟིགས་འདོད་ན་རྒྱལ་བ་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར་ནོར་བུའི་འཕྲེང་བ་དང་། གཡང་པ་ཆོས་རྗེས་མཛད་པའི་རྣམ་ཐར་དཔག་བསམ་ལྗོན་ཤིང་། ༧རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་རང་རྣམ་དུ་ཀུ་ལའི་གོས་བཟང་། ཀློང་རྡོལ་ངག་དབང་བློ་བཟང་གི་གསུང་འབུམ། ཤོག་གྲངས་ ༡༢༤༤ ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན་གྱིས་བརྩམས་པའི་བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། བཀའ་ཟུར་ཐུབ་བསྟན་ནོར་བཟང་གིས་བརྩམས་པའི་༧གོང་ས་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོའི་ཆོས་སྲིད་མཛད་རིམ་ཤོག་གྲངས་ ༡༧-༢༠ བཅས་ལ་གཟིགས། དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་སྐུ་གསུང་ཐུགས་རྟེན་སྐོར་དགེ་བཤེས་དགེ་འདུན་བློ་གྲོས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་འབྲས་སྤུངས་ཆོས་འབྱུང་ཤོག་གྲངས་ ༡༧༦ ནས་ ༡༧༧ བར་ལ་གཟིགས།

[2] དཔག་བསམ་ལྗོན་བཟང་་ཤོག་ལྡེབ་ ༡༠༡བ༡  དཔག་བསམ་ལྗོན་བཟང་་ཤོག་ལྡེབ་ ༡༠༡ བ ༡

[3]  རྗེ་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར་ཤོག་ལྡེབ་༣༣། འཕགས་པ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་གི་རྣམ་སྤྲུལ་རིམ་བྱོན་གྱི་འཁྲུངས་རབས་དེབ་ཐེར་ནོར་བུའི་ཕྲེང་བ། དེབ་དང་པོ། ཤོག་གྲངས་ ༣༩༥

[4] པཎ་ཆེན་བློ་བཟང་ཆོས་རྒྱལ། ཆོས་སྨྲ་བའི་དགེ་སློང་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚན་གྱི་སྤྱོད་ཚུལ་གསལ་བར་སྟོན་པ་ནོར་བུའི་ཕྲེང་བ་ཤོག་ལྡེབ་ ༣ བ ༤ བཀྲིས་ལྷུན་པོའི་པར་མ།

[5] གོང་བཞིན།

[6] ཡེ་ཤེས་རྩེ་མོ། ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་དགེ་འདུན་གྲུབ་པ་དཔལ་བཟང་པོའི་རྣམ་ཐར་ངོ་མཚར་རྨད་བྱུང་ནོར་བུའི་ཕྲེང་བ། འདི་རྗེས་ནོར་བུའི་ཕྲེང་བ་ཞེས་བརྗོད་རྒྱུ། ཤོག་ལྡེབ་ ༣༦ན ༤

[7] སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། དཔལ་མཉམ་མེད་རི་བོ་དགའ་ལྡན་པའི་བསྟན་པ། ཞྭ་སེར་ཅོད་པཎ་འཆང་བའི་རིང་ལུགས་ཆོས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་རྩ་བ་བཻཊཱུརྱ་སེར་པོའི་མེ་ལོང་ཞེས་བྱ་བ། འདི་རྗེས་བཻ་སེར་ཞེས་བརྗོད་རྒྱུ། ལྷ་ས་པར་མ་ཤོག་ལྡེབ་ ༢༢༤ ན༡ Vitali མཆན་ཨང་ ༨༨༠ ལ་ཡང་གཟིགས།

[8] ནོར་བུའི་ཕྲེང་བ་༤༣བ༦

[9] དཔག་བསམ་ལྗོན་ཤིང་། ཤོག་ལྡེབ་ ༣༤ན༡ རྒྱལ་བ་གཉིས་པའི་རང་རྣམ། ཤོག་ལྡེབ་ ༨ པ་དང་། Vitali ཤོག་གྲངས་ ༥༡༣ ལ་གཟིགས།

[10] བཻ་སེར། ཤོག་ལྡེབ་ ༢༡༩བ༦

[11] བློ་བཟང་དར་རྒྱས། ལྷོ་ཁ་འོན་མངའ་རིས་གྲྭ་ཚང་གི་ལོ་རྒྱུས། བོད་ལྗོངས་ནང་བསྟན། ༡༩༩༩ དེབ་དང་པོ་ཤོག་གྲངས་ ༧༡-༧༩

[12] དཔག་བསམ་ལྗོན་ཤིང་། ༡༤༤ : ༦

[13] བཻ་སེརù ཤོག་ལྡེབ་ ༡༦༠བ:༣

མངའ་རིས་གྲྭ་ཚང་ནི་པཎ་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོས་དགུང་ལོ་རེ་དྲུག་བཞེས་སྐབས། མངའ་རིས་ནས་ཆོས་རྒྱལ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་པད་དཀར་ལྡེ་དང་། བློན་པོ་ངག་དབང་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་རིན་པོ་ཆེ་དུ་མའི་འབུལ་བ་དང་བཅས་རབ་བྱུང་ངང་པའི་ཁྱུ་འདྲ་བ་མང་པོ་བཏང་བ་རྒྱལ་དུ་གྲྭ་ཚང་བཙུགས་པས་མཚན་ཡང་དེ་ལྟར་གྲགས། ཞེས་དང་། ཤོག་ལྡེབ་ ༢༢༠བ :༣ ལ་ཡང་གཟིགས།

[14]  དཔག་བསམ་ལྡོན་ཤིང་།་ཤོག་ལྡེབ་ ༡༤༤བ :༦

དེ་ནས་ལྕགས་མོ་གླང་ལོ་དེའི་སྟོན་གྱི་དུས་ལ་བབ་པ་མངའ་རིས་གུ་གེའི་རྒྱལ་པོ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་པ་པད་དཀར་ལྡེ་དང་། བཀའི་བློན་ཆེན་ངག་དབང་རྣམ་རྒྱལ་བ་ཞེས་པའི་རྒྱལ་བློན་དེ་གཉིས་ཀྱིས་སྤྲུལ་པའི་གནས་ཆེན་ཆོས་འཁོར་རྒྱལ་དུ་གྲྭ་ཚང་གཅིག་གཟིགས་པའི་ཕྱིར་དུ་མངའ་འབངས་ཀྱི་སྐྱེ་བོ་རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་བློ་གསལ་ངུར་པའི་ཁྱུ་ལྟ་བུ་རྣམས་དང་། གུར། བྱུ་རུ། མུ་ཏིག་ལ་སོགས་པ་རིན་པོ་ཆེའི་འབུལ་བ་སྟེ། མི་ནོར་ཞུ་ཡིག་དང་བཅས་པ་རྗེ་བཙུན་རིན་པོ་ཆེའི་ཞབས་དྲུང་དུ་སྨིན་པས། ཨེ་མ་སྔོན་གྱི་ལྷ་བླ་མ་བྱང་ཆུབ་འོད་ལ་སོགས་པའི་ཆོས་རྒྱལ་ཡབ་མེས་དེ་རྣམས་ཀྱི་ཕྱག་སྲོལ་འཛིན་པ་མཆོག་ཏུ་ངོ་མཚར་ཆེ་གསུངས་ནས་གུ་གེ་དབང་པོ་ལ་ཤིན་ཏུ་མཉེས་པའི་བཀའ་རྩལ་ཏེ། སྡེ་སྣོད་འཛིན་པ་ཆོས་རྗེ་བསྟན་པ་དར་བཟང་བ་སློབ་དཔོན་ལ་བསྐོས་ཤིང་། ལོ་དེ་ནས་མངའ་རིས་གྲྭ་ཚང་ཚུགས་པ་ཡིན་སྣང་། ཞེས་དང་།

[15] ཀློང་རྡོལ་བླ་མ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་གསུང་འབུམ། ཤོག་གྲངས་ ༡༡༨༥

ལྷོ་རྒྱུད་མངའ་རིས་གྲ་ཚང་ནི་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོ་དགུང་ལོ་རེ་དྲུག་བཞེས་སྐབས་སུ་འཛུགས་པར་མཛད། གཙང་པ་རྗེ་བསྟན་པ་དར་བཟང་(འདི་དགེ་འདུ་རྒྱ་མཚོའི་སློབ་མ་ཡིན) མངའ་རིས་ཞབས་དྲུང་བློ་བཟང་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན། འོལ་ཁ་རྗེ་དྲུང་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཞེས་དང་། འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེའི་དབང་པོའི་དབུས་གཙང་ལམ་ཡིག    ཤོག་ལྡེབ་ ༩ན :༢ ལྷ་ལྡན་སྤར་སྤྱིའི་སྤར་ཁང་དཔར་མ་To Lhasa and Beyound by Tucci, Rome 1956, 125-126; Mkhyenbrtse Guide to the Holy places of Central Tibet by A.Ferrari, Rome 1958, 47 n.193; Vitali, n.901« བཅས་ལ་ཡང་གཟིགས།

[16] མངའ་རིས་ཞང་ཞུང་པ་ངག་དབང་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་དཔལ་བཟང་པོ། འཇམ་དབྱངས་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་པཎ་ཆེན་ཤནྟི་པ་ཆེན་པོའི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་སྙན་ངག་ངོ་མཚར་ཕན་བདེའི་འབྱུང་གནས་ཞེས་བྱ་བ། བཀྲིས་ལྷུན་པོའི་པར་མ། Vitali ཤོག་གྲངས་ ༤༣༥ མཆན་ཨང་ ༡༤ ༢༦༤ ༧༢༩ ༨༢༧ ༩༠༡ བཅས་ལ་གཟིགས

ཤནྟི་པའི་རྣམ་ཐར་བཞུགས་ཡོད་པ་ཐོག་མར་ཨི་ཏ་ལིའི་མཁས་དབང་རོ་བར་ཏོ་ ཝི་ཏ་ལི་ནས་ངོ་སྤྲོད་གནང་བྱུང་བར་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན། དེ་རྗེས་ཨ་མྱེས་རྨ་ཆེན་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གི་འགན་འཛིན་མཁས་དབང་བཀྲིས་ཚེ་ལགས་ནས་རྣམ་ཐར་ཕྱག་དཔེ་དངོས་སུ་གཡར་གནང་བྱུང་བས་མཇལ་རྒྱུའི་སྐལ་བཟང་གོ་སྐབས་ཐོབ་པར་ཁོང་ལ་བཅོས་མིན་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།

[17] བཻ་སེར་ཤོག་ལྡེབ་ ༡༦༡ན :༥

[18] ཀཿཐོག་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོ་གངས་ལྗོངས་དབུས་གཙང་གནས་བསྐོར་ལམ་ཡིག་ནོར་བུའི་ཟླ་ཤེལ་གྱི་སེ་མོ་དོ། ཤོག་གྲངས་ ༢༤༥

མངའ་རིས་གྲྭ་ཚང་སུམ་བརྒྱ། མཚན་ཉིད་རྩོད། དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོས་བཞེངས་པ་གཙང་ཁང་དུ་བྱམས་པ། ཉེ་སྲས་བརྒྱད། འཛམ་ལྷ། རྟ་མགྲིན་འདམ་ཐོག་མ། བྱམས་པ་གསེར་སྐུ་ཐོག་གཅིག  རྒྱལ་བ་གཉིས་པའི་སྐུ། ཁྲི། མི་ཚད་ཐུབ་སྐུ་ལི་མ། འདུ་ཁང་སྤུས་དག་ཀ་བ་སོ་ལྔ་་སྟེང་ཞལ་རས་ལྷ་ཁང་དུ་རྗེ་བཀྲིས་རྡོ་ཁ་མ། དགེ་བཤེས་པོ་ཏོ་བའི་ཐུགས་དམ་བྱམས་པ་ལི་མ་ཆར་འབེབས་མ་ཁྲུ་གང་ལྷག རྟ་ནག་འགོས་ཁུག་པ་ལྷས་བཙས་གསེར་གདུང་རྒྱ་གར་མ་ཟེར་ཡང་འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ་བའམ། ཡིད་བཟང་རྩེ་བ་ཡིན་སྙམ། ལི་མ་སྣ་ཚོགས་ལྔ་བཅུ་ཙམ་སྤུས་དག་ཁ་ཤས། མགོན་ཁང་ན་པོཏོ་བའི་ཐུགས་དམ་གསང་འདུས་ལི་མ། ཡང་བཀའ་འགྱུར་ཁང་ན། འགོས་ཁུག་བཙས་སྐུ་ཡིད་བཟང་རྩེ་པ་འདྲ། བཀའ་འགྱུར་གཉིས་བཅས་སོ།།

[19] རྗེ་བཙུན་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར་དངོས་གྲུབ་རྒྱ་མཚོའི་ཤིང་རྟ་ཞེས་བྱ་བ། ཤོག་ལྡེབ་ ༤༠༤

‘‘མ་ཐར་ཐུན་མོང་བ་དེ་ཚོ་བྲིས་གསུང་བ་ལྟར། རྟེན་གཙོ་དང་སྐུ་བལྟམས་ཚུལ་སོགས་ཀྱི་སྐྱ་རིས་ཁ་ཡར་གྲུབ་པ་ན། སྤྱན་འབེབས་ལ་ཁྱེར་ཤོག་གནང་། ཞིབ་ཏུ་གཟིགས་ཏེ། གུ་གེ་བདག་པོ་ལྟ་བུའི་སྣོད་ལྡན་ལ་གསང་ནས་གཞན་དུ་འཆད་པ་དཀའ་བས། ཞབས་དྲུང་གོང་མ་ཞི་བར་གཤེགས་པའི་ཚུལ་བསྟན་པ་ནས། བདུན་ཕྲག་གཉིས་ཀྱི་བར། དགའ་ལྡན། མཁའ་སྤྱོད། བདེ་བ་ཅན། རྔ་ཡབ་གླིང་སོགས་སུ་སྒྱུ་འཕྲུལ་གྱི་རོལ་གར་གསང་བ་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པའི་རྣམ་ཐར་རྣམས་སྟོད་ཆ་ལ་བྲིས་གསུང་བ་ལྟར་དང་། རྒྱལ་དུ་ཐེགས་པའི་བཀོད་པ་འདྲི་བའི་ཚེ། དེའི་གནས་བཀོད། དཔལ་ལྡན་ལྷ་མོའི་བླ་མཚོ་ཐུན་མོང་གི་སྣང་ཚོདལྟར་བྲིས་པའི་ཚེ། བཀའ་ལས་མགོན་པོ་ཞལ་གྱི་བླ་མཚོའི་དབུས་སུ་ཆོས་འབྱུང་གྲུ་གསུམ་ནག་པོ་ཡོད་པའི་ནང་དུ། བྲམ་ཟེ་མི་རྐང་གི་གླིང་བུ་འབུད་པ། ཆོས་འབྱུང་གི་ཕྱི་རོལ་རྦ་ཀློང་འཁྲུག་པའི་ནང་དུ་བུད་མེད་ནག་མོ་གྲི་ཐོད་ཐོགས་ཏེ་གར་བྱེད་པའི་ཚུལ་དང་། ཁྱུང་ནག་གི་མཚོ་མྱུར་དུ་མཚོ་ཞལ་འབྱེད་པ་ཡིན་པས་དེ་ཡང་བྲིས་གསུངས། དེའི་དབྱིབས་ཚུལ་ཇི་ལྟར་ལགས་ཞུས་པར། མཚོ་ཁ་དོག་ནག་པོ་རྦ་ཀློང་འཁྲུག་པ། དབུས་སུ་ཁྱུང་ནག་དང་གཡས་སུ་གནམ་ལྕགས་ཀྱི་རྡོ་རྗེ་རྩེ་དགུ་པ་རྭ་ཤིན་ཏུ་གདེངས་པ། གཡོན་དུ་རྡོ་རྗེ་ཉ་མོ། གཞན་ཡང་རྦ་ཀློང་གི་གསེབ་ནས་གཟུགས་མེད་པའི་ལག་པ་གདེངས་པ་དང་། མེ་འབར་ཞིང་ཀློག་འཁྱུག་པ་འཇིགས་སུ་རུང་བའི་ཚུལ་ཡོད་པ་དེ་ལྟར་བྲིས་ཤིག་གསུངས། བཀའ་ལས། ནུབ་ཅིག ངའི་རྨི་ལམ་དུ། གནས་ཁང་མུན་པ་ནག་པོ་ཡོད་པའི་ནང་ན་འདུག་ཅིང་། དེའི་ལོགས་གཅིག་ལ་དཀར་ཁུང་སྣག་བུམ་གྱི་ཁ་རྒྱ་ཙམ་ཞིག་འདུག གསུང་རབ་པ་ལ་ངས་འདི་སུས་བདག་བྱེད་པ་ཡིན་དྲིས་པས། དང་པོ་སྐྱོར་མོ་ཀླུང་པའི་ཡིན། ད་ལྟ་དགའ་ལྡན་པས་བདག་བྱེད་ཟེར་རྩ་ན། དགའ་ལྡན་པའི་སྡེ་པ་བགྲེས་པ་ཡང་དེ་ན་འདུག་པ་ན་རེ། ངེད་སུས་ཀྱང་འདི་ལ་མ་ཐར། ཞལ་སྔ་ནས་ཀྱིས་ཨེ་ཐར་ལགས་ཟེར། ངས་ཨེ་ཐར་བལྟས་པས་དཀའ་སེབ་ལ་ཐར་བྱུང་སྟེ། དགའ་ལྡན་ཡིན་ཟེར་བའི་སྟེང་གི་ཁང་པ་ཆེན་པོ་བཟང་པོ་ཞིག་ཏུ་ཕྱིན་པས། དེ་ན་འཕགས་པ་འཇམ་པའི་དབྱངས་སྐུ་མདོག་དམར་སེར་ཞལ་གཅིག་ཕྱག་གཉིས་པ། ཕྱག་གཡས་རལ་གྲི་འཕྱར་བ་ལས་འོད་ཟེར་རྒྱང་ངེར་འགྲོ་བ་ཞིག་བཞུགས་འདུག མར་བལྟས་རྩ་ན་འཛམ་བུ་གླིང་ཡིན་ཟེར་བའི་ཀོ་བ་ཙམ་ཞིག་འདུག སླར་བུག་པ་དེ་ནས་ཕྱིར་འཐོན་ཏེ་རྡོ་སྐས་རིང་པོ་ཞིག་ལས་བབས་ནས་རྡོ་སྐས་དེའི་རྩ་བར་སླེབས་པ་དང་། ཕྱིར་བལྟས་རྩ་ན་གསུང་རབ་པ་ཡང་ཁང་སྟེང་དེ་ན་འདུག་པ་ལ། ངས་གཡབ་ཡུག་བྱས་པས། གསུང་རབ་པ་བུག་པ་དེ་ལ་མ་ལྟོས་པར་འཕུར་ནས་བྱུང་། དེ་ནས་ངེད་གཉིས་ཀྱིས་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་པོ་ཞིག་ཏུ་སླེབས་པ་དང་། དེར་ཚབ་དབུ་མཛད་དང་། དབྱངས་དཔོན་རིན་ཅེན་རྒྱལ་མཚན་དང་། ཀོང་པོ་དབུ་མཛད་དང་། ཐོན་པ་དབུ་མཛད་སོགས་ལངས་ནས་མཆོད་དབྱངས་ཀྱི་གྱེར་མོ་བྱེད་ཅིང་འདུག་པ་དེ་རྣམས་ཆོས་སྐྱོང་སྲུང་མའི་ཆོ་འཕྲུལ་དུ་སྣང་། དེ་ནས་ཉི་འོད་འཁྱིལ་པར་འོངས་པས་ཁྲིའི་འགྲམ་གཡས་གཡོན་ཆོས་རྗེ་ཡང་དགོན་པ་དང་། དགེ་བཤེས་ལེགས་བཤད་པ་འདུག་པ་ལ། ངས་ཁྱེད་ཅག་སྒུག་ཡུན་རིང་པོ་མ་བྱུང་ངམ་བྱས་པས་མ་བྱུང་ཟེར་ཞིང་། ད་སྐུ་བསིལ་ཡོད་ན་བཟའ་བཞེས་བ་ཞུ་ཟེར་བ་ཞིག་རྨིས། དེ་གཉིས་སྲིན་ཡུལ་ནས་ང་དང་མཉམ་དུ་འོངས་པའི་ཆོས་སྐྱོང་ཆེན་པོའི་ཆོ་འཕྲུལ་དུ་འདུག དེའི་སང་བསམ་གྲུབ་ཟེར་བ་ཞིག་གིས་སྟོན་པའི་སྐུ་གཅིག་དང་། ཛམ་བྷ་ལའི་སྐུ་གཅིག་ཕུལ་བྱུང་། ཛམ་བྷ་ལའི་སྐུ་དེ་ནང་སོ་འབུལ་དཔོན་པ་ལ་བྱིན། སྟོན་པའི་སྐུ་དེ་ད་ལྟ་ཡང་བཞུགས་ཡོད། ངའི་རྨི་ལམ་དེ་ལྷ་སའི་སྨོན་ལམ་ཆེན་མོ་འདི་ལ་ལྟ་བ་ཡིན་པར་འདུག སྨོན་ལམ་དཀའ་ལས་ཆེ་སེ་བའི་ངང་ནས་རྒྱུན་མ་ཆད་ཙམ་ཞིག་འོང་བ་འདྲ། རྨི་ལམ་ཡིན་ཡང་འདིའི་བཀོད་པ་ཞིག་བྲིས་གསུང་བ་ལྟར་བྲིས། དེ་ལྟར་རི་མོ་གྲུབ་ནས་རབ་ཏུ་གནས་ཤིང་བྱིན་གྱིས་བརླབས་པ་དེ། མངའ་རིས་རྒྱལ་པོས་དད་རྟེན་དུ་སྤྱན་དྲངས་སོ་འདི་སྐུ་ཚེ་འདིའི་རྣམ་ཐར་ཞིང་བཀོད་ཞལ་བཀོད་གནང་བའི་ཐོག་མ་ཡིན་ནོ།།’’ཞེས་གསལ།།

[20] ཞིང་བཀོད་ཞལ་ཐང་སྐོར། Wisdom and Compassion The Sacred Art of Tibet by Marylin M.Rhie& Robert A.F.Thurman, 1991 New York, P- 269-271; plate no.97 ལ་གཟིགས་པར་འཚལ།

[21] སྤྲུལ་སྐུ་ཕྲེང་ཁ་བའི་སྐོར་ཞིབ་པར་གཟིགས་འདོད་ན་ David Jackson’s A History of Tibetan Painting The great Tibetan Painters and Their Traditions, P-53, 55, 58, 114, 135, 181-813, 203, 302, 316, 345, Wien 1996

[22] ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པའི་རྣམ་ཐར། ཤོག་ལྡེབ་ ༤༠༤

[23] བཻ་སེར། ཤོག་ལྡེབས་ ༢༢༤ན་

[24] གོང་བཞིན། ཤོག་ལྡེབ་ ༦༠བ :༢

[25] རྒྱལ་དབང་གསུམ་པའི་རྣམ་ཐར། ཤོག་ལྡེབས་ ༦༠བ་༦༤བ་༧༣བ། བཻ་སེར་༡༠༠བ། ༡༠༡ན

[26] ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་བཞི་པའི་རྣམ་ཐར། ཤོག་ལྡེབ་ ༣༡༧

[27]  དུ་ཀུ་ལའི་གོས་བཟང་། བོད་ག་པ། ཤོག་ལྡེབ་131 Petech’s Kingdom of Ladakh;  Zahirdudin Ahmed’s New Light on the Tibet-Ladakh-Mughal War of 1679-84, ISMEO; མི་དབང་རྟོགས་བརྗོད། ཤོག་གྲངས་ ༢༧་༥༡ བར་བཅས་ལ་ཡང་གཟིགས།

[28] སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱ་མཚོ། གནའ་བོའི་ལུགས་བཟང་ཡ་རབས་སྲོལ་གཏོད་པའི་དེབ་ཐེར་མིག་ཡིད་རྣ་བའི་དགའ་སྟོན་འགུགས་པའི་ལྕགས་ཀྱུ་ཞེས་བྱ་བ། ཤོག་གྲངས་ ༣

[29] ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། དུ་ཀུ་ལའི་གོས་བཟང་། པོད་ཀ་པ། ཤོག་ལྡེབ་ ༢༥༣ ཤོག་ལྡེབ་ ༣༣༢ ནང་སྤྱི་ལོ་ ༡༦༦༣ ལོར་གནང་བའི་འཕྲིན་ཡིག་དང་། ཤོག་ལྡེབ་ ༣༤༥ བཅས་ལ་གཟིགས།

[30] རུ་ཐོག་དབང་པོ་འདི་ནི་ཕྱི་ལོ་ ༡༦༧༥ སྐབས་ཀྱི་རུ་ཐོག་དབང་པོ་ཡིན། དུ་ཀུ་ལའི་གོས་བཟང་པོད་ཀ་པ། ཤོག་ལྡེབ་ ༢༥༣ ༣༣༢ ༣༤༥ དུ་ཀུ་ལའི་གོས་བཟང་པོད་ཁ་པ། ཤོག་ལྡེབ་ ༩༧ ༢༦༧ ལ་དྭགས་རྒྱལ་རབས། ཤོག་གྲངས་ ༤༠ ༢ ༣༠ དང་ The Kingdom of Ladakh, P- 46, n.1« བཅས་ལ་གཟིགས།

[31]  དུ་ཀུ་ལའི་གོས་བཟང་། པོད་ག་པ། ཤོག་ལྡེབ་ ༦༩བ༦ དང་ ༧༨བ :༥

[32] བཻ་སེར། ཤོག་ལྡེབ་༣༦༦བ :༣ དང་།  རག་ར་ངག་དབང་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པ་རྒྱལ་རབ་ཆོས་འབྱུང་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་མཁས་པའི་མགུལ་རྒྱན། ཤོག་གྲངས་ ༣༠༡༧ དང་། དུ་ཀུ་ལའི་གོས་བཟང་། པོད་དང་པོ། ཤོག་ལྡེབ་ ༢༧༧ན༥

[33] སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱ་མཚོ། ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་དྲུག་པ་བློ་བཟང་རིན་ཆེན་ཚངས་དབྱངས་རྒྱ་མཚོའི་ཐུན་མོང་ཕྱིའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་དུ་ཀུ་ལའི་འཕྲོ་འཐུད་རབ་གསལ་གསེར་གྱི་སྙེ་མ་གླེགས་བམ་དང་པོ། འདི་རྗེས་རབ་གསལ་གསེར་གྱི་སྙེ་མ་ཞེས་བརྗོད་རྒྱུ། ཤོག་ལྡེབ་ ༤༨ དང་ ༥༡། གླེགས་བམ་གཉིས་པ། ཤོག་ལྡེབ་ ༣༨༡

[34]  རབ་གསལ་གསེར་གྱི་སྙེ་མ། གླེགས་བམ་དང་པོ། ༤༨ :༤

[35] དཔག་བསམ་རིན་པོ་ཆེའི་སྙེ་མ། པོད་དང་པོ། ཤོག་ལྡེབ་ ༨༦ ༢༣༤ ༡༠༢ ༢༡༣ ༢༣༡ ༢༤༣ ༢༤༦ ༣༣༡  ༣༦༨ དང་། པོད་གཉིས་པ་ཤོག་ལྡེབ་ ༢ ༢༥ ༥༨ ༦༠

[36] དཔག་བསམ་རིན་པོ་ཆེའི་སྙེ་མ། པོད་གཉིས་པ། ཤོག་ལྡེབ་ ༡༠༥། ཞྭ་སྒ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན་གྱིས་བརྩམས་པའི་གངས་ལྗོངས་བོད་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ལྡན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོའི་སྲིད་དོན་གྱི་རྒྱལ་རབས་གསལ་བར་སྟོན་པ་ཟླ་བ་འབུམ་ཕྲག་འཆར་བའི་རྫིང་བུའམ་བློ་གསར་བུང་བ་དགའ་བའི་རོལ་མཚོ། འདི་རྗེས་བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས་ཞེས་འགོད་རྒྱུ། དེབ་དང་པོ། ཤོག་གྲངས་ ༣༨༠

[37] དཔག་བསམ་རིན་པོ་ཆེའི་སྙེ་མ། ་ཤོག་ལྡེབ་ ༤༠༤། ལ་དྭགས་རྒྱལ་རབས་འཆི་མེད་གཏེར། ཤོག་གྲངས་ ༥ ༡༠་༡༣ The Kingdom of Ladakh, P- 103, n.5

[38] ཀཿཐོག་རིག་འཛིན་ཚེ་དབང་ནོར་བུ། རྒྱལ་བའི་བསྟན་པ་རིན་པོ་ཆེ་ཕྱོགས་སུ་འ»བྱུང་བའི་རྩ་ལག་བོད་རྗེ་ལྷ་བཙན་པོའི་གདུང་རབས་ཚིགས་ཉུང་དོན་གསལ་ཡིད་ཀྱི་མེ་ལོང་ཞེས་བྱ་བ། In Rare Tibetan Historical and Literary Texts, series I, New Delhi 1974, ཤོག་གྲངས་ ༣༦

[39] དཔག་བསམ་རིན་པོ་ཆེའི་སྙེ་མ། སྟོད་ཆ། ཤོག་ལྡེབ་ 331z4. Petech, Ya.ts’e, Gu.ge, Pu.ran A New study In Central Asiatic Journal, XXIV, 1980, P-85-111 hP- Selected papers on Asian History, P- 369-394

[40] དཔག་བསམ་རིན་པོ་ཆེའི་སྙེ་མ། སྟོད་ཆ། ༢༤༦བ :༢ ༢༩༢ ༢༩༥ན:༢ ༣༢༣ན༡ སྨད་ཆ། ༢༥བ :༣ ༥༨ན:༥ ༦༠བ:༡

[41] རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་གོང་མ་དྲུག་པའི་སྐབས་བཀའ་ཤོག་སྩལ་བ་ད་བར་མ་མཇལ།

[42] དཔེ་མཛོད་ཡིག་རྙིང་ཨང་། ༡༧

[43] དཔེ་མཛོད་ཡིག་རྙིང་ཨང་། ༢༧

[44] དཔེ་མཛོད་ཡིག་རྙིང་ཨང་། ༢༩

[45] དེ་མོ་ཧོ་ཐོག་ཐུ་བློ་བཟང་ཐུབ་བསྟན་འཇིགས་མེད་རྒྱ་མཚོ། རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་བློ་བཟང་བསྟན་པའི་འབྱུང་གནས་ངག་དབང་ལུང་རྟོགས་རྒྱ་མཚོ་དཔལ་བཟང་པོའི་ཞལ་སྔ་ནས་ཀྱི་རྣམ་པར་ཐར་པ་མདོར་མཚོན་པ་དད་པའི་ཡིད་འཕྲོག་ཅེས་བྱ་བ། ཤོག་ལྡེབ་ ༡༠༡ ༡༠༧

[46] རྒྱལ་བ་བརྒྱད་པའི་རྣམ་ཐར། ཤོག་ལྡེབ་ ༥༩ན

[47] རྒྱལ་བ་དགུ་པའི་རྣམ་ཐར། ལྡེབ་ ༡༥༩ན། བཅུ་པའི་རྣམ་ཐར། ལྡེབ་ ༡༧༥ན་ དང་ ༡༩༣ན་ བཅས་ལ་གཟིགས་

[48] Petech, 145-153 ལ་གཟིགས་

[49] Petech, 165, 166 ལ་གཟིགས་

[50] དཔེ་མཛོད་ཡིག་རྙིང་ཨང་ ༩༤། བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། དེབ་གཉིས་པ། ཤོག་གྲངས་ ༡-༡༥

[51] Petech, 185-189 ལ་གཟིགས།

[52] དར་ཧན་མཁན་སྤྲུལ་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་རྣམ་རྒྱལ། ལྷར་བཅས་སྐྱེ་རྒུའི་གཙུག་ནོར་འཕགས་ཆེན་ཕྱག་ན་པད་མོ་རྗེ་བཙུན་ངག་དབང་སྐལ་བཟང་བསྟན་པའི་སྒྲོན་མེ་མཁས་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ་དཔལ་བཟང་པོའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་ངོ་མཚར་ལྷའི་རོལ་མོ་དབྱངས་ཅན་རྒྱུད་དུ་སྙན་པའི་ཏམ་བུ་ར་ཞེས་བྱ་བ། ཤོག་ལྡེབ་ ༣༢༦ ༣༦༩

[53] ཕུར་ལྕོག་བྱམས་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བསྟན་འཛིན། ལྷར་བཅས་སྲིད་ཞིའི་གཙུག་རྒྱན་གོང་ས་རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་བཀའ་དྲིན་མཚུངས་མེད་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་རྒྱ་མཚོ་ལྟ་བུ་ལས་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ་ངོ་མཚར་རིན་པོ་ཆེའི་ཕྲེང་བ་བྱ་བའི་གླེགས་བམ་བཞུགས་སོ།། འདི་རྗེས་ངོ་མཚར་རིན་པོ་ཆེའི་ཕྲེང་བ་ཞེས་བརྗོད་རྒྱུ། ཤོག་ལྡེབ་ ༣༡༠ ༤༤༡

[54] ངོ་མཚར་རིན་པོ་ཆེའི་ཕྲེང་བ། ཤོག་ལྡེབ་༤༡༠

[55] ངོ་མཚར་རིན་པོ་ཆེའི་ཕྲེང་བ་སྨད་ཆ་ཤོག་ལྡེབ་ ༥༤༣༡

 – – – – –