དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་དང་། «ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན» ད་དུང་ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་བཅས་ཀྱི་སྐོར་བཤད་པ།

 སྔོན་གླེང་།

ཉིན་ཤས་ཀྱི་སྔོན་ལ་ཧྥ་རན་སིའི་གཞུང་གིས་རིམས་ནད་ལ་རྐྱེན་བྱས་ཏེ་ཁྱིམ་སྡོད་བཀའ་རྒྱ་བསྒྲགས་སྟབས། ཕྲན་གྱིས་དཔའ་བོ་སྐུ་ཕྲེང་གཉིས་པ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས(༡༥༠༤-༡༥༦༤/༡༥༦༦)མཛད་པའི«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»གྱི་བམ་པོ་ཁག་ལས་དོན་ཚན་ཁ་ཤས་ཞིབ་ཀློག་བྱེད་སྐབས།  དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་དང་། ཆོས་འབྱུང་འདིའི་གནས་ཚུལ། དེ་ནས་ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་བཅས་ཀྱི་སྐོར་ལ་དོ་སྣང་འཕེལ་བྱུང་། དེ་བས་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ཁག་ལ་རང་ནུས་ཅི་ལྕོགས་ཀྱིས་འཚོལ་ཞིབ་བྱས་རྗེས། བརྗོད་གཞི་འདི་དག་ལས་འཕྲོས་པའི་གནས་ཚུལ་ཁག་ཅིག་རྙེད་པ་རྣམས་ཟིན་ཐོའི་ཚུལ་དུ་མདོར་ཙམ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན། རྩོམ་ཡིག་འདིའི་དོན་ཚན་རེ་ཟུང་ལ་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་མ་འཛོམས་པར་བརྟེན་ནས་སྤྱི་བཤད་ཙམ་གྱིས་ཆོག་པར་བགྱིས་ཡོད་མོད། ལོ་རྒྱུས་སྐོར་ཞིག་གི་ཁ་ཇེ་གསལ་དང་ཇེ་རྒྱས་སུ་བཏང་ཡོད་པའི་རེ་བ་ཡོད།

 གཅིག དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་བཤད་པ།

ཀཿ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཚེ་དབང་ནོར་བུས( ༡༦༩༨-༡༧༥༥)དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»གྱི་ལེའུ་ལྔ་པ་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་བསྟན་པའི་སྐབས་ཀྱི་ལུང་ཞིག་དྲངས་རྗེས། “ཞེས་པ་ནི་མཁས་མཆོག་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་ཆོས་འབྱུང་མཁས་པ་དགའ་བྱེད་ལས་ཇི་ལྟར་གསུངས་བཞིན་བཏུས་པའོ”[1]ཞེས་གསུངས་ཏེ‘‘མཁས་མཆོག”གི་ཆོ་ལོ་སྦྱར་འདུག མཁས་མཆོག་ཡིན་པའི་བདེན་དཔང་ནི«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»བཀླགས་ན་རྟོགས་ནུས་ཤིང་། ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་ཁག་ལས་ཏོག་དང་ཕུད་ལྟ་བུའང་ཆོས་འབྱུང་འདི་ཉིད་ཡིན་པ་རེད། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན་གྱིས‘‘ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བའི་ཁྱུ་མཆོག་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས(༡༥༠༤-༡༥༦༦)སྤྱི་ལོ་1564ལོར་བྲིས་པའི«ལྷོ་བྲག་ཆོས་འབྱུང»ངམ«མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»ཞེས་གྲགས་པ་དེ་ནི་དེང་སང་འཛམ་གླིང་ཐོག་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་མཁན་ཚང་མས་མགྲིན་གཅིག་ཏུ་ཚད་གཞིར་འཇོག་པའི་ཡིག་ཆ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་རྩོམ་པ་པོས་སྔོན་ཡོད་ཆོས་འབྱུང་རྣམས་སུ་བྲིས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་དང་ལོ་རྒྱུས་འདྲེས་མར་ཡོད་པ་རྣམས་ཧ་ཅང་སྐྱར་ཟློས་མ་བྱས་པར་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་རྡོ་རིང་དངོས་སུ་མཇལ་ནས་ཇི་མ་ཇི་བཞིན་དུ་བཤུས་པ་དང་། བསམ་ཡས་སུ་ཕེབས་ནས་དེར་ཡོད་དཔེ་མཛོད་རྙིང་པའི་གྲས་ནས་བྱུང་བའི་བཀའ་གཙིགས་རྣམས་དངོས་སུ་མཇལ་ནས་དཔྱད་གཞིར་མཛད་ཡོད’’[2]ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར།  དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ་ནི་བོད་ཙམ་མིན་པར་ཕྱི་གླིང་གི་བོད་རིག་པའི་སྡེ་ཁག་ཏུའང་སྐད་གྲགས་ཆེ་བའི་སྐྱེས་བུ་ཞིག་རེད།

ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱི་རྩོམ་ཡིག་ཁག་ཏུ་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་མཚན་དང་ཁོང་གི་ཆོས་འབྱུང་ལུང་འདྲེན་བྱས་པ་མང་མོད། འོན་ཀྱང་། ཁོང་གི་རྣམ་ཐར་གྱི་སྐོར་རྩལ་དུ་བཏོན་ནས་བྲིས་པའི་དེབ་དང་རྩོམ་ཡིག་ཡོད་པ་མ་མཐོང་། ད་ཕན་ཕྲན་གྱིས་མཐོང་བ་ནི་བསོད་ནམས་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་ཨིན་ཡིག་ཏུ་བྲིས་པའི་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་མདོར་བསྡུས་ཤིག་བྲིས་ཡོད་[3]པ་དེ་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་གིས་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་བཞི་བེད་སྤྱོད་ཀྱིས་ཤོག་ངོས་གཉིས་དང་ཕྱེད་ཀ་ཅན་ཞིག་བྲིས་འདུག

དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་ཐོར་ཙམ་རེ་བོད་ཡིག་གི་ཡིག་ཆ་ཁག་ཏུ་མང་ཙམ་གསལ་བ་ལས་འདིར་དཔེ་མཚོན་ཙམ་དྲངས་ན།  དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས(༡༩༢༧ – ༡༩༩༧)ཀྱི་གསུང་རྩོམ་ཁྲོད་དུ«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»གྱི་རྩོམ་པ་པོའི་ལོ་རྒྱུས་གནད་བསྡུས་ཞེས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་རུ་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་ཤོག་ངོས་གཅིག་ཅན་ཞིག་དང་། བྱམས་པ་འཕྲིན་ལས(༡༩༢༨-༢༠༡༡)ཀྱིས་བརྩམས་པའི«བོད་གྱི་སྨན་པ་རིམ་བྱོན་གྱི་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས»ཞེས་པའི་དེབ་ཏུ་རྣམ་ཐར་ཤོག་ངོས་གཉིས་ཅན་ཞིག «དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས་པའི«བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས»ཀྱི་དཔེ་ཚོགས་དེའི་ཁྲོད་དུ་རྣམ་ཐར་ཤོག་ངོས་གཅིག་དང་ཕྱེད་ཀ་ཅན་ཞིག ‘‘མི་རིགས་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་དཔེ་ཐོ་ལས་གསུང་འབུམ་སྐོར་གྱི་དཀར་ཆག་ཤེས་བྱའི་གཏེར་མཛོད’’ཀྱི་སྨད་ཆར་ཤོག་ངོས་ཆེ་བ་གཅིག་དང་ཕྱེད་ཀ་ཅན་ཞིག མི་ཉག་མགོན་པོས་བརྩམས་པའི«གངས་ཅན་མཁས་དབང་རིམ་བྱོན་གྱི་རྣམ་ཐར་མདོར་བསྡུས»ཞེས་པ་རུ་ཤོག་ངོས་དྲུག་དང་ཕྱེད་ཀ་ཅན་ཞིག ཀརྨ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས་པའི«ཀཾ་ཚང་ཡབ་སྲས་དང་དཔལ་སྤུངས་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ངོ་མཚར་དད་པའི་པདྨ་རྒྱས་བྱེད»ཅེས་པར་ཤོག་ངོས་ཕྱེད་ཀ་ཅན་སོགས་མཆིས་མོད། རྣམ་ཐར་མདོར་བསྡུས་དེ་དག་གང་ནས་བཏུས་པའི་ཁུངས་ལུང་གསལ་པོ་དྲངས་མི་འདུག

མཁས་བཙུན་བཟང་པོས་བརྩམས་པའི«བོད་དུ་སྒྲུབ་བརྒྱུད་ཤིང་རྟ་མཆེད་བརྒྱད་ལས། འབྲི་སྟག་བླ་མ་བརྒྱུད་པའི་རྣམ་ཐར་སྒྲུབ་བརྒྱུད་ཟིན་ཆེན་ཕྲེང་བ»ཞེས་པ་རུ་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་ཤོག་ངོས་བརྒྱད་ཅན་ཞིག་བཞུགས་ཤིང་། རྣམ་ཐར་གྱི་ས་བོན་གང་ནས་བླངས་པའི་གནས་ཚུལ་ཟུར་ཙམ་ཡང་མི་འབྱུང་མོད། སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས(༡༦༩༩/༡༧༠༠-༡༧༧༤))ཀྱིས་བརྩམས་པའི«སྒྲུབ་བརྒྱུད་ཀརྨ་ཀཾ་ཚང་བརྒྱུད་པ་རིན་པོ་ཆེའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་རམ་འབྱམས་ནོར་བུ་ཟླ་བ་ཆུ་ཤེལ་གྱི་ཕྲེང་བ་ཞེས་བྱ་བའི་པུསྟ་ཀ་ཕྱི་མའོ»ཞེས་པའི་ནང་དུ་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་ཤོག་ལྡེབ་བརྒྱད་དང་ཕྱེད་ཀ་ཅན་ཞིག་བཞུགས་པ་དེ་དང་བསྡུར་སྐབས། རྣམ་ཐར་འདི་གཉིས་ཀྱི་ནང་གསལ་བའི་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་ཞིག་ཆུ་ལ་ཆུ་བཞག་ལྟ་བུར་སྣང་། དཔེ་མཚོན་མང་བས་ཅི་བྱ་མོད། འདིར་རེ་ཟུང་དྲངས་ན། སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ཀྱིས་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་གྱི་དབུ་འདི་ལྟར་བསླངས་ཡོད་དེ། ‘‘སྤྲུལ་པའི་སྐུ་རྒྱལ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ་ནི། སྐུ་བལྟམས་པའི་གནས་དབུ་རུ་སྙེ་ཐང་གི་སྒང་རྒྱུད་བྱ་བར་གཉགས་ཇྙཱན་ཀུ་མཱ་ར་ཡི་གདུང་རིགས་ཡབ་བླ་མ་དར་དང་། ཡུམ་ལམ་རྙེད་སྒྲོལ་མའི་སྲས་སུ་ཤིང་ཕོ་བྱི་བ་ལོ་དཔྱིད་ཐ་ས་གའི་ཚེས་བཅུ་གསུམ་གྱི་ཉིན་སྤྱན་ཧྲིག་གེ་གཟིགས་བཞིན་པར་འཁྲུངས། རིང་པོ་མ་ལོན་པར་གསུངས་བྱོན་པའི་ཐོག་མར་ཡང་། སེམས་ཅན་རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་ལ། ། བྱིས་པས་འགྲོ་དོན་གནས་པར་ཤོག ། ཅེས་གསུངས་ཤིང་།’’[4]ཞེས་དང་། མཁས་བཙུན་བཟང་པོས‘‘དཔའ་བོ་སྤྲུལ་བའི་སྐུ་སྟེ། སྐུ་བལྟམས་པའི་གནས་དབུ་རུ་སྙེ་ཐང་གི་སྒང་རྒྱུད་བྱ་བར་ཡབ་གཉགས་ཇྙཱན་ཀུ་མཱ་ར་ཡི་གདུང་རིགས། ཡབ་བླ་མ་དར་དང་། ཡུམ་ལམ་རྙེད་སྒྲོལ་མའི་སྲས་སུ(རབ་བྱུང་བརྒྱད་པའི)ཤིང་ཕོ་བྱི་བའི་ལོ་དཔྱིད་ཐ་ས་གའི་ཚེས་བཅུ་གསུམ་གྱི་ཉིན་སྤྱན་ཧྲིག་གེ་གཟིགས་བཞིན་པར་སྐུ་འཁྲུངས། རིང་པོ་མ་ལོན་པར་གསུངས་བྱོན་པའི་ཐོག་མར་སེམས་ཅན་རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་ལ། བྱིས་པས་འགྲོ་དོན་གནས་པར་ཤོག ། ཅེས་གསུངས།’’ [5]ཞེས་བྲིས་འདུག

ཡང་། སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ཀྱིས་མཛད་པའི་རྣམ་ཐར་དུ‘‘དགུང་ལོ་ཉེར་དགུ་ལ་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་ཐངས་པོ་འབུམ་པ་སྒང་དུ་རྒྱལ་བ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་ཀརྨ་པ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་མི་བསྐྱོད་རྡོ་རྗེ་དང་མཇལ། དད་གུས་མི་བཟོད་པ་འབར་ཏེ་གསོལ་འདེབས་མང་པོ་ཤར་དུ་བྱུང་། དགོན་ནས་འཁོར་དང་ལོངས་སྤྱོད་ཐམས་ཅད་ཕྱག་ཏུ་ཕུལ་ནས་ཨ་ཝ་དྷཱུཏི་པའི་བརྟུལ་ཞུགས་འཛིན་པས་ཞབས་ཕྱིར་བཞུགས།’’[6]ཞེས་གསལ་ཞིང་། མཁས་བཙུན་བཟང་པོས་མཛད་པའི་རྣམ་ཐར་དུའང‘‘དགུང་ལོ་ཉེར་དགུ་ལ་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་ཐངས་པོ་འབུམ་པ་སྒང་དུ་རྒྱལ་བ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་ཀརྨ་པ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་མི་བསྐྱོད་རྡོ་རྗེ་དང་མཇལ། དད་གུས་མི་བཟོད་པ་འབར་ཏེ་གསོལ་འདེབས་མང་པོ་ཤར་དུ་བྱུང་། དགོན་ནས་འཁོར་དང་ལོངས་སྤྱོད་ཐམས་ཅད་ཕྱག་ཏུ་ཕུལ། ཨ་ཝ་དྷཱུཏི་པའི་བརྟུལ་ཞུགས་འཛིན་པས་ཞབས་ཕྱིར་ཞུགས་ཏེ།’’[7]ཞེས་ལྟ་བུ་འབྱུང་ངོ་།། དེས་ན་མཁས་བཙུན་བཟང་པོས་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་རྣམ་ཐར་དེར་གཟིགས་ནས་བརྩམས་ཡོད་པ་གོར་མ་ཆག

སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་མདོར་བསྡུས་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ཁག་ཅིག་ཏུ་ཕར་བཤུ་ཚུར་བཤུ་བྱས་ཡོད་པ་ལྟ་བུའི་རྣམ་ཐར་དག་ལས་རྒྱས་ཤོས་ལྟ་བུ་ཡིན་པས། ཁོང་གིས་ཡིག་ཆ་གང་ཞིག་ལ་གཟིགས་ཏེ་རྣམ་ཐར་དེ་བརྩམས་པའི་སྐོར་ལ་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་སྐོར་ཞིག་བཀླགས་མོད་འཁྲུན་ཐག་ཆོད་པ་ཞིག་མ་རྙེད། སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ནི་དཔའ་བོ་སྐུ་ཕྲེང་གཉིས་པ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ་སྐུ་གཤེགས་ནས་ལོ་བརྒྱ་དང་ང་གཅིག་གི་རྗེས་སུ་འཁྲུངས་ནའང་། ཁོང་རྣམ་པ་གཉིས་ནི་ཆོས་བརྒྱུད་དང་བླ་བརྒྱུད་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་ཞིག་སྟབས། ཁོང་གིས་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་མཛད་པའི་རང་རྣམ་དེ་དག་ལ་གཟིགས་མེད་དམ་སྙམ།

ནང་བསྟན་དཔེ་ཚོགས་ལྟེ་གནས་ཀྱི་དྲྭ་ཚིགས་སུ་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་མཛད་པའི‘‘དགེ་སློང་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ་རང་ཉིད་ཀྱི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་འཁྲུལ་པའི་བཞིན་རས་འཆར་བའི་མེ་ལོང’’ཞེས་པའི་རང་རྣམ་ཤིང་སྤར་ཞིག་མཇལ་བྱུང་བར། ཤིང་སྤར་དེ་ནི་ལྷོ་བྲག་རྫོང་གི་གྲོ་བོ་ལུང་དགོན་གྱི་སྤར་གཞི་ཡིན་ཞེས་འཁོད་འདུག རང་རྣམ་འདི་ལ་ཤོག་ལྡེབ་སོ་བཞི་བཞུགས། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་རང་རྣམ་འདི་ཚིགས་བཅད་དུ་བརྩམས་ཤིང་། དིང་སང་གི་བཤད་སྟངས་ལྟར་ན་དོན་བརྗོད་སྙན་ངག་ལམ་ནས་བརྩམས་པ་ཞིག་རེད། ཚིག་རྐང་དགུ་བརྒྱ་དང་གྱ་གཅིག་མཆིས་ཤིང་། ཤོ་ལོ་ཀ་ལྟར་བརྩིས་ན་ཉིས་བརྒྱ་དང་སོ་ལྔ་ལྷག་ཡོད་པ་རེད། ཁོང་གིས་ཚིགས་སུ་བཅད་པའི་རང་རྣམ་འདི་ནི‘‘མདོར་ན་བདག་ཉིད་སྐྱེས་ནས་ད་ལྟའི་བར། ། སྤྱོད་ཚུལ་ཡོན་ཏན་ལྟ་བུར་སྣང་བ་རྣམས། ། རགས་པར་བརྗོད་པ་དེ་ཙམ་ཞིག་ཡིན་མོད། །སྐྱོན་གྱི་ཕྲེང་བ་བགྲང་གིས་ཇི་ལྟར་ལང་། ། དེ་སླད་རང་གི་རྟོགས་པ་བརྗོད་ཟིན་ཏོ། ། དེ་ལྟར་བདག་ཚུལ་དྲང་པོར་བརྗོད་འདི་ལས། ། གལ་ཏེ་དགེ་བ་ཅུང་ཟད་ཐོབ་སྲིད་ན། ། དེ་ཡིས་བདག་དང་འགྲོ་བ་ཐམས་ཅད་ནི། ། རིགས་བདག་རྒྱལ་བ་ཉིད་དུ་གྲུབ་གྱུར་ཅིག །’’[8]ཞེས་གསུངས་ཏེ་མཇུག་གྲུབ་པར་མཛད་ཡོད། རྟོགས་པ་བརྗོད་པའི་རང་རྣམ་འདི་བཀླགས་ཚེ་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་སྐུ་ཚེའི་སྟོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་མིག་ལམ་དུ་རི་མོ་བཞིན་འཆར་འོང་བ་ཞིག་འདུག

རང་རྣམ་འདིའི་མཇུག་བྱང་དུ‘‘རང་གི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་འཁྲུལ་བའི་བཞིན་རས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་ཞེས་བྱ་བ་འདི་ནི། ལུགས་གཉིས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་རྒྱ་ཆེན་པོ་མངའ་བ་བྱིང་པ་ཆོས་ཀྱི་རྗེ་ཀུན་སྤངས་པ་ལྕམ་སྲིང་གིས་ཐོག་མར་ཆེས་ནན་ཏན་ཆེན་པོས་བསྐུལ་བར་མཛད་པའི་རྒྱུ་དང་། ལྷོ་གནས་མཆོག་དཔལ་གྱི་ཙཱ་རི་ཏྲའི་གཙུག་གི་ནོར་བུ་རྡོ་རྗེ་འཛིན་པ་ཀུན་དགའ་རྣམ་པར་རྒྱལ་བའི་གསུང་གིས་འཕྲལ་དུ་བསྐུལ་བའི་རྐྱེན་ལྷན་ཅིག་པ་ལས་བཅོམ་ལྡན་འདས་མི་སྐྱོད་ཞབས་སྙིང་གི་དབུས་སུ་འཛིན་པ་བསོད་སྙོམས་པ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ་རང་ཉིད་ཀྱི་རང་ལོ་སོ་དགུ་པ་ལྕགས་མོ་གླང་གི་ལོ་ནག་པའི་ཟླ་བ་ལ་ལྷོ་གནས་མཆོག་དཔལ་གྱི་ཙཱ་རི་ཏྲ།[9]  བདེ་ཆེན་རིགས་བསྡུས་ཀྱི་ཕོ་བྲང་། ཀུན་སྣང་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཞིང་ཁམས་ཆེན་པོའི་ཆ། ཡུལ་སྨྲད་མཁའ་འགྲོའི་ཕོ་བྲང་གི་བྱེ་བྲག དཔལ་ལྡན་ལྷ་མོ་རེ་མ་ཏིའི་ཕོ་བྲང་། ནགས་ཚུལ་སྟུག་པོའི་དབུས་རོང་ཆུང་བསམ་གཏན་གྱི་ཁང་བུར་སྦྱར་བའོ།།’’[10]ཞེས་འཁོད་འདུག དེ་ལྟར་ན། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་ཕྱི་ལོ་༡༥༤༢ལོར་ལྷོ་ཁ་ས་ཁུལ་ལྷུན་རྩེ་རྗོང་གི་ཁོངས་གཏོགས་སུ་ཡོད་པའི་གནས་ཆེན“ལྷོ་གནས་ཕྱོགས་དཔལ་གྱི་ཙ་རི་ཏྲ་”ཞེས་པའི་གནས་སུ་སྒོམ་སྒྲུབ་མཛད་སྐབས་ཕྱག་རྩོམ་མཛད་པ་ཞིག་རེད། ཕྱག་རྩོམ་འདི་རྩོམ་སྐུལ་མཛད་མཁན་ཏེ་ཆོས་ཀྱི་རྗེ་ཀུན་སྤངས་པ་ནི་ཚར་ཆེན་བློ་གསལ་རྒྱ་མཚོ་ཡིན་ནམ་སྙམ། ཁོང་ནི་ཞྭ་ལུ་མཁན་ཆེན་བཅུ་གསུམ་པ་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་གིས་རང་རྣམ་ཞིག་མཛད་ཡོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་མཐོང་མོད་མཇལ་སྐལ་མ་ལྡན། ཀུན་དགའ་རྣམ་པར་རྒྱལ་བ་ནི་ད་དུང་སུ་ཡིན་རྩད་མ་ཆོད་པར་ཡོད།

ཉེ་རབས་བོད་མིས་བྲིས་པའི་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་ཐོར་ཙམ་རེ་གསལ་བ་ཁག་ཏུ་རང་རྣམ་འདི་ལུང་འདྲེན་བྱེད་མཁན་དང་ཐ་ན་མིང་ཙམ་སྨྲ་མཁན་ཡང་བྱུང་མེད་པར་སྙམ། ཕྱི་ལོ་༢༠༡༠ལོར་ཝཎ་བཛྲ་བིདྱ་དཔེ་མཛོད་ཁང་གིས«རང་གི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་འཁྲུལ་བའི་བཞིན་རས་འཆར་བའི་མེ་ལོང»འདི་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་མཛད་པའི «རྗེ་བཙུན་མར་པའི་རྣམ་ཐར་གྲུབ་པའི་ངོ་མཚར་བརྗོད་པ»དང་། «གསུང་འབུམ་དཀར་ཆག»དང་མཉམ་དུ་བསྒྲིགས་ཏེ་སྤར་སྐྲུན་བྱས་ཡོད་མོད། རང་རྣམ་འདིའི་ཡོང་ཁུངས་ཀྱི་སྐོར་ལ་གསལ་བཤད་བྱས་མི་འདུག

དེ་ནས། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་མཛད་པའི«དཔལ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རང་ཚུལ་མདོར་བསྡུས་པ་དོན་ཚན་དགུ་པ»ཞེས་པའི་མཚན་བྱང་ཤིང་སྤར་ཞིག་ཀྱང་ཐོབ་བྱུང་བ་དེ་ལའང་མཇལ་བར། དེ་ལ་ཤོག་ལྡེབ་༤༦བཞུགས་ཤིང་། ཚིགས་བཅད་བརྒྱ་དང་ལྔ་བཅུ་ལྷག་ཅན་ཞིག་རེད། རང་རྣམ་དེའི་མཇུག་བྱང་དུ‘‘བསོད་ནམས་པ་གཙུག་ལག་རྒྱ་མཚོའི་ཕྲེང་བ་ཅན་མིང་གཞན་མི་ཕམ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་བོ་དོན་ཡོངས་སུ་གྲུབ་པས་ཉང་སྟོད་འབྲུག་ཕུ་གསེར་ཁང་གི་གདན་ས་པ་སྟོན་སྒོམ་ཀིརྟཱི་ཤྭ་རས་རྗེ་བཙུན་མར་པས་བྱིན་གྱིས་བརླབས་པའི་དཔལ་ཤར་ཁ་རས་ཆེན་གྱི་རྣམ་ཐར་ཉིད་ཀྱིས་མཛད་པ། དལ་འབྱོར་ཐོབ་ཚུལ། ཐོས་བསམ་མཛད་ཚུལ། དཀའ་བ་སྤྱད་དེ་གནས་བསྐོར་ཚུལ། སྨིན་གྲོལ་གྱི་གདམས་པ་ཞུས་ཚུལ། སྒོམ་སྒྲུབ་མཛད་ཚུལ། སྔགས་སྤྱོད་མཛད་ཚུལ། ལྷག་པའི་ལྷ་གཟིགས་ཚུལ། སྐྱེ་བ་དྲན་ཚུལ། དོན་གཞན་མཛད་ཚུལ་ཏེ་དོན་དགུར་བསྡུས་པ་ཞིག་བསྟན་ནས་ཁྱོད་ཉིད་ཀྱི་ཚེ་འདིའི་ཚུལ་འདི་ལྟ་བུར་བསྡུས་པ་ཞིག་དད་པའི་རྟེན་དུ་དགོས་ཞེས་བསྐུལ་བ་དོན་དང་ལྡན་པར་བྱ་བའི་ཕྱིར་དོན་ཚན་དགུ་པོ་དེ་ཉིད་གཞིར་བྱས་ཏེ་རྣམ་འབྱོར་དབང་ཕྱུག་དམ་པ་དེ་ལྟ་བུའི་ཡོན་ཏན་བདག་ལ་མི་ལྡན་པས་གསེར་གྱི་མདུན་དུ་ལྕགས་ནག་པོ་བཞིན་དུ་ངོ་ཚ་བར་ཟད་མོད་ཀྱང་ཚེ་འདི་ཅི་དགར་བཏང་ནས་ཅུང་ཟད་ལོན་པས་ངོ་ཚ་བ་མེད་པའི་ཕྱིར་ཇི་ལྟ་བར་སྤྲུལ་པའི་ཕོ་བྲང་ཆེན་པོ་སྲས་མཁར་དགྱེས་པ་རྡོ་རྗེའི་གཞལ་མེད་ཁང་དུ་ལྕགས་ཕོ་ཁྱི་ལོ་སྐུ་མཁར་གསེར་ཐོག་གི་དུས་མཚམས་གཉིས་སུ་བཀོད་པའོ’’[11]ཞེས་འཁོད་འདུག

དེ་ལྟར་ན། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་རང་རྣམ་འདི་ནི་རབ་བྱུང་དགུ་པའི་ལྕགས་ཕོ་ཁྱི་ལོ་སྟེ་ཕྱི་ལོ་༡༥༥༠ལོར་དགུང་ལོ་ཞེ་དྲུག་གི་སྐབས་སུ་མཛད་པ་ཞིག་རེད། རྩོམ་སྐུལ་ཞུ་མཁན་ནི་འབྲུག་ཕུ་གསེར་ཁང་གི་གདན་ས་པ་སྟོན་སྒོམ་ཀིརྟཱི་ཤྭ་ར་ཡིན་པ་དང་། ཤིང་སྤར་འདིའི་ཡི་གེ་པ་དང་། ཤིང་སྤར་དུ་བརྐོ་མཁན་སོགས་ཀྱི་མཚན་ཙམ་རེ་རང་རྣམ་འདིའི་མཇུག་ཏུ་འཁོད་ཡོད་པ་དང་། ཤིང་སྤར་མ་འདི་ནི་ཧྥ་རན་སིའི་རྡོ་དོན་གནས་ནང་བསམ་གཏན་ཆོས་གླིང་ཞེས་པའི་ཆོས་ཚོགས་དེར་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་གདན་ས་ལྷོ་བྲག་དགོན་གྱི་སྤར་གཞི་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་གཞིར་བཟུང་སྟེ་སྤར་བ་ཞིག་ཡིན་པར་སྙམ།

ཝཎ་བཛྲ་བིདྱ་དཔེ་མཛོད་ཁང་གིས་སྤར་སྐྲུན་བྱས་པའི་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་གསུང་འབུམ་དཀར་ཆག་ཏུ། ‘‘དགེ་སློང་གཙུག་ཕྲེང་བ་རང་ཉིད་ཀྱི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་འཁྲུལ་བའི་རང་བཞིན་གསལ་བའི་མེ་ལོང་ཞེས་བྱ་བ། དཔལ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རང་ཚུལ་མདོར་བསྡུས་པ་དོན་ཚན་དགུ་པ། རང་གི་རྟོགས་བརྗོད་ལས་བརྩམས་པ་མིག་འཕྲུལ་གྱི་རང་བཞིན་གསལ་བཤད། བདག་གི་ཚུལ་ཡང་དག་པའི་ཡི་གེ’’[12]ཞེས་འཁོད་པ་ལྟར། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་རང་རྣམ་གཞན་ཡང་མཛད་ཡོད་དེ།  ཕྲན་གྱིས“རང་གི་རྟོགས་བརྗོད་ལས་བརྩམས་པའི་མིག་འཕྲུལ་གྱི་རང་བཞིན་གསལ་བྱེད་བཞུགས་སོ།།”ཞེས་པའི་རང་རྣམ་ལ་མཇལ་སྐབས། འདི་ནི་དབུ་མེད་བྲིས་མ་ཤོག་ལྡེབ་དྲུག་ལྷག་ཅན་ཞིག་རེད། མཇུག་བྱང་དུ“ཞེས་དོན་ལྡན་གྱི་སློབ་བུ་བར་ལེའི་བླ་མ་སངས་རྒྱས་དཔལ་བཟང་གིས་བསྐུལ་བའི་དོན་དུ་མི་ཕམ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་དོན་ཡོངས་སུ་གྲུབ་པ་མི་གཞན་གཙུག་ལག་རྒྱ་མཚོའི་ཕྲེང་བ་ཅན་གྱིས་དཔལ་མཚུར་ཕུའི་མཆོད་ཁང་གོང་དུ་རྟ་ལོ་ཟླ་བ་གཉིས་པའི་ཚེས་གཅིག་ལ་བྲིས་པའོ།།”[13]ཞེས་གསལ། “བདག་གི་ཚུལ་ཡང་དག་པའི་ཡི་གེ”ནི་ཚིགས་བཅད་དུ་མཛད་ཅིང་། དབུ་མེད་ཤོག་ལྡེབ་ལྔ་དང་ཕྱེད་ཅན་ཞིག་རེད། མཇུག་བྱང་དུ“ཞེས་སྦྱིན་བདག་ཆེན་པོ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་པོས་དད་པའི་ལྷག་བསམ་གྱིས་བསྐུལ་བའི་བཞེད་པ་བཀང་བའི་སླད་དུ། དཔལ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་ཡ་འབྲོག་པའི་ཐིག་ལེ་དཔལ་སྡེའི་སྐྱེད་ཚལ་དུ་སྦྱར་བའོ།།”[14]ཞེས་འཁོད་འདུག་གོ། འདི་དག་ཞིབ་ཏུ་གུང་བསྒྲིགས་ན་ཁོང་གི་རྣམ་ཐར་གྱི་ཁ་ཇེ་གསལ་དང་འཐུས་སྒོ་ཇེ་ཚང་དུ་འགྲོ་བ་སྨོས་མ་དགོས།

དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་སློབ་མ་རྣམས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་ཁོང་གི་རྣམ་ཐར་མཛད་མཁན་བྱུང་ཡོད་མེད་ལའང་རྩད་ཞིབ་ཅིག་བགྱིས་མོད་མ་མཐོང་བར་གྱུར། འོན་ཀྱང་ཁོང་གི་སློབ་མ་ཞྭ་དམར་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་དཀོན་མཆོག་ཡན་ལག་གིས‘‘དཔལ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་དོན་ཚན་དགུ་པ་ལས་བསྟོད་པ་བཞུགསོ།།’’ཞེས་ཚིགས་བཅད་སྐོར་ཞིག་མཛད་ཡོད་པ་ཚེགས་ལ་མ་འཛེམས་པར་ཞབས་མཆན[15]དུ་དྲངས་ཡོད།

དེས་ན་འདིར་རེ་ཞིག་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ་ངོ་སྤྲོད་དང་འབྲེལ་བའི་གནས་ཚུལ་ཁག་ཞུས་ཟིན། ད་དུང་ཁོང་གི་རིགས་རྒྱུད་དང་། འཁྲུངས་ཡུལ། ཐོས་བསམ་སློབ་གཉེར་གནང་ཚུལ། ཁོང་གི་བླ་མ་དང་སློབ་མའི་སྐོར། ད་དུང་ཁོང་ས་གནས་གང་དུ་ཕེབས་ཚུལ། ས་གནས་དེ་དག་དིང་སང་ཡུལ་གང་དང་གང་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་ཚུལ་སོགས་ཀྱིས་མཚོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་འདི་དག་ལས་ཞིབ་ཏུ་འཕྲོས་ན། བརྗོད་གཞི་འདི་ནི་ཧ་ཅང་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་པ་གོར་མ་ཆག་མོད། ཕྲན་ལ་འཛད་དུ་མེད་པའི་དུས་ཚོད་དང་། རྩོམ་ཡིག་རྒྱས་པ་བྲི་བའི་འཆར་གཞི་མེད་སྟབས་རྣམ་ཐར་གྱི་སྐོར་འདི་ཙམ་གྱིས་འཐུས་པར་བྱའོ། །

 གཉིས། རྣམ་ཐར་གྱི་སྡོམ།

ད་ནི་མཐའ་བསྡོམས་ཀྱི་ཚུལ་དུ། ཕྲན་གྱིས་སྐར་མ་གཉིས་གསུམ་རིང་མིག་ཟུང་བཙུམས་ཏེ་ཡིད་ན་ལྷང་ངེར་གསལ་བའི་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་ཁག་ཚིག་ཕྲེང་ཁ་ཤས་ཀྱི་ལམ་ནས་ཞུས་ན་འདི་ལྟར། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ་ནི་མཚུར་ཕུ་བཀའ་བརྒྱུད་ཀྱི་བླ་མ་དང་། ལྷོ་བྲག་གྲོ་བོ་དགོན་པའི་གནས་ས་འཛིན་མཁན་ཡིན་ཞིང་། རབ་བྱུང་བརྒྱད་པའི་ཤིང་ཕོ་བྱི་བ་སྟེ་ཕྱི་ལོ་༡༥༠༤ལོར་སྙེ་ཐང་དུ་འཁྲུངས། ལྕགས་ཕོ་རྟ་སྟེ་ཕྱི་ལོ་༡༥༡༠ལོར་དགེ་བསྙེན་ཆ་ལོང་བས་ཡར་ཀླུང་སྟོད་དུ་འཁྲུངས་པའི་དཔའ་བོ་སྐུ་ཕྲེང་དང་པོ་ཆོས་དབང་ལྷུན་གྲུབ(༡༤༤༠/༡༤༥༥-༡༥༠༣) ཀྱི་སྤྲུལ་སྐུར་ངོས་འཛིན་གནང་།

ལོ་དེར་བླ་མ་རྟོགས་ལྡན་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོ་ལས་བོད་ཡིག་འབྲི་ཀློག་བསླབས། ཆུ་ཕོ་སྤྲེའུ་ལོ་སྟེ་ཕྱི་ལོ་༡༥༡༣ལོར་ཀརྨ་ཞྭ་དམར་སྐུ་ཕྲེང་བཞི་པ་ཆོས་ཀྱི་གྲགས་པ(༡༤༥༣-༡༥༢༤)ལས་དགེ་བསྙེན་དང་དགེ་ཚུལ་གྱི་སྡོམ་པ་བཞེས་ཏེ་མི་ཕམ་ཆོས་གྲགས་རྒྱ་མཚོ་ཞེས་མཚན་གནང་། ཀརྨ་ཞྭ་དམར་པ་འདི་བ་ཚང་ལོ་ངོ་བཅུ་དགུའི་རིང་བླ་མར་བསྟེན། ཤིང་མོ་ཕག་སྟེ་ཕྱི་ལོ་༡༥༡༥ལོར་སྐྱེས་ཆེན་དམ་པ་སྙུག་ལ་རྗེ་དང་མཇལ་ཏེ་བཀའ་གདམས་གླེགས་བམ་དང་། ལྷ་བཞིའི་ཁྲིད་དང་རྗེས་གནང་སོགས་གསན། མེ་ཕོ་བྱི་སྟེ་ཕྱི་ལོ་༡༥༡༦ལོར་ཤར་ཕྱོགས་དྭགས་པོ་ཡུལ་གྱི་པཎྜི་ཏ་ཆོས་རྒྱལ་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་བསྟེན་ཏེ་རྡོ་རྗེ་ཕྲེང་བ་སྒྲུབ་ཐབས་རྒྱ་མཚོ་དང་། ཁྱད་པར་དཔལ་ལྡན་དུས་ཀྱི་འཁོར་ལོ། བསྡུས་པའི་རྒྱུད་དང་འགྲེལ་ཆེན་དྲི་མེད་འོད་སོགས་ཀྱི་གདམས་པ་མནོས།

མེ་མོ་གླང་སྟེ་ཕྱི་ལོ་༡༥༡༧ལོར་བློ་གྲོས་དབང་ཕྱུག་དང་མཇལ་ཏེ་དུས་ཀྱི་འཁོར་ལོའི་དབང་བསྐུར་ཚུལ་དང་མཚུར་ལུགས་སྐར་རྩིས་ས་རིས་སོགས་བསླབས། ས་ཕོ་སྟག་སྟེ་ཕྱི་ལོ་༡༥༡༨ལོར་མཁས་གྲུབ་དམ་པ་བུདྡྷ་མ་ཏི་ལས་མར་པའི་གསུང་རབ་སོགས་གསན་བཞེས་མཛད། ལྕགས་ཕོ་འབྲུག་སྟེ་ཕྱི་ལོ་༡༥༢༠ལོར་འཇམ་དབྱངས་གཉིས་པ་འཆི་མེད་ཞབས་པད་དུ་བསྟེན་ཏེ་དེ་ཉིད་སྙིང་པོ་སྦས་དོན་ཀུན་གསལ་དང་། བརྟག་གཉིས་ཊཱིཀ རྒྱུད་སྡེ་སོགས་གསན། མེ་ཕོ་ཁྱི་ཡི་ལོ་སྟེ་ཕྱི་ལོ་༡༥༢༧ལོར་ཞྭ་ལུ་ལོ་ཆེན་ཆོས་སྐྱོང་བཟང་པོ( ?-༡༥༦༣)དགེ་རྒན་དུ་བསྟེན་ནས་ཐུན་མོང་དང་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རིག་གནས་དང་། གསང་སྔགས་གསར་རྙིང་གི་ཆོས་མང་པོ་གསན། ཆུ་ཕོ་འབྲུག་གི་ལོ་སྟེ་ཕྱི་ལོ་༡༥༣༣ལོར་ཀརྨ་པ་སྐུ་ཕྲེང་བརྒྱད་པ་མི་བསྐྱོད་རྡོ་རྗེ་(༡༥༠༧-༡༥༥༤)བླ་མར་བསྟེན་ཅིང་། མདོ་སྔགས་རིག་གནས་དང་བཅས་པ་གསན་པས་མཁྱེན་རྒྱ་མཁའ་ལྟར་ཡངས་པའི་མཁས་པར་གྱུར། གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ་ཞེས་པའི་མཚན་ཡོངས་སུ་གྲགས་པ་འདི་ནི་བླ་མ་འདི་བ་ཚང་གི་མདུན་ནས་ཐོབ།

དེ་ནས་དགུང་གྲངས་དྲུག་ཅུ་རེ་གསུམ་རབ་བྱུང་དགུ་པའི་མེ་སྟག་སྟེ་ཕྱི་ལོ་༡༥༦༦ལོར་སྐུ་གཤེགས་ཤིང་། གསུང་འབུམ་པོད་ཉེར་གཅིག་བཞུགས་ཤིང་དེའི་སྐོར་རིམ་གྱིས་ཞུ་འདོད་ཡོད་དོ། །

གསུམ། «ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»གྱི་སྐོར་བཤད་པ།

«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»འདི་ཉིད་མཛད་མགོ་བརྩམས་ཏེ་མཇུག་སྐྱོང་གནང་བའི་སྐོར་ལ་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་འདི་ལྟར་གསུངས་ཡོད་དེ། ‘‘དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་འཁོར་ལོས་བསྒྱུར་བ་རྣམས་ཀྱི་བྱུང་བ་གསལ་བར་བྱེད་པ་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་ཞེས་བྱ་བའི་ལེགས་པར་བཤད་པ་རང་གི་དད་པའི་བློ་དང་། ས་སྐྱོང་པ་ཆེན་པོ་བསོད་ནམས་རབ་བརྟན་གྱིས་བསྐུལ་བའི་མཛད་པའི་རྐྱེན་ལས། ཤཱཀྱའི་དགེ་སློང་དུས་ཀྱི་དབང་གིས་ཆོས་སྨྲ་བའི་རེས་མོས་སུ་སོན་པ་མ་ཕམ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་དོན་ཡོངས་སུ་གྲུབ་པ་མིང་གཞན་གཙུག་ལག་གི་ཕྲེང་བ་འཛིན་པས་རང་ལོ་ཞེ་གཉིས་པ་ལ་སྐབས་དང་པོ་གསུམ་པ་བརྩམས་ཤིང་། ཕྱིས་རང་ལོ་དྲུག་ཅུ་པའི་སྐབས་ཅི་རིགས་པར་ལེའུ་ལྷག་མ་རྣམས་བྲིས་ཤིང་རེ་གཅིག་པ་ཤིང་ཕོ་བྱི་བའི་ལོ་ཧོར་ཟླ་གཉིས་པའི་ཚེས་གཅིག་ལ་དཔལ་སངས་རྒྱས་མི་འགྱུར་ལྷུན་གྱིས་གྲུབ་པའི་གཅིག་ལག་ཁང་ཆེན་པོར་གྲུབ་པར་བགྱིས’’[16]ཞེས་གསལ་ལོ། ། དེ་ལྟར་ན། ཆོས་འབྱུང་འདི་ཉིད་ཕྱི་ལོ་ ༡༥༤༥ ལོར་མགོ་བཙུགས་ཏེ་ཕྱི་ལོ་༡༥༦༤ ལོར་མཇུག་རྫོགས་པར་མཛད་པ་ཞིག་དང་། ཆོས་འབྱུང་འདི་ཉིད་རྩོམ་སྐུལ་ཞུ་མཁན་ནི་ས་སྐྱོང་པ་ཆེན་པོ་བསོད་ནམས་རབ་བརྟན་ཡིན་པ་རྟོགས་ནུས།

ས་སྐྱོང་པ་ཆེན་པོ་བསོད་ནམས་རབ་བརྟན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ནི«ལྷ་རྒྱ་རིའི་གདུང་རབས»ལས‘‘དེ་ནས་ལྷ་བསོད་ནམས་རབ་བརྟན་སྐུ་མཆེད་གསུམ་བྱུང་བ་ལས། ལྷ་བསོད་ནམས་རབ་བརྟན་ཁྲི་ཐོག་ཏུ་ཕེབས། ཆད་དཀར་རྫོང་གི་འདབས་སུ་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་འཛུགས་པ་སོགས་རྒྱལ་སྲིད་ཆོས་བཞིན་དུ་བསྐྱངས’’[17]ཞེས་དང་། ཡང་ཤོག་ངོས་དེའི་ཐིག་ཕྲེང་ཁ་ཤས་ཀྱི་རྗེས་སུ‘‘དེ་རྗེས་ཁྲི་ཐོག་ཏུ་ལྷ་བློ་བཟང་མཐུ་སྟོབས་ཆོས་རྒྱལ་བྱོན་ནས“དེ་རྗེས་ཁྲི་ཐོག་ཏུ་ལྷ་བློ་བཟང་མཐུ་སྟོབས་ཆོས་རྒྱལ་བྱོན་ནས་སྙིང་རྗེ་ཆེན་པོའི་གཞན་དབང་གིས་སྡེ་འཁྲུགས་བསྙོལ་བ་གཙོ་བོ་མཛད། འོན་ཀྱང་ཚུར་རྒོལ་གྱི་སྡེ་གཟར་འགའ་ཞིག་བྱུང་བ་རྣམས་བཀའ་ཁྲིམས་སྒྱུར་བའི་བྱེད་པོ་བསོད་ནམས་རབ་བརྟན་སོགས་ཀྱི་ཞི་དྲག་གིས་སྦྱོར་བ་དུ་མས་བཟློག་པར་བྱས  ཁྲི་ཆེན་དེ་ཉིད་ནི་རྣམ་དཀར་དགེ་བའི་ལས་ལ་མཆོག་ཏུ་བརྩོན་ཞིང་། ཁྱད་པར་དུ་གསང་སྔགས་ཟབ་མོའི་རྣམ་འབྱོར་ལྷུར་བཞེས་མཛད”[18]ཅེས་གསལ་ལོ། ། འདི་ཙམ་ལས་ཁོང་གི་མཛད་འཕྲིན་གྱི་སྐོར་རེ་ཞིག་མ་རྙེད། སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་དུའང‘‘རྒྱལ་བ་ཉིད་དང་དབྱེར་མེད་པའི་འཇམ་དབྱངས་དོན་གྲུབ་དཔལ་བཟང་པོ་དང་མཁན་ཆེན་ལེགས་པ་དོན་གྲུབ་དཔལ་བཟང་པོ་དང་གྲུབ་ཆེན་དངོས་གྲུབ་བཟང་པོ་སོགས་བསྟན་པ་ལ་བྱ་བ་རྒྱ་ཆེར་མཛད་པ་དུ་མ་དང་། ཡར་འབྲོག་ཁྲི་དཔོན་གཡུ་ལོ་བ། སྐུ་རབས་ས་སྐྱོང་བསོད་ནམས་རབ་བརྟན། ལྷོ་སྟོད་ས་སྐྱོང་གསང་བདག་རྡོ་རྗེ་སོགས་ཞབས་ཏོག་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བའི་སྟོབས་ཀྱི་ས་སྐྱོང་དུ་མ་དང་།’’[19]ཞེས་མིང་ཙམ་ལས་མི་གསལ་མོད། འོན་ཀྱང་ས་སྐྱོང་པ་ཆེན་པོ་བསོད་ནམས་རབ་བརྟན་ནི་བོད་བཙན་པའི་གདུང་རྒྱུད་ཡིན་ནོ། །

སྐབས་རེར«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»ལ«ལྷོ་བྲག་ཆོས་འབྱུང»ཞེས་བྲིས་པ་མཐོང་ཞིང་། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་ཆོས་འབྱུང་འདིའི་སྤར་གཞི་ཐོག་མ་ལྷོ་བྲག་ནས་ཐོན་པའི་ཆ་ནས་དེ་ལྟར་གྲགས་པར་བཤད། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་སྤར་སྐྲུན་བྱས་པའི«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»གྱི་དཔེ་སྐྲུན་གསལ་བཤད་དུ། ‘‘«དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་འཁོར་ལོས་བསྒྱུར་བ་རྣམས་ཀྱི་བྱུང་བ་གསལ་བར་བྱེད་པ་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»ཏེབསྡུས་མིང་ལ«ལྷོ་བྲག་ཆོས་འབྱུང»ཞེས་ཀྱང་གྲགས་པ་འདི་ནི་ཤཱཀྱའི་དགེ་སློང་མི་ཕམ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་དོན་ཡོངས་སུ་གྲུབ་པ་མཚན་གཞན་གཙུག་ལག་གི་ཕྲེང་བ་འཛིན་པ་ཞེས་ཡོངས་སུ་གྲགས་པ་དེས་མཛད་པ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་།’’[20]ཞེས«ལྷོ་བྲག་ཆོས་འབྱུང»ནི་ཆོས་འབྱུང་འདིའི་བསྡུས་མིང་ཡིན་པར་བཤད་ཅིང་། ཁང་དཀར་སྐལ་བཟང་ཚུལ་ཁྲིམས་ཀྱིས“དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་འཕྲེང་བས(༡༥༠༤-༡༥༦༦)རབ་བྱུང་དགུ་པའི་ཤིང་མོ་སྦྲུལ་ཕྱི་ལོ་༡༥༤༥ལོར་བརྩམས་པའི‘‘མཁས་པའི་དགའ་སྟོན”ནམ་ཡང་ན་ལྷོ་བྲག་ཏུ་བརྩམས་ཤིང་དེ་རྗེས་པར་ཤིང་ལྡེའུ་རྫོང་ལྷ་ལུང་དགོན་དུ་བཞག་པས་ཕྱིས”ལྷོ་བྲག་ཆོས་འབྱུང”ཞེས་ཡོངས་སུ་གྲགས་པའི་ཆོས་འབྱུང་འདི་བཞིན་དུས་རབས་ཆ་ནས་‘‘བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང”སོགས་ལས་རྗེས་སུ་བྱུང་བ་ཡིན་རུང་རྡོ་རིང་སོགས་སྔ་རབས་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་མང་པོ་ཁུངས་སུ་དྲངས་པའི་ཆ་ནས་བོད་ཀྱི་སྔ་དར་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་དཔྱོད་སྐབས་”བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང”སོགས་ལས་ཀྱང་གལ་ཆེའོ’’[21]ཞེས་གསུངས།

དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས‘‘བོད་ཀྱི་དཀར་ཆག་རིག་པ’’ཞེས་པའི་རྩོམ་ཡིག་ཏུ་བསྡུས་མིང་གི་སྐོར་གསུང་སྐབས། ‘‘དེ་བཞིན་དུ་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་མཛད་པའི་ཆོས་འབྱུང་ལ་འགའ་ཞིག་གིས«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»ཞེས་དང་། འགའ་ཞིག་གིས«ལྷོ་བྲག་ཆོས་འབྱུང»དང«ལྷོ་བྲག་དཔའ་བོའི་ཆོས་འབྱུང»ཞེས་གསུང་རྒྱུན་སྣ་ཚོགས་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་རེད’’[22]ཅེས་གསུངས། ད་ཕན་ཕྲན་གྱིས་བོད་ཀྱི་མཁས་པའི་གསུང་རབ་ཁག་ཏུ«ལྷོ་བྲག་དཔའ་བོའི་ཆོས་འབྱུང»ཞེས་སྤྱད་པ་མ་མཐོང་མོད། རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོས(༡༦༦༧-༡༦༨༢)མཛད་པའི‘‘པདྨ་དབང་ཆེན་ཡང་གསང་ཁྲོས་པའི་ལོ་རྒྱུས་རིགས་འཛིན་ཞལ་ལུང་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ’’ཞེས་པ་ན‘‘ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁོག་མི་གཅིག་པ་མ་གཏོགས། སྦ་བཞེད་དུ་ཡང་ཕྱག་ལ་མ་དན་ཚུལ་ཟུར་ཙམ་སྣང་བས། ལྷོ་བྲག་ཆོས་འབྱུང་བའི་དེ་བབ་ཆོལ་དུ་ཟད་དོ། །’’[23]ཞེས་འཁོད་པར་བརྟགས་ན། དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ནང་དུའང་ཆོས་འབྱུང་འདི་ལ«ལྷོ་བྲག་ཆོས་འབྱུང»ཞེས་སྤྱད་ཡོད་པ་རྟོགས་ནུས་ཤིང་།  མཁས་དབང་ལཱོ་ཀེཤ་ཅཎྡྲ་ལགས(Lokesh Chandra 1927- )ཀྱིས་ཀྱང‘‘«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»ནམ« ལྷོ་བྲག་ཆོས་འབྱུང»ཁག་གཉིས་པ་སྤར་སྐྲུན་འགྲེམ་སྤེལ་བྱེད་ཐུབ་པ་དགའ་པོ་བྱུང’’[24]ཞེས་ཆོས་འབྱུང་འདིའི་སྔོན་གླེང་དུ་བྲིས་འདུག

«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»གྱི་སྤར་སྐྲུན་གྱི་སྦྱིན་བདག་དང་། ཤིང་སྤར་དུ་བརྐོ་མཁན་དང་། ཡི་གེ་པ་དང་། ཞུས་དག་པ་སོགས་ཆོས་འབྱུང་འདིའི་ལེའུ་རེ་རེའི་མཇུག་ཏུ་མདོར་བསྡུས་སུ་སྨྲས་འདུག འདིར་དཔེ་མཚོན་རེ་ཟུང་དྲངས་ན། ཆོས་འབྱུང་འདིའི་ཡན་ལག་གསུམ་པ་བོད་ཀྱི་སྐབས་ལས་གཉིས་པ་ར་ས་དང་བསམ་ཡས་སོགས་ཀྱི་སྐོར་ཞེས་པའི་མཇུག་ཏུ།  ‘‘ཨོཾ་སྭ་སྟི།། ཕན་བདེའི་འབྱུང་གནས་རྒྱལ་བསྟན་རིན་པོ་ཆེ།། ཇི་ལྟར་བྱོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཆོས་ཀྱི་མཛོད།། དཔལ་ལྡན་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་གསུང་གི་རྒྱུན།། ཆོས་བྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་ཞེས་བྱ་བའི།། འཇིག་རྟེན་ཁམས་ཀྱི་རྣམ་བཞག་སྤྱིར་བསྟན་ནས།། བོད་ཡུལ་ཆོས་རྒྱལ་རྣམས་ཀྱི་མཛད་པའི་བར།། ཆོས་སྦྱིན་མི་ཐད་དཔལ་བའི་ཆུ་རྒྱུན་འདི།། བསྟན་པའི་སྦྱིན་བདག་ལྟོ་སྟོང་ཡར་ཕྱིན་ནས།། ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཁུ་དབོན་ཡབ་ཡུམ་གྱིས།། ཐུགས་བསམ་རྣམ་པར་དག་པས་སྒྲུབ་པར་མཛད།། རྐོས་ལ་མཁས་པ་རྒང་རྒྱུད་སྤྲུལ་སྐུ་བ།། ཚེ་དབང་དར་པོ་ལ་སོགས་རྣམས་ཀྱིས་བསྒྲུབས།། ཞུས་དག་བྱེད་པོ་བྱམས་པ་དོན་གྲུབ་ཡིན།། འདི་ཡི་དགེ་བ་རྣམ་དཀར་དྲི་མེད་དེས།། གནས་སྐབས་འགལ་རྐྱེན་བར་ཆད་ཀུན་ཞི་ནས།། མཐར་ཐུག་རྣམ་མཁྱེན་སངས་རྒྱས་འཐོབ་པར་ཤོག ། མངྒལ།’’[25]ཞེས་དང་། ཆོས་འབྱུང་འདིའི་ཡན་ལག་གསུམ་པའི་ལེའུ་གསུམ་པའི་འདུལ་བའི་ཆོས་ཀྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་མཇུག་རྩོམ་དུ། ‘‘ནོར་འཛིན་དབང་མོ་ཚོགས་གཉིས་གྲུབ་མ་ཡིས།། པར་འདི་བྱར་གྱི་གཞག་ཡུལ་སྟག་རྩེར་བསྒྲུབས།།’’[26]ཞེས་འབྱུང་། གཞན་ཡང་། ཆོས་འབྱུང་འདིའི་ཡན་ལག་གསུམ་པའི་ལེའུ་ལྔ་པ་གསང་སྔགས་རྙིང་མའི་ཆོས་ཀྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་མཇུག་ཏུ། ‘‘པར་འདིའི་སྦྱིན་བདག་ས་སྐྱོང་ནོར་འཛིན་དཔལ།། བྱ་ཡུལ་དཔོན་ས་ཚོགས་གཉིས་གྲིབ་མ་ཡིས།། དཔལ་ལྡན་བླ་མའི་གོ་འཕང་ཐོབ་ཕྱིར་བསྒྲུབས།། དགེ་བ་བྱུབ་མ་མཆོག་གི་རྒྱུ་རུ་སྔོ།། ཨེ་མ་ཧོ།། བཀའ་བརྒྱུད་གདན་ས་གནས་ཆེན་སྲས་ཁང་དུ།། དཔལ་ལྡན་བླ་མའི་སྐུ་ཚེ་བརྟན་ཕྱིར་དང་། མཐའ་ཡས་འགྲོ་ལ་ཆོས་སྦྱིན་སྤེལ་སླད་དུ།། རྙིང་མའི་བརྒྱུད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་པར་དུ་བསྒྲུབས།། བརྐོས་ཀྱི་བྱེད་པོ་གཉལ་གྱི་སྒངས་བརྒྱུད་ནས།། རིག་བྱེད་མཁས་པ་ཚེ་དབང་དར་པོ་དང་། ཚེ་དབང་དོན་གྲུབ་ཀུན་དགའ་བསམ་འགྲུབ་དང་། ། ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་བཀྲ་ཤིས་ཚེ་དབང་དང་།། བསམ་འགྲུབ་མགོན་པོ་བཀྲ་ཤིས་དགོས་དར་སོགས།། དཔོན་སློབ་བདུན་གྱིས་སོར་མོའི་གར་སྟབས་བསྒྱུར།། འདིས་ཀྱང་བསྟན་པ་དར་ཞིང་རྒྱས་པ་དང་།མཁའ་མཉམ་འགྲོ་ལ་བདེ་སྐྱིད་འབྱུང་ཕྱིར་བསྔོ།། ཤུབྷཾམསྟུ་སརྦ་ཛ་ག་ཏཱམ།།’’[27]ཞེས་འཁོད་ཅིང་། ཚིགས་སུ་བཅད་པ་འདི་དག་ལ་བརྟགས་ན་ཆོས་འབྱུང་འདིའི་སྤར་སྐྲུན་སྦྱིན་བདག་དང་། ཡི་གེ་པ་དང་། གང་དུ་སྤར་བའི་ཡུལ་སོགས་ཀྱང་གཅིག་མཚུངས་ཤིག་མིན་པར་སྣང་། དེ་བས་ཆོས་འབྱུང་འདིའི་སྤར་གཞི་རེ་ཟུང་ཁ་མ་ཚང་བའི་གནད་དོན་འདི་ལ་ཐུག་ཡོད་པར་སྙམ།

«བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་བརྗོད་དང་ལོ་རྒྱུས་རིག་གཞུང་གི་ཤུལ་བཞག་ཡིག་ཆ་ཞིབ་འཇུག»ཅེས་པའི་ནང་དུ། ‘‘ལོ་རྒྱུས་བསྟན་བཅོས་འདི་བྱུང་མ་ཐག་པ་ནས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བའི་སྡེ་རུ་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་པ་ཡིན་ལ། པར་གཞི་མི་འདྲ་བ་དུ་མ་བྱུང་། ད་ལྟ་རྙེད་དུ་ཡོད་པར་ཡང་ལྷོ་བྲག་པར་གཞི་དང་སྡེ་དགེ་པར་གཞི་ཕུད། ད་དུང་དམངས་ཁྲོད་དུ་ལག་བརྒྱུད་བྱུང་བའི་པར་གཞི་འགའ་ཡང་ཡོད་པར་བཤད།”[28]ཅེས་གསལ་མོད། ཕྲན་གྱིས་ཆོས་འབྱུང་འདིའི་སྤར་གཞི་མ་འདྲ་བ་ཁག་རྩད་གཅོད་བྱས་པར། ནང་བསྟན་དཔེ་ཚོགས་ལྟེ་གནས་ཀྱི་དྲྭ་ཚིགས་སུ་ཆོས་འབྱུང་འདིའི་ཤིང་སྤར་མི་འདྲ་བ་ཁ་ཤས་མཐོང་བ་འདི་ལྟར། ཕྱི་ལོ་༡༩༨༠ལོར་རྒྱ་གར་ནས་སྤར་བའི«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»ཤིང་སྤར་སྤུས་ལེགས་ཅན་ཞིག་བཞུགས་པ་དེ་ལ་སྟོད་སྨད་གཉིས་མཆིས་ཤིང་། སྤར་གཞི་འདིའི་ཐོན་ཁུངས་ནི་ལྷོ་བྲག་གཞིས་ཁའི་སྤར་ཁང་ཡིན་ཞེས་འཁོད་འདུག ཤིང་སྤར་འདིའི་སྟོད་ཆ་ལ་ཤོག་ལྡེབ་༨༧༥ བཞུགས་ཤིང་། ཆོས་འབྱུང་འདིའི་ཡན་ལན་དང་པོ་དང་། ཡན་ལག་གཉིས་པ། ཡན་ལག་གསུམ་པའི་བཀའ་བརྒྱུད་སྤྱིའི་ཆོས་ཀྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་བར་བཞུགས། སྨད་ཆ་ལ་ཤོག་ལྡེབ་༧༡༡བཞུགས་ཤིང་། ཆོས་འབྱུང་འདིའི་ཡན་ལག་གསུམ་པའི་ཀརྨ་ཀམ་ཚང་གི་ཆོས་ཀྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་ནས་ཡན་ལག་ལྔ་བ་ཆ་ཚང་བཅས་བཞུགས་པ་ཞིག་རེད།

ཡང་། ‘‘རིག་པའི་འབྱུང་གནས་གཉལ་གྱི་སླང་ཆུང་། ལྷུན་པོའི་སྤང’’ཞེས་པའི་མིང་ཐོག་ནས་སྤར་བའི«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»གྱི་ཤིང་སྤར་ཞིག་བཞུགས། ནང་བསྟན་དཔེ་མཛོད་ཁང་དེས‘‘མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་གྱི་ཡན་ལག་གསུམ་པ་བོད་ཀྱི་སྐབས་སོགས’’ཞེས་མཚན་བྱང་ཞིག་བཏགས་ཡོད་པ་ལྟར། སྤར་གཞི་དེ་ནི«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»གྱི་ཡན་ལག་ཆ་ཚང་བ་ཞིག་མ་རེད།  སྤར་གཞི་དེའི་ནང་དུ‘‘ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་གྱི་ཡན་ལག་གསུམ་པ་བོད་ཀྱི་སྐབས་ལ་ལེའུ་བཅུ་ལས་དང་པོ་ཐུགས་རྗེ་ཆེན་པོ་བདག་གིར་མཛད་ཚུལ་བཞུགས’’ཞེས་པ་ཡོད་པ་དང་། དེ་ལ་ཤོག་ལྡེབ་༥༣ བཞུགས། བསྟན་བཅོས་འདིའི་མཇུག་ཏུ། ‘‘ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་གྱི་ཡན་ལག་གསུམ་པ་བོད་ཀྱི་སྐབས་ལས་བརྒྱད་པ་སྒྲུབ་བརྒྱུད་ཀརྨ་ཀམ་ཚང་གི་ཆོས་བྱུང་རྒྱས་པ་བཞུགས’’ཞེས་པ་ཡོད་ཅིང་། དེ་ལ་ཤོག་ལྡེབ་༥༠༤བཞུགས། མཇུག་གི་ཚན་པ་ནི‘‘ཆོས་བྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་གྱི་ཡན་ལག་གསུམ་པ་བོད་ཀྱི་སྐབས་ལས་དགུ་བ་འབྲི་ཁུང་བཀའ་བརྒྱུད་ཀྱི་རྣམ་ཐར་སྙིང་བོ་བཞུགསོ།།’’ཞེས་པ་ཡིན་པ་དང་། དེ་ལ་ཤོག་ལྡེབ་༢༢བཞུགས།

གཞན་ཡང་། གང་དུ་སྤར་མིན་མི་ཤེས་ཤིང་། ཆོས་འབྱུང་དེའི་ཡན་ལག་ལྔ་པ་ཆད་པའི་ཤིང་སྤར་ཞིག་ཀྱང་མཐོང་མོད། ཤིང་སྤར་དེ་དག་གི་སྤར་ཤིང་མི་འདྲ་བས། ཆོས་འབྱུང་འདིའི་སྤར་གཞི་དག་ལ་གཤིབ་བསྡུར་ཞུ་རྒྱུ་ནི་ཧ་ཅང་གལ་འགངས་ཆེ་བར་མངོན། ད་ཕན་ཕྲན་ལ་ཐོབ་པའི་སྤར་གཞི་དེ་དག་གི་དག་ཆ་རེ་ཟུང་ཙམ་ལས་ཁྱད་པར་ཆེར་མ་མཐོང་།

རྒྱ་གར་གྱི་མཁས་དབང་ལཱོ་ཀེཤ་ཅཎྡྲ་ལགས་ཀྱིས་ཕྱི་ལོ་༡༩༥༩ལོ་དང་ཕྱི་ལོ་༡༩༦༢ལོར«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»ལག་བྲིས་ཅན་ཞིག་ཚན་པ་གསུམ་དུ་བགོས་ཏེ་རྒྱ་གར་གྱི་རྒྱལ་ས་ལྡི་ལི་ནས་དེབ་གཟུགས་སུ་སྤར་སྐྲུན་བྱས་པ་ཞིག་ཀྱང་མཐོང་བྱུང་། ལྷ་སྡོད་ཨིན་གཞུང་སྐུ་ཚབ་རི་ཆར་སོན(H.E Richardson 1905-2000)ལགས་ཀྱིས་ཕྱི་ལོ་༡༩༥༩ལོར་སྤར་སྐྲུན་བྱས་པའི«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»གྱི་དེབ་དེའི་སྔོན་གླེང་ནང་དུ། ཆོས་འབྱུང་འདིའི་ཡན་ལག་གཉིས་པ་རྒྱ་གར་གྱི་སྐབས་སུ་འབྱུང་བའི་སྟོན་པའི་མཛད་པ་བཤད་པ་དང་། ཡན་ལག་གསུམ་པའི་བོད་ཀྱི་སྐབས་སུ་འབྱུང་བའི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ལེའུ་གཉིས་ནི་ལྷ་སར་སྡོད་སྐབས་རག་སོན་བྱུང་བ་དང་། དེ་ནས་ཆོས་འབྱུང་དེ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དེབ་ཐེར་རྩ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པ་ཤེས་ཏེ་ལེའུ་གཞན་དག་འཚོལ་ཞིབ་བགྱིས་ཚུལ་གླེང་བར་མ་ཟད། ཁོང་ལ་ཐོབ་པའི་ཆོས་འབྱུང་གི་ལེའུ་རེ་ཟུང་གི་སྤར་གཞི་ནི་བཀའ་བརྒྱུད་པའི་དགོན་པ་གནས་བཞི་དང་། ལྷོ་བྲག་དགོན་པ་ཡིན་སྐོར་གླེང་སྟེ། མཁས་དབང་ལཱོ་ཀེཤ་ཅཎྡྲ་ལགས་ཀྱི་ཕྱག་ཏུ་ཐོབ་པའི་ཆོས་འབྱུང་གི་འབྱུང་ཁུངས་ཀྱང་གཅིག་པ་ཡིན་ཚུལ་གླེང་འདུག

འོན་ཀྱང་། བོད་རིག་པའི་མཁས་དབང་ལཱོ་ཀེཤ་ཅཎྡྲ་ལགས་ཀྱིས་ཕྱི་ལོ༡༩༦༢ལོར་སྤར་སྐྲུན་བྱས་པའི«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»གྱི་ཚན་པ་གསུམ་པའི་དེབ་དེའི་སྔོན་གླེང་དུ། ཁོང་གིས་སྤར་གཞི་དེའི་ཡི་གེ་པ་ནི་དཀར་མཛེས་ཀྱི་བསམ་འཕེལ་གླིང་དགོན་པའི་བླ་མ་བློ་བཟང་འཇམ་དབྱངས་ཞུ་བ་ཡིན་ལ། སྤར་གཞི་ངོ་མ་ནི་འབྲས་ལྗོངས་སྒང་ཐོག་གི་སྐུ་ཞབས་གདན་ས་པ(Mr. T. Densapa )པས་ཉར་ཚགས་བགྱིས་པའི་ཤིང་སྤར་ཞིག་ཡིན་ཅིང་། སྐུ་ཞབས་ལྷ་ལུང་བ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་བརྒྱུད་དེ་ཐོབ་ཚུལ་གསུངས། དེ་བས། རྒྱ་གར་ནས་སྤར་སྐྲུན་བྱས་པའི«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»གྱི་སྤར་གཞི་ངོ་མ་གང་ཡིན་རེ་ཞིག་མ་ངེས་མོད། མཁས་དབང་ལཱོ་ཀེཤ་ཅཎྡྲ་ལགས་ཀྱིས་ཕྱི་ལོ་༡༩༦༣ལོར«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»གྱི་ཡན་ལག་གསུམ་པའི་སྐབས་སུ་འབྱུང་བའི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ལེའུ་ཆ་ཚང་ཤིང་སྤར་དུ་བཞུགས་པ་བཤེར་འབེབས་ཀྱིས་དེབ་གཟུགས་སུ་སྤར་སྐྲུན་བྱས་ཏེ། ཤིར་སྤར་དེ་ནི་སྐུ་ཞབས་གདན་ས་པའི་སྤར་གཞི་ཡིན་ཚུལ་གསུངས་པའི་གནས་ཚུལ་འཁོད་འདུག

གཞན་ཡང་། ཕྱི་ལོ་༡༩༨༦ལོར་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་ལྷོ་བྲག་གི་སྤར་མ་ཞིག་གཞིར་བཟུང་སྟེ་སྤར་སྐྲུན་བྱས་པའི«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»ལ་བལྟས་པར། ཆོས་འབྱུང་དེའི་དཀར་ཆག་དང་། མཁས་དབང་ལཱོ་ཀེཤ་ཅཎྡྲ་ལགས་ཀྱིས་སྤར་སྐྲུན་བྱས་པའི་ཆོས་འབྱུང་གི་དཀར་ཆག་གཉིས་ཅུང་ཟད་མི་འདྲ། ཆོས་འབྱུང་འདི་ཤིང་སྤར་དུ་བརྐོས་པ་ཁག་ལ་བརྟགས་ན། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་ཆོས་འབྱུང་འདིའི་སྤར་གཞི་ངོ་མའི་དཀར་ཆག་ཁག་ནི་ཀ་ཕྲེང་ལྟར་བསྒྲིགས་ཡོད་པར་སྣང་།

དིང་སང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་འདྲ་མིན་གྱིས«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»སྤར་སྐྲུན་བྱེད་བཞིན་འདུག་མོད། དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ནང་དཔའ་བོ་སྐུ་ཕྲེང་གཉིས་པ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་མཛད་པའི་ཆོས་འབྱུང་གྲགས་ཅན་འདི་བོད་ཕྱི་ལོགས་སུ་སྤར་སྐྲུན་བྱེད་མཁན་ནི་མཁས་དབང་ལཱོ་ཀེཤ་ཅཎྡྲ་ལགས་ཡིན་མོད། འོན་ཀྱང་དོ་སྣང་མཛད་མཁན་ཐོག་མ་དེ་ཁོང་མ་རེད་སྙམ། ཨེ་ཊ་ལའི་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ ཏུའུ་ཆུས(Giuseppe Tucci 1894-1984)ལགས་ཀྱིས་ཆོས་འབྱུང་འདི་བེད་སྤྱོད་གནང་ཡོད་པར་མ་ཟད། ཧྥ་རན་སིའི་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ་རོལ སི་ཏེན(Rolf Stein 1911-1999)ལགས་ཀྱིས་ཀྱང་དོ་སྣང་མཛད་པའི་སྣང་ཚུང་མཆིས།

བོད་ཕྱི་ནང་གཉིས་སུ«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»དཔྱད་ཡིག་ཏུ་བེད་སྤྱོད་གནང་མཁན་མང་ཙམ་ཡོད་ནའང་། དེ་དག་གི་ཁྲོད་དུ་ཆོས་འབྱུང་འདི་ལ་བསྐྱར་ཞིབ་ལྟ་བུའི་རྩོམ་ཡིག་རྒྱས་པ་འབྲི་མཁན་ད་ཕན་མ་མཐོང་། «བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་བརྗོད་དང་ལོ་རྒྱུས་རིག་གཞུང་གི་ཤུལ་བཞག་ཡིག་ཆ་ཞིབ་འཇུག»ཅེས་པའི་དེབ་ཏུ། ཆོས་འབྱུང་འདི་ལས་མངོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་པའི་ལྟ་བ་དང་ལོ་རྒྱུས་དོན་ཚན་དྲུག་གིས་བགོས་ཏེ་དཔྱད་བརྗོད་མདོར་བསྡུས་ཤིག་སྤེལ་ཡོད་པ་དང་།  དུང་དཀར་བ་ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེས‘‘ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་རིག་པའི་ཟུར་ནས་ཆོས་འབྱུང་མཁས་དགའ་ལས་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ’’ཞེས་པའི་རྩོམ་ཡིག་རེ་ཟུང་བྲིས་ཡོད་པ་ནི་ཧ་ཅང་ལེགས་པར་སྣང་ངོ་། །

«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»ལས་འཕྲོས་པའི་གནས་ཚུལ་སྐོར་ཞིག་ངོ་སྤྲོད་བྱེད་བཞིན་འདིར་སླེབས་སྐབས། ཆོས་འབྱུང་འདིའི་ངོ་སྤྲོད་ཅིག་ཀྱང་ཡོད་ན་ཅི་མ་རུང་སྙམ། ངོ་སྤྲོད་རྒྱས་པ་ཞུ་བའི་ལོང་དེ་རིང་མེད་མོད། དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་ཆོས་འབྱུང་འདི་ངོ་སྤྲོད་དང་། ཆོས་འབྱུང་འདིའི་ཁྱད་ཆོས་མདོར་བསྡུས་ཤིག་གླེང་ཡོད་པས་དེར་བལྟ་འཚོལ་ལ། རྙེད་དཀའ་བ་མ་ཡིན། དེས་ན་འདིར་ཆོས་འབྱུང་འདིའི་སྐོར་གྱི་ཞུ་འདོད་པའི་གནས་ཚུལ་ཁག་ཞུས་ཟིན་པའི་ཁུལ་ཡིན་ནོ། །

 བཞི། གསུང་རྩོམ་གྱི་སྐོར་བཤད་པ།

དཔའ་བོ་སྐུ་ཕྲེང་གཉིས་པ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་ཁག་གི་དཀར་ཆག་ཅིག་མཛད་དེ་སྡེ་ཚན་བཅུ་གསུམ་དུ་བསྡུས་པ་ཞིག་མཐོང་ཞིང་། དེ་དག་ནི་མཆོད་བསྟོད་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་སྐོར་དང་། རྣམ་ཐར་ཆོས་འབྱུང་གི་སྐོར། སྒྲ་དང་སྨན་དཔྱད་ཀྱི་སྐོར། མདོ་རྒྱུད་ལུང་བསྡུས་ཀྱི་སྐོར། རྣམ་བཤད་ཟིན་བྲིས་ཀྱི་སྐོར། མངོན་དཀྱིལ་སྒྲུབ་ཐབས་ཀྱི་སྐོར། བྱ་བ་ཆོས་སྤྱོད་ཀྱི་སྐོར། རང་གི་རྟོགས་བརྗོད་ལ་སོགས་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་སྐོར། ཉམས་ལེན་ཁྲིད་ཡིག་གི་སྐོར། གནད་དུ་ཕོག་པར་འདོམས་པ་ཞལ་འདམས་སུ་གྲགས་པའི་སྐོར། མན་ངག་སྣ་ཚོགས་པའི་སྐོར། དཀར་ཆག་བཀོད་ཡིག་གི་སྐོར། སྔོ་བ་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་སྐོར་བཅས་ཡིན་ལ། སྡེ་ཚན་རེ་རེའི་ནང་དུ་གསུང་རྩོམ་གང་དང་གང་བཞུགས་མིན་གྱི་གནས་ཚུལ་ཞུས་ན་ཡིག་ཚོགས་འཕེལ་ངེས་ན་འདིར་ཞུ་རྒྱུ་མིན།

དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས“གླེགས་བམ་འདི་རྣམས་ཀྱི་ཐོ་ཡིག་རང་གིས་སྦྱར་བ་བཞུགས་སོ།། ཕན་བདེའི་འབྱུང་གནས་བླ་མ་ཡི་དམ་དང་།། མཁའ་འགྲོ་ཆོས་སྐྱོང་ཀུན་ལ་བཏུད་བྱས་ཏེ། དཔལ་ལྡན་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ་རང་ཉིད་ཀྱིས།། བརྩམས་པའི་ཆོས་ཀྱི་མིང་གི་ཕྲེང་བ་དགོད།།”[29]ཅེས་མགོ་བརྗོད་དུ་འདི་ལྟར་བརྩམས་གནང་མོད་མཇུག་བྱང་མེད་པས། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་ཁོང་གི་གསུང་འབུམ་དཀར་ཆག་འདི་ག་དུས་མཛད་མིན་གྱི་ལོ་ཚིགས་ཏག་ཏག་ཅིག་ཞུ་ནུས་བྲལ་མོད། རྣམ་ཐར་ཆོས་འབྱུང་གི་སྐོར་ཞེས་པ་དེ་རུ«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»གྱི་ལེའུ་ཆ་ཚང་བཞུགས་པར་བརྟགས་ན། ཕལ་ཆེར་ཁོང་སྐུ་མ་གཤེགས་པའི་ལོ་གཅིག་གམ་ཡང་ན་ལོ་གཉིས་ཀྱི་ཡར་སྔོན་དུ་མཛད་པ་ཞིག་རེད་སྙམ།

ཕྲན་གྱིས་གསུང་འབུམ་དཀར་ཆག་འདི་ནི་ཝཎ་བཛྲ་བིདྱ་དཔེ་མཛོད་ཁང་གིས་སྤར་སྐྲུན་བྱས་པའི«རྗེ་བཙུན་མར་པའི་རྣམ་ཐར་གྲུབ་པའི་ངོ་མཚར་བརྗོད་པ། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རང་རྣམ་འཁྲུལ་པའི་བཞིན་རས་འཆར་བའི་མེ་ལོང»ཞེས་པའི་དེབ་ཏུ་མཐོང་བྱུང་ལ། ཝཎ་བཛྲ་བིདྱ་དཔེ་མཛོད་ཁང་གིས་དཔེ་མཛོད་ཁང་དེར་ཡོད་པའི་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་གསུང་རྩོམ་མི་འདྲ་བ་སྐོར་ཞིག་གི་མིང་ཡང་དྲངས་འདུག་པས། ཕྲན་གྱིས་རགས་རྩིས་ཤིག་བྱས་པ་ལྟར་ན། གསུང་རྩོམ་མི་འདྲ་བ་ཞེ་བདུན་གྱི་མིང་བཞུགས་སོ། །

ལྷ་བཙུན་ནམ་མཁའ་འཇིགས་མེད(༡༥༠༧-༡༦༥༠)ཀྱི་གསུང་འབུམ་དུ་བཞུགས་པའི“རྫོགས་ཆེན་པ་ཀུན་བཟང་རྣམ་པར་རྒྱལ་བའི་ཐོབ་ཡིག་ལས། རྗེ་བཙུན་དམ་པ་གཙུག་ལག་འཕྲེང་བའི་བཀའ་འབུམ་གྱི་སྐོར་ཐོབ་ཚུལ”ཞེས་པ་ནའང་། ‘‘ཁམས་གསུམ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་གཙུག་ལག་རྒྱ་མཚོའི་ཕྲེང་བ་ཅན་ཞེས་མཚན་ཉི་ཟླ་ལྟར་གྲགས་པའི་རྗེ་བཙུན་དམ་པ་དེ་ཉིད་ཀྱི་གསུང་འབུམ་གྱི་སྐོར་གླེགས་བམ་བཅོ་ལྔ་པོའི་ཆོས་ཚན་གྱི་རྣམ་གྲངས་ནི། ཐོག་མར་བསྟོད་ཚོགས་ཀྱི་སྐོར་ལས། རྡོ་རྗེ་འཆང་། ཏལླི། ནཱ་རོ། མར་མི་དྭགས་གསུམ། བྱང་སེམས་བློ་གྲོས་རིན་ཆེན། ས་ར་ཧ། ཀླུ་སྒྲུབ། ཨཱརྱ་དེ་ཝ། ཟླ་གྲགས། ཤ་ཝ་ར།མཻ་ཏྲི་པ། རྟ་དབྱངས། ཞི་བ་ལྷ། ཇོ་བོ་རྗེ། ཁྲོ་ཕུ་ལོ་ཙ། ཞ་ལུ་ལོ་ཆེན། དྭགས་རམ་པ་རྣམས་ལ་བསྟོད་པ། རྗེ་ཞབས་ལ་བསྟོད་པ་ཚན་གཉིས”[30]ཞེས་སོགས་འཁོད་ཅིང་། དེ་རུ་གླེགས་བམ་བཅོ་ལྔའི་ཆོས་ཚན་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་བཞུགས།

དེ་ནས«མི་རིགས་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་དཔེ་ཐོ་ལས་གསུང་འབུམ་སྐོར་གྱི་དཀར་ཆག་ཤེས་བྱའི་གཏེར་མཛོད »དུ། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་གསུང་འབུམ་དཀར་ཆག་ཅིག་བཞུགས་པ་དེ་ན་གསུང་རྩོམ་མི་འདྲ་བ་ཉེར་དྲུག་གི་མིང་འཁོད་ཅིང་། ‘‘བསྟན་བཅོས་ཀྱང་ཕག་མོའི་རྣམ་བཤད་ཆེན་མོ། མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། རྩིས་ཀུན་བསྡུས་པའི་འགྲེལ་བ་རིན་ཆེན་གཏེར་མཛོད་སོགས་པོད་མང་དུ་མཆིས་པ་ལས་ངེད་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་སོགས་པོད་གསུམ་བཞུགས་སོ།།’’[31]ཞེས་ཀྱང་གསལ་ལོ། །

བོད་མིང་ལ་ཡེ་ཤེས་རྒྱ་མཚོ(Erwan Temple)ཞུ་བའི་བོད་རིག་པ་བ་ཞིག་གིས་ཀྱང་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་གསུང་རྩོམ་བཞི་བཅུའི་མིང་ཝའི་ལིའི་ཡི་གེར་ཕབ་སྟེ་བོད་རིག་པའི་དཔྱད་རྩོམ་སྤེལ་སའི་དྲྭ་ཚིགས་[32]ཤིག་ཏུ་སྤེལ་འདུག

དེ་བས། ཕྲན་གྱིས་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་གསུང་འབུམ་དཀར་ཆག་ཏུ་འཁོད་པའི་ཡིག་ཆ་གང་དང་གང་མཇལ་རྒྱུ་ཡོད་མེད་ལ་དོ་སྣང་བགྱིས་པར། ནང་བསྟན་དཔེ་ཚོགས་ལྟེ་གནས་ཀྱི་དྲྭ་ཚིགས་སུ‘‘དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་གསུང་འབུམ’’ཞེས་འཁོད་འདུག་པ་དེར་གསུང་འབུམ་པོད་བཞི་བཞུགས། དེས་ན། འདིར་པོད་བཞིའི་ནང་དུ་གསུང་རྩོམ་གང་དང་གང་བཞུགས་པ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།

གསུང་འབུམ་དང་པོར། 

• དགེ་སློང་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ་རང་ཉིད་ཀྱི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་འཁྲུལ་བའི་རང་བཞིན་གསལ་བའི་མེ་ལོང་།དབུ་ཅན། ཤོག་གྲངས་༤༥ཅན་ཞིག
• བདག་གི་ཚུལ་ཡང་དག་པའི་ཡི་གེ་མཆིས།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་ལྡེབ་༥དང་ཕྱེད་ཅན་ཞིག
• བདག་གི་རྟོགས་བརྗོད་ལས་བརྩམས་པ་མིག་འཕྲུལ་གྱི་རང་བཞིན་གསལ་བྱེད་བཞུགས་སོ།།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༦དང་ཐིག་ཕྲེང་གཅིག་༡ཅན་ཞིག
• དཔལ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རང་ཚུལ་མདོར་བསྡུས་དོན་ཚན་དགུ་པའོ།།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༡༧དང་ཐིག་ཕྲེང་༣ཅན་ཞིག
• སངས་རྒྱས་ལྷུན་གྱིས་གྲུབ་པའི་གཙུག་ལག་ཆེན་པོའི་བྱུང་བ་བཞུགས་སོ།། དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༤༠དང་ཐིག་ཕྲེང་༢ཅན་ཞིག
• ཆེད་དུ་བརྗོད་པ་རྡོ་རྗེ་གླུ་སྙིང་པོའི་གཏམ་གྱི་ཕྲེང་བ་མི་ཟད་པའི་བང་མཛོད་བཞུགས་སོ།།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༦༥ཅན་ཞིག
• དཔལ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་ཡང་དག་པའི་དོ་ཧ།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༢དང་ཐིག་ཕྲེང་༢ཅན་ཞིག
• སྐལ་ལྡན་བྱང་ཆུབ་ཏུ་བསྐུལ་བའི་ཕོ་ཉ་སྙིང་པོའི་སྐྱེས་ཀྱི་དམ་པ་ཕྲིན་ཡིག་ཚིགས་བཅད་ཀྱི་ཚོགས་བཞུགས་སོ།།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༨༦ཅན་ཞིག
• ཆེད་དུ་བརྗོད་པ་རྡོ་རྗེའི་གླུའི་བང་མཛོད་གསང་བའི་གཏེར་གྱི་ཕྲེང་བའོ།།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༦༠ཅན་ཞིག
• གཞན་བསྐུལ་གྱི་ངོར་བརྗོད་པའི་གླུའི་བང་མཛོད་ཀྱི་ཚོགས་བཞུགས་སོ།།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༡༤༢ཅན་ཞིག
• བཀའ་སྲུང་གཞི་བདག་སོགས་ལ་གདམས་པའི་ཆབ་ཤོགདབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༢ཅན་ཞིག
• བཀའ་སྲུང་གཞི་བདག་རྣམས་གནང་ནས་བསྐུལ་བ་དྲག་པོའི་ཆབ་ཤོག་བསྟན་དགྲ་ཚར་གཅོད་བཞུགས།དབུ་མེད། ཤོག་གྲངས་༦ཅན་ཞིག
• ངེས་གསང་གནད་ཀྱི་བང་མཛོད་འབྱེད་པའི་ལྡེ་མིག་ཞེས་བྱ་བའི་དྲིས་ལན་གྱི་ཚོགས་བཞུགས་སོ།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༡༡༣ཅན་ཞིག
• དགེ་བསྐུལ་གྱི་ཡི་གེ་ཚོགས་གཉིས་ཀྱི་ལྗོན་པ་བཞུགས་སོ།།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༥ ཅན་ཞིག
• མགོན་པོ་ཕྱག་བཞི་པའི་སྒྲུབ་སྐོར་ཐོབ་ཡིག་དང་པོ།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་ལྔ་དང་ཐིག་ཕྲེང་གཉིས་ཅན་ཞིག
• ཐར་པ་རིན་པོ་ཆེ་རྒྱན་གྱི་གཏམ་རྒྱུད་བཞུགས་སོ།།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༡༨ཅན་ཞིག

གསུང་འབུམ་པོད་དང་པོའི་ནང་ན་ཁྱོན་བསྡོམས་གསུང་རྩོམ་མི་འདྲ་བ་བཅུ་དྲུག་བཞུགས་ཤིང་། གསུང་རྩོམ་རེ་རེར་མཇུག་བྱང་ཡོད་མེད་ཅི་རིགས་ཡོད་པས། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་མཚན་གསལ་མི་གསལ་ཡང་ཅི་རིགས་འདུག་མོད། འདིར་རེ་རེ་བཞིན་མ་བྲིས།

གསུང་འབུམ་གཉིས་པར།

• གསུང་འབུམ་གཉིས་པར་བཞུགས་པའི་ཤིང་སྤར་གྱི་དབུ་ཤོག་མི་གསལ་མོད། ཤོག་གྲངས་དང་པོའི་མགོ་ན‘‘བཅོམ་ལྡན་འདས་དཔལ་རྣམ་པར་སྣང་མཛད་གྱི་སྒོ་ནས་ངན་སོང་ཐམས་ཅད་ཡོངས་སུ་སྦྱོང་བར་བྱེད་པའི་སྒྲུབ་ཐབས་དཀྱིལ་འཁོར་གྱི་ཆོ་ག་ངན་འགྲོ་ཐམས་ཅད་ཡོངས་སུ་སྦྱོང་བར་བྱེད་པ་ཞེས་བྱ་བ་ལས་ཆོ་ག་འབྲིང་པོ།’’[33]ཞེས་གསལ་ཞིང་། ཤོག་ངོས་རེ་རེ་ཕར་བསྒྱུར་སྐབས་ཚིག་དུམ་སྐོར་ཞིག་དང་དང་གཟུངས་རྣམས་དམར་མཆན་གྱི་འགྱུར་ཡིག་དང་།མཚལ་མདོག་གི་རྟགས།  དབུ་ཅན་གྱི་འགྱུར་ཡིག་བཀོད་པའང་རེ་ཟུང་མཆིས་པར་མ་ཟད། ཤིང་སྤར་འདིར་དབུ་མེད་ཀྱི་ཡིག་གཟིགས་མི་གཅིག་པ་གཉིས་འདུག ཤོག་གྲངས་༡༣༢བཞུགས།

གསུང་འབུམ་གསུམ་པར།

• ༡དཔལ་ལྡན་རྣལ་འབྱོར་མའི་གསང་བའི་སྒྲུབ་ཐབས་ཀྱི་རྣམ་པར་བཤད་པ་ཟབ་མོ་རྣམ་འབྱེད་ཅེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ།། དབུ་མེད་བྲིས་མ།  ཤོག་གྲངས་༣༠༠ བཞུགས། ཤིར་སྤར་འདི་ནི་དབུ་བརྙན་གྱི་རི་མོ་ཡོད་པ་ཞིག་རེད།
• ༢སྤྱོད་པའི་རྣམ་བཤད་བཞུགས། དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲགས་༡༢༣ བཞུགས།
• ༣དམ་ཚིག་གི་རྣམ་བཤད་བཞུགས་སོ།། དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༢༧༥ བཞུགས། གསུང་རྩོམ་འདི་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་གསུང་འབུམ་དཀར་ཆག་ཏུ་བམ་ཀློག་ཅིག་བྱེད་སྐབས་མ་རྙེད་མོད། མཇུག་རྩོམ་དུ‘‘དཔལ་ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་མའི་གསང་བའི་སྒྲུབ་ཐབས་ཞལ་གདམས་དང་མན་ངག་གིས་བརྒྱན་སྟེ་གསལ་བར་ཕྱེ་བ་འདི་ནི་རྡོ་རྗེའི་སློབ་མའི་དོན་དུ་རྣལ་འབྱོར་གྱི་དབང་ཕྱུག་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་གྲུབ་པའི་ཕོ་བྲང་རྦཱ་དྲུ་ཏྲ་སེམས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་སྦྱར་བ་བདེ་ལེགས་སུ་གྲུབ་བོ།”[34]ཞེས་འབྱུང་།

གསུང་འབུམ་བཞི་པར།

• ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་གྱི་ཡན་ལག་གསུམ་པ་བོད་ཀྱི་སྐབས་ལས་དགུ་པ་འབྲི་ཁུང་བཀའ་རྒྱུད་ཀྱི་རྣམ་ཐར་སྙིང་པོ་བཞུགས་སོ།།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༣༦བཞུགས།
• ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་གྱི་ཡན་ལག་གསུམ་པ་བོད་ཀྱི་སྐབས་ལས་ལེའུ་བཅུ་པ་ཆོས་རྒྱུད་སྣ་ཚོགས་པའི་ཆོས་བྱུང་བཞུགས་སོ།།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༣༦བཞུགས།
• ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་ལས་ཡན་ལག་བཞི་པ་ལ་ལི་ཡུལ་རྒྱ་ནག་སྔ་མ་མི་ཉག་ཧོར་རྒྱ་ནག་ཕྱི་མ་རྣམས་སུ་རྒྱལ་པོ་དང་ཆོས་ཇི་ལྟར་བྱུང་བ་རྣམས་བཞུགས་སོ།།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༨༨བཞུགས།
• ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་གྱི་ཡན་ལག་ལྔ་པ་ཡུལ་སྤྱི་དང་བྱེ་བྲག་མ་ཕྱེ་བར་ཤེས་བྱའི་གཙོ་བོ་རིག་གནས་ལྔ་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཚུལ་བཤད་པ་བཞུགས་སོ།།དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་༡༨༣བཞུགས།

ནང་བསྟན་དཔེ་ཚོགས་ལྟེ་གནས་ཀྱི་དྲྭ་ཚིགས་སུ་གོང་གི་གསུང་འབུམ་གྱི་གྲས་སུ་མ་ཚུད་པའི་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་གསུང་རྩོམ་གཞན་ཡང་ཡོད་དེ། སྤྱོད་འཇུག་རྩ་བ་དང་ས་བཅད་སྦྱར་བ། དཔལ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རང་ཚུལ་མདོར་བསྡུས་པ་དོན་ཚན་དགུ་པ་དང་། རྗེ་བཙུན་མར་པའི་རྣམ་ཐར་གྲུབ་པའི་ངོ་མཚར་བརྗོད་པ། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རང་རྣམ་འཁྲུལ་པའི་བཞིན་རས་འཆར་བའི་མེ་ལོང་། ཕྱག་རྒྱ་ཆེན་པོ་ལྔ་ལྡན་གྱི་གདམས་པ་དགོས་འདོད་སྩོལ་བ་མཆོག་གི་ནོར་བུའི་གཏེར། ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་གྱི་པར་གཞི་མི་འདྲ་བ་སྐོར་ཞིག སྤྱོད་འཇུག་རྣམ་བཤད་ཐེག་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོ། རྩིས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་རིན་ཆེན་གཏེར་མཛོད། དུས་ཀྱི་འཁོར་ལོའི་མན་ངག་རྩིས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་རིན་ཆེན་བང་མཛོད། རྡོ་རྗེ་རྣལ་འབྱོར་མ་ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་མའི་བསྐྱེད་རིམ་གྱི་ལྷ་ཁྲིད་རྣམ་བཤད་ཟབ་མོ་རྣམ་འབྱེད་ཀྱི་སྙིང་པོ་བསྡུས་པ། རྡོ་རྗེ་རྣལ་འབྱོར་མའི་གསང་བ་སྒྲུབ་ཐབས་ཀྱི་རྣམ་པར་བཤད་པ་ཟབ་མོ་རྣམ་འབྱེད། རྗེ་བཙུན་མའི་རྫོགས་རིམ་ཟབ་མོ་རླུང་སེམས་གཉིས་མེད་ཀྱི་ཟིན་བྲིས། འཕོ་བ་དང་བར་དོའི་གདམས་པ།  ལེགས་སྦྱར་བཀླགས་ཐབས་དང་སྡེབ་སྦྱོར་ལ་འཇུག་ཐབས་སོགས་ཡོད་དོ།། དེས་ན། ཕྲན་གྱིས་རེ་ཞིག་ཟིན་བྲིས་འདིའི་མཇུག་གྲུབ་[35]པར་བྱས་སོ། །

དཔྱད་ཡིག་དང་ཞབས་མཆན། 

 

[1] ཀཿཐོག་ཚེ་དབང་རིག་འཛིན་ནོར་བུའི་བཀའ་འབུམ།། བར་ཆ། པོད་གཉིས་པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༦ཤོག་གྲངས་༢༠༢ན་གསལ།

[2] མདའ་དང་འཕང་། སྟོད་ཆ། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༧ ཤོག་གྲངས་༢ ན་གསལ།

[3] https://treasuryoflives.org/biographies/view/Pawo-Tsuglag-Trengwa/5511

[4] སྒྲུབ་བརྒྱུད་ཀརྨ་ཀཾ་ཚང་བརྒྱུད་པ་རིན་པོ་ཆེའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་རབ་བྱམས་ནོར་བུ་ཟླ་བ་ཆུ་ཤེལ་གྱི་ཕྲེང་བ། པོད། ༢ ཤིང་སྤར། ཤོག་གྲངས་༥༥ ན་གསལ།

[5] རྒྱ་བོད་མཁས་གྲུབ་རིམ་བྱོན་གྱི་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། པོད་དགུ་པ། བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ཤོག་གྲངས་༥༡-༥༢

[6] སྒྲུབ་བརྒྱུད་ཀརྨ་ཀཾ་ཚང་བརྒྱུད་པ་རིན་པོ་ཆེའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་རབ་བྱམས་ནོར་བུ་ཟླ་བ་ཆུ་ཤེལ་གྱི་ཕྲེང་བ། པོད། ༢ ཤིང་སྤར། ཤོག་གྲངས་༥༨ ན་གསལ།

[7] རྒྱ་བོད་མཁས་གྲུབ་རིམ་བྱོན་གྱི་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། པོད་དགུ་པ། བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ཤོག་གྲངས་༥༤ ན་གསལ།

[8] དགེ་སློང་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ་རང་ཉིད་ཀྱི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་འཁྲུལ་པའི་བཞིན་རས་འཆར་བའི་མེ་ལོང་། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། ཤིང་སྤར། ཤོག་གྲངས་མི་གསལ། མཇུག་བྱང་དུ་གསལ།

[9] མཚན་རྒྱས་པར”ལྷོ་གནས་ཕྱོགས་དཔལ་གྱི་ཙ་རི་ཏྲ”ཞེས་ཞུ། “ཙ་རི”ཞེས་པ་ནི་རྒྱལ་བའི་ལུང་གིས་ཟིན་པའི་ཡུལ་ཉི་ཤུ་རྩ་བཞིའི་ཡ་གྱལ་ཙ་རི་ཏྲ་ཞེས་རྒྱ་གར་གྱི་སྐད་ཡིན་ནམ། ཡང་ན”ཙ་རི་གནས་སུ་རྩ་ལུང་ཐིག་ལེ་སྒོམ”ཞེས་བཀའ་བརྒྱུད་གོང་མ་རྣམས་ཀྱིས་རྩ་རླུང་སྒོམ་སྒྲུབ་གནང་བས་ན་དེ་ལྟའི་སྒྲ་ཟུར་ཆགས་སམ། ཡང་ན་ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་གྱིས”དེ་ལྟར་རྩྭའི་མཆོག་ཏུ་གྱུར་པས་ན་རྩྭ་མཆོག རྩྭ་དེའི་གོང་ན་གཞན་མེད་པས་ན་རྩྭ་གོང་ཞེས། ཅིག་ཅར་ལ་རྩྭ་གོང་ངམ། རྩ་མཆོག་ཏུ་བཤད། དེ་ལྟ་བུའི་ཡོན་ཏན་དཔག་ཏུ་མེད་པ”ཡོད་པར་གསུངས་པའི་རྩྭ་མཆོག་ཀླུ་བདུད་རྡོ་རྗེ་འདི་ཉིད་ན་བཞུགས་པ་ཞེས་སོགས་གནས་ཙ་རི་ཞེས་པའི་མིང་ལ་དཔྱད་པར་འཚལ། ཞེས་གསལ། གངས་ཅན་བོད་ཀྱི་གནས་ཡིག་ལམ་བཤད་གསར་མ། ༡ ལྷོ་ཁ་ས་ཁུལ་གྱི་གནས་ཡིག ཆོས་འཕེལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༢ ཤོག་གྲངས་༡༠༠ ན་གསལ།

[10] དགེ་སློང་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ་རང་ཉིད་ཀྱི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་འཁྲུལ་པའི་བཞིན་རས་འཆར་བའི་མེ་ལོང་། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། ཤིང་སྤར། ཤོག་གྲངས་མི་གསལ། མཇུག་བྱང་དུ་གསལ།

[11] དཔལ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རང་ཚུལ་མདོར་བསྡུས་པ་དོན་ཚན་དགུ་པ། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། ཤིང་སྤར། གནས་ནང་བསམ་གཏན་ཆོས་གླིང་། ལྡེབ་གྲངས༢༣-༢༥བར།

[12] རང་གི་རྟོགས་བརྗོད་ལས་བརྩམས་པའི་མིག་འཕྲུལ་གྱི་རང་བཞིན་གསལ་བྱེད་བཞུགས་སོ།། དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་ལྡེབ་༥-༦ན་གསལ།

[13] བདག་གི་ཚུལ་ཡང་དག་པའི་ཡི་གེ དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་ལྡེབ་༤ན་གསལ།

[14] རྗེ་བཙུན་མར་པའི་རྣམ་ཐར་གྲུབ་པའི་ངོ་མཚར་བརྗོད་པ། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རང་རྣམ་འཁྲུལ་པའི་བཞིན་རས་འཆར་བའི་མེ་ལོང་། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། ཝཎ་བཛྲ་བིདྱ་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ༢༠༡༠ ཤོག་གྲངས་༢༨༢ ན་གསལ།

[15] དཔལ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རྣམ་ཐར་དོན་ཚན་དགུ་པ་ལས་བསྟོད་པ་བཞུགས་སོ།། སྭ་སྟི། ཚད་མེད་སྙིང་རྗེ་ཆེན་པོའི་རང་གཟུགས་ནི།། རབ་འབྱམས་མཁྱེན་པའི་སྤྱན་གྱི་རབ་བཀྲ་བས།། འགྲོ་ལ་རིང་དུ་གཟིགས་པའི་རྣམ་ཐར་རྣམས།། གདམས་ངག་ཉིད་དུ་བསྟན་དེར་གསོལ་བ་འདེབས།། རྣམ་དག་ཆོས་ཀྱི་སྐུ་ལས་མ་གཡོས་བཞིན།། བདེ་ཆེན་ལོངས་སྤྱོད་རྫོགས་པའི་རང་བཞིན་ལས།། སྤྲུལ་པའི་ཚུལ་གྱིས་གངས་ཅན་ཞིང་ཁམས་འདིར།། སྐྱེ་བ་མཛད་དེར་གསོལ་བ་འདེབས།། དུས་གསུམ་ཀུན་ལ་ཆགས་ཐོགས་མི་མངའ་བས།། སྐྱེ་བའི་ཕྲེང་བ་བགྲང་བ་རྗེས་སུ་དྲན།། སྲིད་དང་ཞི་བའི་ཁམས་ལས་རབ་འདས་པའི།། སྤྱན་དང་མངོན་ཤེས་མངའ་དེར་གསོལ་བ་འདེབས།། མཁས་གྲུབ་ཀུན་གྱིས་ལེགས་པར་བཤད་པ་ལ།། ཐོས་དང་བསམ་པའི་སྦྱངས་སྟོབས་མཐར་ཕྱིན་པས།། ས་ཆེན་འདི་ལ་གྲུབ་མཐའ་རྒྱ་མཚོ་ནི།། སྨྲ་བའི་སེང་གེར་གྱུར་དེར་གསོལ་བ་འདེབས།། རྒྱལ་ཀུན་གཅིག་བསྡུས་ཀརྨ་པ་སོགས་ཀྱི།། ཡོངས་འཛིན་དམ་པ་རྡོ་རྗེ་འཆང་དངོས་རྣམས།། འབད་པས་བསྟན(བསྟེན)ཅིང་སྨིན་གྲོལ་རབ་རྫོགས་པས།། སྣང་སྲིད་དག་པར་ཤར་དེར་གསོལ་བ་འདེབས།། འཇིག་རྟེན་ཚེ་འདིའི་ཚེ་ཐབས་གཞོབ་ཏུ་བརྫིས།། རང་དོན་སྨན་པའི་ཡིད་བྱེད་རྒྱང་རིང་དོར།། མདོ་བརྒྱུད་གཅིག་ཏུ་དྲིལ་ནས་མཉམ་འཇོག་པ།། གྲུབ་པའི་དབང་པོར་གྱུར་དེར་གསོལ་བ་འདེབས།། རྡོ་རྗེའི་སྐུ་ལས་ཆོས་དབྱིངས་ཞིང་བསྡུས་ནས།། ཟུང་འཇུག་རྡོ་རྗེ་ཐེག་པའི་ཐབས་ཤེས་ཀྱིས།། གནས་དང་ཉེ་བའི་གནས་སོགས་རབ་བགྲོད་པས།།ས་བཅུའི་ཕ་རོལ་སོན་དེར་གསོལ་བ་འདེབས།། རྒྱུ་འབྲས་ཐེག་པའི་དམ་ཚིག་སྡོམ་པ་ལ།། གདུལ་བྱ་མཆོག་དམན་རིམ་པར་བཀྲི་བའི་ཕྱིར།། རང་གཞན་དོན་གཉིས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་གྱུར་པའི།། རྒྱ་ཆེན་སྤྱོད་པ་སྤྱད་དེར་གསོལ་བ་འདེབས།། ཆོས་ཀུན་རང་བཞིན་གཟོད་ནས་རྣམ་དག་པའི།། ཆོས་སྐུར་དྲི་མེད་མངོན་སུམ་གཟིག(གཟིགས)པའི་མཐུས།། རྟེན་འབྲེལ་བསླུ་བ་མེད་པའི་སྩལ་སྣང་ཀུན།། ལྷ་དང་ལྷ་མོར་གཟིགས་དེར་གསོལ་བ་འདེབས།། ནམ་མཁའི་མཐའ་དང་མཉམ་པའི་སེམས་ཅན་གྱི།། ནམ་གཞག་གཏན་འདུན་སྒྲུབ་ལ་ཆེར་རིངས་པས།། ཉིན་མཚན་དམ་པའི་ཆོས་ཀྱིས་དུས་འདས་ནས།། གདུལ་བྱ་རིས་མེད་བཏུལ་དེར་གསོལ་བ་འདེབས།། དེ་ལྟར་དམ་པ་ཁྱོད་ཀྱི་མཛད་པ་ལས།། མངོན་པར་བརྩམས་ཏེ་གསོལ་བ་བཏབ་པའི་མཐུས།། བཞེད་པའི་དོན་ཀུན་གེགས་མེད་འགྲུབ་གྱུར་ཏེ།། བདག་ཀྱང་ཁྱོད་བཞིན་འགྲོ་བའི་འདྲེན་པར་ཤོག། ཅེས་པ་དཔལ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ་ཉིད་ཀྱི་རྣམ་ཐར་དོན་ཚན་དགུ་པ་ལས་བསྟོད་པ་དོན་གཉེར་དུ་མས་མགྲིན་གཅིག་ཏུ་བསྐུལ་བའི་ངོར་ཚེས་བཅུའི་ཉིན་གཙང་རིན་སྤུངས་སུ་སྦྱར་བའོ།། ཞྭ་དམར་དཀོན་མཆོག་ཡན་ལག་གིས་མཛད་དོ།། ཤིང་སྤར། ནང་བསྟན་དཔེ་ཚོགས་ལྟེ་གནས་ཀྱི་དྲྭ་རྒྱ།

[16] ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༦ ཤོག་གྲངས་༧༨༤-༧༨༥ན་གསལ།

[17] བོད་རྗེ་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་གདུང་རྒྱུད་སྡེ་དཔོན་ལྷ་རྒྱ་རིའི་གདུང་རབས་རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ་བཞུགས་སོ། ། ལྷ་རྒྱ་རི་ཁྲི་ཆེན་རྣམ་རྒྱལ་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། དཔལ་འབྱོར་དཔར་བསྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༩ ཤོག་གྲངས་ ༢༢-༢༣ན་གསལ།

[18] བོད་རྗེ་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་གདུང་རྒྱུད་སྡེ་དཔོན་ལྷ་རྒྱ་རིའི་གདུང་རབས་རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ་བཞུགས་སོ། ། ལྷ་རྒྱ་རི་ཁྲི་ཆེན་རྣམ་རྒྱལ་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། དཔལ་འབྱོར་དཔར་བསྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༩ ཤོག་གྲངས་༢༣ ན་གསལ།

[19] སྒྲུབ་བརྒྱུད་ཀརྨ་ཀཾ་ཚང་བརྒྱུད་པ་རིན་པོ་ཆེའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་རབ་བྱམས་ནོར་བུ་ཟླ་བ་ཆུ་ཤེལ་གྱི་ཕྲེང་བ། སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས པོད། 2 ཤིང་སྤར། ཤོག་གྲངས་༦༢-༦༣ན་གསལ།

[20] ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༦ ཤོག་གྲངས་༡ན་གསལ།

[21] ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་མཆོག་གི་གསུང་འབུམ་པོད་བཅུ་པ་བཞུགས་སོ། ། སི་ཁྲོན་ཏབ་དེབ་ཚོགས་པ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༣ལོར་དཔར། ཤོག་གྲངས་༤༤༩-༤༥༠ན་གསལ།

[22] དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། ཀྲུང་གོ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༧༧ ཤོག་གྲངས་༣༧༤ན་གསལ།

[23] རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་གསུང་འབུམ། ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། པོད་༢༧ ནང་མ་ག (ཤ) ཤོག་གྲངས་ ༡༣༡ ན་གསལ།

[24] MKHAS-PAHI-DGAH-STON Of DPah-bo-gtsang-lag (also known as Lho-brag-echos-hhyun) Part 2 . By Dr Lokesh Chandra , M.A. D. litt . International academy of Indian culture. 1961. Page 1

[25] ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༦ ཤོག་གྲངས་༢༤༡ན་གསལ།

[26] ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༦ ཤོག་གྲངས་༢༧༥ན་གསལ།

[27] ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༦ ཤོག་གྲངས་༣༣༣-༣༣༤ན་གསལ།

[28] བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་བརྗོད་དང་ལོ་རྒྱུས་རིག་གཞུང་གི་ཤུལ་བཞག་ཡིག་ཆ་ཞིབ་འཇུག རྨེ་རུ་ཡུལ་ལྷ་ཐར། བོད་ལྗོངས་མི་དམས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༥ ཤོག་གྲངས་༥༡༣ན་གསལ།

[29] རྗེ་བཙུན་མར་པའི་རྣམ་ཐར་གྲུབ་པའི་ངོ་མཚར་བརྗོད་པ། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་རང་རྣམ་འཁྲུལ་པའི་བཞིན་རས་འཆར་བའི་མེ་ལོང་། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། ཝཎ་བཛྲ་བིདྱ་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ༢༠༡༠ ཤོག་གྲངས་༢༧༢ན་གསལ།

[30] ལྷ་བཙུན་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོའི་བཀའ་འབུམ། ཤིང་སྤར། ལྡི་ལི། པོད་ང་པའི་རྗེ་བཙུན་དམ་པ་གཙུག་ལག་འཕྲེང་བའི་བཀའ་འབུམ་གྱི་སྐོར་ཐོབ་ཞེས་པའི་ཤོག་གྲངས་༡༢༢༢-༡༢༢༣བར་ན་གསལ།

[31] བོད་གངས་ཅན་གྱི་གྲུབ་མཐའ་རིས་མེད་ཀྱི་མཁས་དབང་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་ཅུ་ལྷག་གི་གསུང་འབུམ་སོ་སོའི་དཀར་ཆག་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་བསྒྲིགས་པ་ཤེས་བྱའི་གཏེར་མཛོད་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ། ། མི་རིགས་དཔེ་མཛོད་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། ༡༩༨༤-༡༩༩༧ སྨད་ཆ། ཤོག་གྲངས་༡༧༤ན་གསལ།

[32] https://www.academia.edu/6654310/Index_of_the_Collected_Works_of_the_2nd_Pawo_Tsulag_Trengwa_dpa_bo_gtsug_lag_phreng_ba_by_Erwan_Temple?auto=download

[33] https://www.tbrc.org/?locale=bo#library_work_ViewInWIndow-W3CN17900%7CI3CN17903%7C2%7C1%7C1%7C136

[34] ཤིང་སྤར། དབུ་མེད་བྲིས་མ། ཤོག་གྲངས་མི་གསལ།  ནང་བསྟན་དཔེ་ཚོགས་ཀྱི་དྲྭ་རྒྱ་ན་བཞུགས།

[35] ཕྲན་གྱིས་རྩོམ་ཡིག་འདི་མ་བྲིས་པའི་སྔོན་ལ་བོད་ཀྱི་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གང་རུང་ཞིག་གིས་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་གསུང་འབུམ་ཁག་སྤར་སྐྲུན་བྱས་ཡོད་མེད་རྩད་གཅོད་བགྱིས་མོད། པར་སྐྲུན་བྱས་པའི་གནས་ཚུལ་མ་ཐོས། དེ་ནས་རྩོམ་ཡིག་འདིའི་ཚན་པ་གསུམ་པའི་ནང་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་གསུང་རྩོམ་གྱི་སྐོར་ཞུ་འདོད་བྱུང་བ་རེད། འོན་ཀྱང་། རྩོམ་ཡིག་འདི་བྲིས་ནས་མཚམས་འདིར་སླེབས་སྐབས། རྩོམ་པ་པོ་ཤིས་ཚང་མཁྱེན་རབ་རྒྱ་མཚོ་ལགས་ཀྱིས་སྐད་འཕྲིན་བརྒྱུད་དེ་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་གསུང་འབུམ་སྤར་སྐྲུན་བྱས་ཡོད་པའི་པར་ཞིག་བསྐུར་བྱུང་། དེ་ལ་ཞིབ་ལྟ་བྱེད་སྐབས་དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས་ཤིང་། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པོད་བཅུ་བཞིའི་བདག་ཉིད་ཅན་གྱི་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་གསུང་འབུམ་ཁག་གསར་དུ་སྤར་སྐྲུན་བྱས་པ་མཐོང་། དེ་མ་ཐག་སེམས་ལ་དགའ་སྤྲོ་ཞིག་འཕེལ་བྱུང་བ་དང་ཆབས་ཅིག ད་ནི་ཕྲན་གྱིས་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་གསུང་རྩོམ་འཚོལ་ཞིབ་ཀྱི་ངལ་བ་ལྷུར་ལེན་བྱེད་དགོས་དོན་མི་འདུག་སྙམ་སྟེ། རྩོམ་ཡིག་འདི་རེ་ཞིག་མཇུག་གྲུབ་པར་བྱས་པ་ཡིན། རྗེས་སུ་ཁོང་གི་གསུང་འབུམ་ཁག་ལ་མཇལ་ནས་གནས་ཚུལ་གསར་པ་ཞུ་རྒྱུ་ཡོད་ཚེ། རྩོམ་ཡིག་འདིར་ཁ་གསབ་བྱེད་འདུན་ཡོད་ཅེས་ཞུ་བ་ཡིན། ཕྱི་ལོ་༢༠༢༡ལོའི་ཟླ་༤པའི་ཚེས་༢༤ཉིན།)

 

– – – – –