གསེར་ཐམ། རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་དང་མན་ཇུ་གོང་མ་ཧྲིན་ཀྲིས།

– – – – –

དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ནང་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ཆིབས་ཞབས་བསྒྱུར་བ་དེ་ཀུན་ལ་རླུང་ལྟར་གྲགས་པ་ལྟ་ཅི་སྨོས། གང་ལྟར་ཆིབས་བསྒྱུར་འདིའི་བྱུང་རིམ་ཁྲོད་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་སྤྱིར་བཏང་གི་ཟིན་ཐོ་དང་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་ཆེན་མོའི་རང་རྣམ་དུ་གསལ་བའི་གནས་ཚུལ་གཉིས་ཤིན་ཏུ་ཐོ་ཐུག་དཀའ་བར་འདུག

ང་ཚོས་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བར་གསེར་ཐམ་ཇི་ལྟར་ཕུལ་བ་དེ་མ་གླེང་སྔོན་དུ་ལོ་རྒྱུས་ཟིན་ཐོ་དེ་དག་གང་དུ་ཐོད་ཐུག་གི་མེད་པ་རྩད་གཅོད་རགས་རིམ་ཞིག་བྱ་རྒྱུ་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེ་བར་སྙམ།

རྩོམ་པ་པོ་རེ་འགར་གཞིགས་ཚེ་གུ་ཤྲི་ཁན་གྱིས་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་རྒྱ་ཡུལ་ཏུ་ཕེབས་པར་སྐུལ་ཟེར། རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་རང་རྣམ་གཞི་བྱས་ཚེ་ཁོས་༡༦༤༨་ལོ་བར་མན་ཇུ་གོང་མ་དང་པོ་ཧྲིན་ཀྲིས་(顺治)མངའ་ཐང་གི་ཁྲི་ལ་བསྙེགས་པ་དེ་མཁྱེན་རྟོགས་བྱུང་མེད་ཅིང་། ༡༦༤༨་ལོར་རྒྱལ་འབྲེལ་འཚམས་གཟིགས་ཀྱི་གདན་ཞུ་འབྱོར་བའི་ཕྱི་ལོར་ཁོང་གིས་ཞལ་བཞེས་གནངས་ཏེ། ༡༦༥༢་ལོར་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ཆིབས་ཞབས་བསྒྱུར་བའི་ཐུགས་ཐག་བཅད་པ་ལས་ཁོས་གུ་ཤྲི་ཁན་གྱིས་ཁོང་ལ་སྐུལ་ཏེ་ཆིབས་བསྒྱུར་བརྐྱངས་པའི་གནས་ཚུལ་ཉག་ཙམ་ཡང་གླེང་མི་འདུག ༡༦༤༣་ལོར་གུ་ཤྲི་ཁན་གྱིས་བོད་ལ་དབང་བསྒྱུར་བྱས་པའི་གཞུག་ཏག་ཏག་དེར་ཁོས་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་མཚོ་སྔོན་པོར་གདན་ཞུ་མཛད་དེ་ཡུལ་དེའི་སོག་རིགས་དཔོན་པོས་གསར་འཛུགས་མཛད་པའི་རྟེན་གཞི་དེ་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་སྤྱན་སྔར་ལོངས་སྤྱོད་དུ་བསྟར་འདོད་པ་དེ་རེད། རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་རང་རྣམ་ལས་ང་ཚོས་དཔོག་ཐུབ་པ་ནི་ཁོང་ཉིད་གནས་དེར་ཕེབས་འདོད་མེད་པ་དང་འདི་ལྟ་བུའི་གདན་ཞུ་ཧ་ལམ་ཕྱིར་ཟློག་བྱེད་དཀའ་བའི་རྐྱེན་ཀྱིས་ཁོས་རྙིང་མའི་དགེ་རྒན་རིག་འཛིན་ཡོལ་མོ་པར་(༡༦༤༤་ལོར་འདས)་ཐུགས་འདྲི་གནངས་ཤིང་། བླ་མས་སོག་པོ་འདིས་ཁོང་ཆིབས་ཞབས་བསྒྱུར་བར་ཨུ་ཚུགས་ཆེར་མི་བགྱི་མོད། ལོ་འགའི་ནང་རོལ་དུ་ཤར་ཕྱོགས་ནས་བྱ་སྤྱོད་རྣམས་གུ་ཤྲི་ཁན་དང་ཐ་དད་པའི་མི་ཞིག་གིས་གདན་ཞུ་འབྱོར་ཅེས་ལུང་བསྟན་གནངས། འདི་ནི་ཁོང་གི་རང་རྣམ་ནང་གསལ་བའི་ཆིབས་བསྒྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ཁུངས་སྣེ་ཉག་གཅིག་པོ་དེ་རེད།

གང་ལྟར་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་གསང་རྣམ་དུ་དེ་བས་ཀྱང་ཁ་གསལ་རེད། དགུང་ལོ་ཉེར་བདུན་ཏེ་ཆུ་ལུག་(༡༦༤༣)ཟླ་བ་བཅུ་གཅིག་པར་ངེད་རང་བདུན་གཅིག་ཙམ་ལ་དགའ་ཚལ་ཆོས་དབྱིངས་སུ་སྐུ་མཚམས་ལ་བཞུགས་ཤིང་། ནངས་དུས་བཛཱ་ཀི་ལའི་སྔགས་བཟླས་ཤིང་དགོང་དུས་གཉན་ཆེན་ཐང་ལྷར་གསོལ་མཆོད་བྱེད་བཞིན་ངེད་རང་མཚོ་སྔོན་པོར་བསྐྱོད་མི་དགོས་པར་བསྔོ་སྨོན་བྱས། ཉིན་ཞིག་ངེད་ཀྱིས་གཞི་བདག་ལ་སྐྱབས་རྟེན་ཞུ་བཞིན་པའི་སྐབས་སུ་སྔ་ན་མེད་པའི་དྲི་བསུང་ཞིག་མཆོད་ཁང་ཡོངས་སུ་ཁྱབ།ཆུ་རྟ་(༡༦༤༢)ལོ་ནས་བཟུང་གུ་ཤྲི་ཁན་དང་ཁོང་གི་བཙུན་མོ་ཆེ་བ་གཉིས་ཀྱིས་ངེད་རང་མཚོ་སྔོན་དུ་ཕེབས་པའི་བསུ་མ་ཡང་ཡང་བགྱིས། འོན་ཀྱང་ངེད་སྐུ་མཚམས་གྲོལ་བའི་ཟླ་བཞིའི་རྗེས་སུ་སྐབས་དེ་ཤེད་དུ་གུང་དཀར་དུ་བཞུགས་པའི་གུ་ཤྲི་ཁན་གྱིས་གདན་ཞུ་བྱེད་པའི་བློ་ཁ་འགྱུར་ཟིན་ཅེས་ངེད་ལ་བརྗོད་བྱུང་བས། ངེད་གཉིས་ཀ་བློ་བདེ་བག་ཕེབས་སུ་གྱུར་ཏེ་དཀའ་ངལ་འདི་ལྟར་སེལ་བར་གྱུར།

ཚན་པ་འདིས་གུ་ཤྲི་ཁན་གྱིས་མཐར་མཚོ་སྔོན་དུ་ཕེབས་པའི་གདན་ཞུ་ཕྱིར་འཐེན་བྱས་པ་དང་། ཏཱ་ལའི་བླ་མས་གཞི་བདག་ལ་གསོལ་མཆོད་བགྱིས་པ་དོན་སྨིན་བྱུང་པ་གསལ་བོར་བརྗོད་འདུག་པ་ལས། གུ་ཤྲི་ཁན་གྱིས་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ཕེབས་པའི་དགོངས་ཚུལ་ཉག་གཅིག་ཀྱང་བཏོན་མི་འདུག

གང་ལྟར་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བས་དུས་རྒྱུན་རྙིང་མའི་བླ་མ་རྣམས་དང་། སྒོས་སུ་ཟུར་ཆོས་དབྱིངས་རང་གྲོལ་(༡༦༡༠-༡༦༥༧)ལ་ཐུགས་བློ་འདྲི་བཞིན་ཡོད། ད་དུང་ཁོང་གི་གསང་རྣམ་ལྟར་ན་༡༦༤༦་ལོར་ཟུར་ཆོས་དབྱིངས་རང་གྲོལ་གྱི་རྨི་ལམ་དུ་རྒྱལ་དབང་མཆོག་རྒྱ་ཡུལ་དུ་བསྐྱོད་པའི་ལྟས་དུ་མ་བྱུང་ལ་ཁོང་གིས་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བར་བརྗོད་པ་ཐམས་ཅད་རྒྱལ་དབང་མཆོག་གིས་རང་རྣམ་ནང་བཀོད་འདུག་པ་འདི་ལྟ་སྟེ། སྐབས་དེར་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ཕེབས་འདོད་ཀྱི་འདུན་པ་བྲལ་བས་དེ་ནི་ལུང་བསྟན་དངོས་རེད་ཞེས་བརྗོད་འདུག ང་ཚོས་ཤེས་གསལ་ལྟར་འགྲུལ་བསྐྱོད་དེ་ཟུར་ཆོས་དབྱིངས་རང་གྲོལ་གྱི་ལུང་བསྟན་གནངས་བའི་ལོ་ངོ་བདུན་གྱི་རྗེས་སུ་གཟོད་བྱས་འདུག་ཕྱིར། འདིར་ཡང་གུ་ཤྲི་ཁན་གྱིས་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་བསྐྱོད་པར་སྐུལ་མ་བགྱིས་པ་ཟུར་ཙམ་ཡང་གླེང་མི་འདུག

ཀྲུ་ཅི་(G.Tucci)་ཡིས་བརྗོད་པ་ལྟར་ན། ཕྱི་ལོ་༡༦༥༡་ལོར་ཏཱ་ལའི་བླ་མར་མན་ཇུ་གོང་མའི་གདན་ཞུ་འབྱོར་བ་དང་ཟླ་གཅིག་གི་རྗེས་སུ་འཁོར་གཡོག་ཉིས་བརྒྱ་དང་བཅས་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ཕེབས་ཟེར། དོན་དངོས་སུ་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་རང་རྣམ་ལ་གཞི་བྱས་ཚེ། གོང་ནས་བརྗོད་པ་ལྟར། ཕྱི་ལོ་༡༦༤༨་ལོའི་ལོ་མཇུག་སྔོན་ཞིག་ནས་གདན་ཞུ་འབྱོར་ཞིང་ལོ་གཅིག་གི་རྗེས་སུ་ཞལ་བཞེས་གནངས་བར་ཁས་འཆེས་ཀྱང་ཆིབས་ཞབས་བསྒྱུར་བར་ནར་འགྱངས་བྱས། ལོ་ངོ་གཅིག་གི་ཡར་སྔོན་དུ་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ཕེབས་པའི་ཞལ་བཞེས་གནངས་ཀྱང་༡༦༥༠་ལོའི་ལོ་མགོར་མན་ཇུ་གོང་མས་སླར་ཡང་གསེར་ཡིག་པ་ཅིག་མངགས་ཏེ་བསྐྱར་ཏུ་གདན་ཞུ་བགྱིས། ༡༦༥༡་ལོར་གསེར་ཡིག་པ་ཅིག་སླར་ཡང་ལྷ་སར་མངགས་ཏེ་ཐེངས་འདིར་ནམ་དུས་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ཆིབས་ཞབས་བསྒྱུར་བའི་ཐུགས་སྐུལ་གནངས། གདན་ས་གསུམ་གྱི་དགེ་འདུན་པ་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བར་ཇི་ལྟར་ཞུ་བ་བགྱིས་ཀྱང་གདན་ཞུ་ཐོག་མར་འབྱོར་བའི་ལོ་བཞིའི་རྗེས་ཏེ། ༡༦༥༢་ལོར་ཁོང་དངོས་སུ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ཕེབས་པའི་ཐུགས་ཐག་བཅད།

ཀྲུ་ཅི་(G.Tucci)ཡིས་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་གོང་མས་གནངས་བའི་ཐོབ་དེ་ལེན་ཕྱིར་རྒྱ་ཡུལ་དུ་བསྐྱོད་པར་བྲེལ་བས་བརྟས་པའི་བག་ཆགས་སྟེར་མོད་ང་ཚོས་རང་རྣམ་དུ་བཀོད་པའི་ཆིབས་བསྒྱུར་འདིའི་བརྒྱུད་རིམ་འདྲ་མིན་ལ་ཞིབ་དཔྱོད་བྱས་ཚེ་བརྗོད་བྱ་འདི་དེ་བས་ཀྱང་རྙོག་འཛིང་ཆེ་བ་རིམ་གྱིས་མཐོང་ཐུབ།

༡༦༥༢་ལོའི་ཟླ་བཅུ་གཉིས་པའི་ཟླ་མགོར་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་མན་ཇུ་གོང་མས་ཁོང་ཉིད་བཞུགས་སྡོད་བྱ་ཕྱིར་བཞེངས་བསྐྲུན་བྱས་པའི་ཁི་རི་ཏའི་ཁར་ཞབས་སོར་འཁོད་ཅིང་། གནས་དེར་འཁོར་གཡོག་སུམ་སྟོང་གིས་གྲུབ་པའི་རྟེན་གཞི་ཞིག་བཙུགས་པ་ལས་ཡིག་ཆ་གཞན་དག་དུ་བཀོད་པའི་འཁོར་གཡོག་ཉིས་བརྒྱ་མིན། ལོ་དེར་རྒྱ་ཡུལ་དུ་བྱུང་བའི་མུ་གེ་དང་ཐན་པ་ཤིན་ཏུ་ཚབས་ཆེ་བས་གཏོས་ཆེ་བའི་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་སྐུ་འཁོར་གྱིས་མན་ཇུ་གོང་མ་བློ་འཚབ་སྐྱེས་སུ་བཅུག ཆིབས་བསྒྱུར་མ་བྱས་པའི་སྔོན་ནས་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་རང་ཉིད་ཀྱིས་མན་ཇུ་གོང་མར་རྒྱ་ཡུལ་གྱི་ཚད་པ་དང་འབྲུམ་པས་ཁོང་རང་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ཡུན་རིང་མི་བཞུགས་པའི་རྒྱུ་མཚན་སྨྲས། མཐར་ཕྱོགས་གཉིས་གྲོས་བགྱིས་ཏེ་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བས་སྐུ་འཁོར་གཞན་རྣམས་ཁི་རི་ཏའི་ཁར་བསྐྱུར་ཏེ་ཉེ་འཁོར་སུམ་བརྒྱའི་སྣེ་ཁྲིད་དེ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ཕེབས་པའི་ཐུགས་མོས་མཛད། ཁོང་རྣམས་རྒྱའི་ཡུལ་ཁམས་སུ་སླེབས་མ་ཐག་གཞུང་འབྲེལ་ཕོ་ཉ་སྟེ་གོང་མའི་གཉེན་ཉེ་དུ་རྣམས་གཅིག་རྗེས་གཉིས་མཐུད་ངང་ཕེབས་ཏེ་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བར་ཆིབས་བསུ་བགྱིས། ཆེན་ལོའུར་སྟེ་མན་ཇུ་གོང་མས་སྐུ་དངོས་སུ་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བར་བསུ་མ་བགྱི་པའི་གནས་དེར་མ་སླེབས་སྔོན་དུ་ཁོང་དང་ཞབས་འབྲིང་རྣམས་བདུན་ཕྲག་གཉིས་ལྷག་ལ་ཆིབས་བསྒྱུར་བསྐྱངས། རྒྱལ་དབང་ལྔ་བས་གོང་མས་སྔར་གྱི་ཡིག་ཚང་རྣམས་དང་བསྟུན་བསུ་བའི་ཚུལ་གྱིས་རི་དྭགས་ཁོ་ཐོར་ཕེབས་འདུག་པ་ཞེས་གསུངས་འདུག རྒྱལ་དབང་ལྔ་བས་གནས་དེ་དང་པེ་ཅིན་གཉིས་ཀར་ཁོང་ལ་ཆིབས་བསུ་གཟབ་རྒྱས་བྱས་པར་བརྗོད། ཕྱིས་ཀྱི་ཉིན་མོའི་ནང་མཐར་ཁོང་ཉིད་ཆེད་དུ་ཁོང་གི་གཞུང་འབྲེལ་འཚམས་གཟིགས་ཀྱི་ཆེད་བཞེངས་བསྐྲུན་བྱས་པའི་པེ་ཅིན་ཉེ་འགྲམ་གྱི་གཟིམ་ཁང་སེར་པོར་ཞབས་སོར་འཁོད།

རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་ཟླ་གཅིག་ཙམ་ལ་པེ་ཅིན་དུ་བཞུགས་རིང་ཁོང་ལ་བཀུར་བསྟི་བགྱིད་པའི་གཟབ་རྒྱས་ཀྱི་བསུ་སྟོན་རྒྱ་ཆེན་ཐེངས་གཉིས་བགྱིས་ཤིང་བསུ་སྟོན་བགྱི་ཐེངས་རེར་གཞུང་འབྲེལ་གྱི་སྣེ་ལེན་དུ་མ་མཛད། གཟབ་རྒྱས་ཀྱི་བསུ་སྟོན་ཆེན་མོའི་སྟེང་ཕྱོགས་གཉིས་ནས་སྐྱེས་ནོར་འབོར་ཆེན་བརྗེ་རེས་བྱས། རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་པེ་ཅིན་དུ་བཞུགས་པའི་སྐབས་གང་དུའང་ཁོང་ལ་མན་ཇུ་གོང་མས་གོ་བབ་ཅན་གྱི་ཐམ་ཀ་གཅིག་ཀྱང་གནངས་མི་འདུག ཡང་གཅིག་བཤད་ན་དུས་རབས་འདིའི་དུས་མགོར་རོ་ཁུ་ཧེ་ལི(M.Rockhill)ཡིས་ཆོས་སྲིད་གཅིག་ལྕོགས་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད་འདི་བོད་ཀྱི་བདག་པོ་ཡིན་ཕྱིར་བཀུར་མཐོང་ཡོད་རྒུ་སྦྱར་ཏེ་ཆིབས་བསུ་བགྱིས་ཞེས་བརྗོད། དེ་ཡང་ཁོད་མལ་སི(Kolmas)ཡི་ཁོང་ཉིད་གོང་མའི་བཀའ་ཤོག་གིས་ཏཱ་ལའི་བླ་མར་བསྒྲགས་ཞེས་པའི་གཏམ་ནི་ནོར་འཆུག་ཚབས་ཆེན་རེད། སྐབས་དེ་ཤེད་དུ་ཁོང་གིས་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀའི་ཐད་ནས་སོག་པོར་ཤུགས་རྐྱེན་ཟབ་མོ་ཐེབས་ཡོད་པས་ཁོང་ལ་མན་ཇུའི་མངའ་གཏོགས་དཔོན་རིགས་བཞིན་གོ་ཐོབ་གནངས་བ་ནི་མི་སྲིད་པ་ཞིག་རེད། ཆིབས་ཞབས་དེ་དུས་ཡུན་འཁྱུག་ཙམ་མམ་གནས་བབས་ཀྱི་ཐད་ནས་བོད་མིར་འདྲ་མཉམ་གྱི་བརྩི་མཐོང་གནངས་བ་མཚོན་ཡང་མན་ཇུས་སྙིང་ནས་རེ་ཞིང་སྨོན་པ་ནི་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་པེ་ཅིན་ཏུ་ཞབས་སོར་འཁོད་དེ་སོག་པོ་རྣམས་ཞོལ་ཞིང་འཇགས་རྒྱུ་ཉག་གཅིག་པོ་རེད།

༡༦༥༣་ལོའི་ཟླ་བཞི་བར་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་པེ་ཅིན་ནས་ཁི་རི་ཏའི་ཁར་བསྐྱོད་ཅིང་ཁོང་ཉིད་གནས་དེར་ཟླ་གསུམ་རིང་བཞུགས་ཏེ་ཕྱིར་བོད་ཡུལ་དུ་ཕེབས་པའི་སྟ་གོན་བྱས། དེ་ནི་ཟླ་གསུམ་རིང་གི་ཟླ་མཇུག་དེ་ཁོང་ཉིད་བོད་ཡུལ་དུ་མ་ཕེབས་པའི་ཉིན་འགའི་སྔོན་ཏག་ཏག་ལ་པེ་ཅིན་ནས་ཡི་གེ་བརྐོས་པའི་མིང་དུ་གྲགས་པའི་གསེར་ཐམ་དང་གསེར་གྱི་བྱང་བུ་ཞིག་འཚབ་འཚུབ་ངང་ཁོང་ལ་སྤྲིངས།

རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་རང་རྣམ་དུ་གསེར་ཐམ་བླང་བའི་དོན་འཁྱུག་ཙམ་ལས་གླེང་མི་འདུག་ལ་དེ་ཡང་ཁོང་གིས་དམིགས་བསལ་མེད་པར་དེ་ཉིད་ལེགས་སྐྱེས་ཁྲོད་ཀྱི་སྤྱིར་བཏང་གི་དངོས་པོ་བཞིན་དེའི་ཆེ་ཆུང་དང་བཟོ་དབྱིབས་ཙམ་བརྗོད་འདུག རྒྱའི་བསམ་པར་རྒྱལ་དབང་མཆོག་གི་སྐྱོན་བརྗོད་གཅིག་པུ་ནི་སོག་པོ་ཞིག་གིས་འགྱུར་མཛད་པས་བོད་འགྱུར་མར་བརྐོས་པའི་འགྱུར་ཤིན་ཏུ་མི་ལེགས་པ་དེ་རེད་ལ་རྒྱའི་ཐུགས་སྐུལ་བཞིན་ཁོང་གིས་བོད་འགྱུར་མཛད།

ང་རང་ཉིད་ཀྱིས་མན་ཇུ་སྐད་མི་རྟོགས་ཤིང་རྒྱ་སྐད་ཀྱང་མི་ཤེས་པས་ཐམ་ཀ་སྟེང་བཀོད་པའི་སྐད་ཡིག་གཉིས་ཀྱི་གསང་བ་གྲོལ་པའི་འགན་དེ་བདག་གིས་ཆེད་ལས་པ་རྣམས་ལ་བསྐྱུར་པ་ལགས།

གཤམ་གསལ་ནི་རྒྱའི་གསེར་ཐམ་སྟེང་བཀོད་པའི་ཡང་དག་མིན་པའི་བོད་འགྱུར་ཏེ། དེ་ནི་འདི་ལྟ་སྟེ་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཆོག་ཏུ་བདེ་པའི་ཞིང་གི་རྒྱལ་དབང་ས་སྟེང་རྒྱལ་བསྟན་ཡོངས་ཀྱི་བདག་པོ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་བཛཱ་ངྷ་ར་ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་ཐམ་ཀ་ཞེས་རྒྱ་ཧོར་བོད་གསུམ་གྱི་ཡི་གེ་སུམ་གཤིབས་ཅན་ཞིག་རེད། ཐོབ་འདི་རོ་ཁི་ཧེ་ལི་(M.Rockhill)ཡིས་རྒྱ་ཡིག་ནས་འདི་ལྟར་ཐད་ཀར་དབྱིན་འགྱུར་ཡང་མཛད་འདུག་པ་ནི་འདི་ལྟ་སྟེ། “Most excellent, self-existing Buddha, universal ruler of the Buddhist faith, Vajradhara, Dalai Lama.”

གཤམ་གསལ་ནི་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་རང་རྣམ་དུ་བཀོད་པའི་རྒྱས་རེ་འདུན་བཏོན་པ་ལྟར་བོད་འགྱུར་གཞན་ཞིག་སྟེ། ནུབ་ཀྱི་ལྷ་གནས་ཆེས་དགེ་བ་བདེ་བར་གནས་པའི་སངས་རྒྱས་བཀའ་ལུང་གནམ་འོག་གི་སྐྱེ་འགྲོ་ཐམས་ཅད་བསྟན་པ་གཅིག་ཏུ་གྱུར་པ་འགྱུར་མེད་རྡོ་རྗེ་འཆང་རྒྱ་མཚོའི་བླ་མ།

ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན་ལྟར་ན་པེ་ཅིན་ཏུ་བཞུགས་སྐབས་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་ཆེན་མོ་མཆོག་གིས་ཀྱང་མན་ཇུ་གོང་མར་གོ་ཐོབ་ཅིག་གནངས་བར་བརྗོད་ཡང་ཁོང་གིས་ལུང་འདྲེན་ཡིག་ཆའི་ཁུངས་སྣེ་བརྗོད་མེད། གང་ལྟར་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་མཆོག་གིས་ཁོང་གི་རང་རྣམ་དུ་འདི་ལྟར་སྒྲུབ་པ་གླེང་མི་འདུག

འདིར་གླེང་བའི་ཡིག་ཆ་ལྟར་བརྗོད་དོན་དངོས་ལ་འཇུག་མཁན་ནི་ཨ་ཧི་མད་ཏི་(Z. Ahmad)གཅིག་པུ་ཡིན་པར་སྣང་། འོན་ཀྱང་ཁོང་གིས་བསྒྱུར་བའི་བོད་ཡིག་གི་ཚན་པ་རྣམས་མག་མོག་དང་ཁ་གསལ་མེད་པར་ལུས། མདོར་དྲིལ་ན་ཐམ་ག་ཕར་འབུལ་ཚུར་ལེན་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དམ་པ་འདི་ལ་བསམ་གཞིགས་བྱ་རྒྱུ་ཤིན་ཏུ་གཙིགས་ཆེ་བར་སྙམ།

རོ་ཁུ་ཧེ་ལི་(Rockhill)ཡིས་ལོ་ཙཱ་མཛད་པའི་མན་ཇུ་གོང་མའི་བཀའ་ཡིག་ལྟར་ན། རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་ཆེན་མོ་མཆོག་རྒྱའི་ས་མཚམས་སུ་སླེབས་རྗེས་ཁོང་གིས་མན་ཇུ་གོང་མར་ཕྱག་ཡིག་ཅིག་སྤྲིངས་ཏེ་གནས་དེ་རུ་ཁོང་ལ་གོང་མའི་ཆིབས་བསུ་འཚམས་འདྲི་བྱེད་དགོས་པར་བརྗོད།

ཐུགས་འདུན་འདིས་མཛད་སྒོའི་དཀའ་རྙོག་གི་སྣེ་དྲངས་ཤིང་། ད་དུང་བསྒྲགས་ཡིག་ལྟར་རྒྱའི་བློ་འདོན་པ་ཚོས་གོང་མའི་སྲས་ཤིག་ལ་སྐྱེས་དང་བཅས་བརྫངས་ན་འཐུས་སྙམ་པའི་སྐབས་དེར། མན་ཇུ་གོང་མའི་བློ་འདོན་པ་རྣམས་གྱིས་ཐུགས་འདུན་དེ་ཁས་ལེན་བགྱི་པའི་སྟ་གོན་བྱས།

སྔར་བརྗོད་པ་བཞིན་ཐམ་ཀ་དེ་རྒྱལ་དབང་མཆོག་པེ་ཅིན་ཏུ་སྡོད་དུས་སྤྲད་མེད། དེ་ནི་ཁོང་ཉིད་ཁི་རི་ཏའི་ཁར་ནས་བོད་དུ་མ་ཕེབས་པའི་སྔོན་ཏག་ཏག་ལ་བྲེལ་འཚུབ་ངང་སྤྲད་པ་ཞིག་རེད།

འདིས་གོང་མའི་བློ་འདོན་པ་རྣམས་ཐམ་ཀ་ཕུལ་བའི་གནད་དོན་འདིའི་སྟེང་བློ་ཁ་མཐུན་ཡོད་དམ་མེད་སྙམ་པའི་ཐེ་ཚོམ་ངང་གིས་སློང་། དེ་ལས་གཞན་ད་དུང་རྒྱལ་དབང་མཆོག་གི་རང་རྣམ་དུ་ཐམ་ཀ་དེ་མན་ཇུ་གོང་མས་སྦྱིན་པའི་ལེགས་སྐྱེས་གཞན་དག་དང་ལྷན་ཏུ་རང་དགར་གླེང་བ་ལས་གསེར་ཐམ་འདི་ལ་དམིགས་བསལ་གྱི་དོན་སྙིང་ལྡན་པའི་བག་ཆགས་ཤིག་མི་སྤྲོད།

– – – – –