སྐུ་ཞབས་ཇིས་ཤྲན་ལིན་དང་ལྷན་དུ་འཛམ་གླིང་ཞེས་པའི་གླེགས་བམ་ཆེན་མོ་ཟུར་ཙམ་མཇལ་བ།

【ནང་དོན་གནད་བསྡུས།】རྩོམ་ཡིག་འདིར་སྐུ་ཞབས་ཇིས་ཤྲན་ལིན་གྱིས་ཤར་ནུབ་རིག་གནས་གླེང་བ་ཞེས་པའི་དཔེ་དེབ་བཀླགས་པའི་མྱོང་བ་དང་། དཔེ་དེབ་དེའི་དགོངས་གཞི་གཞི་བྱས་ནས་རིག་གནས་ཀྱི་སྤྱི་དོན་དང་།  ཤར་ནུབ་རིག་གནས་ཀྱི་སྲོག་ཤིང་གི་ཧེ་བག་ལས་འཕྲོས་ཏེ་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་རྩ་གཅིག་པ་ནི་ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་དར་རྒྱས་མགོ་འཛུགས་ཀྱི་དུས་རབས་དང་། ནུབ་ལུགས་རིག་གནས་ཀྱང་འགྲིབ་པའི་དུས་སུ་ཐོན་པའི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ་གཙོ་བོར་སྟོན་པའི་དགོངས་པ་བཀྲོལ་ཏེ་ཤར་ནུབ་རིག་གནས་ཀྱི་གནས་བབ་ཅི་ལྕོགས་ཤིག་བསྡུས་ཡོད།

【 བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ། 】 མི་དང་རང་བྱུང་ཁམས།  རིག་གནས་ཀྱི་སྐྱེ་འཆི།  བཙན་རྒྱལ།

【རྩོམ་པ་པོ་ངོ་སྤྲོད།】སྐུ་ཞབས་ཇིས་ཤན་ལིན་ནི་(1911—2009)ཧྲན་ཏུང་ཞིང་ཆེན་གྱི་མངའ་འོག་ཏུ་སྐྱེས་ཤིང་རྒྱ་སྤྱིའི་ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་ཀྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་དང་འཛམ་གླིང་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཚབ་མཚོན་མི་སྣ་ཞེས་པའི་མཚན་སྙན་སྣ་ཚོགས་ཐོབ། ལོ་ན་དྲུག་ནས་བཟུང་སློབ་གྲྭར་འགྲོ་མགོ་བརྩམས་ཤིང་རིམ་གྱིས་སློབ་ཆུང་ནས་སློབ་འབྲིང་དང་མཐོ་འབྲིང་སྐབས་རིག་གནས་པའི་ལུགས་སྲོལ)་ཞེས་པ་དང་(སྨན་མཁས་པ་ཆེན་མོ)་(དཔྱད་གཞུང)་ལ་སོགས་པའི་སྒྲུང་ཐུང་འགའ་རེར་གྲུབ། མཐོ་འབྲིང་མཐར་ཕྱིན་རྗེས་མཇར་མན་དུ་ཕྱིན་པ་དང་། བར་མཚམས་དེར་ལེགས་སྦྱར་ཡི་གེ་དང་དེ་དང་རིགས་མཚུངས་པའི་ཏྲ་ཊི་ཏའི་སྐད་ཡིག་ཐོ་ཁི་ལོ་ཡི་གེ་ན་སྲི་ལ་ཧྥོ་ཡི་གེ་ཨུ་རུ་སིའི་ཡི་གེ་ཨ་རབ་ཡི་གེ་བཅས་སྐད་ཡིག་མང་དུ་སྦྱོང་། དེ་ལས་དབྱིན་ཇི་དང་མཇར་མན་ལེགས་སྦྱར་སྐད་ཡིག་ཏྲ་ཊི་ཏའི་སྐད་ཡིག་བཅས་ལ་བྱང་ཆུབ་པ་དང་། ཨུ་རུ་སུ་དང་ཧྥ་རན་སིའི་ཡི་གེ་ལས་དཔེ་ཀློག་བྱེད་ནུས། དེ་མཚུངས་ཁོང་ནི་སྐད་བརྡ་རིག་པ་བ་དང་རྩོམ་པ་བོ་གཞན་རྩོམ་རིག་བ་དང་རྒྱལ་ཁབ་རིག་པ་བ་ནང་བསྟན་རིག་པ་བ་ལོ་རྒྱུས་རིག་པ་བ་སློབ་གསོ་བ་དང་། སྤྱི་ཚོགས་ལས་འགུལ་བ་བཅས་ཡིན། དེའི་ཕྱིར་ཁོང་གིས་མི་ཚེ་གང་བོར་སྐད་བརྡ་རིག་པ་སོགས་རིག་གཞུང་སྣ་ཚོགས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བགྱིས་པས་ཁོང་ལ་བརྩམས་ཆོས་ཧ་ཅང་མོད། དེ་ལས་ཕུལ་དུ་བྱུང་བ་ཞིག་ལ་ཇིས་ཤན་ལིན་བརྩམས་ཆོས་ཕྱོགས་སྒྲིགས་ཅེས་པའི་པོད་ཉེར་བཞིའི་བདག་ཉིད་ཅན་ཞིག་ཀྱང་དཔར་དུ་བཏབ། ཁོང་ནི་སྐད་རིགས་སྣ་ཚོགས་ལ་བྱང་ཆུད་པས་པོད་སྐད་རིགས་མི་འདྲ་བ་པོད་བཅུ་ལྷག་ཙམ་ཡང་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར། མདོར་ན་ཁོང་ནི་འཛམ་གླིང་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་དང་ལོ་ཙྭ་སོགས་བྱས་རྗེས་རྒྱ་ཆེ་ཞིང་ལྷག་པར་དུ་རྒྱའི་མི་རིགས་རིག་གནས་པའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཚབ་མཚོན་མི་སྣ་ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད།

【བརྩམས་ཆོས་ངོ་སྦྲོད།】བརྩམས་ཆོས་འདིའི་མིང་ལ་ཇིས་ཤྲན་ལིན་གྱིས་ཤར་ནུབ་རིག་གནས་གླེང་བའམ་ཤར་ནུབ་རིག་གནས་གླེང་བ་ཟེར་ཞིང་། རྩོམ་པ་བོ་ཁོང་གི་མི་ཚེའི་མཇུག་ཙམ་གྱི་བརྩམས་ཆོས་ཡིན་པ་དང་། ༢༠༡༦ལོར་དངོས་སུ་པར་འགྲེམ་གནང་བ་ཡིན་སྟབས། འདི་ལས་ཁོང་གིས་མི་ཚེ་གང་བོར་རིག་གནས་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་གྲུབ་འབྲས་ཤིག་ཀྱང་མཚོན་ནུས་པར་སྣང་། སྤྱིར་མི་སྣ་ཞིབ་འཇུག་དང་བརྩམས་ཆོས་ཞིབ་འཇུག་གང་ཡིན་ཡང་མི་སྣ་དེའི་བརྩམས་ཆོས་མཐའ་མ་དང་དེ་ལས་ཐོན་པའི་བསམ་བློ་མཐའ་མ་དེ་ཆེས་གལ་ཆེན་བརྩི་དགོས་པའི་བཤད་སྲོལ་ཡོད་པ་བདེན་རྐྱང་ལྟར་འདི་ཡང་ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་བརྩམས་ཆོས་དང་། ཁོང་དང་ཁོང་གི་བསམ་བློ་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་མཁན་ཞིག་ཡིན་ཕྱིན་མ་བཀླག་ཐབས་མེད་ཀྱི་དཔེ་དེབ་ཅིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད།

བརྩམས་ཆོས་འདི་ནི་དཔེ་མཛོད་རིག་པས་གཏན་ཁེལ་ལྟར་ན^[1]་དཔེ་དེབ་ལ་མི་ཆོས་རིག་གནས་དང་རང་བྱུང་རིག་གནས་ཏེ་རིགས་གཉིས་སུ་དབྱེ་བ་ལས་དཔེ་དེབ་འདི་ནི་རིགས་དང་བོར་གཏོགས་པ་དང་། དེ་ལ་ཆོས་ལུགས་དང་མཚན་ཉིད་རིག་པ་རྩོམ་རིག་དང་ལོ་རྒྱུས་རིག་པ་སོགས་ཉེར་དྲུག་ཏུ་དབྱེ་ཞིང་དཔེ་དེབ་འདི་ནི་ལོ་རྒྱུས་རིག་པའི་ཁོངས་སུ་འདུས། དེ་ལས་ཤེས་རིག་ལོ་རྒྱུས་སུ་^[2]གཏོགས་པ་མ་ཟད་འབོལ་རྩོམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཀྱང་ཆ་ཚང་བར་ཡོད། དེ་བས་སྤྱིའི་ཚན་པ་གཉིས་ལས་གྲུབ་ཅིང་མགོ་བརྗོད་དང་མཇུག་གཏམ་བརྩིས་ན་དཀར་ཆག་ཉེར་གསུམ་དུ་བཀར་ཡོད།

བརྗོད་བྱའི་ཁྱད་ཆོས་ནི་རིག་གནས་དང་ཤེས་ཡོན་ཞེས་པའི་མིང་ཚིག་ནས་འཕྲོས་ཏེ་རྒྱ་ནག་གི（天人合一）་མི་དང་རང་བྱུང་ཁམས་མཐུན་འགྲིག་བྱེད་པ་ཞེས་པའི་རིག་གཞུང་ལྟ་བ་སྲོག་ཤིང་དུ་བཟུང་སྟེ་རྒྱ་ནག་རིག་གནས་ཀྱི་སྙིང་སྟོབས་དང་དེའི་གནས་བབ་གསལ་བོར་བརྗོད་ཡོད་པ་དང་། མ་ཟད་ནུབ་ཕྱོགས་པས་དབྱེ་འབྱེད་རིག་པ་གཙོ་བོར་བཟུང་བ་དང་ཤར་ཕྱོགས་པས་བསྡུས་བརྗོད་རིག་པ་གཙོ་བོར་བཟུང་ཡོད་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་མ་ལག་མི་གཅིག་པའི་ལྟ་ཚུལ་བཏོན་ཡོད། དེ་ནས་རིམ་གྱིས་རྒྱུད་སྤྲོད་རིག་པ་དང་ཚུར་ལེན་རིག་པ་སོགས་རིག་གནས་སྤེལ་ཐབས་ཀྱིས་མ་འོངས་པའི་འཛམ་གླིང་ཤར་གཙོ་ནུབ་རྒྱན་གྱི་རིག་གནས་ཀྱིས་སྐྱོང་དགོས་པའི་ལྟ་ཚུལ་གསར་པ་ཞིག་ཀྱང་བསྟན་ཡོད། དེ་ལས་ཚུར་བསྡུས་ཏེ་བརྗོད་ན་ཁོང་གི་དཔེ་དེབ་འདིའི་བརྗོད་སྙིང་ནི་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་རྩ་གཅིག་པའི་རིག་གནས་ལས་ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་ཀྱི་འོད་སྟོང་འཕྲོ་མགོ་ཚུགས་པའི་ལྟ་ཚུལ་གསར་བ་དང་རེ་འདུན་གསར་བ་དེ་རེད།

དཔེ་དེབ་འདི་ནི་ཏྲི་ཅང་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས་དཔར་གཞི་དང་བོ་བསྒྲིགས་ཏེ་མཚོ་བྱང་ཕང་རེ་པར་སྐྲུན་ཁང་ནས་དཔར་བ་དང་། ༢༠༡༦ལོའི་ཟླ་བ་དང་པོར་ཐེངས་དང་བོ་དཔར་ཞིང་ཟླ་བ་བཅུ་གཅིག་པར་ཐེངས་གཉིས་པ་དང་གསུམ་པ་པར་སྐྲུན་བྱས། མ་ཟད་དཔེ་དེབ་འདི་ནི་རྩོམ་པ་བོ་ཁོང་གིས་དངོས་སུ་གདམས་སྟེ་པར་སྐྲུན་བྱས་པའི་བརྩམས་ཆོས་གཅིག་པུར་དུ་བགྲང་།  དེ་མཚུངས་སུ་ཀྲུང་གོ་རྒྱ་སྤྱིའི་དཔེ་དེབ་ལས་CIpརྟགས་ཅན་གྱི་༢༠༡༥ལོའི་ཨང་རྟགས་༢༧༤༨༣༨པ་ཡིན། ཡང་ན་རྒྱ་སྤྱིའི་དཔེ་རྟགས་་ISBNརྟགས་ཅན་གྱི་དཔེ་དེབ་ཨང་༩༧༨ ༧ ༢༡༣ ༠༦༩༦༧ ༣ པ་ཡང་ཡིན། ཡིག་གྲངས་འབུམ་བཅུ་བཞི་ལྷག་ཡོད། བར་བཅུག་ཤོག་གྲངས་གཉིས། དཔེ་དེབ་འདི་ཚད་མཐོ་རིམ་པ་རང་བཞིན་གྱིས་དཔར་ཡོད།

གླེང་གཞི།

སྤྱིར་འཛམ་གླིང་ལ་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱིམ་ར་ཆེན་མོ་ལྔར་བཤད་ལ། སྒོས་སུ་རྒྱའི་ཉེ་རབས་ཀྱི་མཁས་པ་ཆེན་མོ་ཇི་ཤྲན་ལིན་ཁོང་གིས་དཔེ་དེབ་འདིར་ཁྱིམ་ར་ཆེན་མོ་བཞིར་འདུས་པར་གསུངས་པ་དག་ཚུར་བསྡུས་ཏེ་བཤད་ན་ཤར་ནུབ་གཉིས་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་གཉིས་སུ་འདུས་པ་ཡིན། དཔེ་དེབ་འདི་ལས་རིག་གནས་ཞེས་པའི་མིང་ཚིག་ལས་འཕྲོས་ཏེ་ཤར་ནུབ་གཉིས་ཀྱི་འདས་མ་ད་གསུམ་བརྗོད་པ་ལྟར། དཔེ་དེབ་འདིའི་དོན་དག་མདོར་བསྡུས་ཏེ་དཀར་ཆག་གི་སྤྱི་ཁོག་ལ། ༡ འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ཁྲོད་ཀྱི་ཤར་ཕྱོགས་པ།  ༢   འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ཀྱི་འདབ་གཤོག་གཉིས། ༣ རིག་གནས་ཀྱི་མེ་ལོང་ལས་འཛམ་གླིང་ཆུང་དུ་ཕྱིན་པ། ཞེས་ཚན་པ་ཆེན་མོ་གསུམ་དུ་བགོས་ཏེ་ཁོ་བོས་དཔེ་དེབ་ཀློག་སྐལ་ཐོབ་པའི་དུས་དང་བསྟུན་ནས་དཔེ་དེབ་རང་གི་སྲོག་ཤིང་གི་བརྗོད་བྱ་གཙོ་བོར་བཟུང་སྟེ། གཞན་རང་གི་མྱོང་བ་དང་འབྲེལ་ཡོད་རྒྱུ་ཆ་རྣམས་ཟུང་འབྲེལ་ལམ་གཤིབ་བསྡུར་བྱས་ཏེ་མྱོང་དཔྱད་རགས་ཙམ་བྱ་རྒྱུ་ཡིན།

དཔྱད་བྱ་དངོས།

༡ འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ཁྲོད་ཀྱི་ཤར་ཕྱོགས་པ།

གོང་དུ་གླེང་གཞི་ལས་དཀར་ཆག་གསུམ་དུ་བགོས་པ་ལྟར་དང་བོ་འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ཁྲོད་ཀྱི་ཤར་ཕྱོགས་པ་བཤད་པ་ནི། སྤྱིར་ཤར་ཕྱོགས་ཞེས་པའི་མིང་ཚིག་འདི་ནི་“^[3]ཐོག་མར་ས་ཁམས་ཚན་རིག་ལས་གཏན་འབེབ་གནང་། ས་ཁམས་ཚན་རིག་མཁས་ཅན་དག་གིས་གཞུང་ཐིག་ནུབ་མ་༢༠དང་གཞུང་ཐིག་ཤར་མ་༡༢༠ཡི་སྒོར་ཐིག་ལ་བརྟེན་ནས་ས་གཞི་རིལ་མོ་ཤར་ནུབ་ཕྱེད་སྒོར་གཉིས་སུ་འབྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་།” དེ་ལ་གཙོ་བོར་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱིམ་རའི་ཆ་ནས་འབྱེད་པ་དང་ས་ཁྱོན་གྱི་ཐད་ནས་འབྱེད་པ་གཉིས་འདུག^[4] དེ་ལས་འདིར་གཙོ་བོར་རིག་གནས་ཀྱི་ཆ་ནས་འབྱེད་དགོས། དེ་བས་དཔེར་ན་ས་ཚིགས་ཀྱི་ཆ་ནས་ཤར་ཕྱོགས་སུ་གཏོགས་ཤིང་རིག་གནས་ཀྱི་ཆ་ནས་ནུབ་ཕྱོགས་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་བརྩི་བ་མཇར་པན་དང་ཨ་མེ་རི་ཁ་བཅས་འགའ་རེར་ཡོད་པར་མཐོང་།

ཡིན་ན་ཡང་སྐུ་ཞབས་ཇི་ཤྲན་ལིན་ལགས་ཀྱིས་མཇར་པན་ནི་ཤར་ཕྱོགས་པའི་ཁོངས་སུ་བཅུག་འདུག དེ་ནི་གཙོ་བོ་རྒྱ་ནག་གི་དཔྱིད་སྟོན་དུས་རབས་ཡར་མར་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་གཞི་བཅས་ནས་གསུངས་པར་སྣང་། དེ་ལས་སྐབས་འདིར་ཕྱི་མ་གཞིར་བྱས་ཏེ་བཤད་རྒྱུར་ཟད་དོ། ། དེ་མཚུངས་སུ་རིག་གནས་ཆ་ནས་ཀྱང་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ཀྱང་ཧ་ཅང་ཆེ་ཞིང་དེ་དང་འགྲོགས་ཏེ་ཆབ་སྲིད་དང་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ཀྱང་ཧ་ཅང་ཆེན་པོར་གྱུར་ཡོད། འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ཀྱི་ཡོང་ཁུངས་ཆེན་མོ་བཞིའམ་ལྔ་^[5]ལས་གསུམ་དང་བཞི་ནི་ཤར་ཕྱོགས་པའི་ཁོངས་སུ་འདུས་ཤིང་། འཛམ་གླིང་བཙན་རྒྱལ་ཆེན་མོ་ལས་སོག་པོ་^[6]བཙན་རྒྱལ་ཆེན་མོ་དང་དབྱི་རག^[7]་བཙན་རྒྱལ་ཆེན་མོ་བཅས་ཀྱང་ཤར་ཕྱོགས་པའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས། དེ་ནི་ཉེ་རབས་དུས་རབས་ལས་རིག་གནས་འཕེལ་བར་དཔལ་འབྱོར་གྱི་སྣེ་མོ་ཟུག་དགོས་པ་དང་འདྲ་བར་སྔོན་ཆད་རིག་གནས་དང་ཆོས་ལུགས་གང་ཡིན་ཡང་དེ་དར་ཁྱབ་ཏུ་འགྲོ་བར་ཆབ་སྲིད་འཕེལ་དགོས་པ་དང་། སྒོས་སུ་ཤར་ཕྱོགས་སུ་སོག་པོ་སོགས་བཙན་རྒྱལ་དག་གིས་ས་ཁོངས་དང་མི་འབོར་སོགས་མང་དུ་དབང་ལ་བཅུག་སྟེ་རིག་གནས་སྤེལ་འཐབ་བྱས་པ་དང་།  ཨ་མེ་རི་ཁའི་ཤར་ཕྱོགས་རིག་པའི་སྲོལ་གཏོད་པ་ཆེན་པོ་སྐུ་ཞབས་སྲ་ཡཱས་ཏི་ལགས་ཀྱིས་{རིག་གནས་དང་བཙན་རྒྱལ་རིང་ལུགས་^[8]}ཞེས་པ་ལས་“རིག་གནས་མང་པོ་འཛམ་གླིང་དུ་ཁྱབ་པར་བཙན་རྒྱལ་རིང་ལུགས་པའི་མི་སེར་སྤེལ་འཐབ་ལ་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཞིག་འདུག་”ཅེས་གསུངས་པ་ཇི་བཞིན་འཛམ་གླིང་གི་ཕྱོགས་བཞི་མཚམས་བརྒྱད་བཅས་ཁྱད་མེད་པར་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འབྲེལ་ལམ་བཞག་སྟེ་རིག་གནས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཡང་ངེས་ཅན་ཞིག་བཟོས་ཡོད་པས། ཤར་ཕྱོགས་པའི་ཁྲོད་དུ་འཛམ་གླིང་གཉིས་པ་^[9]ཞེས་འབོད་ཆོག་པའི་གནས་འགའ་རེར་ཡོད་པ་རེད། ལྷག་པར་ཁོང་གིས་ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་ཀྱི་དཀྱིལ་སྙིང་ནི་（天人合一）མི་དང་རང་བྱུང་ཁམས་མཐུན་འགྲིག་བྱ་རྒྱུ་དེ་ཡིན་པ་དང་། རིག་གནས་ལྟ་ཚུལ་དེ་ནི་རྒྱ་ནག་ནས་འཇར་པན་བྱང་ཁོ་རེ་ཡ་དང་ལྷོ་ཁོ་རེ་ཡ་འབར་མ་སོགས་སུ་རིམ་གྱིས་མཆེད་དེ་ཁྱབ། རྒྱ་གར་ནས་ཨོ་རྒྱན་གླིང་ལྷོ་ཨ་མེ་རི་ཁ་སང་གྷ་པོ་བྷང་གྷ་གླིང་སོགས་སུ་དར་ཁྱབ་ཏུ་ཕྱིན། རིག་གནས་འདིའི་རྩ་བ་གསུམ་ནི་རྒྱ་ནག་དང་མཇར་པན་རྒྱ་གར་གསུམ་པོ་ཡིན་པར་གསུངས།

དགོངས་པ་འདིར་བལྟས་ན་ཁོང་གིས་རྒྱ་ནག་རིག་གནས་ཁྲོད་ཀྱི་（春秋时代^[10]）དཔྱིད་སྟོན་དུས་སྐབས་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་དམིགས་བསལ་གོ་གནས་དང་དགེ་མཚན་ཞིག་ཡོད་པར་བཞེད་ཀྱི་འདུག རིག་གནས་འདི་ནི་རྒྱ་ནག་ཙམ་མ་ཡིན་པར་རྒྱ་གར་དང་མཇར་པན་གཙོ་བོར་བྱས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་སྲོག་ཤིང་ཡིན་པར་བཞེད། ངས་དཔེ་ཀློག་ཁྲོད་ནས་རྙེད་པ་ལྟར་ན་འདི་ནི་ཤར་ཕྱོགས་ཙམ་མ་ཡིན་པར་ནུབ་ཕྱོགས་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་མགོ་ཁུངས་ལྟ་བའང་རེད། ཚབ་མཚོན་མི་སྣ་འགའ་བགྲང་ན་སུ་ཁོ་ར་ཐེ་དང་ཧོ་ལ་ཁི་ལིས་པ་མིང་ཉིས་དྷི་^[11]སོགས་མང་དུ་བགྲང་རིགས་སོ། ། དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་ཀྲུང་གོ་མེས་རྒྱལ་དུས་རབས་ཏེ་རིག་གནས་གསར་པའི་དུས་རབས་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་ཁོང་གིས་དེ་ཙམ་དོ་སྣང་བྱས་མེད་པ་ལྟ་བུར་སྣང་། དེ་ནི་ཁོང་གི་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་སྟངས་དང་སྤྱི་ཚོགས་རྒྱབ་ལྗོངས་ལ་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ལོས་ཡོད་དེ་ཡོད་ངེས། མ་གཞི་ནས་བརྗོད་ན་དཔྱིད་སྟོན་དུས་རབས་ཡར་མར་གྱི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀུན་པོའི་རིག་གནས་དེ་ཚད་ཐིག་ཅིག་གི་སྟེང་དུ་བཤད་ཆོག་པར་འདོད་དེ། སྐུ་ཞབས་ཇིས་ཤྲཱན་ལིན་གྱིས་གསུངས་པའི་（天人合一）མི་དང་རང་བྱུང་མཐུན་འགྲིག་བྱེད་པ་ཞེས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་རི་མོ་གཅིག་གི་ནང་འདུས། དུས་དེ་ནི་རྒྱ་ནག་ལ་^[12]ཏོ་ལུགས་དང་^[13]རཱོ་ལུགས་དར་ཞིང་རྒྱ་གར་དུ་ནང་བསྟན་དང་བྲམ་ཟེའི་རིག་གནས་དར། ནུབ་ཀྱི་གྷི་རིག་^[14]ལ་སོགས་པར་རང་བྱུང་མཚན་ཉིད་རིག་པ་དང་མི་གཙོ་མཚན་ཉིད་རིག་པ་ཡཱ་ཐེ་ཆོས་ལུགས་མགོ་བཟུང་བ་བཅས་རིག་གནས་མང་བོའི་སྣེ་མོ་འདུས་པའི་དུས་ཚོད་ལ་ཁེལ་འདུག་པས། དེ་དག་གི་བསམ་བློའི་སྲོག་རྩ་མི་དང་རང་བྱུང་མཐུན་འགྲིག་བྱེད་པ་ཞེས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་ལྟ་བའི་ནང་འདུས་ཡོད་པ་ཁོ་བོས་ཐག་ཆོད་པོས་བརྗོད་ཆོག དེས་ན་འདི་ལྟར་བལྟས་འོང་ན་ཤར་ཕྱོགས་པའི་རིག་གནས་ཀྱིས་འཛམ་བུ་གླིང་དུ་ཤུགས་རྐྱེན་བཟོས་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་པ་དང་། དེ་དག་རེ་རེ་བཞིན་འདིར་དྲངས་བར་གཅིག་ནས་དགོས་པ་ཆུང་བ་དང་གཉིས་ནས་ཚིག་ཚོགས་སུ་འགྱུར་བར་དོགས་པས་མ་དྲངས། མོས་པ་ཅན་རྣམས་ཀྱིས་དཔེ་དེབ་གཞན་ནས་ཤེས་པར་བྱ་ཆོག་པར་ཞུ།

དེས་ན་འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ཁྲོད་ནས་ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་ཀྱི་བྱེ་བྲག་ཏུ་རྒྱ་ནག་གི་དཔྱིད་སྟོན་དུས་རབས་དང་^[15]རྒྱ་གར་གྱི་ནཱ་ལེནྡྲའི་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་དུས་རབས་ཀྱི་རིག་གནས་གཉིས་ནི་ཤར་ཕྱོགས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱིམ་ར་དང་མ་ལག་ཆེན་མོ་གཉིས་ཡིན་པ་དང་། ཆེས་ཁྱབ་རྒྱ་ཆེ་བའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ཆེན་མོ་གཉིས་ཀྱང་ཡིན། དེ་བས་ང་ཚོས་རྒྱ་ནག་དང་རྒྱ་གར་གྱི་ས་ཁྱོན་གཞི་ལ་བཅོལ་ཏེ་རིག་གནས་དར་ཚད་ཅུང་བཤད་པ་ལ། ཐོག་མར་“^[16]གནའ་བོ་རྒྱ་གར་ལ་ཆུ་བོ་ཆེན་མོ་གངྒཱའི་ལུང་བ་དང་ཧིན་དྷི་ཀུ་ཤུ་རི་བོའི་རི་རྒྱུད་ཀྱི་ལུང་བ་རི་བོ་འབིགས་བྱེད་ཀྱི་ལུང་ལག་ཆེན་མོ་སྟེ་གསུམ་དུ་ཡོད་པ་དང་། དེ་གསུམ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་རིག་གནས་ཕར་སྐྱེལ་དང་ཚུར་ལེན་གྱི་སྒོ་མོ་ཆེན་མོར་སྨྲས་ན་ཅིའི་མི་ཆོག མ་ཟད་ཡུལ་གྱི་ཆ་ནས་ཉན་ཐོས་སྡེ་བ་བཅོ་བརྒྱད་དང་གྲོང་ཁྱེར་ཆེན་མོ་དྲུག་བཅས་ཡོད། ^[17]མི་རིགས་ཀྱང་བརྒྱ་ཡར་ལྷག་ཏུ་བརྒལ་ཞིང་མི་འབོར་དུང་ཕྱུར་བཅུ་གསུམ་ཙམ་རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་གཅིག་པུའི་མངའ་ཁོངས་སུ་ཡོད། རྒྱ་གར་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་རྒྱ་གར།  པཱཀིསྟཱན།  བྷང་ག་ལ། བལ་པོ།  ཨཕགནིསྟཱན།” བཅས་གཙོ་བོར་རྒྱལ་ཁབ་བཞི་ཙམ་ཡོད། དེ་མཚུངས་སུ་འབར་མ་དང་། སིངྒ་ལ། དེ་གན། དྲི་ཟའི་ཡུལ་སོགས་ཡོད་ལ། མ་ཟད་དེང་སང་”སྟོན་པའི་གསུང་རབ་དག་ཡོངས་སུ་འདུས་པའི་རྒྱལ་བའི་བཀའ་འགྱུར་རིན་པ་ཆེ་ཡང་ཊ་ཊི་ཏིའི་ཡི་གེ་དང་ལེགས་སྦྱར་བོད་ཡིག་རྒྱ་ཡིག་སོག་ཡིག་རྨ་ཡིག་ཐེ་ལན་ཌྲའི་ཡི་གེ་དང་མཇར་པན་ཡི་གེ་སོགས་སུ་རྒྱ་ཆེར་དར་ཡོད།^[18]

”དེ་བས་དེང་སང་བྲམ་ཟེ་རིག་གནས་ཞེས་པ་དང་རྒྱ་གར་རིག་གནས་ཞེས་མིང་དུ་གྲགས་པར་གྱུར་ཅིང་། འདིའི་རྩ་བ་དང་མགོ་ཁུངས་ཨཱརྱ^[19]་མི་རིགས་ལ་ཐུག་ཡོད་པ་དང་། མི་རིགས་འདི་ནི་རྒྱ་གར་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱས་པའི་མི་རིགས་གཉིས་པ་ཡིན། རྒྱ་གར་གྱི་གཉུག་མའི་རིག་གནས་དང་མི་རིགས་བཅས་^[20]ཀྱི་དབང་དང་རླུང་རྟ་ཉམས་རྨས་སུ་གྱུར་ཏེ་མི་རིགས་གཞན་གྱི་དབང་དུ་ཤོར་མགོ་ནི་ཊ་མི་ཊའི་མི་རིགས་^[21]བཙན་འཛུལ་བྱེད་པ་ནས་འགོ་བརྩམས་ཤིང་། དེ་ལས་ཤུགས་ཆེས་ཆེ་བ་ནི་ཨཱརྱ་མི་རིགས་རེད། བྲམ་ཟེའི་རིག་གནས་ཀྱང་མི་རིགས་འདིས་^[22]གསར་གཏོད་གནང་སྟེ་མི་རིགས་ལ་གྲལ་རིམ་གྱིས་རྒྱ་རིགས་རྗེ་རིགས་དམངས་རིགས་བྲམ་ཟེའི་རིགས་བཅས་མི་རིགས་བཞིར་དབྱེ་བའི་ལུགས་སྲོལ་བྱུང་། མ་ཟད་དེ་ལས་གྲལ་རིམ་བཞི་ལས་དང་བོ་གསུམ་ནི་ཨཱརྱ་མི་རིགས་ཀྱི་རྒྱུད་ཡིན་པ་དང་། དམངས་རིགས་ཞེས་པའི་ནང་དུ་མི་རིགས་འགའ་བརྩིས་ཏེ་དེའི་ཁོངས་སུ་མ་ཚུད་པའི་མི་རིགས་རྣམས་ནི་མི་གྲལ་ནས་ཕུད་དེ་དུད་འགྲོའི་གྲལ་དུ་གཡུགས་ཡོད། དེ་ནི་བྲམ་ཟེའི་རིག་གནས་ཀྱི་གྲལ་རིམ་བཀར་སྟངས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། དེ་ལས་བྲམ་ཟེའི་རིགས་ནི་ལྷ་དབང་ཕྱུག་གི་སྐེ་མཚམས་ལས་སྐྱེས་པ་དང་རྒྱལ་རིགས་དཔུང་པ་ལས་སྐྱེས་པ་རྗེ་རིགས་སྐེད་པ་ལས་སྐྱེས་པ་དམངས་རིགས་རྐང་པ་ལས་སྐྱེས་པར་བཤད། དེ་ལས་རྡོ་བའི་རིགས་ནི་མི་གྲལ་ནས་ཕུད་པ་རེད་ཅེས་བཤད་མཁན་དང་ཕུད་མེད་ཟེར་མཁན་གྱི་བཞེད་ལུགས་གཉིས་ཡོད་པ་རེད་འདུག

མདོར་ན་རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁྱོན་དང་རྒྱ་གར་རིག་གནས་ཀྱི་ས་ཁྱོན་གཉིས་ཡོད་པར་སྣང་ལ། དེ་ལས་རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁྱོན་ལ་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་ཁྲི་ཉིས་བརྒྱ་དང་གོ་བརྒྱད་དུ་བཤད། ཡིན་ན་ཡང་རིགས༡་གནས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ཀྱི་ས་ཁྱོན་དང་མི་རིགས་བརྩིས་ན་དེ་ལས་ལྡབ་འགྱུར་དུ་གྱུར་ཡོད། གཞན་ཡང་“^[23]མང་བོས་བཀུར་བ་ནས་སྲས་སྒྲ་གཅན་འཛིན་ཡན་ཆོད་དུ། མི་རབས་འབུམ་ཕྲག་བཅུ་གཉིས། ཁྲི་ཕྲག་ལྔ། བརྒྱ་ཕྲག་གཉིས། དགུ་བཅུ་རྩ་བཞི་སངས་རྒྱས་གོ་ལྔ་བྱུང་སྟེ་ཚེ་ལོ་དཔག་ཏུ་མེད་པ་ནས། ལོ་བརྒྱ་ལོན་ཞིང་ལོ་རེ་རེ་བྲི་བས། ཚེ་ལོ་བརྒྱད་པ་ཡན་ཆད་འདས་སོ། །”ཞེས་པ་ལྟར་རྒྱ་གར་ལ་མི་རབས་དང་དུས་རབས་ཡུན་རིང་བའི་ལོ་རྒྱུས་གྱ་ནོམ་པ་ཡོད་ལ། འདི་ནི་ཚེ་ལོ་བརྒྱད་པའི་ཡན་ཆོད་ཀྱི་མི་རབས་དང་རིག་གནས་གནས་སྟངས་ཡིན། དེ་ལས་རྒྱ་གར་རིག་གནས་དེ་ལྟར་ཁྱབ་རྒྱ་ཆེན་པོར་གཏོང་མཁན་ནི་གཙོ་བོར་བྲམ་ཟེའི་མི་རིགས་དང་རྒྱ་རིགས་རྗེ་རིགས་ཏེ་ཨཱརྱ་མི་རིགས་ཡིན་པ་དང་། ཨཱརྱ་མི་རིགས་ནི་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་༡༧༠༠ཡས་མས་རྒྱ་གར་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱས་ཤིང་^[24]། དེ་མཚུངས་’’^[25]ཏ་ཟིག་པ་དང་ཡོ་རོབ་པ་བཅས་ཀྱི་སྤྱི་མེས་’’ཀྱི་མི་རིགས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་སྔོན་ཆད་མི་རིགས་འདིར་རྒྱ་གར་དང་ཡོ་རོབ་པའི་མི་རིགས་（印欧民族^[26]）ཞེས་འབོད་སྲོལ་ཡོད་པ་མ་ཟད་ཨཱརྱ་ཞེས་པ་ནི་འཕགས་པའི་དོན་ལ་དམིགས་ཏེ་མི་རིགས་འདིས་རང་གིས་རང་ལ་བཏགས་པའི་མིང་ཞིག་ཡིན་པར་ཟད། མ་ཟད་འདི་ནི་གཙོ་བོ་བྲམ་ཟེའི་རིག་གནས་ངོས་ནས་ཐོགས་པར་སྨྲས་ན་ཐལ་མི་ཆེ་བའི་སྒྲུབ་བྱེད་གྱ་ནོམ་པ་ཡོད་མོད་འདིར་ཚིག་ཚོགས་སུ་དོགས་ཏེ་མ་དྲངས། མདོར་ན་རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་ལམ་བྲམ་ཟེའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཕ་ས་ལྟ་བུར་གྱུར་པ། འཛམ་གླིང་གཉིས་པ་ཞེས་པའི་མཚན་སྙན་གྱིས་འཛམ་གླིང་དང་ཤར་ཕྱོགས་པའི་དབུ་རྩེར་འཕགས་པའི་རིག་གནས་གྲུབ་ཆ་མདོར་བསྡུས་ཙམ་འདི་ལྟར་ལགས་སོ།།

གཉིས་པ་ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་ཀྱི་ལྟེ་གནས་གཉིས་པ་སྟེ་མ་ཧཱ་ཙི་ཎའི་གྲོང་ངམ་རྒྱ་ནག་སྟེ་ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་ཀྱི་ལྟེ་གནས་གཉིས་པར་གྱུར་པའི་སྣང་བརྙན་གསོན་པོ་ཞིག་གི་ངོས་ནས་ཉུང་ངུ་ཙམ་ངོ་སྤྲོད་བགྱིས་ན།  སྤྱིར་ན་རྒྱ་ནག་ལ་མི་གྲངས་ཀྱི་ཆ་ནས་དུང་བཅུ་གསུམ་ནས་བཅུ་བཞི་བར་ཡོད་པ་དང་། ས་ཆར་བྱ་ཕོའི་དབྱིབས་ཅན་དུ་སྣང་བའི་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་༩༨༩ཙམ་ཡོད་པར་བཤད།  རྒྱ་གར་ལས་ཀྱང་ས་ཁྱོན་ཆེ་ལ་མི་གྲངས་མང་། མ་ཟད་“^[27]ཤར་མན་ཇུས་ཀྱི་ཡུལ་ནས་ནུབ་མཐའ་ཨོ་ཝའི་ཡུལ་དང་། ལྷོ་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་མོ་ནས་བྱང་ཧོར་ཀྱི་ཡུལ་ལ་ཐུག་པ་ཤར་ནུབ་ཏུ་རྒྱ་ནག་རང་གི་ས་ལེ་བར་བདུན་སྟོང་ལྷག་དང་། ལྷོ་བྱང་དུ་ལྔ་སྟོང་ལྷག་ཙམ་པ་ཡོད། ཡུལ་དེ་ལ་དབྱེ་ན་ཞིང་ས་ཆེན་མོ་བཅུ་གསུམ་དང་བཅོ་བརྒྱད་རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་མོ་བཞི་”སོགས་རྒྱ་ཆེ་བར་གསུངས་པ་ཇི་བཞིན་ས་ཁྱོན་དང་ཐོན་ཁུངས་སྔ་ས་ནས་ཧ་ཅང་རྒྱ་ཆེ། མི་རིགས་ཀྱང་གྲངས་ལས་འདས་པ་ཡོད་མོད། ཡིན་ན་ཡང་ཉེ་ལམ་གྲངས་ཚད་ཀྱི་ཆ་ནས་མི་རིགས་ལྔ་དྲུག་ཏུ་བགྲང་བ་རེད། ཡང་ན་དེ་འདྲ་མང་བོར་མེད་པའི་མཚན་ཉིད་ཀྱང་ཡོད་པར་བཤད་མཁན་མང་། མ་ཧཱ་ཙི་ཎའི་གྲོང་ཞེས་པ་ནི་རྒྱ་གར་པས་ཚུར་རྒྱ་ནག་ལ་བཏགས་པའི་མིང་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། “^[28]མ་ཧཱ་ནི་ཆེན་པོ་དང་། ཙི་ན་ཞེས་པ་ཚིན་ཞེས་པའི་རྒྱ་སྐད་ཟུར་ཉམས་པ་སྟེ། རྒྱའི་རྒྱལ་བོ་རྣམས་ཀྱི་ནང་ནས་ཚིན་གྱི་རྒྱལ་སྲིད་ལ་ཤི་ཧུའང་བྱ་བའི་རྒྱལ་བོ་སྟོབས་དང་མངའ་ཐང་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བ་ཞིག་གིས་མཐའ་དབུས་ཀྱི་ཡུལ་གྲུ་མང་བོར་དབང་བསྒྱུར་བར་བརྟེན། མཐའ་མི་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱའི་ཡུལ་གྲུའི་མིང་ལའང་རྒྱལ་སྲིད་ཀྱི་མིང་གིས་སྨོས་ཏེ་ཚིན་གྱི་རྒྱལ་ཁམས་ཞེས་འབོད་”ཀྱི་ཡོད་པ་རེད་འདུག  མིང་འདི་ནི་གཅིག་ནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་བམ་འཐུག་ཅིང་གཉིས་ནས་ཡུལ་མཐར་གནས་པའི་རྒྱལ་ཁབ་དག་གིས་རྒྱ་ནག་ལ་དམིགས་བསལ་དོ་སྣང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པའི་མཚོན་བྱེད་ཅིག་རེད། དེ་ནི་ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་ཀྱི་ལྟེ་བ་ཞིག་ཏུ་སྨྲས་ན་ཐལ་མི་ཆེ་བ་དང་། སྐུ་ཞབས་ཇིས་ཤྲན་ལིན་ཁོང་གིས་ཀྱང་“ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་ཀྱི་གཞི་རྩ་ནི་རྒྱ་ནག་རིག་གནས་ཡིན་’’ཞེས་བཤད་པར་བདེན་ཁ་ཅུང་སྟེར་ཐུབ་པའི་རྒྱུ་མཚན་དུ་འགྲོ།

མ་ཟད་ཉེ་ལམ་ཆིན་ཧྥ་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་དགེ་རྒན་ཞིག་གིས་འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་ལོ་ངོ་ལྔ་སྟོང་གི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་གཞི་རྩ་མ་ཞིག་པར་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ནི་རྒྱ་ནག་ལས་མེད་ཅེས་བཤད་པར་རྒྱུ་མཚན་དང་གནས་ལུགས་མེད་པ་གང་ན་ཡིན། དེ་ལས་སྤྱིར་རྒྱ་ནག་ལ་རིག་གནས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ཧ་ཅང་མང་བོ་ཡོད་མོད། ད་ལས་ཆེས་རླབས་འབྱུངས་ཁུངས་གསུམ་ནི་རྨ་འབྲི་རྫ་གསུམ་ཡིན་དགོས་ལ། ལྷག་པར་དཔྱིད་སྟོན་ཡར་མར་གྱི་རིག་གནས་དག་ཤིན་ཏུ་ཆུ་བོ་ཆེན་པོ་འདི་གསུམ་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད། སྐབས་འདིར་རླབས་ཆེ་བའི་རྒྱ་ནག་རིག་གནས་ཞེས་པ་ནི་དཔྱིད་སྟོན་དུས་རབས་ཡར་མར་གྱི་རིག་གནས་ལ་གོ་དགོས་པ་ལས་དམངས་གཙོ་བཅོས་བསྒྱུར་དང་གསར་བརྗེ་ཆེན་མོ་ན་གཞོན་སྙིང་སྟོབས་གཡས་གཡོན་གྱི་རིག་གནས་ལ་གོ་བ་འཁྲུལ་མི་རུང་། མ་ཟད་རྒྱ་ནག་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རིག་གནས་ཤིག་ངོས་བཟུང་ན་ཡང་དུས་སྐབས་དེའི་རིག་གནས་ལ་ངོས་བཟུང་དགོས་པ་ལས་མ་འདས་ཤིང་། དེང་རབས་རིག་གནས་འདི་དག་ནི་ནུབ་ཕྱོགས་པའི་མཚན་རིག་རིག་པའི་ཁྱབ་ཁོངས་ཕྱི་རོལ་དུ་གྱུར་དཀའ་བར་ཟད། དེ་མཚུངས་སྐུ་ཞབས་ཇིས་ཤྲན་ལིན་གྱིས་ཀྱང་དུས་རབས་ཉེར་གཉིས་པར་ཤར་གཙོ་ནུབ་རྒྱན་དང་དགོངས་དོན་འདི་ལས་ལེན་དགོས་པ་དང་།  ཤར་ནུབ་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཡང་འདིའི་ངོས་ནས་ཕྱེས་ཡོད་པས་འཁྲུལ་བ་མེད་དོ། ། དེས་ན་རྒྱ་ནག་རིག་གནས་ཀྱི་ཡང་རྩེར་བསྙེགས་པ་ནི་གང་ཡིན་ཞེ་ན། དེ་ནི“་གནས་ལུགས་ཀྱི་དོན་གསལ་བར་བྱེད་པའི་ལུགས་སྲོལ་ཆེན་མོ་གསུམ་སྟེ། ^[29]ཤེའུ།  དོའུ། ཇིང་རྣམས་སོ།།  དེ་ལས་དང་བོ་སྐར་མ་ལྟ་བུ་དང་། གཉིས་པ་ནི་ཟླ་བ་ལྟ་བུ་དང་། གསུམ་པ་ནི་ཉི་མ་ལྟ་བུ’’་སྟེ་ལུགས་སྲོལ་གྲགས་ཅན་གསུམ་བྱུང་། ད་རུང་དེར་མ་འདུས་པའི་གྲུབ་མཐའ་ཡང་མཐའ་ཡས་ཤིང་། འདི་ནི་གཙོ་ཆེ་བའི་དབང་དུ་བཏང་སྟེ་བསྟན་བཅོས་ཁག་ལས་གསལ་ལོ། །

མདོར་བསྡུས་ཏེ་ཤར་ཕྱོགས་ཞེས་པའི་མིང་ཚིག་ཚུལ་དུ་བཀྲལ་ན་རིག་གནས་དང་བསམ་བློའི་ཡང་སྙིང་ནི་རྒྱ་ནག་གི་དཔྱིད་སྟོན་དུས་སྐབས་ཀྱི་རིག་གནས་དཀྱིལ་སྙིང་བྱས་ཏེ་བཤད་དགོས་པར་སྐུ་ཞབས་ཇིས་ཤྲན་ལིས་ཀྱི་གསུངས་ལྟར་བདེན་ཏེ། དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པར་དབྱིན་ཇི་བཟོ་ལས་གསར་བརྗེ་བྱས་པ་ནས་འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ཀྱི་ཁ་དབུགས་ཡོངས་སུ་སྟོང་འགྱུར་བྱས་ཏེ་ཤར་ཕྱོགས་པའི་རིག་གནས་མི་དང་རང་བྱུང་ཁམས་མཐུན་འགྲིག་བྱེད་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་བསམ་བློ་རྫས་དུག་བཞིན་རིང་དུ་ཡལ་བར་གྱུར་ཞིང་། མ་ཟད་ནུབ་ཕྱོགས་མཚན་རིག་གིས་རིག་གནས་སྤྱི་ལ་བཙན་འཛུལ་ཤུགས་ཆེན་པོར་བྱས་ཏེ་བསམ་བློའི་རིག་གནས་དང་ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་རྩ་བ་མེ་རྗེས་སུ་ཐལ་བ་མེད་པ་ལྟར་དྲོད་མེད་པར་བསྐྱལ། འོད་སྟོང་འཕྲོ་བའི་ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་དཔེ་དེབ་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་བཞག་པའི་དཔྱད་གཞི་ཙམ་ལས་ལག་ལེན་གྱི་མཁོ་དགོས་དང་འཚོ་བ་དང་ཐད་ཀར་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་མ་ལག་གི་རིན་མེད་པར་གྱུར།  དེ་མཚུངས་དམག་འཁྲུག་སྦྱོར་བ་དྲག་རླུང་བཞིན་ཆེས་ཆེར་ལྡང་སྟེ་མིའི་རིགས་ལ་ཉིན་མཚན་མེད་པར་བློ་བདེ་བག་ཕེབས་ཀྱི་འཚོ་བའི་རྩ་བ་གཏིང་ནས་མེད་པར་བཏང་བ་རེད། དེ་ནི་སྐུ་ཞབས་ཇིས་ཤྲན་ལིས་ལགས་ནུབ་ལུགས་རིག་གནས་ཀྱི་ཁ་གཏད་དུ་ལངས་ནས་མ་འོངས་པར་ཤར་གཙོ་ནུབ་རྒྱན་གྱིས་འཛམ་གླིང་ལ་འོད་སྣང་བསྐྲུན་དགོས་གསུངས་པའི་དགོངས་དོན་དང་། དེང་སྐབས་ཁོར་ཡུག་སྲུང་སྐྱོབ་དང་ཀུན་སྤྱོད་སློབ་གསོ་མེ་རྫས་སྔོན་འགོག་ཐོབ་ཐང་འདྲ་མཉམ་སོགས་གླེང་འགོ་ཚུགས་ཤིང་། འཛམ་གླིང་སྤྱི་ཡོངས་ནས་བསམ་བློའི་རིག་གནས་ལ་དོ་སྣང་བླ་ན་མེད་པ་བྱེད་པའི་རྟོག་པ་སད་པ་འདི་ནི་སྐུ་ཞབས་ཁོང་གིས་གསུངས་པའི་དུས་ཉེར་གཅིག་པ་ནི་ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་ཀྱི་དུས་རབས་ཡིན་ངེས་ཞེས་པའི་དགོངས་དོན་དང་གཏན་ནས་འབྲལ་དུ་མེད། དུས་རབས་འདི་ནི་ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་དར་བའི་དུས་རབས་ཤིག་ཡིན་པ་མ་ཟད་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་བསམ་བློའི་རིག་གནས་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་བསྟན་པ་དར་བའི་དུས་རབས་ཤིག་ཀྱང་ཡིན་པར་སྣང་། དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་སྐུ་ཞབས་ཁོང་གིས་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་དར་བའི་མཚན་ཉིད་རིག་པར་སྐྱོན་བརྗོད་བྱེད་པ་དང་རང་ཉིད་ལྟེ་བ་སྨྲ་བའི་སྐྱོན་དུ་འགྱུར་བའི་སྐྱོན་རྩ་ནས་མེད་ལ། ལྷག་པར་ཁོང་གིས་གསུངས་རྩོམ་འདིར་རང་ཉིད་ལྟེ་བ་སྨྲ་བའི་མཇར་མན་^[30]མི་རིགས་ལ་ཧ་ཅང་ཤུགས་ཆེ་བའི་ཟུར་ཟ་དང་སྐྱོན་གནང་ཡོད་པ་འདིས་ཀྱང་ཁོང་ནི་དེ་དག་ལས་རིང་དུ་བརྒལ་ཡོད་པ་སྨོས་མ་དགོས་པ་ཞིག་རེད།  ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་སྤྱི་ཁོག་ཙམ་དང་གཙོ་བོ་སྐུ་ཞབས་ཁོང་གི་དགོངས་པ་ལས་མ་ཡལ་བར་བགྲོལ་ན་དེ་ལྟར་ལགས་སོ། །

༢    འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ཀྱི་འདབ་གཤོག་གཉིས།

སྤྱིར་ན་འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ལ་ཁྱིམ་ར་ཆེན་མོ་བཞི་དང་ལྔ་རུ་བཤད་ལ། དེ་དག་ཚུར་བསྡུས་ན་ཤར་ཕྱོགས་དང་ནུབ་ཕྱོགས་གཉིས་སུ་འདུས་པ་དང་། དེ་མཚུངས་ཤར་ཕྱོགས་དང་ནུབ་ཕྱོགས་ཞེས་པ་གཙོ་བོར་རིག་གནས་ཀྱི་ངོས་ནས་དབྱེ་བ་འབྱེད་ཅེས་གོང་དུ་བརྗོད་ཟིན། དེ་ལས་ལ་ཏིང་རིག་གནས་སམ་གྷི་རིག་རིག་གནས་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱིམ་རའི་བུ་ཕྲུག་ཏུ་གྱུར་པའི་རྒྱལ་ཁབ་དག་ནི་སྐབས་འདིར་ནུབ་ཕྱོགས་རྒྱལ་ཁབ་ཅེས་བརྗོད་ཆོག་པ་དང་། རྒྱ་གར་དང་རྒྱ་ནག་རིག་གནས་དང་ཡེ་སྲི་ལན་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱིམ་རའི་བུ་ཕྲུག་གྱུར་པའི་རྒྱལ་ཁབ་དག་ནི་ཤར་ཕྱོགས་རྒྱལ་ཁབ་ཅེས་འབྱེད་པ་ཡིན། ཡང་ན་སྲིད་དབང་སྒེར་གཅོད་ལམ་ལུགས་དང་སྤྱི་ཚོགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་རིག་གནས་དང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་རྩ་བ་བཟུང་མཁན་ཞིག་ཡིན་ཕྱིན་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་དང་། མང་གཙོ་རིག་གནས་སམ་ཡོངས་ཁྱབ་རིག་གནས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་རྩ་བ་བཟུང་ནས་གྲུབ་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ལ་ནུབ་ལུགས་རྒྱལ་ཁབ་ཟེར།

ཡིན་ཡང་འདིར་དེ་དག་ལས་འདས་ཏེ་གཙོ་བོ་དཔྱིད་སྟོན་དུས་རབས་ཡར་མར་གྱི་འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ཀྱི་གནས་བབ་ལ་གཞི་བྱས་ཏེ་འབྱེད་དགོས་པ་སྐུ་ཞབས་ཇི་ཤྲན་ལིན་གྱིས་དགོངས་པ་དང་། ཐུན་མིན་ཤར་ནུབ་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱད་པར་འབྱེད་ཐབས་ཀྱང་གཞན་ཞིག་རེད། དེ་མཚུངས་གོང་དུ་བརྗོད་པ་ལྟར་རིག་གནས་^[31]ཞེས་པ་འདི་ནི་ཐོག་མར་མི་རིགས་དང་ཡུལ་ཕྱོགས་བསམ་བློ་མི་གཅིག་པ་ནས་འཚོ་བའི་དགོས་དབང་གིས་བསླུས་ཏེ་གཉུག་མའི་རིག་གནས་ལ་（原文化^[32]）གཞི་བཅོལ་ནས་དར་ཞིང་རྒྱས་པ་ནི་ཆོས་ཉིད་ཅིག་ཡིན་པ་དང་། དེ་ལ་དཔྱད་ཐབས་ཀྱི་ངོས་ནས་རྒྱུད་སྤེལ་སྨྲ་བ་དང་འཕེལ་འགྱུར་སྨྲ་བ་གཉིས་སུ་ཡོད་པས། དེ་གཉིས་ནི་འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས་སུ་ཕྱིན་པའི་མ་ལག་ཆེན་པོ་གཉིས་ཡིན་པར་ཕྱི་ནང་ཆེད་མཁས་པ་ཀུན་དང་ལྷག་པར་དུ་སྐུ་ཞབས་ཇིས་ཤན་ལིན་གྱིས་ཀྱང་ངོས་འཛིན་གནང་འདུག དེ་ལས་ཁོང་གིས་ཤར་ནུབ་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་འཕོ་འགྱུར་ནི་^[33]སྐབས་རེར་ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་འཛམ་གླིང་དབང་ལ་བསྒྱུར་བ་དང་། སྐབས་རེར་ནུབ་ཕྱོགས་རིག་གནས་ཀྱིས་འཛམ་གླིང་དབང་ལ་བསྒྱུར་བ་རེད་ཅེས་གསུངས་པའི་དགོངས་དོན་ངས་དེ་ལྟར་བླངས་པ་ཡིན། མ་ཟད་འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་དང་ནུབ་ཕྱོགས་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཁག་ལས་བཤད་པ་ལྟར། སྐུ་ཞབས་ཇིས་ཤྲན་ལིན་གྱིས་ཀྱང་རིག་གནས་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་འཚོ་བའི་དགོས་མཁོ་དང་དང་ཐད་ཀར་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ཐབས་ལམ་དང་བསམ་བློའི་ཚད་གཞི་ཞིག་དང་། མི་རིགས་སུ་རིགས་དུ་མར་གྱུར་པ་བཞིན་རིག་གནས་ཀྱང་རིགས་དང་རིམ་པ་དུ་མར་གྱུར་ཡོད། དེ་གཉིས་ཚུར་བསྡུས་ཏེ་ནུབ་ལུགས་དབྱེ་ཞིབ་རིག་པ་གཙོ་བོར་བྱེད་པའི་རིག་གནས་དང་། ཤར་ཕྱོགས་སྤྱི་སྡོམ་རིག་པ་གཙོ་བོར་བྱེད་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་མ་ལག་ཆེན་མོ་གཉིས་སུ་བཤད་པ་མ་ཟད། ཤར་ནུབ་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཡང་བསམ་བློའི་སྒོ་ནས་ཁྱད་པར་ཕྱེས་ཏེ་གསུངས་དོན།  ‘‘ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་ནི་རང་བྱུང་གི་ཆ་ལས་གྲུབ་ཅིང་། ནུབ་ཕྱོགས་རིག་གནས་ནི་མིས་བཟོས་པའི་རིག་འཐབ་རེད། ’’ཅེས་དང་། ‘‘ཤར་ནུབ་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱད་པར་གང་ཡིན་ཞེ་ན། དེ་ནི་གཞི་རྩའི་ཆ་ནས་བསམ་བློའི་ཁྱད་པར་ཆ་ནས་ཁྱད་པར་འབྱེད་དགོས་པ་དང་། བསམ་བློའི་ཐབས་ལམ་མི་གཅིག་ཅིང་། ནུབ་ཕྱོགས་རིག་གནས་ཀྱིས་དབྱེ་ཞིབ་གཞི་ལ་བཟུང་ནས་རྡོག་པོ་གཅིག་གཉིས་སུ་གཏོང་བར་བྱེད། ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་ཀྱིས་སྤྱི་སྡོམ་གཞི་ལ་བཟུང་ནས་དབྱེ་བ་གཉིས་གཅིག་ཏུ་བསྡོམས་པར་བྱེད།  ནུབ་ཕྱོགས་རིག་གནས་ལས་སྡོང་བོ་ལས་ནགས་ཚལ་སྤྱི་སྡོམ་གྱིས་མཐོང་མི་ནུས་ཞིང་། ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་ཀྱིས་སྡོང་བོ་དང་ནགས་ཚལ་གཉིས་ཀ་མཐོང་བར་བྱེད་ཅེས་”སོགས་མང་དུ་གསུངས་ཡོད་པ་དག་གཞི་བྱས་ན་ཤར་ནུབ་རིག་གནས་ལ་གོ་བ་དམིགས་བསལ་བ་རེར་རྙེད་ཐུབ་ཅིང་། སྐུ་ཞབས་ཁོང་གིས་འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ལ་བཟུང་བའི་རྣམ་འགྱུར་ཕྲ་མཐོང་ཆུ་ཤེལ་དུ་ལྷུང་བ་ཇི་བཞིན་གསལ་བར་བྱེད། ཡིན་ན་ཡང་ནུབ་ཕྱོགས་རིག་གནས་སྤྱི་ལ་དབྱེ་ཞིབ་ལས་མེད་པའི་ངེས་པ་རྩ་ནས་མི་འདུག་ལ། དཔེར་ན་ཡ་ལིས་ཧྲི་ཏོ་ཏིའི་གཏན་ཚིགས་རིག་པ་དང་། ཕོ་ལ་ཐོའི་རྟོག་དཔྱོད་རིག་པ། སུ་ཀོ་ར་ཐེའི་མི་གཙོ་སྨྲ་བའི་མཚན་ཉིད་རིག་པ་དང་། དེ་དག་གི་གཞི་རང་བྱུང་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བར་བརྟེན་ཏེ་དབྱེ་ཞིབ་དང་སྤྱི་དོན་རིག་པ་གཉིས་ཆར་ཟུང་དུ་སྦྲེལ་ཡོད། ནུབ་ལུགས་རིག་གནས་ཀྱིས་དབྱེ་ཞིབ་རིག་པ་གཙོ་བོར་བྱས་ཏེ་སྤྱི་སྡོམ་རང་བཞིན་མཇུག་སྡོམ་དུ་ལེན། ཤར་ཕྱོགས་པས་རིག་གནས་ལས་སྤྱི་སྡོམ་རང་བཞིན་གཙོ་བོར་བྱས་ཏེ་དབྱེ་ཞིབ་ཀྱིས་གཞུང་བསྒྲུབས་ཏེ་སླར་ཡང་སྤྱི་སྡོམ་རང་བཞིན་རང་བཞིན་གྱིས་མཇུག་སྡོམ་བྱེད། དེ་ནི་ཤར་ནུབ་རིག་གནས་ཞིབ་བྱེད་ཐབས་དང་བསམ་བློའི་རྩ་བའི་ཁྱད་པར་རེད་ལ། སྐུ་ཞབས་ཁོང་གིས་གསུངས་པའི་རིག་གནས་ཁྱད་པར་དགོངས་དོན་ཡང་དེ་ལྟར་ལེན་དགོས་པ་ལས་མཐའ་གཅིག་ཏུ་རྟག་མཐའ་དང་ཆད་མཐའ་གང་དུ་ལྷུང་བར་སྨྲ་མི་རིགས་སོ།། བྱེད་ཐབས་འདི་གཉིས་ནི་འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ལ་སྤྱི་སྡོམ་བྱེད་ཆོག་པའི་མ་ལག་གཉིས་ཡིན་པར་སྐུ་ཞབས་ཁོང་གི་དགོངས་པ་མཐར་ཐུག་རེད། དེ་ལས་འདིར་རྒྱ་ཆེར་དཀྲལ་མ་ནུས་པས་མོས་པ་ཅན་དག་གི་ད་ཐེངས་ངས་འདིར་ངོ་སྤྲོད་པའི་དཔེ་དེབ་འདིར་གཟིགས་དང་ཆ་ཚང་བར་གསུངས་ཡོད།

དེ་ལྟའི་རིག་གནས་ཀྱི་མ་ལག་ཆེན་མོ་འདིར་སྐྱེ་འཆིའི་རིམ་པ་ལྔ་རུ་བཀར་འདུག་སྟེ། དེ་ནི་ཆེས་ང་ཚོས་དཔེ་དེབ་འདི་བཀླགས་པའི་རྒྱུད་རིམ་ལས་རྙེད་ཐུབ་པའི་དཔྱད་གཞི་ཡག་པོ་ཞིག་རེད་འདོད། དེ་ནི་ཁོང་གིས་དབྱི་ཇིའི་མཁས་པ་གཡང་དབྱི་པན་ལགས་ཀྱི་དགོངས་དོན་གཞི་བྱས་ནས་‘‘^[34]འཁྲུངས་པ། ནར་སོན་པ། དར་ཞིང་རྒྱས་པ། རྒུད་མགོ་བརྩམས་པ། ཉམས་རྒུད་དུ་གྱུར^[35]་པ་’’བཅས་རིམ་པ་ལྔ་ཡི་སྒོ་ནས་རིག་གནས་ཀུན་པོ་རེས་མོས་སུ་འཁོར་ངེས་ཡིན་པ་དང་། དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པ་ནི་ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་རིམ་པ་གཉིས་པ་སྟེ་དར་ཞིང་རྒྱས་པའི་རིམ་པར་ཐོན་པའི་དུས་རབས་ཡིན་པར་བཞེད། དེ་ལྟར་དཔེ་དེབ་འདིའི་ཟུར་ལེབ་གང་ནས་བལྟས་ན་དགེ་མཚན་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་མང་དུ་མཐོང་ལ། རིག་གནས་ཞེས་པའི་མིང་ཚིག་ལྗིད་པོ་འདིར་གོ་བ་གཏིང་ཚུགས་པོ་དང་གཏན་འཇགས་པོ་ཞིག་འགྲོ་བར་འགྱུར། འདིར་དཔྱད་བྱ་དང་ངོ་སྤྲོད་ཙམ་ཞུས་པ་ནི་གཙོ་བོ་དཔེ་དེབ་འདིའི་ཐུན་མིན་དགོངས་གཞི་དག་ལས་འཕྲོས་པའི་འཕྲོས་བཤད་ལས་མ་འདས་སོ།།

༣  རིག་གནས་ཀྱི་མེ་ལོང་ལས་འཛམ་གླིང་ཆུང་དུ་ཕྱིན་པ།

དཔེ་དེབ་འདི་ཡོངས་སུ་བཀླགས་ཤིང་དེ་དང་འབྲེལ་བའི་དཔེ་དེབ་འགའ་རེར་བཀླགས་ནས་མཚམས་འདིར་ཐོན་དུས་འཛམ་གླིང་ཞེས་པ་ནི་གོང་དུ་གཞི་ལ་བཟུང་ནས་བརྗོད་ཟིན་པའི་སྐད་ཆ་སྟེ་མི་དང་རང་བྱུང་ཁམས་མཐུན་འགྲིག་བྱེད་པ་ཞེས་པའི་ཚིག་གྲུབ་ཆུང་ངུ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་སོང་བའི་སྣང་བ་སྟེར་ལ། སྣང་བ་དེས་ང་རང་ཡང་དང་བསྐྱར་དུ་དེད་དེ་འཛམ་གླིང་སྤྱིའི་རིག་གནས་ཁག་ལ་ཇི་ལྟར་བལྟས་ན་རང་རང་ལ་རང་རང་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་དགེ་མཚན་དང་ཁྱད་ཆོས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡོད་པར་གསལ་བཤད་བྱེད་ཡོང་། མ་ཟད་སྐུ་ཞབས་ཇིས་ཤྲན་ལིན་སེམས་ཀྱི་མེ་ལོང་ངོས་སུ་འཛམ་གླིང་ནི་ཧ་ཅང་ཆུང་བའི་རྡུལ་ཕྲ་རབ་ཅིག་དང་། དེ་ལས་བྱུང་བའི་རིག་གནས་ཁག་ནི་རླབས་ཆེ་བའི་རྦ་རླབས་རེ་རེ་ཡིན་པའི་སྣང་བ་སྦྱིན། དེ་ལྟའི་རིག་གནས་ལྟ་བ་འདིས་ང་ལ་མཚོན་ན་རིག་གནས་སྣ་མང་གི་དམིགས་ཡུལ་དང་། དེས་མིའི་རིགས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་བསྐངས་པའི་མ་ལག་ངོ་ཡག་པོ་འཕྲོད་སོང་། མ་ཟད་སྐུ་ཞབས་ཁོང་ནི་རྒྱ་ནག་རིག་པ་བ་དང་ཤར་ཕྱོགས་རིག་པའི་སློབ་དཔོན་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ཀྱི་སློབ་དཔོན་ཞིག་ཡིན་པའི་ངེས་ཤེས་གཏིང་ནས་རྙེད་པར་གྱུར། དེ་ནི་དཔེ་དེབ་བཀླགས་རྗེས་བསམ་གཞིག་བྱེད་རིན་ཡོད་པའི་དོན་གཅིག་ཏུ་མཐོང་ཞིང་།  སྤྱིར་འཛམ་གླིང་བསམ་བློའི་རིག་གནས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་དཀྱོགས་མཚམས་སམ་འགལ་འདུར་ཆེན་མོ་གཉིས་ཡོད་པ་ཡིད་ལ་རང་དབང་མེད་པར་འཁོར་དུ་བཅུག་སོང་། དེ་ནི་གཅིག་(^[36]ཚོར་བ་གཙོ་བོར་སྨྲ་བ་)དང་（^[37]རྟོག་དཔྱོད་གཙོ་བོ་སྨྲ་བའི）་འགལ་འདུར་ཆེན་མོ་དང་། གཅིག་(^[38]རང་བྱུང་སྒྱུར་བཀོད་གཙོ་བཟུང་བ་)དང་(^[39]རང་བྱུང་ངམ་ལྷན་སྐྱེས་གཙོ་བོར་བཟུང་བའི)་འགལ་འདུར་ཆེན་མོ་བཅས་གཉིས་རེད། དེ་མཚུངས་སྐུ་ཞབས་ཁོང་ནི་ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་ཀྱི་མི་དང་རང་བྱུང་མཐུན་འགྲིག་ཅེས་པའི་སྤྱི་དོན་ཆེན་མོ་ཞིག་ལ་ཐུགས་འདང་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན་པ་གོང་དུ་བརྗོད་ཟིན་པ་ལྟར། ཁོང་ནི་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཚན་རིག་གམ་རང་བྱུང་སྒྱུར་བཀོད་སྨྲ་བའི་གདོང་ལ་ལངས་པའི་རང་བྱུང་ངམ་ལྷན་སྐྱེས་གཙོ་བོར་སྨྲ་བའི་དཔལ་བོ་ཞིག་ཡིན་པའི་བདེན་ཁ་བཙིར་ཡོང་། དེ་མཚུངས་སུ་རིག་གནས་ལྟ་བ་འདི་ནི་བོད་དང་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་ཧ་ཅང་ཁ་ཐག་ཉེ་བོར་སྣང་།

གཞན་ཡང་དཔེ་དེབ་འདི་ལས་ཁོང་རྒྱ་ནག་དང་ཤར་ཕྱོགས་པའི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ལ་བླ་མེད་པའི་མཐོང་སྤྲད་ཡོད་པ་མ་ཟད། རིག་གནས་དེ་ནི་ཤར་ཕྱོགས་དང་འཛམ་གླིང་གི་གཟི་བརྗིད་དང་མ་འོངས་པའི་ལམ་སྟོན་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ་རུ་བལྟས་འདུག མདོར་ན་དཔེ་དེབ་འདི་ནི་ཁོང་གི་མི་ཚེ་དང་དེའི་རྒྱབ་ལྗོངས། སློབ་སྦྱོང་གི་རྒྱུད་རིམ་ཞིབ་འཇུག་གི་ལེགས་འབྲས་སོགས་ཡོད་ཚད་ལ་སྤྱི་སྡོམ་བྱེད་ཐུབ་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཤིག་ཡིན་པ་སྦྲགས། ཁོང་གི་དཔེ་ཆ་འདིར་བཤད་པའི་སྐད་ཆ་དག་གིས་ཁོང་གི་མི་ཚེའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཕྱིར་རྟོག་ཀྱང་བྱེད་ཐུབ། དེ་བས་ངས་དཔེ་དེབ་འདི་ཀློག་གིན་ཀློག་གིན་ཁོང་གི་བསམ་བློའི་གཤིས་དང་མི་ཚེའི་ལོ་རྒྱུས་མང་པོ་ཞིག་ཡང་བསྐྱར་སེམས་སུ་དྲན་དུ་བཅུག་ཅིང་བསམ་གཞིག་གི་གཤིན་ས་བཟང་བོ་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་སོང་། ལྷག་པར་ཁོང་གིས་ཞིབ་ཚགས་ཆེ་ཞིང་སྒྲིག་གཞི་དམ་པའི་རིགས་ལམ་གྱིས་དབྱེ་ཞིབ་དང་ཞིབ་འཇུག་གི་ཐབས་ལམ་དག་མཐོང་ཡོང་ན་སེམས་རང་དབང་མེད་པར་བཀུག་པར་བྱེད་ལ། འདི་ནི་རྒྱ་ནག་དང་ཤར་ཕྱོགས་རིག་གནས་ཁྲོད་ཀྱི་སྤྱི་སྡོམ་རང་བཞིན་གྱི་དཔྱད་ཐབས་དང་བསམ་བློ་དེ་དག་ལོས་ཡིན་སྙམ་པའི་ཚོར་བ་དྲག་པོ་ལྡང་བར་བྱེད། དེས་ན་ཁྱོད་རང་འཛམ་གླིང་དང་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་ཁ་རླངས་ཙམ་ལ་མ་ཆགས་པར་དོན་དམ་པའི་རིག་གནས་སྙིང་བཅུད་ཀྱི་བྲོ་བ་ཞིག་མྱོང་འདོད་ན་དཔེ་དེབ་འདིས་ཁྱོད་ཀྱི་དགོས་དབང་སྐོང་ནུས་སོ།།

མཇུག་གཏམ།

སྤྱིར་ཁོ་བོར་མཚོན་ན་རིག་གནས་ཞེས་པའི་མིང་ཚིག་འདི་ཐོས་ནས་ཡུན་ཧ་ཅང་རིང་བོར་འགོར་ཟིན་ན་ཡང་། དེའི་དོན་དག་ལོ་ངོ་ཅི་འདྲའི་མང་པོ་ཞིག་ལ་རྣོ་བསམ་གང་ཡང་གཏོང་མ་མྱོང་ཨང་། དེ་ནི་ཟ་མ་བཟའ་དགོས་པ་ཤེས་པ་ལས་ཟ་མའི་དགོས་མཁོ་དང་ནུས་པ་ངོ་བོ་གང་ཡང་མ་ཤེས་པར་དུད་འགྲོ་བ་གླང་ཞིག་གིས་རྩམ་པ་འགོམ་པ་དང་ཧ་ཅང་འདྲ་སོང་། དེ་བས་ཁོ་བོར་ལོ་ཆུང་ལོ་གསར་སྐབས་ལ་ཐད་ཀར་རིག་གནས་ལ་བློ་སྣེ་སྒྲེ་བའི་གོ་སྐབས་མ་ཐོབ་ཀྱང་། བར་དཀྱོགས་ཤིག་ནས་ལས་སྨོན་གྱི་མཐུ་དང་དགེ་གྲོགས་དང་དགེ་བཤེས་གཉེན་རྣམས་ཀྱི་མཐུན་རྐྱེན་སྦྱོར་བས་ད་བར་དུ་ང་རང་ལོ་ངོ་བཅུ་ལྷག་རུ་སློབ་སྦྱོང་གི་སྐལ་བ་བཟང་བོར་ཐོབ། མ་ཟད་ལོ་འདི་དག་གི་རིང་ཤར་ནུབ་ཕྱི་ནང་གི་རིག་གནས་ལ་ཅུང་རྒྱུས་མངའ་ཆེ་རུ་འགྲོ་བ་དང་། རང་རིགས་རིག་གནས་ཀྱི་རིན་ཐང་ཤ་གསེབ་ཀྱི་རི་མོ་ལྟར་གསལ་བོར་ཤེས་ཆེད་དཔེ་དེབ་འགའ་རེར་བཀླགས་ཤིང་། རྒྱ་ཡིག་དང་བོད་ཡིག་གཉིས་ཀྱི་ལམ་ནས་རིག་གནས་ཞེས་པའི་ཡིག་འབྲུ་གཉིས་པོ་འདིར་འབྲེལ་སྐལ་བྱུང་བས། ད་ཐེངས་རང་གི་ནུས་པ་ཡོད་དགུ་བཏོན་ནས་སྐུ་ཞབས་ཇིས་ཤྲན་ལིའི་བརྩམས་ཆོས་ཤར་ནུབ་རིག་གནས་གླེང་བ་ཞེས་པའི་རྒྱ་་ཡིག་འདི་བཀླགས་ནས་དཔྱད་རྩོམ་རང་བཞིན་གྱི་ཆ་ཅུང་ལྡན་པའི་མྱོང་ཚོར་འདི་བྲིས་པ་ལགས་ན། འདིར་རང་གི་དཔོག་ཚོད་ཀྱིས་དཔེ་དེབ་ཀྱི་དགོངས་དོན་དང་སྦྲེལ་ཏེ་འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ཀྱི་སྤྱི་ཁོག་ཙམ་ལེན་ཁུལ་དགྱིས་པའི་རྣམ་འགྱུར་སྟོན་ཡོད། དེས་ན་དཔྱོད་སྟོབས་ཀྱི་གཤོག་པ་འཛམ་གླིང་ཤེས་རིག་གི་མཁའ་ལ་བརྒྱངས་ཤིང་། ཤེས་བྱའི་རིག་གནས་ལ་བྱང་ཆ་བླ་ན་མེད་པའི་ཀློག་པ་པོ་དང་དགེ་རྒན་རྣམས་ཀྱིས་བསམ་ཚུལ་དང་ཡོ་སྲང་གནང་བའི་རེ་སྙིང་ལ་བཅང་ནས་་ལག་ཟུང་བྲང་ཁར་སྦྱར་ཏེ་གསོལ་འདེབས་ཞུས་པ་ལགས་སོ།།

ཟུར་བལྟས་དཔེ་ཆ།

བོད་ཡིག

གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང་།                       རྩོམ་པ་བོ།   དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ།
ཐུའུ་བཀྭན་གྲུབ་མཐའ།                     རྩོམ་པ་བོ།        ཐུའུ་བཀྭནབློ་བཟང་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མ།
འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད།                     རྩོམ་པ་བོ།   བསྟན་འཛིན་ཆོས་འཕེལ།
དཔྱོད་ལྡན་ཡིད་ཀྱི་དགའ་སྟོན།         རྩོམ་པ་བོ།     རྒྱ་ཡེ་བཀྲ་བྷོ།
འཛམ་གླིང་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས།            བསྒྱུར་བ་བོ།   ལྷག་པ་ཆོས་འཕེལ་སོགས།
ཆོས་འབྱུང་སྦྲང་རྩི་སྙིང་པོ་བཅུད།         རྩོམ་པ་བོ།   ཉང་ཉི་མ་འོད་ཟེར།

རྒྱ་ཡིག

ནུབ་ཕྱོགས་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་ལོ་རྒྱུས།    རྩོམ་པ་བོ།  ལོའོ་སྲོ།
རིག་གནས་དང་བཙན་རྒྱལ་རིང་ལུགས།     རྩོམ་པ་བོ།   སྲ་ཡེ་དྷི།
མཚན་ཉིད་རིག་པ་བ་རྣམས་ཀྱིས་ཅི་ཞིག་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་དམ།  རྩོམ་པ་བོ།   ལིས
རྩོམ་རིག་ནི་ཅི་ཞིག་ཡིན་ནམ།             རྩོམ་པ་བོ།
འཛམ་གླིང་ལོ་རྒྱུས་སྤྱི་འདུས་ཆེན་མོ།    ཕྱོགས་བསྒྲིགས།
འཛམ་གླིང་དཔལ་ཡོན་ལོ་རྒྱུས།            རྩོམ་པ་བོ། ལོ་པོ་ཐི།  ཨེ་དྷི་ཧྥ་སོགས།

དཔྱད་ཡིག་དང་ཞབས་མཆན། 

^[1] དཔེ་མཛོད་རིག་པའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་ཞིབ་བྱེད་ཐབས།   图书学

^[2] 未来历史/。མ་འོངས་ལོ་རྒྱུས་རིག་པའི་ཁོངས་སུ་བགྲང་ན་འཐུས་པར་སྣང་།

^[3] ས་ཁམས་རིག་པའི་བཤད་སྟངས་ཤིག   地理学

^[4] ད་རུང་ཆབས་སྲིད་ཀྱི་ཆ་ནས་ཀྱང་འབྱེད་པ་ཞིག་ཀྱང་འདུག དཔེར་ན་མང་གཙོ་རྒྱལ་ཁབ་ཐམས་ཅད་ནུབ་ལུགས་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་གཏོགས་པ་དང་། སྲིད་དབང་སྒེར་གཅོད་ལམ་ལུགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་དག་ཤར་མའི་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་བརྩི་བའི་ལུགས་སྲོལ་ཞིག་ཡོད་པ་རེད་འདུག

^[5] དེ་བཞི་འམ་ལྔ་ནི། གྷི་རིག་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱིམ་ར་ཆེན་མོ།  ཨ་རབས་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱིམ་ར་ཆེན་མོ།  རྒྱ་ནག་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱིམ་ར་ཆེན་མོ། རྒྱ་གར་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱིམ་ར་ཆེན་མོ་བཅས་བཞི་དང་། དེའི་ཐོག་ཏུ་འགའ་རེས་ཡོ་རོབ་ཤར་མའི་རིག་གནས་ཁྱིམ་ར་ཆེན་མོ་བསྣན་ཏེ་ལྔ་རུ་བཞེད་པའང་ཡོད། ཞིབ་མཇུག་གི་ལམ་སྲོལ་འདི་ནི་ཐོག་མར་ལེ་ཨོ་ ·ཧྥ་ལོ་པེ་ནྱོ་སྲིས་（莱奥 ·弗罗贝纽斯）གསར་བཏོན་གནང་བ་དང་།  ༡༩༡༡ལོར་ཧྥོས་ལིས་ཙི་ · གྷི་ལེས་ནེ་ཨར་གྱིས་（弗里滋 · 格雷内尔）གསར་དུ་པར་སྐྲུན་བྱས་པའི་（མི་རིགས་རིག་པའི་ཐབས་ལམ་དཔྱད་བརྗོད་）（民族学方法论）ཅེས་པའི་དཔེ་དེབ་ཁྲོད་དུ་རིག་གནས་ཁྱིམ་ར་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་མི་རིགས་རིག་པའི་དཔྱད་ཐབས་སུ་བཀོལ་སྤྱོད་གནང་ཡོད།

^[6] སོག་པོ་ཇིང་གུར་རྒྱལ་བོ་ནས་བཙུགས་པའི་བཙན་རྒྱལ་དེར་གོ་ཞིང་། འདིས་འཛམ་གླིང་ཕལ་ཆེར་དབང་འོག་ཏུ་བཅུག་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད།

^[7] 伊朗帝国

^[8]   རྒྱ་ཡིག   文化与帝国主义

^[9] དུས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་རྒྱུད་འགྲེལ་ཁག་ཏུ་གནའ་བོ་རྒྱ་གར་ལ་དེ་ལྟར་མིང་འདོགས་སྲོལ་ཡོད་པ་དང། ཡང་ན་འཛམ་གླིང་ཆེན་མོ་དང་ཆུང་ངུ་ཞེས་ཀྱང་འབོད་སྲོལ་ཡོད་པ་བཤད།

^[10] སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་༧༧༠ཀྲུག་རྒྱལ་རབས་ནས་༢༢༡ལོའི་བར་གྱི་རྒྱ་ནག་རིག་གནས་དཀྱོགས་མཚམས་ཤིག་ཡིན།

^[11] གྷི་རིག་མཚན་ཉིད་རིག་པ་ལས་སྐུ་ཞབས་སུ་ཁོ་ར་ཐེ་ཡན་ཆོད་རང་བྱུང་སྨྲ་བ་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་གིས་མིའི་རིགས་ལྟེ་བར་བཟུང་བའི་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་སྒོ་མོ་ཕྱེས་པ་རེད། མ་ཟད་དེ་ལས་ཁོང་གིས་རང་བྱུང་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་ནང་ཡོད་པའི་མི་དང་རང་བྱུང་ཁམས་མཐུན་འགྲིག་ཅེས་པའི་བསམ་བློ་དེའང་ཆ་ཇེ་ཚང་དུ་གཏོང་འདུག  ཤེས་འདོད་ན་སུ་ཀོ་ར་ཐེའི་རྣམ་ཐར་དང་མཚན་ཉིད་རིག་པ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་དཔེ་དེབ་ཁག་ལ་གཟིགས་མཛོད།  །

^[12] བསམ་གཏན་པའི་ལྟ་བ་ལྡན་པའི་རིང་ལུགས་འཛིན་པ་ཞིག་སྟེ། ལོ་ཙེས་གསར་གཏོད་གནང་། ཏོ་道ཞེས་པའི་ཡིག་འབྲུ་གཅིག་གིས་ཆོས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་གནས་ལུགས་གཅིག་བསྡུད་ཀྱིས་བཞེད། སེམས་ཙམ་པའི་ལྟ་བ་དང་ཅུང་བར་ཐག་ཉེ་བར་སྣང་། འགའ་རེས་ཧ་ཤཱང་བསྟན་པའི་རྨང་ཡིན་པར་བཤད།

^[13] ཁུང་ཙེས་གསར་གཏོད་གནང་།  ཀུན་སྐྱོད་རྩེ་མོར་སྨྲ་བའི་རྒྱ་ནག་གི་རིང་ལུགས་ཤིག  འགའ་རེས་འདིའི་ལྟ་བ་དབུ་མར་ཐག་ཉེ་བར་བཤད།

^[14] འདུལ་བ་ལུང་སྡེ་བཞི་རུ་འདིར་ཡུལ་ཡ་ཝ་ན་ཞེས་ཐོགས།  གྷི་རིག་ཅེས་པ་ནི་ལ་ཏིང་ཡི་གེ་དང་དབྱིན་ཡིག་ལས་སྒྲ་འགྱུར་བྱུང་སྟེ་མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང་ལས་བྱུང་། ཁུངས་ནི་ལ་ཏིང་ཡི་གེ་དང་དབྱིན་ཡིག་རེད།

^[15] རྒྱ་གར་པར་ཆུ་བོ་ཆེན་མོ་སིནྡྷུའི་རྒྱུད་དུ་ཆགས་པས་སིནྡྷུ་ཞེས་ཐོགས་པ་དང་། རིམ་གྱིས་སྒྲ་གདངས་མ་དག་པའི་སྒོ་ནས་ལ་ཏིང་སྐད་དུ་ཨིན་དྷུ་རུ་གྱུར་ཏེ་གྷི་རིག་པས་རྒྱ་གར་པ་རྣམས་ལ་ཨིན་དྷི་ཞེས་ཐོགས། དེ་རིམ་གྱིས་ཐང་གི་བཙུན་པ་ཐང་སྲན་བླ་མས་印度ཞེས་སྒྲ་བསྒྱུར་གནང་། ཡིན་ན་ཡང་རྒྱ་གར་ཞེས་པ་ནི་བོད་རང་གིས་ཕར་བཏགས་པ་ཡིན་པ་མཁས་དབང་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་གསེར་ཐང་དུ་གསུངས་སོ།།

^[16] མཁན་པོ་བསོད་ནམས་དབང་འདུས་ལགས་ཀྱི་འཆད་ཁྲིད་ལས་བཏུས།  གཙོ་བོར་ཆོས་འབྱུང་ཁག་དང་བཀའ་བསྟན་འགྱུར་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ་གསུངས་ཡོད།

^[17] གྲོང་ཁྱེར་ཆེན་མོ་དྲུག་ནི། མཉན་ཡོད། གནས་བཅས། ཙམ་པ་ཀ ཝ་ར་ཎཱ་སི། ཡངས་པ་ཅན་རྒྱལ་པོའི་ཁབ་བཅས་སོ། ། སྐབས་ལ་རེར་འདི་ལ་རྒྱལ་ཕྲན་དྲུག་ཅེས་ཀྱང་འབོད།

^[18] ནང་བསྟན་མཚན་རིག་གི་ལྟ་བ། རྒྱ་ཡིག    pp/7

^[19] ཨཱརྱ་ཞེས་པ་ནི་འཕགས་པ་ཞེས་པའི་དོན་ཡིན་ཞིང་། དེ་བས་ཕྱིས་སུ་མི་རིགས་འདིས་རྒྱ་གར་སྤྱི་ལ་དབང་བསྒྲུར་བས་རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་ཞེས་ཐོགས།

^[20] རྒྱ་ཡེ་བཀྲ་བྷོའི་དཔྱད་རྩོམ་དུ།  ཆེས་སྔ་མོའི་དུས་ཤིག་ནས་རྒྱ་གར་དུ་མུཎ་ཌའི་མི་དང་ད་ར་བི་ཌའི་མི་སོགས་མི་རིགས་མི་གཅིག་པའི་རང་གི་ཡུལ་གྱི་གཉུག་མར་གནས་པའི་མི་དག་ཡོད་ལ་ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་རོ།།

^[21] བོད་ཀྱི་སྐད་དོད་དུ་དྲོ་ལྡན་གྱི་མི་རིགས་ཟེར་ཞིང་། འདི་ནི་བཀའ་བསྟན་འགྱུར་ལས་བྱུང་།

^[22] འདི་ནི་གཙོ་བོ་ཕྱི་རོལ་བའི་སྡེ་བཞི་སྟེ་འདོད་པའི་སྡེ་དང་ནོར་གྱི་སྡེ་ཐར་བའི་སྡེ་དང་ཆོས་ཀྱི་སྡེའི་མི་ཚེའི་ལྟ་ཚུལ་བཏོན་པ་དང་། རིག་བྱེད་བཞི་སྟེ་སྙན་ཚིག་མཆོད་སྦྱིན་སྲིད་སྲུངས་ངེས་བརྗོད་རིག་བྱེད་བཞི་ཡིས་གྲུབ་པའི་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་ལ་ཟེར།

^[23]   ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་བོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད་ཅེས་པའི་ཤོག་ངོས་༡༢༨པར་གསལ།  རྩོམ་པ་བོ།  ཉང་ཉི་མ་འོད་ཟེར།

^[24] མཁས་དབང་འགའ་རེས་འདིར་མི་སེར་སྤེལ་མའི་རིང་ལུགས་སྔར་མ་ཞེས་འབོད་ཀྱི་ཡོད་འདུག

^[25]     དཔྱོད་ལྡན་ཡིད་ཀྱི་དགའ་སྟོན།  རྒྱ་ཡེ་བཀྲ་བྷོས་བརྩམས།  p ༡༧

^[26] 苏菲的世界    作者：乔斯坦 · 贾德  p  151

^[27] འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད།   རྩོམ་པ་པོ།  བསྟན་འཛིན་འཕྲིན་ལས་ལགས་ཀྱིས་མཛད།  pp༢༡༢

^[28] ཐུའུ་བཀྭན་གྲུབ་མཐའ།  ཐུའུ་བཀྭནབློ་བཟང་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མས་བརྩམས། p 433

^[29] རཱོ་ལུགས།  ཏོ་ལུགས།  ཧ་ཤང་གསུམ་ཡིན་མིན་དཔྱད་གཞི་ཆེ།

^[30] 日耳曼人མི་རིགས་འདིས་རང་རིགས་འཛམ་གླིང་རིག་གནས་སྤྱི་ཡི་ཕ་མེས་གཅིག་པུར་འདོད་ལ། འཛམ་གླིང་ན་ཡ་ཧུ་དཱ་པ་ལྟ་བུའི་རིག་གནས་སྟོབས་ཆེ་བ་དག་རྩ་ནས་གཏན་འཚོ་བྱེད་པའི་དབང་ཆ་མེད་པར་བཤདལ། དེ་མཚུངས་ལྟ་བ་དེས་ཀུན་ནས་སློང་སྟེ་འཛམ་གླིང་འཁྲུག་ཆེན་དང་བོ་སློང་བ་རེད།

^[31]    ཐ་སྙད་འདི་ནི་ཐོག་མར་ལ་ཏིང་ཡི་གེ་ལས་བྱུང་བར་བཤད་ལ། དེ་ལས་དབྱིན་ཡིག་ཏུ་culture. ཞེས་བརྗོད། ཡང་ན་(civilizating)་ཞེས་ཐོགས་ཞིང་སྐུ་ཞབས་ཁོང་གིས་དང་པོ་དེ་རིག་གནས་ལ་གོ་ཞིང་། གཉིས་པ་ཤེས་ཡོན་ལ་གོ་བ་ཞེས་གསལ་བཤད་གནང་འདུག  དེ་ནས་ཐ་སྙད་འདི་གཉིས་ཁུངས་བྱས་ཏེ་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་དང་བོ་文化，དང་གཉིས་པ་文明དུ་འགྱུར་ཞིང་། བོད་ཡིག་ཏུ་རིག་གནས་དང་ཤེས་ཡོན་འགྱུར་བར་སྣང་། རྒྱ་གར་ལ་གནའ་སྔ་མོ་ནས་མེད་པའི་ངེས་པ་སུས་ཀྱང་ཤོད།

^[32]    བོད་ཡིག་ཏུ་གཉུག་མའི་རིག་གནས་ཟེར་ཞིང་། འདི་ནི་ཞིང་ལས་དང་འབྲོག་ལས་སོགས་བརྩིས་པའི་རྡོ་ཆས་གསར་རྙིང་གི་རིག་གནས་གྲུབ་ཆ་གཉིས་ཀྱི་སྟེང་ན་ཡོད། ཡིན་ན་ཡང་སྐབས་འདིར་གཉུག་མ་རིག་གནས་ཞེས་པ་ནི་མི་རིགས་དེའི་མི་རིགས་གཞན་གྱི་རིག་གནས་ཤན་མེད་ཅིང་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་གཅོད་མཚམས་ཤིག་ལ་འབོད་པ་ཡིན།

^[33] 三十年河东，三十年河西。

^[34]   བཀླག་བྱའི་དེབ་ཀྱི་ཤོག་ངོ་68ངོས་སུ་གསལ།

^[35] འདི་ནི་རྩ་མེད་དུ་གྱུར་བའི་དོན་མ་ཡིན་པར་རིག་གནས་གཞན་གྱིས་བཙན་འཛུལ་བྱས་ཏེ་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་པ་དང་འདྲེས་མར་གྱུར་པ་ལ་གོ     ཁོང་གི་གསུངས་ལས་དྲངས། pP  68

^[36] 灵性主义

^[37] 理性主义

^[38] དབྱི་ཇི་བཟོ་ལས་གསར་བརྗེ་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བའི་སྒྱུར་བཀོད་སྨྲ་བ་ཞེས་པར་གོ

^[39]   འདི་ནི་གྷི་རིག་གི་ལྷན་སྐྱེས་སྨྲ་བའི་མཚན་རིག་པའི་ལྟ་བ་དང་། བོད་དང་རྒྱ་ནག་གི་རིག་གནས་སུ་ཡོད་པའི་བཅོས་མིན་རིག་གནས་ཞེས་པར་གོ་བ་བླངས་པས་ཆོག་པའོ།།

– – – – –