སོག་པོ་ཇུན་གར་བས་བོད་ལ་བཙན་འཛུལ་གྱིས་སྔ་འགྱུར་རྙིང་མའི་བསྟན་པ་བསྣུབས་པའི་རྒྱུ་མཚན་དང་དེའི་རྒྱབ་ལྗོངས་ལ་དཔྱད་པ།[[1]]
[གནད་བསྡུས] རྩོམ་ཡིག་འདིར་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་ནང་སོག་པོ་ཇུན་གར་བས་བོད་ལ་བཙུན་འཛུལ་མ་བྱས་གོང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་དབང་འཛིན་མི་སྣ་དང་རྡོ་བྲག་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་སོགས་རྙིང་མའི་ཕྱོགས་ཀྱི་བསྟན་འཛིན་སྐྱེས་ཆེན་ཚོའི་དབར་གྱི་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་དང་། དེ་རྗེས་ཇུན་གར་བས་བོད་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱས་པའི་བརྒྱུད་རིམ་ནང་རྙིང་བསྟན་བསྣུབ་པར་ཀུན་སློང་བྱེད་མཁན་སོག་རིགས་སྒོ་མང་མཁན་པོ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་གཙོས་དགེ་ལུགས་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་ཉུང་ཤས་མཉམ་ཞུགས་བྱས་ཡོད་པ་རྭ་སྤྲོད་ཀྱིས་གླེང་སློང་བྱས་ཡོད།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ] དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་། རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་པོ། སྨིན་གྲོལ་གླིང་། རྡོ་རྗེ་ བྲག ཇུན་གར་བ། རྙིང་བསྟན་བསྣུབས་པ། བཙན་འཛུལ། ཕྱོགས་ཞེན།
[གླེང་གཞི།]
དེ་ཡང་ཇི་སྐད་དུ། མིས་རང་གི་སྐྱེ་ཁུངས་མ་ཤེས་ན། །ནགས་ནང་གི་སྤྲེའུ་དང་འདྲ། །མི་རང་གི་ཆོ་འབྲང་མ་ཤེས་ན།།སྒོ་ཁའི་ཕྱུགས་ཟོག་དང་འདྲ།།ཡབ་མེས་ཀྱི་ཆེ་དགེ་ཡིག་ཚང་མ་ཤེས་ན། །མཛོ་རྒྱན་འཁྱམ་པོ་དང་འདྲ། །ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་འདས་ཟིན་པའི་རང་ཅག་གི་མེས་པོ་ཚོས་བཞག་པའི་འོད་སྟོད་ལྡན་པའི་མཛད་རྗེས་དང་། སྐྱོ་བ། ཡིད་ཕངས་པའི་ལོ་རྒྱུས་མངར་སྐྱུར་གང་བྱུང་ཡོད་ཀྱང་དེ་དག་ལ་རྒྱུས་ལོན་དང་ལེགས་སྤེལ་ཉེས་འགོག་བྱ་རྒྱུ་ནི་རྗེས་རབས་རྣམས་ཀྱི་ཕྲག་ཏུ་བབ་པའི་ལས་འགན་ཡིན།
སྤྱིར་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་དང་ཆོས་འབྱུང་། དེ་བཞིན་རྟོགས་བརྗོད་དང་རྣམ་ཐར་གྱི་ཡིག་ཚང་ཁག་གི་ནང་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་ (༡༧༡༧–༡༧༢༠) ནང་སོག་པོ་ཇུན་གར་བས་བོད་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱེད་སྐབས་སྔ་འགྱུར་རྙིང་མའི་སྐྱེས་ཆེན་མང་པོ་ཉེས་མེད་བཀྲོངས་པ་དང་བསྟན་པ་བསྣུབས་པ་སོགས་ཕྱོགས་ཙམ་ཕྱོགས་ཙམ་གསལ་མོད། ད་ཕན་ཇུན་གར་བས་སྔ་འགྱུར་རྙིང་མའི་ཆོས་དང་གང་ཟག་ལ་དམིགས་བསལ་སྔང་ཟུག་གིས་རྙིང་བསྟན་བསྣུབས་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་གཙོ་བོ་གང་ཡིན་པ་དང་དེ་བསྣུབས་པའི་ཁྱབ་ཚད་དང་། དེའི་ཤུགས་རྐྱེན་སོགས་ཞིབ་པར་འཁོད་པའི་དཔྱད་རྩོམ་དེ་འདྲ་རིག་རྒྱུ་མི་འདུག་པས་དེའི་སྟོང་ཆ་སྐོང་ཕྱིར་གུས་པས་སྐབས་དེའི་རིས་མེད་སྐྱེས་ཆེན་ཚོའི་རྣམ་ཐར་དང་། རྟོགས་བརྗོད། དེ་བཞིན་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་དང་རྒྱལ་རབས། ནུབ་ཕྱོགས་པའི་མཁས་པ་ཚོས་ཇུན་གར་གྱི་དམག་བོད་དུ་ལྷགས་པའི་སྐོར་ལ་བྲིས་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་རྒྱལ་དབང་ལྔ་པའི་རང་རྣམ་དང་། གཏེར་བདག་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར་། རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད། དེ་བཞིན་ཇུན་གར་གྱི་དམག་བོད་དུ་སླེབས་པ་ཕྱོགས་ཙམ་འཁོད་པ་ཀུན་མཁྱེན་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པའི་རྣམ་ཐར་ཁག་གཉིས་དང་། སུམ་པ་མཁན་པོའི་ཆོས་འབྱུང་དང་མཚོ་སྔོན་ལོ་རྒྱུས། པཎ་ཆེན་བློ་བཟང་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་རང་རྣམ།[2] ཆོས་འབྱུང་བསྟན་པའི་ཉི་མ། ཁྲི་ཆེན་རིན་ཆེན་རྣམ་རྒྱལ་གྱི་རྣམ་ཐར་སྐལ་བཟང་གདུང་སེལ། རྗེ་བཙུན་མི་འགྱུར་དཔལ་སྒྲོན་གྱི་རྣམ་ཐར་དད་པའི་གདུང་སེལ།[3] དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་མི་དབང་རྟོགས་བརྗོད་དང་། སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད་[4]བཅས་ལ་ཁུངས་བཅོལ་ནས་དངོས་ཐོག་བདེན་འཚོལ་གྱི་སྒོ་ནས་གོང་དུ་བཤད་པའི་གནད་དོན་ཐོག་དཔྱད་ཞིབ་བྱ་རྒྱུ་ཡིན།
དེ་ཡང་བོད་སོག་གི་འབྲེལ་བ་ནི་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་ཙམ་ལ་ཇིང་གེར་ཧན་ (༡༡༦༢–༡༢༢༧) གྱིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་སོག་པོའི་སྟོབས་ཤུགས་གླིང་ཆེན་ཨེ་ཤེ་ཡའི་ཕྱོགས་མང་པོར་ཁྱབ་པ་བཞིན་བོད་ཀྱི་ས་མཚམས་སུའང་སྤྱི་ལོ་༡༢༠༠ཙམ་ལ་སླེབས་ནས་བོད་པ་ཚོས་ཁོ་པར་འདབ་ནོར་[5]ཞེས་པ་སྤྲོད་པའི་སྲོལ་ཆགས། དེའི་རྗེས་སོག་རྒྱལ་གཉིས་པ་ཨོ་གོ་ཏའི་ (༡༡༨༦–༡༢༤༡) བུ་གོ་དན་ (༡༢༠༦–༡༢༥༡) གྱིས་འཇིགས་སྐུལ་གྱི་ཡི་གེ་ས་སྐྱ་པཎ་ཆེན་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་ (༡༡༨༢–༡༢༥༡) ལ་བཏང་སྟབས་ས་པཎ་དགུང་ལོ་སྨིན་ཡང་ཐག་རིང་སོག་ཡུལ་དུ་ཕེབས་དགོས་པ་ཐུག དེར་བརྟེན་བོད་སོག་གི་ཐོག་མའི་འབྲེལ་བ་ནི་འདྲ་མཉམ་དང་དྲང་བདེན་གྱི་ཐོག་ནས་མིན་པར་འཇིགས་སྐུལ་གྱི་འོག་ནས་ཚུགས། དེ་ནས་རིམ་གྱིས་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་ཐོག་དང་པོ་གོང་མ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་(༡༢༡༥–༡༢༩༤) འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེར་བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཕུལ་བས་མཚོན་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོར་བསྐོས་པ་ནས་བཟུང་བོད་སོག་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་བཙུགས་ཤིང་བོད་དུ་ས་སྐྱ་པས་དབང་བསྒྱུར་བའི་དུས་རབས་ཤར།
འོན་ཀྱང་ཡོན་གྱི་གོང་མ་ཏོ་གོན་ཐི་མུར་ (༡༣༢༠–༡༣༧༠) གྱི་སྐབས་ཏེ་སྤྱི་ལོ་༡༣༤༦ ཙམ་ལ་ཡོན་གྱི་མངའ་ཐང་ཉམས་རྒུད་དུ་ཕྱིན་པ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་བོད་དུ་ཏཱ་ཡི་སི་ཏུ་བྱང་ཆུབ་རྒྱལ་མཚན་ (༡༣༠༢–༡༣༦༤) གྱིས་ས་སྐྱའི་སྲིད་དབང་འཕྲོག འདི་སྐབས་ཡོན་བྱང་མའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཨལ་ཐན་རྒྱལ་པོས་ (༡༥༠༧–༡༥༨༢) རྒྱལ་མཆོག་སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ (༡༥༤༣–༡༥༨༨) སོག་ཡུལ་ཐུ་སྨད་དུ་གདན་དྲངས་པས་སོག་པོའི་ཡུལ་དུ་དགེ་ལུགས་ཀྱི་བསྟན་པ་ཐོག་མར་དར། མདོར་ན་ཕག་གྲུ་དང་རིན་སྤུངས། དེ་བཞིན་སྡེ་པ་གཙང་པའི་སྐབས་སོག་བོད་བར་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཙམ་ལས་བོད་ཀྱི་སྲིད་ཕྱོགས་ལ་སོག་པོའི་དབང་ཤུགས་མེད་པར་མངོན། སྡེ་པ་གཙང་པས་བོད་ལ་དབང་བསྒྱུར་བའི་སྐབས་གཡོན་ཐལ་ཆེ་བའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྲིད་ཇུས་འོག་དགེ་ལུགས་པར་སྡང་པོ་[[6]]བྱས་པ་སོགས་རྒྱུ་རྐྱེན་མང་པོ་ཞིག་ལ་བརྟེན་ནས་དབུས་ཀྱི་སྡེ་པ་སྐྱིད་ཤོད་པ་དང་ཕྱག་མཛོད་བསོད་རྣམ་རབ་བརྟན་(༡༥༩༥–༡༦༥༨) ལ་སོགས་ཀྱིས་སོག་པོའི་འགོ་དཔོན་གུ་ཤྲི་ཧན་ (༡༥༨༢–༡༦༥༥) གི་དམག་སྐད་བཏང་ནས་གཙང་པའི་སྲིད་དབང་འཕྲོག་སྟེ་རྒྱལ་མཆོག་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོར་(༡༦༡༧–༡༦༨༢) ཤར་དར་རྩེ་མདོ་ནས་ནུབ་ལ་དྭགས་ལ་ཐུག་ཀྱི་བར་གྱི་ས་ཆ་སྤྱི་ལོ་༡༦༤༢ ལོར་ཕུལ། ལྔ་པ་ཆེན་པོ་ནི་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་ཐོར་ཤིག་ཏུ་སོང་བའི་རྗེས་སུ་བོད་ཆེན་པོའི་མངའ་ཁོངས་ཁྱོན་ལ་དབང་བསྒྱུར་གནང་མཁན་གཅིག་པུ་དེ་རེད།[7] དེ་ལྟར་དགེ་ལུགས་ཀྱིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་གཞུང་དབུ་བརྙེས་སོ།
བོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་དབང་འཛིན་པ་ཚོར་ཆ་མཚོན་ན་རང་གི་ཆོས་བརྒྱུད་ལས་ལྷག་པའི་བོད་རྒྱལ་ཁབ་དང་བོད་རིགས་གཅིག་གི་འདུ་ཤེས་མེད་པར་རང་གི་ཆོས་བརྒྱུད་འཛིན་སྐྱོང་སྤེལ་གསུམ་གྱི་ཕྱིར་སོག་པོའིདཔུང་ཤེད་བེད་སྤྱོད་བྱེད་སྲོལ་དེ་སྔར་ས་སྐྱ་པའི་སྐབས་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ལས་གསར་པ་གང་ཡང་མིན། དེ་ཡང་ལྔ་པ་ཆེན་པོས[8] “སྔར་ས་སྐྱ་པས་རྒྱ་ཧོར་གྱི་དམག་ཁྲིད་ནས་འབྲི་གུང་པས་གཙོས་ཡུལ་ཁམས་མང་དུ་བཅོམ། འབྲི་གུང་པས་སྟོད་ཧོར་གྱི་དམག་འབུམ་ཙམ་ས་སྐྱ་པའི་ཐོག་ཏུ་དྲངས། ཀརྨ་པས་དགེ་ལུགས་གཙོ་བོར་གྱུར་པའི་གྲུབ་མཐའ་མི་གཅིག་པ་ཚོ་གཞོམ་པར་འདོད་ནས་བོད་ནང་འཁྲུག་གི་ཆེད་དུ་ཀོང་པོར་ཀར་སྲིད་བསྒྲིགས། བསམ་སྦྱོར་ངན་པ་དེ་དག་གི་ལན་དུ་དགེ་ལུགས་ཀྱིས་ཧོར་དམག་བོད་དུ་དྲངས་པ་སོགས་ཤིན་ཏུ་མང་།” ཞེས་གསུངས་པས་མཚོན་ནོ།
དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པའི་སྐབས་སོག་པོ་རྣམས་ཕྱིའི་དྲག་པོའི་དཔུང་རོགས་ཙམ་ལས་བོད་ཀྱི་ནང་སྲིད་ལ་ཐེ་འཇུས་དེ་ཙམ་མེད། གུ་ཤྲི་ཧན་[9]ལྟ་བུར་མཚོན་ན་ཁོ་རང་ལ་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་གོ་མིང་ཙམ་དང་བོད་ཀྱི་གཞུང་དང་སྲིད་ཇུས་ལ་བློ་འདོན་ཙམ་ལས་དེ་མིན་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་བའི་ཐེ་ཇུས་མེད། ཁོ་རང་གི་བཞུགས་ས་གཙོ་བོ་དེ་འདམ་གཞུང་ཡིན་པ་ལས་ལྷ་ས་མིན། ཁོ་རང་༸རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་པོར་རྩེ་གཅིག་དད་གུས་དང་ཁོང་གི་བཀའ་དགོངས་ལ་བརྩི་འཇོག་དང་མཐོང་ཆེན་གནང་མཁན་ཡིན། ལྷག་དོན་རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་མཁས་བཙུན་བཟང་གསུམ་གྱི་སྐུའི་གཟི་བྱིན་གྱིས་སོག་པོ་ཚོ་པ་དང་ཚོ་པའི་བར་ནང་འཁྲུགས་བྱུང་སྐབས་བླང་དོར་བཀའ་སློབ་གནང་བས་ཞི་མཐུན་ལྷིང་འཇགས་སུ་གྱུར་སྟབས་ཁོང་ནི་རྒྱ་སོག་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་བརྩི་བཀུར་ཞུ་ཡུལ་དུ་གྱུར། མདོར་ན་དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ནང་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་[10]ནི་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་བདག་པོ་ཙམ་དུ་མ་ཟད་རྒྱ་སོག་གིས་ཀྱང་རང་རང་གི་ཆོས་སྲིད་ཐོག་ལའང་སྐྱབས་འཇུག་ཞུ་ཡུལ་ཡིན། གུ་ཤྲི་ཧན་དང་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་དགོངས་པ་རྫོགས་རྗེས་བོད་ཀྱི་སྲིད་སྐྱོང་གི་ཁྲི་དེ་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་མཚོས་ (༡༦༥༣–༡༧༠༥) གནང་མུས་དང་། རྒྱལ་པོའི་ཁྲི་དེ་གུ་ཤྲིའི་ཡང་ཚ་ལྷ་བཟང་ཧན་(b–༡༧༡༧) གིས་བཟུང་། འོང་ཀྱང་སྐབས་དེར་བོད་དུ་སྔོན་གྱི་༸རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ལྟ་བུའི་དབང་ཐང་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན་པ་མེད་པས་ལྷ་བཟང་ཧན་གིས་བོད་ཀྱི་སྲིད་དབང་གི་བདག་དབང་འཕྲོག་རྒྱུར་གོ་སྐབས་བཟང་པོ་མཐོང་ནས་ཁོ་རང་དང་ཁོ་རང་གི་ཕྱོགས་གཏོགས་པ་[[11]]ཚོས་སོ་སོའི་དམིགས་ཡུལ་བསྒྲུབ་པར་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་ལ་བརྟེན་དགོས་གཤིས། སྡེ་སྲིད་ནས་དགེ་ལུགས་ལས་རྙིང་ཆོས་ལ་དགའ་ཞེན་ཆེ་བ་བྱེད་ལུགས་དང་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་སྐུ་འདས་པ་གསང་རྒྱ་བྱས་པ་ནོར་འཁྲུལ་ཡིན་ཚུལ། ལྷག་དོན་དྲུག་པ་ཚངས་དབྱངས་མཚོའི་ཡང་སྲིད་བརྫུས་མ་ཡིན་སྐོར་སོགས་སྙད་འདོགས་མང་པོ་བྱས། རྗེས་སོར་ཁོ་པས་སྡེ་སྲིད་བཀྲོངས་ཤིང་དབང་ཤུགས་ཅན་གྱི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་བྱས། དེ་ནི་གུ་ཤྲིའི་མི་རྒྱུད་གཅིག་མིང་དོན་མཚུངས་པའི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཆགས་པ་ཐོག་མ་དང་མཐའ་མའང་ཡིན།
ད་ནི་དཔྱད་གཞི་དངོས་བཤད་པ་ལ་དོན་ཚན་ལྔ་ཡོད་དེ།
༡༽ དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྲིད་གཞུང་གི་དབང་འཛིན་མི་སྣ་དང་རྡོར་སྨིན་གཉིས་ཀྱི་བླ་ཆེན་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་དང་། གཏེར་བདག་གླིང་པ་འགྱུར་མེད་རྡོ་རྗེའི་དབར་གྱི་འབྲེལ་བ་བཤད་པ།
༢༽ སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་དང་ལྷ་བཟང་ཧན་གཉིས་དབར་གྱི་དབང་ཆའི་འཐབ་རྩོད་ཁྲོད་ཆོས་བརྒྱུད་ལག་ཆར་གྱུར་ཚུལ་བཤད་པ།
༣༽ ཇུན་གར་གྱི་དབང་ཤུགས་བོད་དུ་སླེབས་པར་སེ་འབྲས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་ཁག་གི་རྒྱབ་སྐྱོར་ཡོད་པ་བཤད་པ།
༤༽ ཇུན་གར་དམག་གིས་རྙིང་བསྟན་བསྣུབས་དགོས་པ་ཀུན་སློང་བྱེད་མཁན་གཙོ་བོ་སོག་རིགས་སྒོ་མང་མཁན་རབས་སོ་བཞི་པ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཡིན་པ།
༥༽ ཇུན་གར་དམག་གིས་རྙིང་མའི་བསྟན་པ་བསྣུབས་པ་དང་དེའི་ཁྱབ་ཚད་བཤད་པ་བཅས་སོ།
དང་པོ། དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྲིད་གཞུང་གི་དབང་འཛིན་མི་སྣ་དང་རྡོར་སྨིན་གཉིས་ཀྱི་བླ་ཆེན་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་དང་གཏེར་བདག་གླིང་པ་འགྱུར་མེད་རྡོ་རྗེའི་དབར་གྱི་འབྲེལ་བ་བཤད་པ།
ཇུན་གར་བས་སྔ་འགྱུར་རྙིང་མའི་བསྟན་པ་བསྣུབས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གང་ཡིན་ཞིབ་པར་དཔྱད་དགོས་ན་༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་དང་རྡོར་སྨིན་གཉིས་ཀྱི་བསྟན་འཛིན་གྱི་སྐྱེས་ཆེན་ཚོའི་དབར་གྱི་འབྲེལ་བ་ཅི་འདྲ་ཡིན་མིན་དང་དེའི་རྒྱབ་ལྗོངས་ལ་དཔྱད་དགོས་པ་ནི་གལ་གནད་ཡིན། སྤྱིར་བོད་ཀྱི་ནང་བསྟན་ཆོས་བརྒྱུད་ཆེན་པོ་བཞིའི་ནང་གི་རྙིང་མ་ནི་ས་སྐྱ་དང་། འབྲི་གུང་། ཀརྨ་ཀམ་ཚང་། དེ་བཞིན་དགེ་ལུགས་དང་མི་འདྲ་བར་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱ་རབས་མཇུག་རྫོགས་པ་ནས་བཟུང་ད་བར་བོད་ཀྱི་སྲིད་ཕྱོགས་ལ་དབང་བསྒྱུར་ཐུབ་པའི་ཆོས་བརྒྱུད་ཅིག་ཆགས་ཐུབ་མེད། འོན་ཀྱང་དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ནང་བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་དབུ་བརྙེས་པ་དང་། རིམ་གྱིས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་སྲིད་འཛིན་མི་སྣ་ཚོ་དང་རྙིང་མའི་རྡོར་སྨིན་གཉིས་ཀྱིས་གཙོས་བསྟན་འཛིན་གྱི་སྐྱེས་ཆེན་ཚོའི་བར་ཆོས་ཕྱོགས་ནས་བླ་སློབ་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཟབ་པོ་བྱུང་ཡོད་པ་དང་། སྲིད་ཕྱོགས་ལའང་འབྲེལ་བ་གང་ལ་གང་འཚམས་ཤིག་བྱུང་ཡོད་པ་གོང་གསལ་གྱི་བླ་མ་ཚོའི་རྣམ་ཐར་ལས་ཤེས་སོ། དེ་ཡང་དགའ་ལྡན་ཕོ་ཕྲང་པའི་སྲིད་གཞུང་གི་དབང་འཛིན་མི་སྣ་ཨང་དང་པོ་ནི་༸་རྒྱལ་མཆོག་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ཡིན། ཁོང་ནི་གཏེར་ཆོས་མང་པོ་ནས་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་རྣམ་སྤྲུལ་ཡིན་པར་ལུང་བསྟན་ཡོད་དེ། བཙུན་མོ་བཀའ་ཡི་ཐང་ཡིག་ལས[[12]]། ངས་ལུང་བསྟན་པ་བྱང་མིང་གནམ་སའི་བདག༔ ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་འཕྲིན་ལས་སྤྲུལ་པ་སྟེ༔ ཇི་བཞིན་འདྲ་བ་སྡེ་གུ་ལྷ་བཞེངས་ནས༔ རྣམ་ཐར་གྱང་རིས་དག་ལ་བྲི་བར་བྱོས༔ ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་ཁོང་གི་ཡབ་ནི་སྡེ་པ་གཙང་པའི་སྐབས་དབུས་ཕྱོགས་སུ་མིང་གྲགས་ཆེ་ཞིང་རྙིང་ཆོས་ལ་མོས་པ་ཅན་སྡེ་པ་ཧོར་བདུད་འདུལ་རབ་བརྟན་དང་། ཡུམ་ནི་ཡར་འབྲོག་ཁྲི་དཔོན་[[13]]གྱི་སྲས་མོ་ཀུན་དགའ་དབང་མོ་ཡིན། དེའི་གཅེན་མོ་ཡིད་འཛིན་དབང་མོ་ནི་རྙིང་མའི་བྱང་གཏེར་གྱི་རྒྱུད་འཛིན་ཆེན་མོ་བྱང་བདག་བཀྲ་ཤིས་སྟོབས་རྒྱལ་ (༡༥༥༠–༡༦༠༣) གྱི་བདག་མོ་དང་རྡོ་རྗེ་བྲག་རིག་འཛིན་གསུམ་པ་ངག་གི་དབང་པོའི་ཡུམ་ཡིན། དེར་བརྟེན་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་དང་པོ་རྡོ་རྗེ་བྲག་རིག་འཛིན་ངག་གི་དབང་པོ་ (༡༥༨༠–༡༦༣༩) གཉིས་སྐུ་མཆེད་ཡིན།
ལྔ་པ་ཆེན་པོ་སྐུ་བལྟམས་པའི་ལོ་དེར་བྱང་བདག་བཀྲ་ཤིས་སྟོབས་རྒྱལ་གྱི་བུ་རིག་འཛིན་འཕྲིན་ལས་རྣམ་རྒྱལ་དང་རིག་འཛིན་ངག་གི་དབང་པོས་ཚེ་གུར་གྱི་དབང་བཀའ་ཉེན་སེལ་དུ་སྩལ་བ་ནི་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་རྣམ་ཐར་ལས། “བྱང་པ་རིག་འཛིན་འཕྲིན་ལས་རྣམ་རྒྱལ་མཚོ་སྐྱེས་བཞད་པའི་དབང་པོས་བར་ཆད་མི་འབྱུང་བའི་སྲུང་བ་དང་བྱིན་རླབས་མཛད། སྣ་ནམ་རྡོ་རྗེ་བདུད་འཇོམས་ཀྱི་རྣམ་སྤྲུལ་བྱང་པ་རིག་འཛིན་ངག་གི་དབང་པོ་ཆོས་རྒྱལ་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་དཔལ་བཟང་པོ་སྦྲུལ་ལོའི་མཇུག་མདོ་ཁམས་ནས་ཕེབས་པ་དང་འགྲིག་པའི་ཚེ་དབང་ལྕགས་སྡོང་མ་བརྒྱ་རྩ་དང་ཉང་ལུགས་དྲག་དམར་གྱི་དབང་བརྒྱ་ཚར་གནང་འདུག་པ་དྲན་པའི་ཡུལ་དུ་མ་གྱུར་ཀྱང་བྱིན་རླབས་རྒྱུད་ལ་ཞུགས་ཉམས་ཀྱིས་ནད་གདོན་གྱི་འཚེ་བ་དཀོན་ཞིང་བསྙེན་སྒྲུབ་ཅི་ཡང་མ་སོང་བའི་བྱིས་པའི་དུས་གཞན་ལ་སྲུང་མདུད་དང་མཆིལ་མ་བཏབ་པའི་ཆུ་བྱིན་པ་ཞལ་ངོ་གོང་མ་བསྙེན་སྒྲུབ་སོང་བའི་རིགས་ལས་ནུས་པ་ཆེ་བ་ཙམ་བྱུང་གླེང་།”[[14]] དེ་ལྟར་༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་དང་རྙིང་ཆོས་ཀྱི་ཐོག་མའི་འབྲེལ་བ་ནི་རང་གི་ནང་མིའི་ཐོག་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་ཀྱང་། དེ་རྗེས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དགོས་དབང་ཞིག་གི་སྒོ་ནས་ཀྱང་རྙིང་ཆོས་དང་ལྷག་པར་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཆགས་པའང་སྲིད་དེ། སྣང་སོག་གོང་[[15]]གསུམ་གྱིས་སྡེ་པ་གཙང་པའི་ཕྱོགས་སུ་ལངས་པས། དེའི་ཁ་གཏད་ལྟ་བུར་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་རྙིང་ཆོས་སྤྱི་དང་བྱང་གཏེར་གྱི་ཆོས་སྐོར་མང་པོ་གསན་ཅིང་རིག་འཛིན་ལེགས་ལྡན་རྗེ་དང་བྱང་བདག་བཀྲ་ཤིས་སྟོབས་རྒྱལ་ཀྱི་ཟབ་གཏེར་རྣམས་ཉམས་ལེན་གཙོ་བོར་མཛད། དེ་ཡང་ཁོང་གིས[[16]]། བདུད་འཇོམས་རྡོ་རྗེ་ཆོས་རྒྱལ་དབང་པོའི་སྡེས།། རྨི་ལམ་ཚུལ་དུ་ཟབ་གཏེར་གདམས་པའི་བཀའ།། ལེགས་བཤད་ཟ་ཧོར་སྔགས་སྨྱོན་དྲག་པོ་རྩལ་།། རིག་འཛིན་གང་ཤར་རང་གྲོལ་བྱིན་གྱིས་རློབས།།
དེ་ལྟར་༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་སྔར་བྱང་བདག་བཀྲ་ཤིས་སྟོབས་རྒྱལ་གྱིས་མངའ་རིས་རིག་འཛིན་ལེགས་ལྡན་རྡོ་རྗེ་དབུ་བླར་བསྟེན་པ་སྔོན་གནས་རྗེས་སུ་དྲན་པའི་སྒོ་ནས་སྔ་འགྱུར་གྱི་བཀའ་གཏེར་སྤྱི་དང་། བྱེ་བྲག་རྒྱ་ཞང་ཁྲོམ། རྒོད་ལྡེམ་གོང་འོག་དང་། མངའ་རིས་པཎ་ཆེན་པདྨ་དབང་རྒྱལ་ (༡༤༨༧–༡༥༤༢) དང་བྱང་བདག་གི་ཟབ་གཏེར་ལ་གཙོ་བོ་ཉམས་བཞེས་མཛད་ཚུལ་དོ་ཀཱུ་ལའི་གོས་བཟང་དུ་གསལ་ཞིང་། བྱང་བདག་བཀྲ་ཤིས་སྟོབས་རྒྱལ་དང་རིག་འཛིན་ངག་གི་དབང་པོ་གཉིས་སློབ་དཔོན་པདྨའི་རྗེ་འབངས་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་དང་སྣ་ནམ་རྡོ་རྗེ་བདུད་འཇོམས་སུ་ངོས་འཛིན་གྱིས་བཀུར་སྟི་བླ་མེད་ཞུས། འདི་ཡིན་ཚུལ་ཀྱང་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་མ་ཐུ་ཀན་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མས།[[17]] “༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་ནི་མངའ་བདག་ཉང་གི་སྐུའི་སྐྱེ་བ་ཡིན་པ་དང་ལེགས་ལྡན་རྗེ་དང་། ཆོས་རྒྱལ་དབང་པོའི་སྡེའི་དག་སྣང་ལ་མཇལ་བར་བརྟེན། དེ་ལས་བརྒྱུད་པའི་ཆོས་རྣམས་ཟུར་ཆོས་དབྱིངས་རང་གྲོལ་དང་། ཁྲ་ཚང་པ་བློ་མཆོག་རྡོ་རྗེ་ལས་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པ་གསན་ནས་ཉམས་བཞེས་འཆད་སྤེལ་ཡིག་འཇོག་ཅི་རིགས་མཛད་” ཅེས་གསུངས། དེ་ལྟར་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་སྐུ་ཚེ་སྟོད་དུ་འཁོན་སྟོན་དཔལ་འབྱོར་ལྷུན་གྲུབ་(༡༥༦༡–༡༦༣༧) ལས་རྫོགས་ཆེན་དང་། ཟུར་ཆེན་ཆོས་དབྱིངས་རང་གྲོལ་ (༡༦༠༤–༡༦༦༩) ལས་བྱང་གཏེར་ལ་སོགས་པའི་རྙིང་མའི་ཆོས་སྐོར་ཐོག་མར་གསན་པས་༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་གིས་ཆོས་བརྒྱུད་གཞན་ལ་གཟིགས་ཚུལ་ལ་གྱུར་བ་ཕྱིན།[[18]] དེ་སྐབས་༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་གིས་རྙིང་ཆོས་གནང་བས་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་གནད་ཡོད་མི་སྣས་དགག་བྱ་ཡང་བྱུང་ཡོད་པ་མངོན་ཏེ། “དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་ཤར་གྱི་མཁར་ལས་ལོ་སྔོན་མ་ཐོ་གཟོ་གཉིས་གྲུབ་པའི་འཕྲོས་དང་ཞོལ་དུ་ཨར་པོ་ཚུགས་སོང་བར་ཕུར་སྒྲུབ་ཀྱིས་མཚོན་པའི་སྐུ་རིམ་ཁང་ཞིག་བྱུང་ན་ཞུས་པས་ (སྡེ་སྲིད་བསོད་ནམས་ཆོས་འཕེལ་ལ) རྐྱེན་བྱས་གནས་རྙིང་པ་དང་རྡོ་རྗེ་བྲག་པར་རྙིང་མའི་ཆོས་བཤད་པ་ལ་བསྙད་པའི་སྒྱུར་སྦྱང་མང་དུ་མཛད་བྱུང་བ་ལ་ལན་འབུལ་མ་ནུས་པར་སྦོམ་མེ་བསྡད།”[[19]]ཅེས་གསུངས། སྐུ་ཚེ་སྨད་དུ་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་ (༡༦༤༡–༡༧༡༧) དང་གཏེར་བདག་གླིང་པ་འགྱུར་མེད་རྡོ་རྗེ་ (༡༦༤༦–༡༧༡༤) ནས་བྱང་གཏེར་གྱི་ཆོས་སྐོར་དང་གཏེར་གསར་གྱི་དབང་ལུང་མན་ངག་ཇི་སྙེད་གཅིག་གསན་པ་དང་། ཕར་ཡང་༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་གི་གསུང་ཆོས་གསང་བ་རྒྱ་ཅན་[[20]]ལ་སོགས་མང་པོ་ཕུལ་བས་མཚོན་གསོ་སྐྱོང་མཐར་ཕྱིན་པར་མཛད། ༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་ནས་རྟག་པར་ཐུགས་དད་ཆེན་པོས་རྡོ་རྗེ་བྲག་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་དང་སྨིན་གླིང་གཏེར་ཆེན་འགྱུར་མེད་རྡོ་རྗེ་གཉིས་ལ་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་ཅེས་ཕས་བུ་ལ་བརྩེ་བ་ལྟར་ཐུགས་བརྩེ་ཆེན་པོ་གནང་གི་ཡོད་པ་ནི་ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ་གྱི་རྣམ་ཐར་[[21]]ལས། “ཡང་རིག་འཛིན་ཆེན་པོ་རྣམ་གཉིས་སྐབས་རེ་སྐུ་ཞབས་སུ་གདན་བཞེས་ཀྱིས་གོང་ལ་ཕེབས་དུས་ཐུགས་སྣང་དག་དྲགས་པས་གཟིམ་ཆུང་སྦུག་ནས་འཁྱག་སྐམ་གྱི་བསྒྲིལ་ཁ་ལེན་དུ་འཇུག་པ་གནང་། གསོལ་ཇའི་ཐོག་ཏུ་༸གོང་ཞབས་རིན་པོ་ཆེ་རང་གི་ཕྱག་བསྟར་ཏེ་དང་པོར་ཕྱག་ལེགས་པར་ཕྱིས། དེ་ནས་སྤོས་བདུག་གནང་། གསོལ་ཇའི་ཐོག་ཏུ་ཁྱེད་དཔོན་སློབ་གཉིས་གསོལ་ཞིབ་གནང་གོ་ཅེས་གསོལ་ཞིབ་འབུལ་བ་གནང་རྗེས། འཁྱག་སྐམ་གྱི་སྒྲིལ་ཁ་ཞལ་ཕྱེ་ནས་ཕྱག་ཤན་གྱིས་བཏུབ་པ་གནང་། དཔོན་སློབ་གཉིས་ལ་སོ་སོར་འབུལ་བ་གནང་།” ཞེས་གསུངས་པས་༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་དང་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་དབར་མཛའ་བརྩེའི་འབྲེལ་བ་ཟབ་པོ་ཡོད་པ་རྟོགས་ནུས་སོ།
སྲིད་ཕྱོགས་ནས་ཀྱང་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་ལ་༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་དང་སྡེ་སྲིད་ན་རིམ་གྱི་བཀའ་ཤོག་ཀྱང་མང་པོ་འབྱོར་གྱི་ཡོདཅིང་། སྲིད་གཞུང་གི་གཞུང་འབྲེལ་མཛད་སྒོ་དཔེར་ན་སྡེ་སྲིད་ཁྲི་འདོན་དང་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་འདོན་སོགས་སུ་མཉམ་བཞུགས་གནང་གི་ཡོད། དེ་ཡང་པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས།[[22]] “རང་ལོ་བཅོ་བརྒྱད་པ་ས་ཁྱི་ཟླ་བ་བཅུ་གཉིས་པའི་མཇུག་ལ་གོ་ཤི་རྒྱལ་པོའི་ཚབ་ཁྲི་འཁོད་སྐབས་བླ་དཔོན་ཐམས་ཅད་འཚོག་དགོས་པའི་སྟབས་ངེད་རྣམས་ཀྱང་ལྷ་ལྡན་དུ་བཏེག དེ་སྐབས་ཀུན་མཁྱེན་རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་ལྷ་སར་སྨོན་ལམ་གྱི་ཚོགས་དབུར་ཕེབས་ཤིས་མཇལ་ཁ་ཕྱག་དབང་ཐམས་ཅད་ལྷ་ལྡན་རང་དུ་ཞུས་ཤིང།” ཞེས་གསུངས་ཤིང་། ལྷག་དོན་བོད་སྤྱི་དང་། ༸རྒྱལ་དབང་མཆོག དེ་བཞིན་སྡེ་སྲིད་རིམ་པའི་སྐུ་རིམ་ཕྱིར་ཁོང་རྣམ་པ་གཉིས་ལ་བོད་གཞུང་ནས་བཀའ་ཤོག་མང་པོ་འབྱོར་གྱི་ཡོད་པ་བཞིན། རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་ཀྱིས་ཀྱང་སྐུ་ཞབས་གྲྭ་ཚང་ཕན་བདེ་ལེགས་བཤད་གླིང་དང་སྦྲེལ་ནས་སྐུ་རིམ་རྣམས་བསྒྲུབས་ཀྱི་ཡོད།
རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་སྐུ་རིམ་ཐོག་མར་དགུང་ལོ་བཅུ་དགུ་སྟེ་སྤྱི་ལོ་༡༦༥༩་ལོར་མཛད་འདུག་ཅིང་དེ་ཡང་སྡེ་པ་ནོར་བུས་སྡེ་གཟར་བསླངས་པ་དེ་ཞི་འཇགས་ཀྱི་ཕྱིར་ཡིན་འདུག དེ་ཡང་ཁོང་གིས། “འདྲེན་མཆོག་ཆོས་ཀྱི་སྤྱན་ལྡན་ (ཟུར་ཆེན་ཆོས་དབྱིངས་རང་གྲོལ) དེ་ཡང་དག་པའི་ཞིང་དུ་གཤེགས་པས་ཡིད་ཤིན་ཏུ་ངེས་པར་འབྱུང་བ་ཞིག་ཀྱང་བྱུང་། འདི་སྐབས་གྲུབ་ཆེན་རང་རིག་པ་ཡང་བྱོན་བྱུང་བར་ནུ་བོ་པཎ་ཆེན་དང་ལྷན་དུ་བྱང་གཏེར་སྤྱན་རས་གཟིགས་ཀྱི་དབང་ཞིག་ཕུལ། དུས་རིམ་སྐབས་༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་གི་བཀའ་ཤོག་སྤྱི་བོར་ཕེབས་པའི་དོན། ཡང་རྫོང་གི་བཅད་རྒྱའི་གེགས་སུ་ཅུང་ཟད་འགྲོ་བ་འདུག་ཀྱང་ནོར་བུ་སྡེ་གཟར་གྱི་གནས་ཚུལ་འདི་ལྟར་འདུག་པས་གོང་དཀར་དུ་སྐུ་རིམ་གྱི་རྡོ་རྗེ་སློབ་དཔོན་དུ་འགྲོ་དགོས་ཚུལ་ཕེབས་པའི་བཀའ་སྤྱི་བོར་བླངས།”[[23]]ཞེས་དང་། ཡང་ཁོང་གིས། “རང་ལོ་སོ་གཉིས་སྐབས། པོ་ཏ་ལ་ནས་གཏན་གྱི་སྐྱབས་མགོན་རྒྱལ་དབང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་ཞབས་ནས་བཀའ་ཤོག་སྤྱི་བོར་ཕེབས། དེ་ནུབ་སྒྲགས་དང་དེ་ནས་དགོན་པར་སླེབ་ནས་གྲབས་ཡུལ་བགྱིས་ཏེ་པོ་ཏ་ལར་ཕྱིན། ༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་གི་ཞབས་ཀྱི་པདྨོར་འདུད་ཕྱག་བགྱིས། དེ་སྐབས་ཕྱག་ཅུང་ཟད་ལྟེམ་ཚུལ་འདུག་པས་འཆི་བདག་བཟློག་པ་ཞིག་བྱེད་དགོས་ཚུལ་གྱི་བསླབ་སྟོན་བྱུང་བ་ལྟར་གྲ་སྒྲིག་ཞུས། ཕོ་ཕྲང་ཆེན་པོ་པོ་ཏ་ལའི་ཚོམས་ཆེན་དུ་ཆོ་ག་གཏོང་བའི་ཆ་ལག་གི་རྒྱབ་ཆོས་གཏོར་མ་བརྒྱ་རྩ། བསྐང་བརྒྱ། ཚེ་ཆོག་སོགས་གྲྭ་གཙང་ནས་གནང་། ངེད་དཔོན་སློབ་ཆབས་གཅིག་པར་སྐུ་རིམ་སྨིན་རྒྱས་ཞུས་པའི་དེ་འཕྲལ་སྐུ་ཁམས་དྭངས་ཚུལ་བསྟན།”[[24]]ཞེས་དང་། སྡེ་པ་ནོར་བུས་སྡེ་གཟར་བསླངས་སྐབས་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་སྐུ་རིམ་བསྒྲུབས་པས་དམིགས་བསལ་རྟགས་དང་མཚན་མ་བྱུང་ཚུལ་ཡང་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་རྣམ་ཐར་ནང་འདི་ལྟར་གསལ་འདུག “རྡོ་རྗེ་བྲག་ནས་རིག་འཛིན་སྤྲུལ་པའི་སྐུ་དཔོན་སློབ་སུམ་ཅུ་སྐོར་ཇུས་རིམ་ལ་གོང་དཀར་དུ་ཕེབས་སུ་བཅུག མནན་པ་དང་རླུང་འཁོར་གྱི་ལས་སྦྱོར་ཐུགས་ཁུར་ཆེ་བཞེས་གནང་། རླུང་འཁོར་ལ་མེ་འབར་བའི་རྟགས་ཀྱང་མྱུར་བར་བྱུང་ཚུལ་ཟེར་བ་དང་། བདེ་གཟར་གྱི་བྱེ་སྒོའི་ཉེ་ལེན་ལ་སྒེམ་བུ་ནས་འབྱོར་བ་བསླབ་སྟོན་དང་བཅས་ཕྱིར་སློག”[[25]] དེ་ལྟར་རྡོ་རྗེ་བྲག་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་རང་རྣམ་དང་བུ་སློབ་ཀྱི་རྣམ་ཐར་ལྟར་ན་རང་ལོ་བཅུ་དགུ་སྟེ་༡༦༥༩ ནས་རང་ལོ་དྲུག་ཅུ་རེ་གཉིས་ཏེ་༡༧༠༢ བར་ལོ་བཞི་བཅུ་ཞེ་གསུམ་ཙམ་རིང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་དབང་འཛིན་མི་སྣ་རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་གཙོས་པའི་སྡེ་སྲིད་རིམ་པའི་སྐུ་རིམ་དང་གཞུང་གི་ཞབས་རིམ་ཞུས་འདུག ཁོང་གིས་བོད་གཞུང་གི་སྐུ་རིམ་སྒྲུབ་ཡུལ་གྱི་ས་གནས་ཀྱང་གཙོ་ཆེར་གོང་དཀར་དང་། བྲག་ཡངས་རྫོང་། བླ་བྲང་འོག རྡོ་རྗེ་བྲག བསམ་ཡས། དེ་བཞིན་པོ་ཏ་ལ་བཅས་ཡིན།
དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་རིག་འཛིན་གཏེར་བདག་གླིང་པར་ཡང་གཞུང་ཕྱོགས་ནས་སྐུ་རིམ་གྱི་བཀའ་ཤོག་འབྱོར་གྱི་ཡོད་པ་ནི་ཁོང་གི་རྣམ་ཐར་[[26]]དུ། “དེ་ནས་ཐར་པ་གླིང་དུ་ཕྱིར་ཕེབས་མཚམས། གོང་ནས་སྤྱན་འདྲེན་གྱི་བཀའ་ཤོག་འབྱོར་བ་ལྟར་འབྲའུ་སྣའི་གྲུ་བརྒྱུད་ཕོ་བྲང་ཆེན་པོར་ཐེགས་ཏེ། གོང་ཞབས་(ལྔ་པ་ཆེན་པོ་) ཀྱི་སྐུ་རིམ་དུ། གདོན་གྲོལ། བྱད་འགྲོལ། འཆི་བསླུ། མཁའ་འགྲོ་དང་སྡེ་བརྒྱད་གྲིབ་སེལ། དྲག་དམར་གྱི་གཏོར་བཟློག་རྣམས་མཛད་པས་གོང་ཞབས་སྐུ་ཅུང་ཟད་ལྟེམས་པའང་མི་རིང་བར་དྭངས། ཟངས་རི་སྡེ་སྲིད་ཀྱང་ལྷ་ལྡན་དུ་ཕེབས་པ་དང་འགྲིག”ཅེས་གསུངས་སོ། ལྷག་པར་དུ་སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་གལ་ཆེའི་ལས་དོན་དཔེར་ན་གཞུང་གི་སྡེ་སྲིད་སུ་འོས་མིན་གྱི་བཀའ་བགྲོས་ཀྱི་བཀའ་ཤོག་ཀྱང་ཕེབས་ཀྱི་ཡོད་པ་ནི། གཏེར་བདག་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར་[[27]]དུ། “༸གོང་ཞབས་ནས་སྡེ་སྲིད་ཁྲི་འདོན་གྱི་སྒོ་དོད་པར་སུ་ལ་འོས་སོགས་བཀའ་བྲོས་ཀྱི་བཀའ་ཤོག་ཕེབས་པར་བོད་ཀྱི་རྗེར་འོས་པ་རྒྱ་ཅན་དང་གཏེར་ལུང་ནས་བཤད་ཚུལ་སོགས་ཀྱི་ཞུ་བ་ཞིབ་རྒྱས་འབུལ་བར་མཛད།” ཅེས་གསུངས་པ་དང་། སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་སྡེ་སྲིད་དུ་དངོས་སུ་འོས་འདེམས་བྱུང་ནས་འོས་ཁྲི་འདོན་སྐབས་སུ་སྨིན་གླིང་གཏེར་ཆེན་གྱི་སྡེ་སྲིད་ལ་དབང་བསྐུར་གནང་བ་ནི་རྗེ་ཉིད་ཀྱི་རྣམ་ཐར་[[28]]ལས།“དེའི་ཉིན་ལྷ་སྲས་མུ་ཁྲི་བཙན་པོ་སླར་ཡང་གངས་ཅན་པ་རྣམས་ཀྱི་རྗེ་བོར་བྱོན་པ་ད་ལྟའི་སྡེ་སྲིད་རིན་པོ་ཆེ་འདི་ལ་རྒྱལ་མཆོག་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་གི་བཀའི་ལུང་གི་ཅོད་པན་བཅིངས་ཏེ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་རྒྱལ་ཐབས་ལ་དབང་བསྐུར་བའི་དགྱེས་སྟོན་ཐོག་མའི་དུས་དང་འགྲིག ཕེབས་མ་ཐག་གོང་ཞབས་ཡས་ལྗིང་དུ་ཕྱག་འབུལ་དུ་ཐེགས། སྐབས་དེར་སྡེ་སྲིད་སྐུ་ཞབས་སུ་‘མངའ་དབང་རིན་འབར་བ’འབུལ་བར་མཛད་ཅིང་། དེའི་ཚུལ་ཡང་གཟིམས་ཆུང་ཁམས་གསུམ་རྣམ་རྒྱལ་དུ་གོང་ཞབས་ (ལྔ་པ་ཆེན་པོ) མཆོག་ཀྱང་བཞུགས་ཁྲིར་ཕེབས། རྗེ་ཉིད་ལའང་ཁྲི་རྒྱུན་ལས་ཆེས་མཐོ་བ་ཞིག་བཤམས་པ་ལ་བཞུགས་སུ་གསོལ་ཞིང་། དེ་ནས་ཐོག་མར་སྡེ་སྲིད་རིན་པོ་ཆེ་བསྟན་དམའ་བ་ལ་བཞུགས་པར་བགེགས་སྤྲོད་ཁྲུས་གསོལ་སོགས་མཛད་རྗེས། བཞུགས་ཁྲིའི་སྟེང་དུ་ཕེབས། དེ་ལ་མངའ་དབང་རིན་ཆེན་འབར་བ་ཞེས་བྱ་བ་རྒྱ་པོ་རྒྱལ་རིགས་སྤྱི་བོ་ནས་དབང་བསྐུར་བའི་ཆོ་ག་བྲམ་ཟེ་སོགས་ལ་གྲགས་པ་ལས་ཁྱད་པར་དུ་གྱུར་པའི་དབང་བཀའ་དང་གདེངས་ཅན་གྱི་གཙུག་གི་ནོར་བུ་སོགས་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བའི་སྐྱེས་ཅུང་ཟད་ཀྱང་འབུལ་བར་མཛད་ཅིང་། སྲས་བཅས་པའི་རྒྱལ་བ་ཐམས་ཅད་དང་ཕྱོགས་གཅིག་པར་གོང་མ་རྒྱལ་བའི་དབང་པོས་ཀྱང་ཤིས་བརྗོད་ཀྱི་མེ་ཏོག་ཆར་དུ་འབེབས་པ་སོགས་བཀྲ་ཤིས་པའི་ཚོགས་མངའ་གསོལ་བར་མཛད་དོ།” ཅེས་གསུངས་པས་རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་གཏེར་བདག་གླིང་པར་ཆོས་ཞུ་བ་ཙམ་གཅིག་པུ་མིན་པར་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ལས་དོན་གནད་ཀ་ཅན་དཔེར་ན། དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་སྲིད་སྐྱོང་ངམ་སྡེ་སྲིད་སུ་འོས་མིན་བཀའ་དྲི་ཞུ་བ་དང་སྡེ་སྲིད་ཁྲི་འདོན་སྐབས་དབང་བསྐུར་ཆོ་ག་བྱེད་དུ་བཅུག་པ་སོགས་གནང་ཡོད། དེ་ལྟར་གཏེར་བདག་གླིང་པ་དགུང་ལོ་༢༣ སྟེ་སྤྱི་ལོ་༡༦༦༩ ཐོག་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་དབང་འཛིན་མི་སྣའི་སྐུ་རིམ་དང་གཞུང་གི་ཞབས་རིམ་སྒྲུབ་མཁན་ཆགས་པ་ནས་སྤྱི་ལོ་༡༧༠༤ བར་གཞུང་གི་སྐུ་རིམ་བསྒྲུབས་པ་དང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོའི་དབུ་བླ་ཡང་མཛད།
སྤྱིར་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་ལས་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་ནི་རྟེན་དགེ་སློང་དང་སྣ་ནམ་རྡོ་རྗེ་བདུད་འཇོམས་ཀྱི་རྣམ་སྤྲུལ་ཡིན། གཏེར་བདག་གླིང་པ་མཆོག་རྟེན་སྔགས་འཆང་དང་ལོ་ཆེན་བཻ་རོའི་རྣམ་སྤྲུལ་ཡིན། འོན་ཀྱང་སྐབས་འདིར་རྟེན་འབྲེལ་ལྟོས་གྲུབ་ཀྱི་དབང་གིས་༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་དང་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་དེ་སྔོན་གྱི་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་དང་མཁན་སློབ་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ལྟ་བུ་རེད་བརྗོད་ན་མི་འགྲིག་པ་མེད། མཁན་སློབ་གཉིས་ཀྱིས་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་གི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་མངའ་ཐང་གོང་འཕེལ་ཐད་བཀའ་སློབ་ལམ་སྟོན་དང་རྒྱལ་པོའི་སྐུ་རིམ་མཛད་པ་དང་།[[29]] རྒྱལ་པོས་ཀྱང་མཁན་སློབ་གཉིས་ཀྱི་བསྟན་པ་དར་སྤེལ་ལ་ཡོན་སྦྱོར་རྒྱ་ཆེ་གནང་ནས་བསམ་ཡས་ལ་སོགས་པའི་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་པ་དང་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་བཙུགས་པ་ཇི་བཞིན་༸ལྔ་པ་ཆེན་པོས་ཀྱང་གཞུང་རང་ནས་རྡོར་སྨིན་གཉིས་ཀྱི་དགོན་པ་གསར་བཞེངས་དང་རྒྱ་བསྐྱེད་སོགས་བདག་རྐྱེན་རྒྱ་ཆེ་གནང་བར་བརྟེན་རྡོར་སྨིན་གཉིས་དབུ་གཙང་ཕྱོསས་སུ་སྔར་བྱུང་མྱོང་མེད་པའི་རྙིང་ཆོས་ཀྱི་བསྟན་པའི་བསྟི་གནས་ཆེན་པོ་གཉིས་སུ་གྱུར་ཅིང་དགོན་ལག་ཀྱང་ཧི་མ་ལ་ཡའི་ནུབ་བྱང་རྒྱུད་ཀྱི་ལ་དྭགས་དང། འབྲས་ལྗོངས། བལ་ཡུལ་དང་འབྲུག་ཡུལ་ནས་ཤར་རྒྱ་བོད་ཀྱི་མཚམས་ཀྱི་དར་རྩེ་མདོ་ཚུན་ལ་ཁྱབ།[[30]] དེ་ཡང་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་གཏེར་བདག་གླིང་པ་འགྱུར་མེད་རྡོ་རྗེ་ལ་བདག་རྐྱེན་བསྩལ་ཚུལ་ནི། “གཏེར་སྟོན་རིག་འཛིན་ཆེན་པོར་གྲྭ་ཚང་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་མཆོད་གཞིས་སོགས་ལ་གྲ་ཕྱི་ཐར་པ་གླིང་དགོན་གནས་མི་སེར་དང་བཅས་ཚང་མ་རྒྱ་ཁྱོན་མི་ཆུང་བ་སྔ་སོར་ནས་སོང་ཡང་ཐང་ཡིག་ནས་འགྲོ་འདུལ་གཏེར་བདག་གླིང་པར་བསྟན་པ་དང་། ལོ་ཆེན་བེེ་རོ་ཙ་ནའི་རྣམ་སྤྲུལ་རིགས་འཛིན་ཆེན་པོས་ཟབ་གཏེར་ཁ་ཤས་ཀྱི་སྒོ་འབྱེད་པར་མཛད་དེ་བོད་འབངས་སྐྱེ་འགྲོའི་འགལ་སྤོང་མཐུན་གྲུབ་ཀྱི་བླང་དོར་ཇི་བཞིན་སྟོན་པ་པོ་འབུལ་འོས་ཀྱི་ཡུལ་དམ་པ་ཡིན་པར་མ་ཟད། སྤྱིར་གཏེར་སྟོན་ཐམས་ཅད་བསྐྱེད་རྫོགས་རྫོགས་པ་ཆེན་པོའི་གེགས་སེལ་བོགས་འདོན་གྱིས་མཚོན་གནས་སྐབས་མཐར་ཐུག་གི་སྨན་ཡོན་ཡིན་ཕྱིར་བསྟན་དགོས་པ་རིགས་འཛིན་གྱི་གདུང་བརྒྱུད་སོགས་འབྱུང་བ་ཐང་ཡིག་ཏུའང་སངས་རྒྱས་གླིང་པར་ཁྱོད་ནས་མི་རབས་བརྒྱའམ་ཉེར་གཅིག་པར་སོགས་རྒྱ་ཆེར་གསུངས་པ་དང་། བྱེ་བྲག་གོང་སྨྲོས་ལྟར་ཕུགས་རིགས་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་ལྷ་ཆོས་དང་འབྲེལ་བསླད་མེད་པར་གདུང་བརྒྱུད་གསང་ཡུམ་བཅས་པའི་སྐལ་བར། སྐྱིལ་རུ། དར་རྒྱས་ཁང་གསར། རྒྱལ་པོ་ན་གའི་ཆུ་སྐོར་སོགས་རི་ཀླུངས་ཀྱི་བདག་ཐོབ། དུད་ཆེ་ཆུང་ཉེར་བདུན། འབབ་འབྲུ་ཁལ་ཉིས་སྟོང་བཞི་བརྒྱ་སྐོར།”[[31]] དེའི་སྐབས་༸རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་དགེ་ལུགས་དང་རྙིང་མར་ཆོས་གཞིས་དང་མི་སེར་ཕོན་ཆེ་གནང་བ་བཅས་ཐུགས་ཁུར་རྒྱ་ཆེན་པོ་གནང་བ་དང་། དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྲིད་གཞུང་རང་གིས་ཕྱག་བཏབ་པའི་གླིང་བཅུ་གསུམ་[[32]]དུ་གྲགས་པའི་དགོན་པ་བཅུ་གསུམ་ཁྲོད་ནས། ༡༽ སྐུ་ཞབས་གྲྭ་ཚང་ངམ་སྔགས་པ་གྲྭ་ཚང་རྣམ་པར་རྒྱལ་བ་ཕན་བདེ་ལེགས་བཤད་གླིང་། ༢༽ ཕུང་པོ་རི་བོ་ཆེ། ༣༽ དགའ་ལྡན་བདུད་འཇོམས་གླིང་གསུམ་ནི་རྙིང་དགོན་ཡིན། དེ་ཡང་ཐའུ་ཀན་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མས།[[33]] “རྣམ་པར་རྒྱལ་བ་ཕན་བདེ་ལེགས་བཤད་གླིང་དུ་རྙིང་ལུགས་ཀྱི་སྒྲུབ་འཕྲིན་མང་པོ་འཛུགས་པ་མཛད་ཅིང་། རྙིང་མའི་དགོན་པ་ཡང་མང་པོ་ཞིག་འདེབས་པ་མཛད་དོ། ཅེས་དང་། དུས་སྐབས་དེར་རྙིང་བསྟན་དར་རྒྱས་ཆེ་བ་བྱུང་ནའང་།” ཞེས་དང་། དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་བྲག་དཀར་རྟ་སོ་ཆོས་ཀྱི་དབང་ཕྱུག་ (༡༧༧༥–༡༨༣༧) ཀྱིས།[[34]] “ཀུན་གཟིགས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་ནི། འཁོན་སྟོན་དཔལ་འབྱོར་ལྷུན་གྲུབ་ཅེས་དང་། གཏེར་བདག་གླིང་པ་རྣམས་ཡོངས་འཛིན་དུ་བཞེས་ཏེ་སྔ་འགྱུར་བཀའ་གཏེར་གྱི་ཆོས་ཕལ་ཆེར་གསན་ཅིང་རྒྱུན་དུ་ཐུགས་ཉམས་སུ་བཞེས། བོད་ཡུལ་བདེ་བའི་ཆེད་དུ་ལས་བཞི་རབ་འབྱམས་བསྒྲུབས་པ་དང་། རྣམ་རྒྱལ་གྲྭ་ཚང་དུ་རྙིང་མ་བཀའ་གཏེར་གྱི་སྒྲུབ་མཆོད་མང་དུ་འཛུགས་པར་མཛད་ཅིང་རྙིང་བརྒྱུད་ཀྱི་སྐོར་བཀའ་རྩོམ་བཀའ་འབུམ་ཡང་མང་། རྡོར་སྨིན་བྱང་གླིང་པ་སོགས་རྙིང་བརྒྱུད་ཀྱི་ཆོས་སྡེ་མང་བ་འཛུགས་པར་མཛད་ཅིང་གངས་ཅན་གྱི་ལྗོངས་ཀུན་ཏུ་བྱང་གཏེར་སྒྲུབ་སྐོར་རྣམ་གསུམ་གྱི་ཚེས་བཅུ་འཛུགས་པ་དང་”ཞེས་གསུངས། གང་ལྟར་ཕན་བདེ་ལེགས་བཤད་གླིང་གྲྭ་ཚང་ལྟ་བུར་ཆ་མཚོན་ན་ཇུན་གར་གྱི་བཙན་འཛུལ་བོད་དུ་མ་སླེབས་གོང་བོད་སྤྱིའི་བདེ་དོན་གྱི་སྐུ་རིམ་དང་དབང་འཛིན་མི་སྣའི་སྐུ་རིམ་ཕྱིར་རྡོ་རྗེ་བྲག་དང་སྨིན་སྒྲོལ་གླིང་གཉིས་དང་མཉམ་སྦྲེལ་ལྟ་བུའི་སྒོ་ནས་སྔ་འགྱུར་རྙིང་མའི་བྱང་གཏེར་གྱི་ཕུར་པ་སོགས་རྙིང་བརྒྱུད་ཀྱི་ཆོ་ག་ཕྱག་ལེན་དང་སྒྲུབ་མཆོད་གཙོ་ཆེར་གནང་གི་ཡོད་ཅིང་། དེའི་རྟ་དབྱངས་སོགས་ཀྱི་དགེ་རྒན་ཡང་སྨིན་གྲོལ་གླིང་ནས་བཏང་སྲོལ་ཡོད་པ་འདྲ་སྟེ། ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ་གྱི་རྣམ་ཐར་ལས།[[35]] “སྐུ་ཞབས་རིན་པོ་ཆེ་(ལྔ་པ་ཆེན་པོ) རྣམ་རྒྱལ་གྲྭ་ཚང་གི་ཚོགས་དབུར་ཕེབས། གདངས་དབྱངས་ལྔ་ཆིངས་གང་ལ་བལྟས་ཀྱང་ལས་ཟློས་ཤོ་མི་ཤེས་པ་ཡིན། གཏེར་སྟོན་རིན་པོ་ཆེའི་སློབ་སྟོན་ལ། དགེ་སློང་རང་[[36]]དབྱངས་བློ་གསལ་པོ་འདུག་པ་གྲྭ་ཚང་གི་གདངས་དབྱངས་འདི་ཚོར་ཡག་པོ་ལྟོས་ཅིག” ཅེས་གསུངས་པར་གཞིག་ན་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་དགེ་སློང་བསལ་རྒྱ་མཚོ་སྐུ་ཞབས་གྲྭ་ཚང་ཕན་བདེ་ལེགས་བཤད་གླིང་གི་དབྱངས་རྟའི་དགེ་རྒན་བྱེད་དུ་བཅུག་པ་འདྲ། དེ་སྐབས་སྨིན་གྲོལ་གླིང་ནི་གཞུང་ཕྱོགས་ཀྱི་སྐུ་དྲག་མི་སྣའི་བུ་ཕྲུག་ཚོའི་རིག་གནས་སྦྱོང་སའི་ལྟེ་གནས་ལྟ་བུར་གྱུར་ཅིང་། མི་དབང་ཕོ་ལྷ་བསོད་ནམས་སྟོབས་རྒྱལ་(༡༦༨༩–༡༧༤༧) དང་གྲགས་ཅན་རྩོམ་པ་པོ་མདོ་མཁར་ཞབས་དྲུང་ཚེ་རིང་དབང་རྒྱལ་(༡༦༩༧–༡༧༦༣ ) སོགས་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་རིག་གནས་སློབ་གྲྭ་ནས་ཐོན་པ་ཡིན། དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་རྡོ་རྗེ་བྲག་ནི་སྐུ་ཞབས་གྲྭ་ཚང་དང་སྦྲེལ་གཞུང་ཕྱོགས་ཀྱི་སྐུ་རིམ་བསྒྲུབ་མཁན་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར། འཛམ་གླིང་རིག་དངོས་ཁྲོད་ངོམས་སུ་ཆོག་པ་ཕོ་བྲང་ཆེན་པོ་པོ་ཏ་ལར་ཆ་མཚོན་ན་རྙིང་མའི་བླ་ཆེན་ཟུར་ཆེན་ཆོས་དབྱིངས་རང་གྲོལ་[[37]]གྱིས་ས་ཆོག་མཛད། རྗེས་སུ་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོའི་སྐབས་ལེགས་པར་གྲུབ་པ་དང་སྦྲགས་རྡོར་སྨིན་གཉིས་ཀྱི་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་ཀྱིས་རབ་གནས་ཀྱི་[[38]]རྟེན་འབྲེལ་མཛད། གཞུང་གི་མཛད་སྒོ་ཁག་ཏུའང་ཁོང་རྣམ་པ་གཉིས་ལ་གདན་ཐོབ་ཀྱང་གདན་སའི་མཁན་པོ་ལས་མཐོ་བ་ཕུལ།[[39]] དེ་ལྟར་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་པོ་ཏ་ལར་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་ལས་དོན་ཐོག་༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་གིས་བཀའ་འགུགས་ཀྱིས་མཇལ་བར་ཕེབས་པ་ཉུང་ཉུང་མིན་ལ། ཁོང་གཉིས་ཀྱིས་༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོར་བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་སྲིད་དབང་ས་བརྟན་དང་ཆོས་སྲིད་མངའ་ཐང་གོང་ཕེལ་ཡོང་རྒྱུར་དབུ་འོག་དཔུང་འདེགས་ཞུས་ཡོད་པ་གསལ་པོ་ཡིན། མདོར་ན་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་དང་རྙིང་ཆོས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ནི།[[40]] ”ཀུན་མཁྱེན་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་ནི། བོད་ཀྱི་སྤྱི་དཔོན་དང་། དཔོན་སློབ་གཉིས་ཀར་སོང་གཤིས། རྙིང་མའི་ཆོས་ཐམས་ཅད་ཞུས། རྙིང་མའི་གསན་ཡིག་པུ་ཏི་གཅིག་ལོགས་སུ་བཅོས། ས་སྐྱ་པའི་ཆོས་ཐམས་ཅད་དང་། དགེ་ལུགས་པའི་ཆོས་ཐམས་ཅད་ཞུས་པ་བསྲེས་ཏེ་གླེགས་བམ་གསན་ཡིག་པུ་ཏི་གསུམ་བྱས། ཁོང་རང་ཕྱི་དགེ་ལུགས་པའི་ཁ་འཛིན་མཛད། ནང་ས་སྐྱ་པ་ཐུགས་དམ་མཛད། གསང་བ་གསང་སྔགས་རྙིང་མ་བ་ལ་སྙིང་ནས་གུས་པས་དེ་ལྟ་བུའི་ཐབས་མཁས་ཀྱི་སེར་སྐྱ་གདུལ་བྱ་མང་པོ་རྗེས་སུ་བཟུང་བའི་ཕྱིར་མཛད་པ་དེ་བཟང་” ཞེས་ཀློང་རྡོལ་བླ་མ་རིན་ཆེན་ངག་དབང་བློ་བཟང་ (༡༧༡༩–༡༧༩༤) གིས་སྡོམ་ཚིག་གནད་ལ་ཕིག་པ་བཀོད་པ་འདི་ལས་ལྷག་པ་གཅིག་བཤད་རྔོ་མི་ཐོགས། ༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་ཞིང་བརྗེས་པའི་རྗེས་སོར་ཡང་། སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་དང་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་བར་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཆེན་པོ་ཡོད་པའང་འོག་ནས་གླེང་བར་བྱ། ༸རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་དགོངས་[[41]]པ་རྫོགས་ལ་ཉེ་སྐབས་བོད་སོག་རྒྱ་གསུམ་གྱི་བརྟན་རླིང་དང་གསར་དུ་བཞེང་བཞིན་པའི་ཕོ་བྲང་ཆེན་པོ་པོ་ཏ་ལའི་ལས་དོན་ལེགས་གྲུབ་སོགས་ལ་དམིགས་ནས་སྡེ་སྲིད་ཆེན་པོར་ཁོང་དགོངས་པ་རྫོགས་པ་གསང་རྒྱ་གནང་དགོས་པ་བཀའ་མངགས་མཛད་པ་བཞིན་སྡེ་སྲིད་ནས་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་གནད་ཡོད་མི་སྣ་པཎ་ཆེན་བློ་བཟང་ཡེ་ཤེས་[[42]]དང་གུ་ཤྲིའི་གདུང་བརྒྱུད་དང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པའི་མིང་ཙམ་གྱི་རྒྱལ་པོ་བསྟན་འཛིན་ད་ལའི་ཧན་[[43]]དང་ཆིང་གོང་མ་ཁང་ཞི་གསུམ་[[44]]ལ་༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་དགོངས་པ་རྫོགས་པ་ཡུན་རིང་གསང་རྒྱ་གནང་ཡོད། འོན་ཀྱང་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་གཏེར་བདག་གླིང་པ་ལྟ་བུར་ཆ་མཚོན་ན་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱ་མཚོའི་ཞལ་ངོ་ནང་མའི་གྲས་ལྟ་བུ་ཡིན་པས་དེ་སྐབས་༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་སྐུ་གཤེགས་པ་མཁྱེན་པ་ཙམ་དུ་མ་ཟད་གསང་རྒྱའི་ལས་འགུལ་ནང་མཉམ་བཞུགས་ཀྱིས་སྡེ་སྲིད་ལ་ལམ་སྟོན་དང་ཕྱག་རོགས་གང་ཐུབ་གནང་འདུག[[45]] དེ་བཞིན་རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་ཀྱང་༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་ཞིང་བརྗེས་པ་མཁྱེན་གྱི་ཡོད་པ་འདྲ་སྟེ་ཁོང་གི་རྣམ་ཐར་དུ། “སྡེ་སྲིད་མིའི་དབང་པོ་དགོངས་པ་ཟབ་ཅིང་གཏིང་དཔག་དཀའ་བའི་གཤིས་གསང་སྒོ་དམ། ཁོག་ནས་སྔར་རྒྱུན་ལྟར་གྱི་བཀའ་ཤོག་ཞིབ་ཆ་བརྟེན། དེ་ནས་མུ་མཐུད། བློ་ངོར་དགོངས་པ་ཆོས་དབྱིངས་སུ་ཐིམ་ཐག་ཆོད་པར་གོ་ཞིང་། དགེ་སློང་སོགས་ལ་གླེང་བརྗོད་བྱས། ཕྱི་རྒྱར་གསང་སྒོ་དམ་གཤིས་ཕྱི་ནང་ཀུན་ལ་ཞལ་བཞུགས་ཐག་ཆོད་དུ་གླེངས།”[[46]] ཅེས་གསུངས་པས་མཚོན་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་དང་རིག་འཛིན་རྣམ་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ནི་སྔར་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་དུས་དང་གཅིག་མཚུངས་ཡིན། ཁོང་གཉིས་ཀྱིས་བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་དང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོའི་སྐུ་རིམ་སྔར་བཞིན་གནང་མུས་ཡིན།
གཉིས་པ། སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་དང་ལྷ་བཟང་ཧན་དབར་གྱི་དབང་ཆའི་འཐབ་རྩོད་ཁྲོད་ཆོས་བརྒྱུད་ལག་ཆར་གྱུར་ཚུལ།
༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་ཞིང་ལ་གཤེགས་པའི་རྗེས་ལ་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་དང་ལྷ་བཟང་ཧན་གཉིས་བར་དབང་ཆ་འཐབ་རྩོད་ཁྲོད་ཁྱོད་ཤི་ང་གསོན་ཆགས། སྐབས་དེར་ལྷ་བཟང་ཧན་གིས་རང་ཉིད་ཀྱི་དམིགས་ཡུལ་བསྒྲུབ་པར་དགེ་ལུགས་ཀྱི་བསྟན་བདག་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་ངག་དབང་བརྩོན་འགྲུས་ (༡༦༤༨–༡༧༢༡) ལ་སོགས་རྙིང་ཆོས་ལ་མི་དགྱེས་མཁན་ཚོའི་རྒྱབ་སྐྱོར་ལ་རག་ལུས་པས་དེ་དག་དང་མཆོད་ཡོན་བཙུགས། སྒོ་མང་མཁན་པོ་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བསམ་བློ་ནི་ཧ་ཅང་གི་གུ་དོག་ཅིག་ཡིན་པ་ནི་ཁོང་རང་གི་རྣམ་ཐར་ལས། “ཡང་ཉིན་གཅིག་རྗེ་ཙོང་ཁ་བའི་བསྟན་པ་འདི་ལ་ཁྱེད་ཚོ་སུས་ཀྱང་ལོག་པར་དྲན་མི་ཉན། རང་འཕུང་ཡོང་། འདི་ལ་མཐོ་དམན་སུས་ཀྱང་ཕར་འགྱུར་ཚུར་འགྱུར་དང་། ཕར་བསྲེ་ཚུར་བསྲེ་བྱེད་མི་རུང་། ངའི་ཚིག་བདེན་མི་བདེན་སྔ་སོར་མཐོང་བ་དེ་ཡིན།”[[47]]ཅེས་དང་། དེ་བཞིན་ཁོང་གི་རྣམ་ཐར་<<ངོ་མཚར་སྐལ་བཟང་འཇུག་ངོགས>>་དང་<<བཙན་མོ་མ་འམ་ཀཻ་ཏ་ཀ>>་གཉིས་ཞིབ་བསྡུར་བྱས་ཏེ་བལྟས་ཚེ་ཁོང་རང་རྙིང་ཆོས་ལ་མཐའ་ཅིག་ཏུ་མི་དགྱེས་མཁན་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ་པོ་སྣང་། དེ་ཡང་འཇམ་བཞད་ཀྱིས།[[48]] “དེ་སྐབས་གཞུང་ནས་དྲག་ཞན་ཀུན་རྙིང་མ་ལ་བསྒྱུར་འདོད་ནས་ཕ་བོང་ཁའི་རི་ཁྲོད་པ་སྡེ་བ་གྲུབ་རྒྱ་བ་ཟེར་བ་རྙིང་མའི་རྒན་ཞུགས་གཅིག་ཡོད་པ་ཤི་བའི་རོ་མཚན་མོ་ལྷ་སའི་སྟོད་ཀྱི་རག་ཁ་ཅིག་ནས་རྩང་བོ་ལ་འཕངས་ནས། སྡེ་བ་གྲུབ་རྒྱ་བ་གྲུབ་པ་ཐོབ་ནས་འཇའ་ལུས་ལ་སོང་ཞེས་འཇིག་རྟེན་པ་རྣམས་བསླུ་བའི་རྫུ་བྱས། དེ་འདྲའི་བྱ་བ་ངན་པ་འཇིག་རྟེན་ཐམས་ཅད་ཕུང་བའི་རྒྱུ་དེ་འདྲ་བྱས་པ་ད་དུང་ཁོང་ཚོ་དམ་པ་ཡིན་རྒྱུའི་ཁུལ་བྱེད། དེ་ནས་བོད་ཡུལ་ཐམས་ཅད་དུ་རྙིང་མའི་རྒན་ཞུགས་དེ་ཡང་འཇའ་ལུས་ལ་སོང་ཞེས་དྲིལ་བསྒྲགས་པས་རྟོག་དཔྱོད་མེད་པ་ཀུན་གྱི་བདེན་འདོད་ནས་ཆོས་རྙིང་མ་འདི་ཟབ་ཟེར་ནས་བོད་ཕལ་ཆེར་ཟང་ཟིང་པོ་བྱེད། ” ཡང་སྡེ་སྲིད་ལ་མི་དགའ་བའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་སྡེ་སྲིད་ཀྱིས་སྔར་གྱི་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་ལྟར་རྙིང་མའི་ཆོས་དང་གང་ཟག་ལ་བཀུར་བཟོས་ཆེན་པོ་བྱས་པས་ཡིན་ཏེ། དེ་ཡང་འཇམ་བཞད་ཀྱིས། “ལར་ཁོང་(སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ) གིས་རི་བོ་དགེ་ལྡན་པ་རྣམས་བཀའ་དྲིན་ཚད་མེད་པས་བསྐྱང་དགོས་རྒྱུ་ཡིན་པ་ལ། བླང་དོར་གོ་ཟློག་ནས་རྙིང་མ་དངོས་ལ་བདག་རྐྱེན་གཟེངས་བསྟོད་དཔལ་ཐལ་དུ་མཛད་པ་ནི། ཕྱི་རོལ་དུ་བརྟག་ཚེ་དགོས་པའི་མཆོད་རྟེན་ནག་པོར་བཞག་ནས་མི་དགོས་པའི་བྲག་ལ་དབུ་དཀར་གསོལ་ཞེས་པའི་དཔེར་སྣང་ཡང་། ཕུགས་རྙིང་དགོན་གོག་པོ་རྣམས་མི་དམིགས་པའི་དབྱིངས་སུ་རྒྱས་འདེབསས་པའི་རྐྱེན་དྲག་ཤོས་ཤིག་འབད་པའི་སྒོ་ནས་སྒྲུབ་པ་ལྟར་འདུག་གོ་ཞེས་གསུངས་པས་རྙིང་མའི་ཆོས་དང་གང་ཟག་ལ་གོད་ཆགས་ཡོང་རྒྱུ་ཡིན་པ་འདྲ་ཞིག་ལུང་བསྟན་འདྲ་ཞིག་གསུངསའདུག[[49]] ཡང་སྐབས་ཤིག་ཁོང་རང་གི་ཕྱག་མཛོད་རབ་འབྱམས་ངག་དབང་ན་ནས་རིམ་འགྲོ་ཇི་ལྟར་བྱས་ཀྱང་དྲག་སྐྱེས་མ་བྱུང་པས་རྙིང་མས་མཐུ་བྱས་དྭོགས་ནས་དེ་ལན་སློག་དགོས་པའི་ཀུན་སློང་བྱུང་ཚུལ་ཡང་། རྣམ་ཐར་ལས། “གོང་ནས་རྗེ་རང་གི་ཕྱག་མཛོད་རབ་འབྱམས་པ་ངག་དབང་ན་ནས་རིམ་འགྲོ་བྱས་ཀྱང་མ་ཕན་པས། ཉིན་གཅིག་རྗེས་གནང་འགའ་ཞིག་གནང་། གཞན་ཕྱོགས་ཚོའི་མཐུ་ལྟས་ཡིན་པ་མཁྱེན་ནས། ཐུགས་ཁྲོས་པ་ལྟར་མཛད་ནས་ངས་བཟོད་པ་བསྒོམ་ཀྱང་ཁྱེད་ཚོས་འདི་བྱས་འདུག་སྟེ། མཐུ་བྱེད་ལུགས་ཁྱེད་ཚོའི་དེ་འདྲ་མིན། ང་ལ་སྟོང་གསུམ་པོ་འདི་སྐད་ཅིག་མ་གཅིག་ལ་བརླགས་པའི་ནུས་པ་ཡོད། དེ་རིང་དྲག་པོའི་དྲུག་ཅུ་བ་གཅིག་བཅོས་ལ་ཁྱེར་ཤོག་གསུངས། ཕྱག་གཡོག་ཚོས་དྲག་པོ་དྲུག་ཅུ་པ་བཅའ་གྲབས་བྱས་པས། ཡང་ཐུགས་བསམ་གནང་ནས་ད་བཅའ་མི་དགོས་འདུག རབ་འབྱམས་པ་ལ་གསོས་ཐབས་མི་འདུག ཁོ་རང་ཚོ་ལ་ཡང་དེ་བྱེད་དགོས་མི་འདུག་གསུངས། རྗེས་ནས་རྙིང་མ་ཐམས་ཅད་མྱུར་དུ་ཕུང་ཡོང་བ་མཁྱེན་འདུག”
གང་ལྟར་སྒོ་མང་མཁན་པོས་དགེ་ལུགས་ཀྱི་བསྟན་པའི་ཁེ་ཕན་གྱི་ཕྱིར་དང་། རང་ཉིད་ལ་གོ་ས་རག་ཐབས་དང་དེ་བཞིན་ཕ་ཡུལ་གཅིག་པའི་[[50]]ལ་རྒྱའི་ཆེད་དུ་རྒྱག་གཅིག་མཆོང་གཅིག་གིས་ལྷ་བཟང་ཧན་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་པ་ཙམ་དུ་མ་ཟད་ཁོ་པ་རྗེ་བླ་མའི་ཡང་སྤྲུལ་ཡིན་པར་ཡང་བསྒྲུབས་ཡོད་དེ། དེ་ཡང་རྣམ་ཐར་བཙན་མོ་མ་ལས།[[51]] “སྔོན་འོས་ལོང་རྒྱལ་པོ་ཀཽའུ་ཤི་ཧན་སོག་ཡུལ་ནས་ཡོང་དུས་ཡང་དགེ་ལྡན་གསེར་ཏོག་ལ་མེ་འབར་བ་ཡིན། རྗེ་རིན་པོ་ཆེ་རང་གི་སྤྲུལ་པ་རེ་དངོས་སུ་བྱོན་དུས་དེ་ལྟར་ཡོངས་པས། འདི་(ལྷ་བཟང་ཧན་)་ཡང་རྗེ་རིན་པོ་ཆེ་རང་གི་སྤྲུལ་བ་གཅིག་འབྱོན་ལྟས་ཡིན་པས། དགེ་ལུགས་ལ་འཕེལ་རྒྱས་ཡོང་བའི་ལྟས་ཡིན་གསུངས།” ཞེས་འཁོད། དེ་ལྟར་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་དང་ཡང་ལྷ་བཟང་ཧན་གཉིས་ཀོ་བ་གཅིག་ནས་དྲས་པའི་རྒྱུན་བུ་ཡིན་གཤིས་སྡེ་སྲིད་ལ་མི་དགའ་ཞིང་ཁོང་གིས་བཙལ་བའི་རྙིང་མའི་གཏེར་སྟོན་པདྨ་གླིང་པའི་གདུང་རྒྱུད་དུ་འཁྲུངས་པ་རྒྱལ་དབང་དྲུག་པ་ཚངས་དབྱངས་རྒྱ་མཚོ་ལ་དེ་བས་མི་དགྱེས། དེ་ཡང་རྣམ་ཐར་དེ་རང་དུ།[[52]] “རྟེན་འབྲེལ་མ་ལེགས་སྐུ་སྐྱེས་འདིས་བསླབ་པ་མགོ་མི་ཐོན་པའི་ལྟས་ཡིན་འདུག ཆིབས་བསུའི་སྐབས་སུ་གཟིགས་སྣང་མི་ལེགས་པ་གཅིག་བྱུང་། སྐུ་སྐྱེས་དེ་ལ་དབུ་མི་འདུག་སྙམ་པ་ཡུན་རིང་གཟིགས་པས་མ་མཐོང་ཞིབ་ཏུ་ཡང་ཡང་གཟིགས་པས་རེ་ཞིག་ལམ་ཤར། དོན་ལ་རྫུན་མ་གཅིག་ཡིན་པའི་བརྡ་རེད།” ཅེས་དང་། ཡང་ཁོང་གི་རྣམ་ཐར་<<བཙན་མོ་མ་ལས།>> “སྐབས་ཤིག་རྨི་ལམ་གྱི་ཚུལ་དུ་རྩང་ངོས་ནས་གཡག་ཆེན་པོ་གཅིག་དབུས་ལ་ཡོང་བས་སྐྱི་ཤོད་ལུང་བ་ལ་ཤོང་མི་ཤོང་པའི་ཚོད་འདུག གཡག་དེ་འཁྲབ་འཁྲབ་ནས་རྭའི་རྩེ་ལ་དབུས་ཀྱི་མི་གཉིས་འབྱར་སོང་བས་རྭའི་རྩེ་ལ་མར་འགོས་པ་བཞིིན་འདུག མནལ་སད་ནས་ཐུགས་ལ། ཚངས་དབྱངས་པ་དང་སྡེ་པ་གཉིས་དགེ་ལུགས་ལ་མི་དགའ་བ་འདུག ཆོས་སྐྱོང་ཚོས་ཡུན་མི་རིང་བར་བརླག་པར་འདྲ་།” ཞེས་རྒྱལ་དབང་དྲུག་པ་དང་སྡེ་སྲིད་གཉིས་ཀར་མ་དགྱེས་པ་དང་ཁོ་ཅག་འབྱུང་འགྱུར་ཆོས་སྐྱོང་གི་བསྒྲལ་ཚུལ་ལྟ་བུ་གསུངས་འདུག །
ལྷ་བཟང་ཧན་གིས་སྡེ་སྲིད་བཀྲོངས་ལ་ཉེ་སྐབས་༸རྒྱལ་དབང་ཚངས་དབྱངས་རྒྱ་མཚོས་པཎ་ཆེན་རིན་པོ་ཆེ་དང་སྒོ་མང་མཁན་པོ་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་སོགས་ལྷ་བཟང་ཧན་གི་དབུ་བླར་མཆོད་པ་རྣམས་ལ་སྡེ་སྲིད་ལ་སྲོག་སྐྱོན་མི་ཡོང་བའི་རེ་བ་བཅོལ་ཀྱང་དོན་ཁྱོལ་བ་མ་བྱུང་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་སྡེ་སྲིད་དང་སྔོན་ནས་ཆོས་བརྒྱུད་ཀྱི་འཁོན་འཛིན་ཡོད་པས་ཡིན་སྲིད། རྗེས་སོར་ལྷ་བཟང་ཧན་གིས་པད་དཀར་འཛིན་པ་ཡེ་ཤེས་རྒྱ་མཚོ་ཟེར་བ་དྲུག་པའི་ཁྲི་ལ་བཀོད། འཇམ་དབྱངས་བཞད་པས་ཀྱང<<འཇིགས་བྱེད་ཆོས་འབྱུང་།>>[[53]]དུ་པད་དཀར་འཛིན་པ་ཡེ་ཤེས་རྒྱ་མཚོ་རྒྱལ་བ་དྲུག་པར་ངོས་འཛིན་གསལ་པོ་མཛད་འདུག ལྷག་པར་དུ་སྐབས་དེར་ལྷ་སར་ཡོད་པའི་ཡེ་ཤུའི་ཆོས་ལུགས་ཁྱབ་སྤེལ་བ་ཨི་པོ་ལི་ཏོ་དྷེ་སེ་དྷེ་རི་(Ippolito Desideri1684–1733) ཡིས་ཀྱང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཁྲོད་ཞྭ་དམར་སེར་གཉིས་དབར་ཕྱོགས་ཞེན་རྣོ་ངར་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་གཟིགས་འདུག དེའི་ཚེ་སོག་པོའི་ས་ཐོག་ཏུ་ཇུན་གར་གྱི་རྒྱལ་ཐོག་ལྔ་པ་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་ (༡༦༦༣–༡༧༢༧) གྱི་དབང་ཤུགས་རྒྱ་བསྐྱེད་ཆེ་ཆེར་འགྲོ་བཞིན་པས་མན་ཇུ་གོང་མ་ཁང་ཞི་ (༡༦༥༤–༡༧༢༢) ཡང་སེམས་འཚབ་བྱེད་མུས་ཡིན། ལྷ་བཟང་ཧན་གིས་རང་གི་དབང་ཆ་ས་བརྟན་ཡོང་རྒྱུར་ཕྱོགས་གཅིག་ནས་ཆིང་གོང་མར་བསྟུན་མཁས་བྱེད་པ་དང་། ཕྱོགས་གཞན་ནས་ཇུན་གར་རྒྱལ་པོ་ལ་ཡང་དྭོགས་ཟོན་དང་སྦྲགས་གཉེན་མཚན་གྱི་འབྲེལ་བ་བཙུགས་ནས་ཁོའི་དབང་ཤུགས་བོད་དུ་མི་བསླེབ་རྒྱུའི་རེ་བ་བཅངས་བཞིན་མཆིས།
གསུམ་པ། ཇུན་གར་གྱི་དབང་ཤུགས་བོད་དུ་སླེབས་པར་སེ་འབྲས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་ཁག་གི་རྒྱབ་སྐྱོར་ཡོད་པ།
སྤྱིར་ཇུན་གར་བ་ནི་སོག་པོ་ཨོ་རོད་ཚོ་བཞིར་[[54]]གྲགས་པའི་ནང་གི་གཅིག་ཡིན། ཁོ་པ་ཚོའི་འགོ་དཔོན་ནམ་རྒྱལ་པོ་དག་སོག་པོ་ཤར་ཆ་ཧར་གྱི་རྒྱལ་པོ་དང་མི་འདྲ་བར་ཇིང་གེར་ཧན་གྱི་གསེར་གྱི་གདུང་རྒྱུད་མིན། ཁོ་པ་ཚོའི་གཞིས་ཆགས་ས་ནི་ཇུན་གྷི་རྱ་(Dzungaria) ཞེས་དེང་གི་ཤིང་ཅང་ས་ཁོངས་སུ་ཡོད་ཅིང་འཚོ་བ་གཙོ་བོ་ནི་འབྲོག་ལས་ཡིན། བོད་དང་སྔ་མོ་ནས་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་མངོན་ཏེ་ཁོ་རང་ཚོའོ་ས་ཐོག་ཏུ་དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་ཙམ་ནས་ཞྭ་སེར་གྱི་བསྟན་པ་དར་ཞིང་དེ་ནས་བཟུང་བསྟན་པའི་སྦྱིན་བདག་རྒྱུན་ཁྱོངས་པ་བྱས་འདུག ལྷག་པར་དུ་རྒྱལ་ཐོག་གམ་འགོ་དཔོན་གཉིས་པ་ཨིར་ཏི་ནི་བ་ཏུར (Erdneni Batur b.–༡༦༣༤) ཡིས་གུ་ཤྲི་ཧན་ (Güshri khan ༡༥༨༢–༡༦༥༥) ལ་དཔུང་རོགས་བྱས་ནས་སྤྱི་ལོ་ ༡༦༣༧ ལོར་ཀརྨ་བཀའ་བརྒྱུད་ལ་དད་པ་བྱེད་མཁན་མཚོ་སྔོན་གྱི་ཆོག་ཏུ་རྒྱལ་པོ་(Tsogt khongtaiji ༡༥༨༡–༡༦༣༧) ཕམ་ཉེས་བཏང་། ཨིར་ཏི་ནི་བ་ཏུར་གྱི་བུ་ཆུང་བ་དགའ་ལྡན[[55]](༡༦༤༤–༡༦༩༧) ཇུན་གར་གྱི་རྒྱལ་པོ་བྱེད་སྐབས་ཇུན་གར་གྱི་དབང་ཤུགས་སོག་པོ་ཤར་དང་ཉེ་འཁོར་གྱི་ཁ་ཆེའི་ལུང་པ་དང་། དེ་བཞིན་རྒྱ་ནག་ཆིང་གོང་མའི་ས་མཚམས་ལ་ཐུག་གི་བར་དབང་ཤུགས་རྒྱས་སྟབས་ཆིང་གོང་མ་དང་དགྲ་ཁ་གཏད་དུ་ཆགས་ནས་དམག་ཐེངས་མང་བརྒྱབ།
དེ་སྐབས་༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་ཀྱང་ཁོ་པའི་དབང་ཤུགས་ལ་ངོས་འཛིན་གནས་ནས་མ་འོངས་མཉམ་ལས་ཕྱིར་ཁོ་པར་བསྟན་འཛིན་བོ་ཤོ་ཐུ་ཞེས་པའི་གོ་མིང་གནང་། ཁོ་པ་ལྔ་པ་ཆེན་པོར་དད་གུས་ཆེན་པོ་ཡོད་མཁན་ཞིག་དང་ཁོང་གི་ལམ་སྟོན་ལྟར་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་མངའ་ཐང་དང་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བསྟན་པ་སྤེལ་ཕྱིར་དཀྱིལ་ཤར་ཁ་ཆེའི་ཡུལ་གྲུ་མང་པོ་དབང་དུ་བསྡུས་ནས་ཇུན་གར་དང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་ལ་ཁྲལ་[[56]]སྤྲོད་དགོས་པ་བཟོས། རིང་མིན་ཁོ་པའི་གཅེན་པོ་སེང་གེའི་བུ་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་ (༡༦༦༣–༡༧༢༧) གྱིས་ཆིང་གོང་མ་ཁང་ཞི་དང་ངན་འབྲེལ་གྱིས་དགའ་ལྡན་གྱི་སྲིད་དབང་འཕྲོག ཁོ་པ་ཡང་རི་བོ་དགེ་ལྡན་པའི་བསྟན་པའི་སྦྱིན་བདག་ཆེན་པོ་བྱེད་མཁན་ཞིག་ཡིན། དེ་ཡང་བསྟན་འཛིན་ཉི་མས།[[57]]“དེའི་རྗེས་སུ་ཨེར་ཏེ་ནི་ཇོ་རིག་ཐུ་ཧུང་ཐའི་ཇི་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་ཞེས་པ་བསོད་ནམས་ཀྱི་དབང་ཤུགས་ལྷ་དབང་བརྒྱ་བྱིན་ལ་འགྲན་པར་ནུས་ཤིང་ཞེས་དང་། ཁྱད་པར་རྒྱལ་བ་ཙོང་ཁ་པའི་རིང་ལུགས་དྲི་མ་མེད་པ་ལ་ཡིད་ཆེས་ཀྱི་དད་པ་རྙེད་ནས་དབུས་གཙང་ཆོས་ཀྱི་ཞིང་དུ་གཙོ་ཆེར་༸རྒྱལ་དབང་ཡབ་སྲས་ལ་དངོས་འབུལ་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་དང་། བཀྲ་ཤིས་ལྷུན་པོ་སེ་འབྲས་དགེ་གསུམ་སོགས་ཆོས་སྡེ་ཆེན་པོ་རྣམས་ལ་མང་འགྱེད་ཀྱི་བསྙེན་བཀུར་གྱ་ནོམ་པ་རྒྱུན་མི་ཆད་དུ་བསྟར་ཞིང་། ཁྱད་པར་པཎ་ཆེན་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་བློ་བཟང་ཡེ་ཤེས་དཔལ་བཟང་པོ་ (༡༦༦༣–༡༧༣༧) བླ་མའི་གཙོ་བོར་བཟུང་ནས་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་བྱ་བ་གང་ཅིར་ལུང་བསྟན་སོགས་བླང་དོར་གྱི་གནད་མཐའ་དག་ཞུ་ཞིང་།” ཞེས་གསུངས། ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་དང་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་ཆེན་གཙང་པཎ་ཆེན་དང་འཇམ་དབྱངས་བཞད་[[58]]པ་ལ་སོགས་ཀྱི་དབར་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་སྔོན་ནས་ཡོད་པ་གོང་གསལ་བླ་མ་ཚོའི་རྣམ་ཐར་ནང་གསལ་བ་ནི་དཔེར་ན་འཇམ་བཞད་ཀྱིས་རྣམ་ཐར་ལས། “སྟོན་མཇུག་ཇུན་གར་གྱི་ཨེལ་ཆི་ཕྱིར་འགྲོ་བ་དང་མཉམ་དུ་རབ་འབྱམས་པ་བློ་བཟང་མཁས་མཆོག་ཇོ་རུག་ཐུ་ཧུང་ཐའི་ཇིའི་མདུན་དུ་འཚམས་འདྲི་ཞུ་བར་རྫོངས་སྟ་མཛད་དེ། ས་སྐྱོང་ཆེན་པོ་ཉིད་ཀྱིས་སྔར་བཞིན་རྗེ་ཙོང་ཁ་པའི་བསྟན་པ་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཐབས་ཐུགས་ལ་འདོགས་དགོས་། དགེ་སྦྱོང་རྒན་པོ་བདག་ཀྱང་ས་སྐྱོང་དམ་པ་པའི་ཞལ་དངོས་སུ་མཇལ་འདོད་ཆེ་ཡང་། དགོན་པ་གསར་འཛིན་གྱི་ལས་འཕྲོ་མ་གྲུབ་པས་ད་ལམ་ཡོང་མ་ཐུབ་ཀྱང་། སླད་ནས་ཐུགས་བཞེད་ལྟར་ཡོངས་ཨེ་ཐུབ་ལྟ་ཞེས་པའི་ཆབ་ཤོག་སྩལ།[[59]]
དེ་སྐབས་བོད་དུ་ལྷ་བཟང་ཧན་གིས་སྡེ་སྲིད་བཀྲོངས་པ་དང་རྒྱལ་དབང་དྲུག་པ་ཡང་ཁྲི་ལས་ཕབ་སྟེ་རྒྱང་ཕུད་བཏང་བ་སོགས་ཁོ་པའི་བྱས་ཉེས་འདི་དག་ལ་བོད་ཀྱི་སྐྱ་སེར་ཚང་མས་འཁོན་འཛིན་གྱིས་ཁོ་པར་མི་དགའ་བ་ཆེན་པོ་ཆགས། ཇུན་གར་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་གྱིས་ལྷ་བཟང་ཧན་དང་བོད་མིའི་དབར་གྱི་འཁོན་འཛིན་དེ་རང་ཉིད་ཀྱི་དབང་ཤུགས་བོད་དུ་ཁྱབ་སྤེལ་བྱེད་པར་གོ་སྐབས་བཟང་པོ་མཐོང་བ་དང་། ཁོ་པས་ཡུན་རིང་འཆར་གཞི་བཏིང་པ་དེ་དངོས་སུ་ལག་བསྟར་བྱ་བའི་དུས་ལ་བབ་པ་ཤེས་ནས་མཐར་སྤྱི་ལོ་ ༡༦༡༧ ནང་དངོས་སུ་རང་གི་གཅུང་པོ་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་སྣེ་སྡེ་ཁྲིད་པའི་རྟ་དམག་ ༦༠༠༠ ཙམ་བོད་དུ་བཏང་། དེའི་སྐབས་བོད་ཀྱི་སྐྱ་སེར་མི་དམངས་ཀྱི་སེམས་འགུག་ཕྱིར་དང་རྒྱལ་པོ་ལྷ་བཟང་ཧན་ལ་དོགས་པ་མི་ཟ་བའི་ཕྱིར་ལྷ་བཟང་ཧན་གི་བུ་སྐྱེལ་དུ་ཡོང་བ་ཡིན་ཟེར་བ་དང་། ཞྭ་ཟེར་གྱི་བསྟན་པ་བསྲུང་བའི་ཕྱིར་ཡོང་བ་ཡིན་ཟེར་བ་དང་། ༸རྒྱལ་མཆོག་བདུན་པ་གདན་འདྲེན་དུ་ཡོང་བ་ཡིན་ཟེར་བ་སོགས་གཡོ་གཏམ་སྣ་ཚོགས་སྤེལ། གོང་གི་གཡོ་གཏམ་དང་མཚུངས་པར་སུམ་པ་མཁན་པོས་ཀྱང་ཇུན་གར་གྱིས་བོད་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱས་པ་དེ་ཞྭ་སེར་གྱི་བསྟན་པ་སྲུང་ཕྱིར་བོད་དུ་ལྷགས་པ་མཚོ་སྔོན་ལོ་རྒྱུས་ནང་འདི་ལྟར་གསལ།[60]“སྔོན་ནས་ཀྱང་དབུས་གཙང་གི་ལྷ་བཟང་རྒྱལ་པོ་དང་ཇོའུན་གྭར་གྱི་རྒྱལ་པོ་ཧུན་ཐེའི་ཇི་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་ཕན་ཚུན་གཉེན་འབྲེལ་གྱི་ནང་མཐུན་ཀྱང་། བར་སྐབས་སུ་ལྷ་བཟང་ལྐོག་ཏུ་རྙིང་ཆོས་ལ་དད་པས་གཤིན་རྗེ་ཆོས་རྒྱལ་གྱིས་མ་བཞེད་པའི་ཁར། ཇོའུན་གྭར་ལ་སྐྱེས་ཕུལ་བའི་རྟ་སྒ་དང་གོས་ལྭ་ལ་བྱད་(ཕུར)ཀྱི་་ཡིག་བཅུག་པ་དང་། བྱད་མ་བདུན་བཏང་བ་སོགས་ཇོའུན་གྭར་བས་ཤེས་པའི་རྐྱེན་གྱིས་མེ་བྱ་ལོར་ཇོའུན་གྭར་ནས་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཆེ་བ་(ཆོས་འཕེལ་དང་། ཐོབ་ཆི་དང་། སངས་རྒྱས་དང་གདུགས་དཀར་ཇེ་སང་[[61]]སོགས་དམག་དཔོན་ལྔ་དམག་བཅས་མངགས”ཅེས་གསུངས། འོན་ཀྱང་སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེས་(༡༦༩༧–༡༧༤༠) ཇུན་དམག་བོད་ལ་ཡོང་བ་དེ་བསྟན་པ་སྲུང་བའི་ཆེད་དུ་མིན་པར་ཕྱོགས་ཞེན་ཅན་གྱི་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་གྲྭས་གཡེན་སྦྱོར་དཀྲུག་ཤིང་བྱས་པའི་འབྲས་བུ་དུས་སུ་སྨིན་པ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་གནང་འདུག དེ་ཡང་ཁོང་གིས།[[62]]“མི་ཕན་ཕན་དུ་རེ་བའི་ལོག་སྨོན་ཅན་གྱི་རང་ཕྱོགས་ཀྱི་གྲྭ་པ་འགའ་ཞིག་ནས་མཚོ་ཁ་དང་སྦྱོང་མགར་སོགས་སུ་དོན་མེད་ཀྱི་གཏམ་སྣ་ཚོགས་པ་ཞིག་བགྱིས་པར་བརྟེན་པས། སྔར་ཡང་མཐའ་དབུས་འཁྲུག་ཆེ་བ་དང་། འདི་སྐབས་སུ་ཡང་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཅན་ཧོང་ཐའི་ཇིས་དམག་ཏུ་བརྫངས་པས་སོགས་”ཞེས་དང་། ད་དུང་ཁོང་གིས་མུ་མཐུད། “རང་ཕྱོགས་བསྟན་པ་འགའ་ཞིག་གྱེན་དུ་འདེགས་ཤིང་། ལྟ་གྲུབ་མི་མཐུན་པ་འགའ་ཞིག་འཕུང་དུ་འཇུག་པའི་བསམ་པས་གཡབས་པའི་མགྲོན་པོ་དོན་དུ་བོད་བྱིངས་ཀྱི་འཕུང་བྱེད་དུ་སོང་བའི་ནུས་པ་རིམ་གྱིས་སྨིན་ཏེ་ཐག་ཇི་ཉེར་སོང་།”ཞེས་གསུངས།
གང་ལྟར་དེ་སྐབས་སེ་ར་དགོན་པར་ཡོད་པའི་ཡེ་ཤུའི་ཆོས་སྤེལ་བ་ཨི་པོ་ལི་ཏོ་དྷེ་སེ་རི་(Ippolito Desideri(༡༦༨༤–༡༧༣༣) ལྟར་ན། སྤྱི་ལོ་༡༧༡༧ ཟླ་བ་༨ པའི་ཚེས་༡༠ ཉིན་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་རྟ་དམག་དྲུག་སྟོང་འདམ་གཞུང་དུ་འབྱོར། དེ་སྐབས་པཎ་ཆེན་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་བློ་བཟང་ཡེ་ཤེས་དང་སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེ། དེ་བཞིན་སེ་འབྲས་ཀྱི་བླ་མ་སོགས་འདམ་གཞུང་དུ་ཆིངས་བྱེད་པར་བྱོན་ཀྱང་ཕན་འབྲས་མ་བྱུང་། དམག་ཐེངས་འགའ་བརྒྱབ་རྗེས་ཇུན་གར་བའི་དཔུང་དམག་ལོ་དེའི་སྤྱི་ཟླ་༡༡ པའི་ཚེས་༢༡ ཉིན་གྱི་ཞོགས་པར་ལྷ་སའི་ཉེ་འཁྲིས་སུ་འབྱོར། དེ་ཡང་ཁོང་གིས[[63]]།“བླ་མ་ཆེན་པོ་(ཚངས་དབྱངས་རྒྱ་མཚོ) གྲོངས་པའི་གནས་ཚུལ་དེས་བོད་མི་རྣམས་སེམས་དྲག་ཏུ་སྐྱོ་བ་དང་། རྒྱལ་པོ་ལ་མི་དགའ་བ་ཟློག་ཏུ་མེད་པ་ཆགས། ཁོང་ཚོས་རྒྱལ་པོ་ (ལྷ་བཟང་ཧན་) ཁྲི་ནས་ཕབ་པར་འདོད་ཀྱང་ཕྱི་ལོགས་ནས་རྒྱབ་གཉེར་མེད་པར་ནུས་མེད་ཡིན་”ཞེས་གསུངས་སོ། དེ་ལྟར་དྷེ་སེ་དྷ་རི་ལྟར་ན་ཇུན་གར་བ་ལྷགས་ནས་ལྷ་བཟང་ཧན་གི་སྲིད་དབང་འཕྲོག་པའི་དྲག་པོའི་གསར་བརྗེ་དེའི་བྱེད་གཏེ་གཙོ་བོ་ནི་སེ་འབྲས་དགའ་གསུམ་གྱི་བླ་མ་ཁ་ཤས་དང་གྲྭ་པ་རེད། ཁོང་ཚོས་ཇུན་གར་ལ་རོགས་པ་བྱེད་ཕྱིར་ལྷ་བཟང་ཧན་གི་བཀའ་བློན་འགའ་ཞིག་(ཕྱག་རྡོར་སྐྱབས། ཐཱ་ཇི་རྣམ་རྒྱལ་དང་། སྡེ་པ་བཀྲ་ཤིས་རྩེ་པ།) ལ་ལྐོག་རྔན་སྤྲད་པ་དང་གསང་བའི་སྒོ་ནས་གྲྭ་པ་ལོ་ཆུང་ཕོ་རྒོད་པོ་དེ་འདྲ་ཚོགས་པ་ཚོགས་པ་བྱས་ནས་ཇུན་གར་ལ་བཏང་ནས་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱི་དམག་ནང་བཅུག དེ་ལྟར་ལོ་དེའི་སྤྱི་ཟླ་བཅུ་གཅིག་པའི་ཚེས་༢༡ ལ་ཇུན་གར་དམག་ལྷ་སའི་ཉེ་འཁྲིས་སུ་འབྱོར་སྐབས་ཁུལ་དེའི་དགོན་སྡེ་ཁག་གིས་སྣེ་ལེན་བྱས་ཚུལ་དང་མཚོན་ཆ་སྤྲོད་ཚུལ་སོགས་ལ་དྷེ་སེ་རི་ཡིས་[[64]]“སྤྱི་ལོ་༡༧༡༧ ཟླ་བ་༡༡ ཚེས་པ་༢༡ ཞོགས་པ་ཉི་མ་ཤར་ཙམ་ལ་ཇུན་གར་གྱི་དམག་དཔུང་རྣམས་ལྷ་སའི་ཉེ་འཁོར་གྱི་གདན་ས་གསུམ་དང་སྐྱིད་ཆུའི་ཕྱོགས་སུ་དཔུང་ཁག་བཞི་ཕྱོགས་སོ་སོ་ནས་ཐོན་པ་དང་གདན་སའི་གྲྭ་པ་ཚོས་སེམས་ཚོར་ཆེན་པོས་དགའ་བསུ་ཞུ་བ་དང་སྦྲགས་ཁོང་ཚོར་ཟས་དང་གོ་མཚོན་སྤྲད། ད་དུང་མང་པོ་ཞིག་ཇུན་གར་དམག་ཏུ་མཉམ་ཏུ་ཞུགས་བྱས་པས་ཇུན་དམག་གི་ཁ་གྲངས་ཕར” ཞེས་འཁོད། དྷེ་སེ་དྷ་རི་དང་མཚུངས་པར་སླེ་ལུང་མཆོག་གིས་ཀྱང་།[[65]] “སོག་པོ་ཆང་ཁྱིམ་དུ་འབྱོར་བ་དང་དུས་འཛོམ་དུ་རི་བོ་བདེ་ཆེན་གྱི་བན་དམག་རྣམས་ཀྱང་ར་མཆོང་ལུག་མཆོང་དུ་བརྒྱུགས་ཏེ་སོག་པོ་ལས་གྲྭ་པ་འཇིགས་པ་ཙམ་གྱི་ཚོད་དུ་བྱུང་འདུག་ཅིང་།” ཞེས་གསུངས་པས་སོག་དམག་ལས་བོད་ཀྱི་བན་དམག་རྣམས་ཧུར་བརྩོན་ཆེ་བ་ཡོད་པར་མངོན་ཏོ། ལོ་དེའི་ཟླ་བ་༡༡ པའི་ཚེས་༣༠ ཡི་མཚན་དཀྱིལ་ལ་དངོས་སུ་ལྷ་ས་ལ་དཔུང་འཇུག་བྱེད་སྐབས་ལྷ་བཟང་ཧན་གི་ཕྱོགས་གཏོགས་ཚོས་ནུས་པ་ཐོན་པའི་ཚུར་རྒོལ་བྱེད་ཐུབ་མེད་སྟབས་ཇུན་གར་བས་ལྷ་ས་མཚན་གཅིག་ལ་བླངས་འདུག
དེ་ཡང་ཨེ་ཀྲ་ལིའི་Capuchin ཆོས་སྤེལ་ཚོགས་པའི་ཡེ་ཤུ་བ་Fr. Domenico Da fano (༡༦༧༤–༡༧༢༨) ཡིས་༡༧༡༨ ཀྱི་ཟླ་བ་༥ པའི་ཚེས་༢༩ ལ་བཏང་བའི་ཡི་གེའི[[66]]་ནང་འཁོད་པར་གཞིགས་ན་ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར་ནི་ཇུན་གར་བས་གཙོ་ཆེར་ཇུན་གར་ཕྱོགས་གཏོགས་ཀྱི་མྱུལ་མ་དང་རྒྱབ་སྐྱོར་བ་གྲོང་ཁྱེར་ནང་སྔོན་ནས་ཡོད་པ་དེ་དག་གི་རྒྱབ་གཉེར་ལ་བརྟེན་ནས་མཚན་གཅིག་ལ་བླངས། དེའི་སང་ཉིན་དེ་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་གང་འདོད་ཆགས། ལྷ་བཟང་ཧན་གི་སྡོད་གནས་ཁྲོམ་གཟིག་ཁང་ལ་ཁོ་པ་སླེབས་མ་ཐག་གྲོང་ཁྱེར་བཅོམ་འཕྲོག་བྱེད་དགོས་པའི་བཀའ་བཏང་བར་གྲགས་ཏེ། དེ་ཡང་དྷེ་སེ་དྷ་རི་ཡིས།[[67]]“ཚེར་རིང་དོན་གྲུབ་ཁྲོམ་གཟིག་ཁང་གི་རྒྱལ་ཁང་ཏུ་སླེབས་མ་ཐག་གྲོང་ཁྱེར་བཅོམ་དགོས་པའི་བཀའ་བཏང་། ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱི་དམག་ནང་བཞུགས་པའི་གྲྭ་པ་རྣམས་འདོད་རྔམ་ཆེ་བ་དང་སྡུག་རྩུབ་ཅན་གྱི་ཇག་པར་གྱུར། ཁོ་པ་ཚོས་ལག་ཏུ་མཚོན་ཆ་ཐོགས་ནས་དགོན་པར་འཛུལ་ཏེ་རྩ་ཆེའི་རྒྱུ་ནོར་རྣམས་ཇག་བཅོམ་བྱས་ནས་དགོན་པ་སྟོང་པ་བཟོས།” གོང་དུ་དྷེ་སེ་དྷ་རི་ཡིས་བཤད་པ་བདེན་པ་ཡིན་མིན་ཁ་མཚོན་གཅོད་མི་ཐུབ་ཀྱང་། སྐབས་དེར་འཚོ་བཞུགས་ཡིན་པ་དང་ཇུན་དམག་དང་ལྷ་བཟང་ཧན་གི་དམག་འཁྲུག་དབར་བར་འདུམ་ལ་ཕེབས་མཁན་སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེས་ས་གནས་དངོས་མཐོང་གིས།[[68]]“ལྷ་ས་ཚང་མར་དམག་མི་དང་ཟྭ་རིགས་ཕྱེད་འདྲེས་ཀྱིས་ཁྱབ་པས་ཆས་དངོས་རྣམས་གང་འདོད་ཁྱེར། སྡེ་རིགས་རྣམས་ཀྱང་ལས་ཀར་བཀོལ་ཏེ་ལྕག་ཚན་གྱིས་དེད། ན་ཆུང་རྣམ་ལ་འཛེམ་མེད་དུ་སྤྱོད་པ་སོགས་ཀླ་ཀློའི་སྤྱོད་པས་ཕྱི་ནང་ཐམས་ཅད་ཁྱབ་ཅིང་”ཞེས་གསུངས་པས་སྐབས་དེའི་སྐྱི་གཡའ་བའི་རྡུང་འཕྲོག་བཅོམ་གསུམ་གྱི་ཁྱབ་ཚད་ངོ་མ་དེ་ཤེས་ཐུབ་བོ། སྐབས་དེ་དུས་མི་སྐྱ་ཚོས་ཇུན་གར་བས་རང་གི་སྲོག་འཕྲོག་པའི་འཇིགས་པ་ལས་ཐར་ཆེད་སྐྲ་[[69]]བྲེག་ནས་གྲྭ་བཙུན་གྱི་ཆས་སུ་བཞུགས་ནས་ཐར་གང་ཐུབ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་འདྲ། གང་ལྟར་གུ་ཤྲི་ཁང་གི་མི་རྒྱུད་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་བྱེད་པའི་དུས་རབས་མཇུག་རྫོགས་ནས་ཕྱི་ནང་གསང་གསུམ་དབང་ཆ་གཅིག་འཛིན་དང་ཆོས་བརྒྱུད་གཅིག་བྱེད་པ་ཇུན་གར་བ་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་གྱིས་བོད་ལ་དབང་བསྒྱུར་བའི་མུན་ནག་གི་དུས་རབས་ཤར།
བཞི་པ། དབུས་གཙང་ཕྱོགས་སུ་ཇུན་གར་བས་རྙིང་བསྟན་བསྣུབས་དགོས་པའི་ཀུན་སློང་བྱེད་མཁན་གཙོ་བོ་སོག་རིགས་སྒོ་མང་མཁན་རབས་སོ་བཞི་པ་ཡིན་པ།
གོང་དུ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་དང་རྡོར་སྨིན་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བའི་སྐོར་བཤད་པ་བཞིན་དགེ་ལུགས་གཙང་ཞེན་དང་རང་ལྟ་མཆོག་འཛིན་ཅན་གྱི་གྲུབ་མཐའི་དུག་ཆུས་སྨྱོས་པའི་བོད་རིགས་དང་སོག་རིགས་ཀྱི་དགེ་ལུགས་པའི་བླ་གྲྭ་ཁག་ཉུས་ཤས་ནས་རྙིང་མ་ལ་རྩ་བ་ཉིད་ནས་མི་མོས། ༸རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་པོར་ཡང་མི་དགའ་བས་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྲས་ཡིན་སྐོར་སོགས་སྙོན་འདོགས་སྣ་ཚོགས་བྱས། དེ་སྐབས་ལྔ་པ་རིན་པོ་ཆེ་ཡང་ཐུགས་སྐད་ཤོར་ཡོད་པ་འདྲ་སྟེ་ཁོང་གིས་འདི་ལྟར་གསུངས།[[70]] “གངས་ཅན་ཕན་བདེའི་ནོར་བུ་འདྲེན་པའི་རྫིངས།། པདྨའི་ཆོས་ལ་སྨོད་པའི་སྟོབས་ལྡན་དགའི།། སྐུར་འདེབས་རླུང་གི་ཕྱོགས་ལྷུང་མཚོར་བཤིག་པས།། སྔོན་ཆད་ཉམ་ཆུང་བདག་འདྲའི་ནུས་པ་དམན།། འོང་ཀྱང་བསྐལ་ངན་མཐའ་ལ་མ་ཐུག་ཅིང་།། རིག་འཛིན་པདྨས་བོད་ཁམས་འགྲོ་བ་ཀུན།། སྐྱོང་བར་ཞལ་གྱིས་བཞེས་པའི་རྡོ་རྗེའི་གསུང་།། བསླུ་བ་མེད་དེ་ཡིད་ཀྱི་ངལ་གསོའི་གནས།། “གང་ལྟར་ཇུན་གར་གྱི་དམག་དཔོན་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་༡༧༡༧ ལོའི་ཟླ་བ་༡༢ པའི་ཚེས་གཅིག་ལ་ལྷ་ས་བླངས་ནས་ལས་འགུལ་གཙོ་ཆེ་བ་གཉིས་སྤེལ་ཡོད། གཅིག་ནི་ལྷ་བཟང་ཧན་གི་སྲིད་དབང་འཕྲོག་པ་དང་། གཉིས་པ་དེ་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་བསྟན་པ་བསྣུབས་པ་དེ་ཡིན། སྤྱིར་ཇུན་གར་གྱི་རྒྱལ་པོ་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་གྱིས་རྙིང་མ་བསྣུབས་དགོས་པ་དེ་བསྟན་པ་ལ་དག་ཐེར་འདྲ་ཞིག་ཡིན་སྐོར་ཡང་། ཁོ་རང་གིས་ཆིང་གོང་མར་བཏང་བའི་ཡི་གེའི་ནང་འདི་ལྟར་གསལ། “ཁོ་བོས་ཀྱང་བོད་ནང་ཞི་བདེ་དགོས་པ་འདོད་མོད། བོད་ནང་དུ་དགེ་ལྡན་གྱི་ཕྱོགས་འགལ་ཞྭ་དམར་པོ་(རྙིང་མ་) [[71]]གྱོན་པོའི་གྲྭ་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཚུལ་མིན་གྱི་བྱ་སྤྱོད་དང་ལྷ་བཟང་ཧན་གི་སྡུག་རྩུབ་འགོག་ཕྱིར་དམག་བཏང་ནས་ཞྭ་དམར་ཅན་གྱི་བསྟན་པ་བསྣུབས་པ་ཡིན།”[[72]]ཞེས་བཤད། དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་གྱིས་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱ་མཚོ་ཞལ་བཞུགས་སྐབས་རྙིང་ཆོས་ལ་མི་དགའ་བའི་རྣམ་འགྱུར་བསྟན་ཚུལ་ཡང་ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ་གྱིས།[[73]] “སྦྱོང་མགར་ནས་ཧོང་ཐའི་ཇིས་སྡེ་སྲིད་ལ་ཁྱོད་མི་ནག་དཔོན་པོ་ཞིག་གིས་བླ་མ་ཚོ་ལ་ཕྱག་དབང་སྟེར་བ་ཡག་པོ་མ་རེད། དེ་འདྲ་མ་བྱེད། བླ་མའི་གྲལ་མགོར་མ་སྡོད། པོ་ཏ་ལར་རྙིང་མའི་གྲྭ་ཚང་མ་འཇོག ངའི་ཁ་ལ་ཉན་བྱུང་ན་ང་རང་གཉིས་འཆམ་པོ་ཡོང་། ཉན་མ་བྱུང་ན་དམག་རྒྱག་རྒྱུ་ཡིན་ཞེས་དགེ་སློང་ནམ་མཁའ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་མི་སྣ་[ཇུན་གར་ལ]ཕྱིན་དུས་འཕྲིན་ལ་བསྐུར་འདུག སྡེ་སྲིད་ནས་མ་གསན་པར་རྟེན་དམག་རྒྱག་རྩིས་ཀྱིས་གྲ་སྒྲིག་དང་། གྲོས་ཡང་ཡང་གནང་འདུག་སྟེ། གཞུང་རང་གི་སྐུ་རིམ་བཟང་དྲགས་པས་རྒྱལ་པོའི་ཐོག་ལ་མ་རྟོགས་དམག་འགྱོགས་(བརྒྱབ)་ཐུབ་པ་བྱུང་མ་སོང་ཞེས་ཆོས་འཕེལ་ཇ་སངས་ནས་ངོས་ཀྱིས་ཟེར་བ་ཐོས།” ཞེས་གསུངས་པ་སོགས་ལ་དཔག་ན་ཇུན་གར་གྱིས་བོད་བཙན་བཟུང་བྱས་པ་དེ་བསྟན་པ་ལ་དག་ཐེར་བྱེད་པར་ཡོང་བ་ལྟ་བུ་ཞིག་མངོན་མོད། དོན་དངོས་ནི་ཆིང་གི་སྟོབས་ཤུགས་ཆུང་དུ་གཏོང་རྒྱུ་དང་རང་གི་དབང་ཤུགས་ཆེ་རུ་གཏོང་བའི་རྒྱ་བསྐྱེད་རིང་ལུགས་ཀྱི་བསམ་བློས་ཀུན་ནས་བསླངས་པའི་ལས་འགུལ་ནང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་དར་ཆ་ཁྱེར་བ་ཡིན།
དེ་ལྟར་ཇུན་གར་བས་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་བསྟན་པ་སྣུབས་པའི་རྒྱབ་ལྗོངས་ཐོག་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཚང་ཁག་དང་། ཕྱི་གླིང་པའི་མཁས་པས་བྲིས་པ་རྣམས་ཕན་ཚུན་ཞིབ་བསྡུར་བྱེད་སྐབས། འབྲས་སྤུངས་སྒོ་མང་གྲྭ་ཚང་གི་མཁན་རབས་སུམ་བཅུ་སོ་བཞི་པ་སོག་པོ་ཇུན་གར་བ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་[[74]]ཀྱིས་ཆ་ཤས་ཆེན་པོ་ལེན་ཡོད་པ་གསལ་པོ་འདུག སྤྱིར་ཁོ་པ་ནི་སོག་པོ་ཇུན་གར་བའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཡིན་ཞིང་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པས་ལུང་གིས་བསྟན་པའི་མཁན་པོ་དྲུག་གི་ནང་གི་གཅིག་ཡིན་པ་ཙམ་དུ་མ་ཟད། ཁོང་གི་སློབ་མའི་གཙོ་བོའི་གྲས་ཤིག་ཡིན། དགེ་རྒན་དང་མཚུངས་པར་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས་ཀྱང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་དང་རྙིང་ཆོས་ལ་རྩ་བ་ནས་མི་དགའ་མཁན་ཞིག་རེད། མདོར་ན་རྒྱལ་པོ་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་དང་ཁོའི་དམག་དཔོན་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་གཉིས་ལ་རྙིང་བསྟན་སྣུབས་དགོས་པའི་ཀུན་སློང་བྱེད་མཁན་གཏེ་པོ་དེ་སྒོ་མང་མཁན་པོ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་རེད་འདུག དེ་ཡང་དགེ་ལྡན་པ་སུམ་པ་མཁན་པོས། “ཇོའུན་གར་པ་ལྷ་བཙུན་བླ་མ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཀྱི་ངག་བཀོད་ལྟར་ས་ཁྱི་དང་ས་ཕག་ལོར་རྙིང་མའི་བླ་ཆེན་རྡོ་རྗེ་བྲག་སྤྲུལ་སྐུ་སོགས་བཀྲོངས། དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་སྐུ་ཞབས་གྲྭ་ཚང་རྣལ་རྒྱལ་གླིང་དང་བསམ་ཡས་གཞུང་གི་རྡོ་རྗེ་བྲག་དགོན་དང་སྨིན་གྲོལ་གླིང་སོགས་བཤིག་”ཅེས་གསུངས་པ་དང་། དེ་བཞིན་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཁས་པ་ Luciano Petech[[75]]ཡིས་ཀྱང་།“དགོན་པ་མང་པོ་གཏོར་བཅོམ་སོགས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་ཀྱི་སྲིད་ཇུས་དང་ཀུན་སློང་བྱེད་མཁན་ནི་སྒོ་མང་བླ་མ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཡིན། དེ་ནི་རྙིང་མའི་བསྟན་པ་བསྣུབ་རྒྱུའི་འཆར་གཞི་གསལ་པོ་ཞིག་རེད།” ཞེས་གསུངས་པ་དོན་ལ་གནས། ལྷག་པར་དུ་རྙིང་བརྒྱུད་པ་རིག་འཛིན་དཔལ་ལྡན་བཀྲ་ཤིས་ (༡༦༨༨–༡༧༤༣) དེ་སྐབས་སྒོ་མང་གྲྭ་ཚང་དུ་ཆོས་ཞུགས་མཛད་མོད། དགོན་པ་ནས་འཐོན་དགོས་པ་བྱུང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཡང་ཁོང་གིས། “ནང་རྐྱེན་སྒོ་མང་ཁྲི་པ་ཅུང་གར་བ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་དང་དགེ་སྐོས་ཀླུ་འབུམ་བསྟན་པ་ཡར་འཕེལ་གཉིས་ནི། ཉམས་ཆུང་གྱི་ན་བ་བདག་གི་དགྲ་ཟླར་མཐོ་བ་ཅི་སྨོས་ཏེ་རྒྱལ་དབང་པདྨ་འབྱུང་གནས་དང་གངས་ཅན་མགོན་པོ་རྒྱལ་དབང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་གཉིས་དགྲ་ཟླར་མཐོང་དྲགས་པ་དང་།”[[76]]ཞེས་གསུངས་པ་དང་། མི་དབང་རྟོགས་བརྗོད་[[77]]དུ་ཡང་། ཇུན་གར་དམག་ལྷ་སར་སླེབས་སྐབས་སྒོ་མང་མཁན་པོ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས་ཕོ་ལྷ་བསོད་ནམས་སྟོབས་རྒྱལ་ལ་རོགས་པ་བྱས་ཚུལ་དང་། ཕོ་ལྷ་བའི་མིག་མདུན་དུ་ཇུན་གར་བས་རྙིང་བསྟན་བསྣུབས་པ་དང་དམ་དྲག་ཆེན་པོ་ཡོད་པས་ཁོང་གིས་སྒོ་མང་མཁན་པོ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཀྱི་དབང་ཤུགས་དེ་མཁྱེན་ནས་རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་རྙིང་ཆོས་བྱས་པའི་རྒྱུ་མཚན། རྒྱལ་བསྟན་སྤྱི་དང་ལྷག་པར་དུ་རྙིང་མ་བའི་བསྟན་པ་ལ་སྲུང་སྐྱོབས་དགོས་ཚུལ་ཞུ་བ་ནན་གྱིས་ཕུལ་ཚུལ་ཡང་། “དྲི་བ་པོའི་བློའི་འཛིན་སྟངས་དོན་མེད་པའི་ཕྱོགས་སུ་མ་ལྷུང་བ། བསྟན་པ་དང་འགྲོ་བའི་དོན་དུ་སྨན་པའི་སྙིང་པོ་ཅན་གྱི་གཏམ་དག་གསོལ་ཞིང་། ཁྱད་པར་ཡང་འཕགས་པ་ལག་ན་པདྨོ་ངུར་སྨིག་གར་གྱི་རྣམ་པར་རོལ་པ་སྐྱེས་པ་རབས་ཀྱི་ཕྲེང་བ་ལྔ་པར་བསྟན་པ་དེ་ཉིད་ཀྱིས་སེམས་ཅན་ཐམས་ཅད་ལ་ཕན་པ་དང་། བདེ་ལེགས་སུ་བྱ་བའི་ཕྱིར་གསང་ཆེན་སྙིང་པོའི་བསྟན་པ་གསལ་བར་མཛད་ཅིང་། བསྟན་པའི་གནད་རྣམས་ཀྱང་ཐུགས་སུ་ཆུད་པར་མཛད་པ་ལ་ལོག་པར་རྟོག་པ་མི་རིགས་ཏེ། དེ་ལྟར་ན་སྔོན་བྱོན་དམ་པ་དུ་མ་ནོངས་པར་འགྱུར་ཞིང་། ཁྱེད་ཅག་གིས་ཚད་མར་འཛིན་པའི་གཙོ་བོ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་མ་ཧཱ་པཎྜི་ཏ་བློ་བཟང་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚན་དེའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་ལའང་ཡིད་བརྟོན་དུ་མི་རུང་བར་འགྱུར་རོ།” དེ་བཞིན་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པའི་རྣམ་ཐར་[[78]]ནང་ཁོང་རང་གིས་སྒོ་མང་མཁན་པོ་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ལ་ལུང་བསྟན་གྱི་ཚུལ་དུ། རྒྱ་དམག་དང་པོ་སླེབས་པའི་སྐབས་སྐྱོན་མེད་པ་དང་། གཉིས་པའི་སྐབས་ཇུན་གར་ལ་བྲོས་དགོས་པའི་བླང་བྱ་གནང་བ་ལྟར་རྒྱ་དམག་དང་པོ་ལྷ་སར་སླེབས་ཐུབ་མེད་ཅིང་། གཉིས་པའི་སྐབས་ཁོ་རང་བྲོས་ཐར་བར་བཤད། གལ་སྲིད་༡༧༡༩ ལོར་ཇུན་གར་ལ་བྲོས་མེད་ཚེ་ཁང་ཞི་གི་བུ་ཡོན་ཏིས་ཇུན་གར་མཐར་སྤྲོད་ཆེད་དམག་ཁྲིད་ནས་ལྷ་སར་སླེབས་དུས་ཇུན་གར་དམག་བོད་དུ་སླེབས་རྒྱུར་གཞོགས་འདེགས་བྱེད་མཁན་བྱེད་གཏེ་གྲྭ་བཙུན་ལ་སོགས་མང་པོ་ཞིག་སྲོག་ཐོག་བཏང་བ་བཞིན་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཀྱང་སྲོག་ཐོག་བཏང་ཡོད་ངེས་རེད།
གོང་དུ་དྲངས་པའི་ཡིག་ཆ་འདི་དག་ལས་ག་རེ་ཤེས་ཐུབ་བརྗོད་ན། སྒོ་མང་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས་ཇུན་གར་དམག་བོད་དུ་ལྷགས་པར་སྔ་ཕྱི་བར་གསུམ་དུ་གཞོགས་འདེགས་བྱས་ཡོད་པ། རྙིང་བསྟན་རྩ་མེད་གཏོང་བའི་འཆར་གཞི་བཀོད་པ་དང་། དངོས་སུ་ལག་བསྟར་བྱེད་དགོས་པའི་སྐུལ་སློང་བྱས་པ་རྟོགས་ཐུབ།
ལྔ་པ། ཇུན་གར་བས་རྙིང་མའི་བསྟན་པ་བསྣུབས་པ་དང་དེའི་ཁྱབ་ཚད་བཤད་པ།
ལོ་དེའི་བོད་ཟླ་བཅུ་གཉིས་པའི་ཚེ་༢༤ ལ་བླ་བྲང་སྟེང་དུ་དབུས་གཙང་གི་བླ་དཔོན་རྣམས་བསྐོངས།[[79]]དེ་སྐབས་ཇུན་གར་གྱི་འགོ་དཔོན་ཚོས་ལྷ་སར་བོད་ཀྱི་བླ་དཔོན་བཀུག་པའི་གྲས་སུ་སླེ་ལུང་རྗེ་དྲུང་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱང་ཕེབས་ཡོད་ཚུལ་ཁོང་གིས། “ཧོང་ཐའི་ཇིའི་བསླབ་སྟོན་བསྒྱུར་རྒྱུ་ཡོད་པའི་བརྡ་འགྲེམས་བྱུང་སོང་བ་བཞིན་གསོལ་དཔོན་ནས་ཀྱང་འཕྲལ་དུ་ཡོང་བ་འགབ་ཚུལ་བྱུང་བ་བཅས་ཉེར་བདུན་ལ་རྣམ་གྲོལ་གླིང་ནས་ཐོན། རྒོང་དཀར་བརྒྱུད་ལྷ་སར་འབྱོར་བར། ཉེ་སྐོར་ཐམས་ཅད་རྟ་དང་བ་གླང་གི་རོས་གང་ཞིང་མི་རྣམས་ཀྱང་ཉམ་ཐག་པའི་ཚུལ་དུ་འདུག་པས་ཡིད་སྐྱོ་ཞིང་སྙིང་རྗེ་བ་བྱུང་།” ཞེས་གསུངས་པས་ཇུན་གར་བས་བོད་མིར་རྡུང་བཅོམ་འཕྲོག་སུམ་གྱི་བྱས་ཉེས་ཀྱི་ཁྱབ་ཚད་མཐོང་ཐུབ།
དེ་ལྟར་ཇུན་དམག་གི་སྔ་ཕྱིའི་ལས་འགུལ་བརྒྱུད་རིམ་ཞིབ་པར་བཀོད་ན། ལོ་དེའི་བོད་ཟླ་བཅུ་གཅིག་པའི་ཚེས་༡༦ ཉིན་གདུགས་དཀར་ཇའི་སང་གིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་དཔོན་དམག་བརྒྱ་སྐོར་ཞིག་གིས་རྩེ་རྣམ་རྒྱལ་གྲྭ་ཚང་དུ་བསྐྱོད་ནས་པོ་ཏ་རུ་ཡོད་པའི་རྙིང་ཕྱོགས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་གྲྭ་པ་རྣམས་སྐྱིད་ཆུའི་ཁར་ཁྲིད་ནས་གཟན་ཤམ་བཤུས། མི་སྐྱའི་གོས་གཡོག་ནས་རང་རང་སོ་སོའི་གཞིས་ཁྱིམ་དུ་སྡོད་དགོས་བཀའ་བཏང་། དེའི་གོང་ཙམ་དུ། རྣམ་རྒྱལ་གྲྭ་ཚང་དུ་ཕུར་འཆམ་བྱེད་བཞིན་པ་འདྲ་སྟེ་སླེ་ལུང་གིས། ཚེས་བཅུ་བཞིའི་ཉིན་པོ་ཏཱ་ལར་རྣམ་རྒྱལ་གྲྭ་ཚང་གི་ཕུར་འཆམ་མཇལ་ཁར་ཕྱིན། དེ་སྐབས་ཕྱི་རྒྱར་གསང་བ་ལས་ནང་དུ་གྲྭ་ཚང་སོགས་གཏོར་རྩིས་ཀྱི་ཆ་འདིངས་མཛད་སྐབས་སུ་འདུག་པས་ཡིད་ངལ་དང་སྐྲགས་པའི་ངང་ནས་བལྟས།[[80]] ཅེས་གསུངས། ཟླ་བ་དེའི་ཚེས་༢༢ ལ་ལྷ་བཟང་ཧན་གྱི་བློན་པོ་དང་སྨིན་གླིང་གི་བླ་གྲྭ་རྣམས་འཇུ་བཟུང་གིས་བཤན་པས་ལུག་འཁྲིད་པ་བཞིན་ཁྲིད་ནས་མདུན་ས་ཕུན་ཚོགས་རབ་བརྟན་དུ་བཙོན་དུ་བཅུག་ཏེ་མནར་གཅོད་མང་པོ་བཏང་། དེ་ཡང་སླེ་ལུང་གིས།[[81]] “ཉེར་གཉིས་ཀྱི་ཉིན་རྡོར་སྨིན་གྱི་ཞལ་ངོ་རྣམས་དང་ཆང་ཁྱིམ་ནས་སོགས་རྒྱལ་པོའི་དུས་ཀྱི་དྲུང་འཁོར་གཙོ་ཆེ་བ་མཐའ་དག་དུས་གཅིག་ཏུ་བཟུང་སྟེ་བཤན་པས་ལུག་ཁྲིད་པ་བཞིན་དུ་མི་རེར་སོག་དྲུག་བདུན་རེ་བསྐོར་ཏེ་བཙན་དུ་སྐུ་མཚམས་ལ་བཞུགས་བཅུག་སོང་བ་བཅས་སྐྱེ་བོ་མང་པོ་སྡུག་བསྔལ་གྱིས་མནར་བའི་གནས་ཚུལ་མཐོང་བའི་རྐྱེན་བྱས་ཏེ་སྙིང་རླུང་བཟོད་མེད་དུ་ལངས་ཤིང་སྣང་བ་ཐམས་ཅད་སྡུག་བསྔལ་གྱི་ཡོ་ལང་དུ་ཤར་བ་དང་། ཟང་ཟིང་གི་དངོས་པོ་ལྟ་ཞོག དཔེ་ཆ་དང་རྟེན་འགངས་ཆེ་བའི་རིགས་ལ་ཡང་ས་རྡོ་དང་ཁྱད་པར་མེད་པའི་དགའ་ཚོར་ཏིལ་འབྲུ་ཙམ་མ་བྱུང་།” འདི་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་མི་དབང་རྟོགས་བརྗོད་དུ།[[82]] “དེ་ནས་གསང་སྔགས་ཀྱི་བསྟན་པ་ལ་རྨ་འབྱིན་པའི་སྦྱོར་བ་ལ་བཞུགས་ནས། ལྷ་བཟང་ཧན་གྱི་བཀའ་བློན་པཀྴི་སོགས་མོན་གོལ་ཁག་སྨིན་གྲོལ་གླིང་ནས་རྡོ་རྗེ་འཛིན་པ་རྣམས་སྤྱན་འདྲེན་བཏང་། ཕོ་ལྷ་ཐའི་ཇི་དང་མོང་གོལ་ཐོས་པ་གྲགས་པ་དག་རྡོ་རྗེ་བྲག་ཏུ་རྡོ་རྗེ་འཛིན་པ་དེ་དག་སྤྱན་འདྲེན་དུ་མངགས། གཞན་ཡང་གསང་སྔགས་རྙིང་དགོན་གར་དུ་ཕོ་ཉ་མངགས། པཀྴི་ལ་སོགས་པས་དེ་བཞིན་སྨིན་གྲོལ་གླིང་ནས་ཡོངས་སུ་འཛིན་ལྷ་ལྡན་དུ་སྤྱན་དྲངས། “ཕོ་ལྷ་བའི་བསམ་པར་རྡོ་རྗེ་འཛིན་པ་དེ་དག་གཟུ་ལུམ་ཤེས་རབ་ཀྱི་མིག་ལྡོངས་པ་རྣམས་ཀྱི་མདུན་མ་རུངས་པར་གྱུར་ན་ཅི་དྲག་སྙམ་ནས་རྡོར་བྲག་གི་ཞབས་འབྲིང་བ་རྣམས་ལ་ཐོར་འགར་བརྔན་པས་ཚིམ་པར་བྱས་ནས་རྡོ་རྗེ་འཛིན་སྐུ་ལུས་ཀྱི་བགྲོད་དཀའ་བ་ཡོད་ཚུལ་ལ་བསྙད་ནས་བཞུགས་པའི་ཐབས་ཀྱིས་ཤིག་གདམས་ནས་དེ་དག་ཀྱང་དེ་བཞིན་དུ་བྱས་པས་བླུན་པོ་ནོར་གྱིས་སྲོག་ཀྱང་གཏོང་བས་ཡིད་ཚིམ་ནས་ལྷ་ལྡན་དུ་ཕྱིར་ཕེབས་པས་གཙོ་བོ་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་ཁྱོད་གཉིས་ཆེད་དུ་བཏང་བ་བླ་མ་ག་རེ་བྱས་སོང་ཞེས་སྨྲས་པ་རྒས་འཆི་ཁ་སྒྲུབ་ཁང་གི་ཐེམ་པ་འགོམས་པའང་མི་ནུས་པ་འགྲོ་བ་རྔོ་མི་ཐོགས་ཞེས་བརྗོད་པར་ཁྲོ་གཉེར་འབྲུ་ཚུགས་ཀྱིས་ངན་སྨྲས་བྱས་ཀྱང་ཐའི་ཇི་ནི་འདྲེན་པ་དེའི་སླད་དུ་བདག་ལ་ངན་སྨྲས་བྱས་ཀྱང་མི་དགའ་བ་ཅི་ཡང་མ་སྐྱེས་སོ།”[[83]]ཞེས་གསུངས།
དེ་སྐབས་བཙོན་དུ་བཟུང་བའི་རྙིང་མའི་བླ་མ་དག་ལ་ཇུན་གར་ཐོག་མཐུ་བཏང་བ་སོགས་ཀྱི་སྐྱོན་འཛུགས་ཀྱིས་དྲི་རྩད་ཚ་ནན་བྱེད་སྐབས་མྱང་སྟོན་རིགས་འཛིན་རྒྱ་མཚོས་དྲག་པོའི་མངོན་སྤྱོད་ཀྱི་སྔགས་སྒྲུབ་ཀྱི་བྱ་བ་རྣམས་ཁོ་བོས་བགྱི་བ་ལས་བླ་མ་རྣམས་ཀྱིས་གནང་གི་མེད། ཁོང་ཚོ་གློད་རོགས་ཞེས་བླ་མའི་ཕྱིར་རང་གི་སྲོག་ལ་བག་ཚ་བ་མེད་པར་གཉའ་གནོན་མཁན་ལ་ཞུ་བ་ཕུལ་བའང་མི་དབང་རྟོགས་བརྗོད་དུ་གསལ། དེ་བཞིན་ཇུན་གར་གྱི་འགོ་དཔོན་ཚོས་སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེར་ཡང་དགེ་ལྡན་གཙང་མ་ཡིན་མིན་གྱི་དྭོགས་གཞི་དང་འབྲེལ་དྲི་རྩད་ཚ་ནན་བྱས་པ་ནི་ཁོང་གིས། “སྐབས་ཤིག་ཁྲོམ་གཟིགས་ཁང་དུ་དཔོན་ (ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ)་གྱིས་ཤོག་ཟེར་བར། དཔོན་དང་ཆོས་འཕེལ་ཅན་འདུག་པར་རང་བཞིན་གྱི་དྲི་བ་ཤིན་ཏུ་མང་བ་དང་། ཨོ་རྒྱན་ཚད་ལྡན་ཡིན་མིན། ཀུན་མཁྱེན་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐོར་སྤྱི་དང་ཁྱད་པར་དུ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་རྒྱལ་བ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོའི་སྐྱེ་བ་ཡིན་ནམ་ཟེར་བར། ངེད་རང་ཚོས་ཅི་ཤེས་པཎ་ཆེན་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་སྐུ་གོང་མ་སོགས་སྐྱེས་ཆེན་དམ་པ་ཚད་ལྡན་རྣམས་ཀྱིས་འཁྲུལ་མེད་དུ་ངོས་འཛིན་མཛད་པ་ནི་གོང་ས་༸ལྔ་པ་ཡིན་པར་འདུག་བྱས་པས། པཎ་ཆེན་རིན་པོ་ཆེས་ངོས་འཛིན་དེ་ལྟར་མཛད་མེད་པ་འདྲ། གཟིམས་ཁང་གོང་སྤྲུལ་སྐུ་(གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན) ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོའི་སྐྱེ་བ་འཁྲུལ་མེད་ཡིན་པར་དེ་ལ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོས་ཕྲག་དོག་གི་རྣམ་པས་སྡང་ཤུགས་དང་ཉེ་རིིགས་རྣམས་ལ་ཡང་དགོངས་པར་མི་བདེ་བ་མཛད་འདུག ངེད་ཚོའི་ལུང་པར་གཟིམས་ཁང་གོང་སྤྲུལ་སྐུར་བྷ་ག་ཏ་ལའི་བླ་མ་ཟེར་གྱིན་ཡོད་ཟེར། ཡང་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་སྐུ་སྐྱེ་འཁྲུལ་མེད་ཡིན་པར་ཤར་ཡང་ཁོང་ལ་སྡོམ་པ་མེད། ཕྱིས་སྡོམ་རྒྱུན་གསར་པ་ལེན་དགོས་པ་དེ་ཡང་ལེགས་པའི་རྟགས་མིན། དམག་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་གྲོས་བྱས། ལྷག་པར་དུ་སྡེ་སྲིད་དེ་ཁོ་རང་གི་བུ་ཡིན་པར་འདུག ཁོ་རང་ཕ་བོང་ཁར་འགྲོ་བའི་ཞོར་ལ་གྲོང་སྨད་དུ་ཞག་སྡོད་བྱས། སྡེ་སྲིད་ཀྱི་མ་དང་མཐུན་པས་མུ་ཏིག་གི་ཕྲེང་བ་དང་། གསེར་གྱི་གདུ་བུ་སོགས་ཀྱང་བྱིན། སྡེ་སྲིད་ཟངས་རི་བ་དགོངས་ཕོག་གཏོང་བའི་རྩ་བ་ཡང་འདི་ཡིན་པར་འདུག་ཟེར་བ་སོགས་བློས་མི་འཁྱུད་པའི་དྲི་བ་མང་ཙམ་ཟེར་བར་ལན་གང་ཤེས་བཏབ།”
དེ་རྗེས་ཚེས་ཉེར་བཞི་ཉིན་དམག་དཔོན་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་དང་། ཁོ་པའི་ལས་རོགས་དམག་དཔོན་གདུགས་དཀར་དང་། ཆོས་འཕེལ་ཇའི་སང་གསུམ་གྱིས་དབུས་གཙང་གི་བླ་དཔོན་མང་དག་ཡོད་སར་དངོས་སུ་གཞུང་འབྲེལ་རང་བཞིན་གྱིས་ཕྱིན་ཆད་རྙིང་ཆོས་བྱེད་མི་ཆོག་པ་དང་རྙིང་ཆོས་དང་འབྲེལ་བའི་སྐུ་གསུང་ཐུགས་བརྟེན་བདག་ཉར་མི་ཆོག་པའི་རྩ་ཚིག་བསྒྲགས་ནས་རྙིང་ཆོས་སྣུབ་པའི་ལས་འགུལ་དངོས་སུ་སྤེལ། ཉིན་དེའི་ནུབ་མོར་སྨིན་གླིང་ལོ་ཆེན་དྷ་རྨ་ཤྲཱི་ (༡༦༥༤–༡༧༡༧) དང་། རྡོ་རྗེ་འཛིན་པ་བློ་བཟང་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན། གདུང་སྲས་པདྨ་འགྱུར་མེད་རྒྱ་མཚོ། བཀྲ་ཤིས་ལྷུན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་རིན་པོ་ཆེ་ལ་སོགས་པ་རྣམས་ལྷ་ས་དཀྱིལ་ཆུའི་ཁར་བཀྲོངས། དེ་ནས་མི་རིང་བར་ཇུན་གར་བས་སྨིན་གླིང་གདུང་སྲས་སྐུ་གཞོན་གཅུང་ཡིད་བཞིན་ལེགས་གྲུབ་དང་ཕྱག་མཛོད་ཀུན་དགའ་ཚུལ་ཁྲིམས། རྡོ་རྗེ་བྲག་རིག་འཛིན་ཆེན་པོ་པདྨ་འཕྲིན་ལས་དང་ཁོང་གི་གཅུང་པོ་རྣམ་གླིང་པཎ་ཆེན་དཀོན་མཆོག་ཆོས་གྲགས[[84]] (༡༦༤༦–༡༧༡༧) དེ་བཞིན་ལྷ་བཟང་ཧན་གྱི་བློན་པོའི་གྲས་ནས་ངོ་ཞི་བ་དང་། པདྨ་ཚེ་རིང་། རྒྱང་རྩེ་ལྕང་ལོ་ཅན་པ། ཆང་ཁྱིམ་པ་སོགས་བཀྲོངས།
དེའི་རྗེས་སོར་དབུས་ཕྱོགས་ཀྱི་རྙིང་དགོན་རྡོ་རྗེ་བྲག་དང་། སྨིན་གྲོལ་གླིང་། ཆུ་ཤུར་ཐར་པ་གླིང་། གསང་སྔགས་བྱང་ཆུབ་གླིང་གིས་མཚོན་པའི་དབུས་གཙང་གི་རྙིང་དགོན་མང་པོ་རྩ་གཏོར་བཏང་། གུ་རུ་པདྨའི་སྒྲུབ་ཕུག་རྣམས་སྒོ་བརྩིགས་ནས་བཀག བོད་སྤྱིའི་དགོན་པ་བསམ་ཡས་དང་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་གསེར་གདུང་འཛམ་གླིང་རྒྱན་གཅིག་དང་། དེ་བཞིན་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐབས་གཞུང་ཕྱོགས་ནས་ཕྱག་བཏག་པའི་གླིང་བཅུ་གསུམ་དུ་གྲགས་པ་ཡང་གཏོར་རྩིས་བྱེད་སྐབས་སྟག་རྩེ་སྡེ་སྲིད་[[85]]ཀྱིས་ཞུ་བ་ནན་སྐུལ་བྱས་པའི་ངོར་བཞག
མདོ་མཁར་ཚེ་རིང་དབང་རྒྱལ་གྱིས་ཇུན་གར་བའི་ཆེས་སྡུག་རྩུབ་ཅན་གྱི་བྱ་སྤྱོད་དག་ཕྱོགས་བསྡོམས་གནང་བར། “བོད་ཡུལ་འདིར་ཇུན་གར་པའི་དཔུང་ཚོགས་ཀྱིས་བསྟན་པ་ལ་རྨ་འབྱིན་པར་བྱས་ཤིང་། ཡོངས་ཀྱི་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་དུ་མའང་མིང་གི་ལྷག་མར་བྱས། ཡུལ་དབུས་དང་གཙང་ལྗོངས་ཀྱི་རྗེ་བོའི་རིགས་ལས་བྱུང་བའི་སྐྱེ་བུ་ཉེས་མེད་དུ་མ་སྲོག་དང་ཕྲལ། དེ་དག་གི་བཟའ་བ་དང་བཏུང་བ་དང་། མདོར་ན་བཞོན་པའི་རྟ་དང་ཟན་རྩྭ་འཇམ་བསྡུས་པ་ཡན་ཆད་ཀྱི་དཔྱ་ཁྲལ་གསར་བུ་དུ་མས་གཙེས་ཏེ་འབངས་རྣམས་སྐད་གཅིག་ཀྱང་བདེ་བའི་གོ་སྐབས་བྲལ་བར་བྱས།” མདོ་མཁར་བའི་གསུང་དང་མཚུངས་པར་དྷེ་སེ་དྷ་རི་ཡིས་ཀྱང་། “ཁོང་ཚོས་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་མང་པོའི་སྲོག་བཀུམ་པ་དང་། བླ་གྲྭ་དེ་དག་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱེད་མཁན་ཚོའི་རྒྱུ་ནོར་ཚང་མ་གཞུང་བཞེས་བཏང་བ་དང་། སྡོད་ཁང་། དགོན་པ། ལྷ་ཁང་སོགས་རྩ་མེད་བཏང་བ། འགའ་རེ་རྟ་ར་ལ་བསྒྱུར་བ། ཨོ་རྒྱན་པདྨ་དང་འབྲེལ་བའི་སྐུ་རྣམ་བཅག་པ་དང་། ཐང་ག་དང་དཔེ་ཆ་རྣམས་མེ་ལ་བསྲེག་ནས་ཕྱིན་ཆད་རྙིང་ཆོས་དང་འབྲེལ་བའི་སྐུ་དང་། དཔེ་ཆ། ཐང་ག་ཉར་ཚག་བྱེད་པ་དང་། གཟུངས་སྔགས་བགྲང་བ། སྨོན་ལམ་རྒྱབ་པ་དང་། ཐ་ན་ཨོ་རྒྱན་གྱི་མཚན་ཙམ་སྨྲོས་ན་ཡང་སྲོག་གཅོད་ཀྱི་ཉེས་པ་གཅོད་རྒྱུ་བྱས།”
དེ་བཞིན་དེ་སྔོན་ཇུན་གར་ལྷ་སར་སླེབས་སྐབས་མི་སྐྱ་ཚོས་གྲྭ་བཙུན་གྱི་ཆས་སུ་བཞུགས་པ་དང་མི་འདྲ་བར་ད་ཆ་གྲྭ་བཙུན་ཚོས་མི་སྐྱའི་ཆས་སུ་བཞུགས་ནས་ཇུན་གར་ལས་ཐར་ཐབས་བྱེད་པ་སྐྱི་གཡའ་བའི་གནས་སུ་གྱུར་ཚུལ་ཡང་། སླེ་ལུང་མཆོག་གིས། “སྦྱོང་དམག་རྣམས་ལྷ་སར་ཤོར་མ་ཐག་པའི་སྐབས་སུ་མི་ནག་རྣམས་ཀྱང་སྐྲ་བྲེགས་ཏེ་བན་ཆས་ལ་སྐྱབས་སུ་རེ་བ་དང་། གྲྭ་ཚང་གཏོར་དུས་ནས་བཟུང་སྟེ་ཞག་ཤས་ཀྱི་བར་དུ་གྲྭ་ཆས་ལེགས་གང་ཡིན་ལ་བཟུང་འཆང་དང་བཀག་སྡོམ་བྱས་བརྟེན་གྲྭ་པ་རྣམས་ཀྱང་མི་ནག་གི་ཆས་ལ་རེ་དགོས་པ་སོགས་གོ་ལྡོག་གི་འགྱུར་བ་བདོ་བའི་སྐབས་སུ་འདུག” ཅེས་གསུངས་སོ། [[86]] གོང་དུ་ལུང་དྲངས་པའི་ཚིག་དུམ་དེ་དག་གིས་ཇུན་གར་བས་རྙིང་མའི་བསྟན་པ་བསྣུབས་པའི་ཁྱབ་ཚད་རོབ་ཙམ་རྟོགས་ཐུབ་མོད། སྐབས་དེར་ཇུན་གར་བས་སྤྱིར་བོད་མི་དང་བླ་གྲྭ་ག་ཚོད་བསད་ཡོད་པ་དང་དགོན་པ་ག་ཚོད་གཏོར་ཡོད་པ། དེའི་ནང་ནས་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་ག་ཚོད་བཀྲོངས་ཡོད་པ་དང་། དགོན་པ་ག་ཚོད་གཏོར་ཡོད་པ། ནང་རྟེན་ག་ཚོད་རྐུ་ཁྱེར་བྱས་པ་དང་། གསུང་རབས་ག་ཚོད་མེ་ལྷའི་ཞལ་དུ་བཏབ་པ་དང་ཆུ་ལ་བསྐྱུར་ཡོད་མེད་སོགས་ཨང་གྲངས་ཀྱི་ཚིག་ཐོ་གསལ་པོ་སུ་གཅིག་གིས་ཀྱང་ཁ་མཚོན་གཅོད་མི་ནུས་མོད། རྡོ་རྗེ་བྲག་དགོན་པ་[[87]]ལྟ་བུར་ཆ་མཚོན་ན། དེ་སྐབས་དགེ་འདུན་པ་༢༥༠༠ ཡོད་པ་དང་། དགོན་པའི་ལྷ་ཁང་ལ་ཆ་མཚོན་ན། ༡༽ མགོན་ཁང་སྲིད་གསུམ་རྣམ་རྒྱལ་ཕུད། ༢༽རིག་འཛིན་ལྷ་ཁང་། ༣༽ཉི་འོད་བདེ་ལྡན་ཞལ་རས་ལྷ་ཁང་། ༤༽བླ་མ་ལྷ་ཁང་། ༥༽མཚན་བརྒྱད་ལྷ་ཁང་། ༦༽གཟིམ་ཆུང་ལྷ་ཁང་། ༧ ༽རག་སྐུ་ལྷ་ཁང་། ༨ ༽གཙང་ཁང་ཆེན་མོ་བཅས་ཡོད་པ་ལས་མགོན་ཁང་སྲིད་གསུམ་རྣམ་རྒྱལ་མ་གཏོགས་གཞན་ཚང་མ་རྟེན་དང་བརྟེན་པ་བཅས་པ་རྨིག་མེད་བཏང་། རིག་འཛིན་ཆེན་པོ་པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་རྙིང་རྒྱུད་ཡོངས་རྫོགས་བཞེངས་ཡོད་ཀྱང་སྐབས་དེ་དུས་རྩ་གཏོར་བ་བཏང་།[[88]] དེ་བཞིན་ཨོ་རྒྱན་སྨིན་གྲོལ་གླིང་ལ་ཆ་བཞག་ན། དེའི་ཚེ་དགེ་འདུན་པ་ཞལ་གྲངས་༣༠༠ ལྷག་ཙམ་ཡོད་པར་བཤད།[[89]] ཇུན་དམག་དཔོན་ཆོས་འཕེལ་ཇའི་སང་གིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་སོག་དམག་གིས་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་ཆོས་གཞི་གསང་སྔགས་ཕོ་བྲང་མ་གཏོགས་གཙུག་ལག་ཁང་དང་། བླ་བྲང་ཆོས་འཁོར་ལྷུན་པོའི་སྤེན་བད་ཡན་ཆད་དང་རྒྱ་ཕིབས། མཆོད་རྟེན་ཆེན་མོའི་འཁོར་བཅུ་གསུམ་རྣམས་བཤིག ཕྱག་དཔེ་ཡོད་ཚད་ས་ལ་སྤུངས་ཏེ་སྒང་ལ་ཕར་འགྲོ་ཚུར་འགྲོ་བྱེད་དུ་བཅུག སྐུ་གསུང་ཐུགས་རྟེན་རྣམས་མེ་ལ་བསྲེགས་པ་དང་ཆུ་ལ་བསྐྱུར། ལྷ་ཁང་གཞན་གཏོར་སྐྱོན་མ་བྱུང་བ་རྣམས་ཀྱང་གྲ་ཕྱིའི་ཡུལ་མིའི་སྙིང་ལ་ཧོར་དམག་གི་གདོན་ཞུགས་ཏེ་ཧུར་བརྩོན་ཆེན་པོས་གཏོར།[[90]] མདོ་མཁར་ཞབས་དྲུང་ཚེ་རིང་དབང་རྒྱལ་ལྟར་ན། ཇུན་གར་གྱིས་བོད་ལ་ལོ་གསུམ་བཙན་ཤེད་ཀྱིས་དབང་བསྒྱུར་བྱེད་རིང་རྙིང་མའི་དགོན་པ་༥༥༠ ཙམ་གཏོར་བཤིག་བཏང་། [[91]]དེའི་ཁྲོད་ནས་ཕ་ལྷ་བསོད་ནམས་སྟོབས་རྒྱལ་དང་ཁང་ཆེན་པ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་པོ་གཉིས་ཀྱིས་༡༧༡༩ ཙམ་ལ་གཙང་ཕྱོགས་གམ་པ་ལ་བར་ཇུན་གར་ལས་བཅིང་གྲོལ་བཏང་ཟིན་པས་དེ་སྐབས་རྙིང་དགོན་༢༥༠ ཙམ་སླར་གསོ་བྱུང་།[[92]] འོན་ཀྱང་རབ་འབྱམས་པ་ཨོ་རྒྱན་ཆོས་གྲགས་དང་གདུང་སྲས་རིན་ཆེན་རྣམ་རྒྱལ་ལྟར་ན་དབུས་གཙང་གི་རྙིང་དགོན་ཡོང་རྫོགས་ཇུན་གར་པས་གཏོར་བར་བཞེད། དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་སུམ་པ་མཁན་པོས་ཀྱང་ཇུན་གར་པས་རྙིང་དགོན་ཡོང་རྫོགས་གཏོར་བཤིག་བཏང་ནས་དགེ་ལུགས་བསྟན་པ་གོང་དུ་བསྟེགས་གསུངས། དེར་བརྟེན་ཇུན་གར་པས་རྙིང་ཆོས་བསྣུབས་པ་དེ་གཞི་ཁྱོན་ཆུང་ཆུང་ཞིག་རྩ་བ་ནས་མིན་པ་གོང་གི་གྲངས་ཐོ་དག་གི་ཁ་གྲགས་ཀྱི་འདུག རིག་གནས་གསར་བརྗེ་ཆེན་པོའི་གོང་དུ་རྙིང་བསྟན་ལ་གོད་ཆགས་འདི་ལས་ཆེ་བ་ཞིག་བྱུང་མྱོང་མེད་པ་རེད་བརྗོད་ནའང་སྐྱོན་ཅི་ཡོད།།
མདོར་ན་ཇུན་གར་བས་དབུས་གཙང་ས་ཐོག་ཏུ་རྙིང་བསྟན་རྩ་མེད་གཏོང་བའི་ཐབས་ལམ་ལྔ་ལག་བསྟར་བྱས་ཡོད།
༡༽ རྙིང་མའི་བསྟན་པ་རྐང་འཛིན་མཁན་གྱི་བསྟན་བདག་བླ་ཆེན་མང་པོ་བཀྲོངས་པ།
༢༽ བསྟན་པ་རྒྱུན་འཛིན་གྱི་དགེ་འདུན་དང་སྔགས་འཆང་རྣམས་རང་དགོན་ནས་ཕྱིར་ཕུད་བྱས་ཐོག་ཆོས་ལུགས་གཞན་ལ་བསྒྱུར་བ།
༣༽ ཡུལ་དབུས་གཙང་དུ་གནས་པའི་རྙིང་ལུགས་ཀྱི་དགོན་པ་ཕལ་མོ་ཆེ་རྩ་གཏོར་བཏང་བ་དང་། དེ་དག་གི་ནང་བཞུགས་པའི་བཀའ་བསྟན་ལ་སོགས་གསུང་རབ་རྣམས་མེ་དང་ཆུ་ལ་བཏབ་ནས་མེད་པ་བཟོས་པ།
༤༽ སློབ་དཔོན་པདྨ་འབྱུང་གནས་དང་འབྲེལ་བའི་གནས་དང་བྲག་ཕུག་སོགས་ལ་བཀག་སྡོམ་བྱས་པ།
༥༽ རྙིང་བསྟན་དང་འབྲེལ་བའི་སྡེ་དཔོན་སྐུ་དྲག་དང་མི་དམངས་དཀྱུས་མར་དམ་དྲག་དང་དེ་དག་གི་རྒྱུ་ནོར་ཧམ་འཕྲོག་བྱས་པ་བཅས་སོ།
ད་དུང་ཇུན་གར་པས་སྐབས་དེར་དབུས་གཙང་ཁུལ་གྱི་བོད་མི་རྣམས་ཀྱི་འགྲོ་འདུག་ཚོགས་གསུམ་ཚང་མར་སྟངས་འཛིན་བྱས་འདུག་ལ་། ལྷག་དོན་དེ་སྔ་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་དང་བླ་གྲྭ་བྱེད་མྱོང་མཁན་ཚོ་འཇིགས་སྐྲག་ངང་གནས་དགོས་པ་བྱུང་ཡོད་དེ། དེ་ཡང་། སྐལ་བཟང་གདུང་སེལ་དུ། “ཕྱིན་ཆད་ཁྱོད་རྣམས་གཉིས་ཚུན་སྡེབས་མི་རུང་།། ཆོས་མིན་བྱ་བ་ནག་ཆང་བག་མེད་ལས།། བསྟན་ལ་དགེ་བའི་བྱ་བ་བྱས་སྲིད་ཚེ།། རང་རང་སྲོག་ལ་རྒོལ་བའི་ལུང་བསྒྲགས་ཏེ།། མདའ་མདུང་མཚོན་ཆ་འཇིགས་པའི་འཕང་བརྟེག་གིས།། ངུར་སྨིག་མཚམས་སྤྲིན་ས་ལ་ལྷུང་འདྲ་བའི།། གསུམ་ལྡན་འདུས་པའི་ཚོགས་རྣམས་ཕྱོགས་སུ་གཏོར།།” [[93]] འདི་དང་ཕྱོགས་མཚུངས། སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེས་ཀྱང་་ “བླ་དཔོན་རྣམས་སྡེ་སྲིད་ཁྲི་འདོན་མ་གྲུབ་ཀྱི་བར་སྡོད་དགོས་ཀྱི་རྒྱུ་མཚན་བྱུང་སོང་བར་སྟག་རྩེ་བརྒྱུད་དེ་བསླབ་དོན་ཞུས་པས་དཔོན་རྣམས་ནས་དགོངས་པ་འཁྲོལ། ལྷ་ས་ནས་འཐོན་དུས་བཙོན་ཁང་ནས་འཐོན་པའི་ཚོད་ཙམ་བྱུང་”ཞེས་གསུངས།”[[94]] པས་སྐབས་དེར་དམ་དྲག་དང་གཉའ་གནོན་ཡོད་པ་མཚོན། དེ་བཞིན་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བསྟན་འཛིན་རྙིང་བསྟན་ཉམས་ལེན་གནང་མཁན་རྣམས་ཀྱང་བློ་གཡེང་དང་འཇིག་སྐྲག་ངང་བཞུགས་དགོས་པ་བྱུང་འདུག་ཏེ། དེ་ཡང་སླེ་ལུང་མཆོག་གིས[[95]] “འདི་སྐབས་ནས་བཟུང་སྟེ་རྒྱ་དམག་མ་འབྱོར་གྱི་བར་དུ་ཕྱི་ལྟས་སུ་རང་ཉིད་དགེ་ལུགས་ཀྱི་བ་མར་སོང་ཞིང་། སྡེ་སྲིད་ནས་ཀྱང་གཟིགས་པ་ལེགས་པ་བཅས་ཡིན་མདོག་ཁ་ཡང་ནང་ཚགས་སུ་ཉེན་དྭོགས་ཤིན་ཏུ་ཆེ་ཞིང་བློ་གཡེང་དང་འོག་འགྱུ་ཁོ་ནའི་ངང་དུ་འགྲོ་དགོས་པས་མིག་གནམ་ལ་ཧྲིག་གེ་ཞིག་ཙ་ན་རང་ཡོང་བསམ་པ་ཁོ་ན་དང་། དགོན་གཤམ་དུ་རྟ་པ་གཅིག་ཡོང་ཀྱང་དོགས་ཟོན་བྱེད་དགོས་པའི་བྱེའུ་ཚེར་མའི་སྟེང་དུ་ཉལ་བ་ལྟ་བུའི་ངང་དུ་སོང་།” ཞེས་གསུངས་པས་དགེ་ལུགས་དང་རྙིང་མ་གཉིས་ཀ་ཉམས་ལེན་མཛད་མཁན་ཞིག་གི་སྐབས་དེའི་འཇིགས་སྐྲག་དང་མཛད་དཀའ་མཐོང་ཐུབ། དེ་ལྟར་རྡོ་རྗེ་བྲག་ལ་སོགས་པའི་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་དགོན་པ་བཏོར་ཟིན་པའི་ས་ཆའི་བདག་དབང་འབྲས་སྤུངས་སོགས་དགེ་ལུགས་ཀྱི་དགོན་སྡེ་ཁག་ལ་སྤྲད་པ་དང་། དགོན་པའི་ནང་རྟེན་རིག་དངོས་གཏོས་ཆེ་བ་སོག་པོའི་ཇག་དཔོན་ཚོས་རྐུས་འཁྱེར་བྱས་ནས་ཤིང་ཅང་གི་ཡི་ལི་(lili)[[96]]བྱ་བར་ཁྱེར་བ་དང་། བཀའ་བསྟན་ལ་སོགས་སྐུ་གསུང་ཐུགས་རྟེན་མང་པོ་ཞིག་རྗེ་དྲུང་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་སོགས་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་ཁག་ལ་ཕུལ། དེ་སྐབས་སྨིན་གླིང་གཏེར་ཆེན་གྱི་སྲས་མོ་མི་འགྱུར་པད་སྒྲོན་ (༡༦༩༩–༡༧༦༩) དང་། གདུས་སྲས་རིན་ཆེན་རྣམ་རྒྱལ་ (༡༦༩༤–༡༧༥༨) གཉིས་འབྲས་ལྗོངས་དང་ཁམས་སོ་སོར་དཀའ་སྡུག་ཚད་མེད་འོག་བྲོས་བྱོལ་ལ་ཕེབས་དགོས་བྱུང་བ་ཡང་རང་རང་གི་རྣམ་ཐར་ནང་གསལ། དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས། རྙིང་མའི་བླ་མ་གཏེར་སྟོན་ཉི་གྲགས་སྐུ་ཕྲེང་གཉིས་པ་དང་། ཆོས་རྗེ་གླིང་པ། (༡༦༨༢–༡༧༢༠) དེ་བཞིན་རིག་འཛིན་དཔལ་ལྡན་བཀྲ་ཤིས་(༡༦༨༨–༡༧༤༣) སོགས་དབུས་ནས་ཕྱོགས་གང་སར་བྲོས་དགོས་པ་བྱུང་འདུག་ཏེ། དེ་ཡང་རིག་འཛིན་དཔལ་ལྡན་བཀྲ་ཤིས་ཀྱིས། “དེ་དག་གི་སྐབས་སུ་རྐྱེན་བཟང་ངན་འབྲིང་གསུམ་དུ་མ་ཞིག་བྱུང་ཞིང་། ཕྱི་རྐྱེན་མེ་བྱའི་ལོར་ལ་བསྟན་སྲིད་སྤྱི་ལ་གནོད་པའི་མཐའ་དམག་ལུད་ཅིང་བོད་ཁམས་ཡོངས་ཀྱི་བདེ་སྐྱིད་བཅོམ་པ་དང་། ནང་རྐྱེན་སྒོ་མང་ཁྲི་པ་ཅུང་གར་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་དང་དགེ་བསྐོས་ཀླུ་འབུམ་བསྟན་པ་ཡར་འཕེལ་གཉིས་ནི། ཉམས་ཆུང་གྱི་ན་བ་བདག་གི་དགྲ་ཟླར་མཐོ་བ་ཅི་སྨོས་ཏེ་རྒྱལ་དབང་པདྨ་འབྱུང་གནས་དང་གངས་ཅན་མགོན་པོ་རྒྱལ་དབང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་གཉིས་དགྲ་ཟླར་མཐོང་དྲགས་པ་དང་། གསང་རྐྱེན་རྨི་ལམ་གྱི་འཚུབ་འགྱུར་སོགས་རྐྱེན་དུ་མས་ལྷོངས་པ་ལ་བརྟེན་ནས། གསེར་འཕྱང་ལོ་ཡི་མཇུག་མ་དང་།། ས་ཁྱིའི་ལོ་འགོར་དགྲ་བྱུང་སྟེ།། དབུས་ནས་ཁམས་ཀྱི་ཕྱོགས་སུ་བྲོས།། སྲིན་མོ་རྫོང་གི་གནས་སུ་སླེབས།།” [[97]]ཅེས་གསུངས་པས་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་རྣམས་རང་གི་སྲོག་མགོ་ཨེ་ཐོན་གྱིས་དབུས་ནས་ཕྱོགས་མཐའ་གང་སར་བྲོས་བྱོལ་ལ་ཕེབས་དགོས་པའི་དུས་ངན་ཞིག་བྱུང་འདུག། །།
མཇུག་བསྡུ་བ།
མདོར་ན་ཇུན་གར་རྒྱལ་པོ་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་གྱིས་བོད་དུ་དམག་བཏང་དགོས་པའི་དམིགས་ཡུལ་ངོ་མ་ནི་རང་གི་དབང་ཤུགས་རྒྱ་སྐྱེད་ཁོ་ན་ཡིན་པ་ལས་བསྟན་པ་ལ་དག་ཐེར་ཟེར་བ་སོགས་ཁ་ཙམ་གྱི་དྲིལ་བསྒྲགས་ཡིན། གནད་དོན་དངོས་ནི་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་གྱིས་བོད་བཙན་བཟུང་གི་འཆར་གཞི་དེ་ལམ་ལྷོངས་བྱུང་དང་མ་བྱུང་དེ་ཁོ་པར་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱེད་མཁན་གྱི་སེར་འབྲས་དང་བཀྲ་ལྷུན་སོགས་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་ཁག་ལ་རག་ལས་པས་དེ་དག་གི་བསམ་དོན་བསྒྲུབ་རྒྱུ་དེ་ཡང་ཁོ་པར་མཚོན་ན་མ་བྱེད་རང་བྱེད་ཀྱི་ལས་འགན་ཞིག་ཡིན། དེ་སྐབས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་ཁག་གི་ནང་ནས་གནད་ཡོད་མི་སྣ་ཉུང་ཤས་ཤིག་ནི་ཁ་ནས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་དང་སེམས་ཅན་གྱི་དོན་བརྗོད་ཀྱང་དོན་ལག་ལེན་ལ་རང་ལྟ་མཆོག་འཛིན་གྱིས་རང་ཕྱོགས་རྒྱལ་ཐབས་དང་གཞན་ཕྱོགས་མགོ་རྡུང་རྒྱུར་བག་ཚ་བ་མེད་ཅིང་བོད་རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་སོགས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་ནི་ཏིལ་འབྲུ་ཙམ་ཡང་མེད། དེ་བས་ཡ་མཚན་པ་ཞིག་ནི་ཇུན་གར་བས་རྙིང་ཕྱོགས་ཀྱི་བསྟན་པ་རྨིག་མེད་དུ་བཅོམ་པ་དང་། བསྟན་པའི་རྐང་འཛིན་པའི་བསྟན་འཛིན་གྱི་སྐྱེས་བུ་མང་པོ་བཀྲོངས་ལ་ཉེ་སྐབས་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་མ་གཅིག་གིས་ཀྱང་ཇུན་གར་གྱི་ཇག་དཔོན་ཚོར་རྙིང་མའི་བླ་མའི་སྐུ་སྲོག་ལ་ཉེས་སྐྱོན་མི་ཡོང་བའི་རེ་སྐུལ་བྱས་མེད་པ་མ་ཟད། པཎ་ཆེན་བློ་བཟང་ཡེ་ཤེས་དང་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་སོགས་གནད་ཡོད་ཀྱི་བླ་མ་ཚོའི་རྣམ་ཐར་ནང་རྙིང་བསྟན་བསྣུབས་པ་སོགས་གང་ཡང་བཀོད་མེད། སྐབས་དེར་ལྷག་བསམ་ཟོལ་མེད་ཀྱི་དཔལ་བོ་གཅིག་བྱུང་བ་ནི་ཕོ་ལྷ་བསོད་ནམས་སྟོབས་རྒྱལ་ཉག་གཅིག་ཡིན། ཁོང་གིས་རང་གི་སྲོག་དམར་པོ་དགྲ་བོའི་ལག་ཏུ་ཡོད་ཀྱང་འཇིགས་ཞུམ་མེད་པར་རྡོ་རྗེ་བྲག་རིག་ཛིན་ཆེན་པོའི་སྐུ་སྲོག་སྐྱོབས་ཐབས་མཛད་འདུག གང་ལྟར་ཆོས་ཀྱིས་སྲིད་ལ་རྒྱབ་བརྟེན། སྲིད་ཀྱིས་ཆོས་ལ་རྒྱབ་བརྟེན་པས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཕྱོགས་ཞེན་གྱི་མེ་ལྕེ་འབར། དེའི་མཇུག་འབྲས་ནི་གཞན་རྩ་མེད་བཟོ་ཐབས་དང་རང་རྒྱལ་ཐབས་ཁོ་ན་ཡིན།། །།
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ། (Bibliography)
1) ཞྭ་སྒབ་པ་དབ་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། ཀ་ལོན་སྤུངས།༡༩༧༦
2) རྒྱལ་མོ་འབྲུག་པ། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གླེང་བའི་གཏམ། མི་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།༡༩༩༥
3) ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། བྱང་པ་རིག་འཛིན་ངག་གི་དབང་པོའི་རྣམ་ཐར་ངོ་མཚར་བཀོད་པ་རྒྱ་མཚོ། http://purl.bdrc.io/resource/MW294_240522
4) ངག་དབང་བཀྲ་ཤིས། འཇམ་དབྱངས་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྣམ་ཐར་ཐར་པ་ཡོངས་སུ་བརྗོད་པའི་གཏམ་དུ་བྱ་བ་དད་པའི་སྒོ་འབྱེད་ཀེེ་ཏ་ཀའི་འཕྲེང་བའམ་རྣམ་ཐར་བཙན་མོ་མ། དཔེ་གཟུགས།
http://purl.bdrc.io/resource/MW1CZ2000
5) ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། ཟ་ཧོར་གྱི་བནྡེ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་འདི་སྣང་འཁྲུལ་པའི་རོལ་རྩེད་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་ཚུལ་དུ་བཀོད་པ་དུ་ཀཱུ་ལའི་གོས་བཟང་། གླེགས་བམ་དང་པོ། སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། པོད། ༥ ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།༢༠༠༩
6) མཁན་པོ་ཆོས་དབྱིངས། ཐུབ་བསྟན་རྡོ་རྗེ་བྲག་གི་ཆོས་འབྱུང་།
http://purl.bdrc.io/resource/MW2PD17457_DA1394
7) ཡར་རྗེ་ཨོ་རྒྱན་གླིང་པ། བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ།མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།༡༩༩༧
8) བདུད་འཇོམས་འཇིགས་བྲལ་ཡེ་ཤེས་རྡོ་རྗེ། བདུད་འཇོམས་ཆོས་འབྱུང་། སེ་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
9) ཐའུ་ཀྭན་བློ་བཟང་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མ། གསུང་འབུམ་པོད།ག༼པ༽ ཟབ་རྒྱས་དཔེ་ཚོགས་ཁང་གིས་དཔར།
10) ལོ་ཆེན་དྷ་རྨ་ཤྲཱི། གཏེར་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོའི་རྣམ་ཐར་དད་པའི་ཤིང་རྟ།
http://purl.bdrc.io/resource/MW9140_BE085A
11) སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོར་རྗེ། ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ་གྱི་རྣམ་ཐར། དབུ་མེད།
http://purl.bdrc.io/resource/MW4CZ355849
12) རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས། དགེ་སློང་བྱ་བྲལ་བ་པདྨ་འཕྲིན་ལས་རང་ཉིད་ཀྱི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་རབ་དཀར་ཤེལ་གྱི་མེ་ལོང་། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།༢༠༡༧
13) དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། ཤེས་རིག་དཔར་ཁང་།༢༠༠༤
14) ཐུབ་བསྟན་རྒྱལ་མཚན། རྙིང་མའི་གསུང་འབུམ་དཀར་ཆག ལྷ་ས།༡༩༩༢
15) འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་ངག་དབང་བརྩོན་འགྲུས། འཇིགས་བྱེད་ཆོས་འབྱུང་། སྒོ་མང་དཔེ་མཛོད་ཁང་།
16) ཆབ་མདོ་ཤེས་རབ། ཡེར་ཁེན་དེ་སྡེ་པ་གཞུང་གི་ཁྱབ་ཁོངས་ཡིན་ནམ།https://bodrigpa.org
17) བསྟན་འཛིན་ཉི་མ། ཨོར་རོད་ཇུན་གར་གྱི་རྒྱལ་རབས་སོགས་མདོར་བསྡུས་སུ་བཀོད་པ་དད་པའི་ཤིང་རྟ། http://purl.bdrc.io/resource/MW23880_03BDE6
18) དཀོན་མཆོག་འཇིགས་མེད་དབང་པོ། མཁས་ཤིང་གྲུབ་པའི་དབང་ཕྱུག་ཀུན་མཁྱེན་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྣམ་ཐར་ངོ་མཚར་སྐལ་བཟང་འཇུག་ངོགས།
http://purl.bdrc.io/resource/MW1KG9560_F48B13
19) སུམ་པ་མཁན་པོ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར།<<མཚོ་སྔོན་ལོ་རྒྱུས།>>མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
20) བྲག་དཀར་རྟ་སོ་ཆོས་ཀྱི་དབང་ཕྱུག <<དག་སྣང་ཀུན་དགའི་འདོད་འཇོ།>>
http://purl.bdrc.io/resource/MW1KG14557_3C00BD
21) སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེ། <<རིག་འཛིན་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད།>> སླེ་ལུང་ཆོས་སྐོར་གཅེས་སྐྱོང་ཁང་། ༢༠༠༩
22) ལྕེ་ནག་ཚང་ཧུཾ་ཆེན་དང་ཡེ་ཤེས་འོད་ཟེར་གྱིས་བསྒྲིགས། <<རེབ་གོང་སྔགས་མང་ལོ་རྒྱུས་ཕྱོགས་བསྒྲིགས།>>མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༤
23) ཧོར་ཁང་བསོད་ནམས་དཔལ་འབར། <<མིང་དབང་རྟོགས་བརྗོད་>>ཀྱི་སྙིང་དོན་ཚིག་བསྡུས་ བློ་གསར་གཞོན་ནུ་མགུ་བའི་རོལ་དབྱངས། ཀྲུང་གོ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༩
24) ཆོས་འཕེལ།<<གངས་ཅན་བོད་ཀྱི་གནས་བཤད་ལམ་ཡིག་གསར་མ་>>མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༢
25) བསྟན་པའི་སྒྲོན་མེ།<<ཨོ་རྒྱན་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་དཀར་ཆག>>ཀྲུང་གོ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༢
26) འབར་བླ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱ་མཚོ།<<རྒྱལ་སྲས་རིན་ཆེན་རྣམ་རྒྱལ་གྱི་རྣམ་ཐར་སྐལ་བཟང་གདུང་སེལ།>> http://purl.bdrc.io/resource/MW2DB4609_82EF77
27) སྟག་ལྷ་ཕུན་ཚོགས་བཀྲ་ཤིས།<<རྒྱའི་ཡིག་ཚང་ནང་གསལ་བའི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་།>> རྡ་རམ་སཱ་ལ། ༡༩༧༣
28) ཉི་མ་བཟང་པོ། <<རིག་འཛིན་དངོས་གྲུབ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་རྣམ་ཐར་ཉི་མའི་འོད་ཟེར།>>བྱང་གཏེར་བླ་མ་གོང་མའི་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ནང་གསལ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༧
29) རབ་འབྱམས་པ་ཨོ་རྒྱན་ཆོས་གྲགས། ཆོས་འབྱུང་བསྟན་པའི་ཉི་མ། སྔ་འགྱུར་སྨིང་གླིང་དཔེ་ཚོགས་ནང་གསལ། པོད། ༡
30) རེབ་གོང་པ་འཇིགས་མེད་བསམ་གྲུབ། གོང་ས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་གྱི་ཆོས་སྲིད་མཛད་རྣམ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༠
31) ཆབ་མདོ་ཤེས་རབ། https://bodrigpa.org/archives/2648
32) ཀློང་རྡོལ་ངག་དབང་བློ་བཟང་། རྒྱལ་བ་ཙོང་ཁ་པའི་གཞུང་དང་མཐུན་པ་རྣམས་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་བཏུས་པའི་དཔལ་དུས་ཀྱི་འཁོར་ལོའི་མིང་གི་གྲངས།
http://purl.bdrc.io/resource/MW87_AB427E
33) ཐུབ་བསྟན་རྒྱལ་མཚན། པོ་ཏ་ལར་བཞུགས་པའི་རྙིང་མའི་གསུང་འབུམ་གྱི་དཀར་ཆག . http://purl.bdrc.io/resource/MW19822
34) Desideri, Ippolito, On Account of Tibet, Routledge, 1932. London.
35) Dorji, Lhagvasuren, History and comtemporary Situation of Oirat Buddhist Monasteries in Western Mongolia, PhD Dissertation. 2020. EötvösLoránd University.
36) Hanzhang, Ya. 1994, Biography of The Tibetan Spiritual Leaders Panchen Erdenis, English translation by Chen Guansheng and Li Peizhu, Beijing, Foreign Language press, First Edition.
37) Humphrey, Caroline, “Vital Force: The Story of DugarJaisang and Popular Views of Mongolian-Tibetan Relations from Mongolian Perspective,” In the Mongolia-Tibet Interface, Opening New Research Terrains in Inner Asia. PIATS 2003. Ed. Uradyn E. Bulag and Hildegard Diemberger, Leiden and Boston. 159-173.
38) Karmay, G Samten. tps://info-buddhism.com/The_Great_5th-Dalai_Lama. Ngagwang_Lobzang_Gyatso_Samten_Karmay.html
39) Karmay, G Samten. 2014, The Illusive Play: The Autobiography of the Fifth Dalai Lama, Chicago, Serindia Publications.
40) Perdue, Peter C, China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia, Harvard University Press. 2005. USA.
41) Peter, Luciano, China and Tibet in the Early XVIIIth Century: History of the Establishment of Chinese Protectorate in Tibet, Brill, 1972. Leiden.
42) Schwieger, Peter. 2015, The Dalai Lama and the Emperor of China, New York, Columbia University Press.
43) Paulenz, Kollmar, History Writing and the making of Mongolian Buddhism, Archiv Für Religionsgeschinchte, 2018. Journal Article.
*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*
Top Title; Monlam Unit Uchan4- 16
Middle Tile; Microsoft Himalaya- 20
Body Font; Microsoft Himalaya- 18
Food Note; Microsoft Himalaya -14.
References Microsoft Himalaya- 16
Total Words- 17545
ཞབས་མཆན། (Footnotes)
[[1]] རྩོམ་ཡིག་འདིའི་ཐོག་མའི་ཟིན་བྲིས་དེ་༢༠༢༣་ལོར https://fchnt.hypotheses.org ཐོག་བཀོད་པ་དང་། དེ་ལ་གཞི་བཅོལ་ནས་དབྱིན་ཡིག་ནང་ཁ་བྱང་དུ་ Reflection on the Dzungar Persecution of the rNying ma School of Tibetan Buddhism in the 18th Century, Focusing on its Causes and the Scale of the destruction. འཁོད་པ་ཞིག་༢༠༢༤་ལོའི་སྤྱི་ཟླ་དང་པོར་ཧྥ་རན་སིའི་གྲགས་ཅན་བོད་རིག་པའི་དུས་དེབ་ <<Revue d’Etudes Tibétaines>> ཅེས་པའི་ཐོག་བཀོད། ད་ཐེངས་ཀྱི་རྩོམ་ཡིག་འདིར་གྲོགས་མཆོག་སྐྱིད་ལུས་ལགས་ནས་ཐེངས་གཅིག་ཞུ་དག་གནང་བས་ཁོང་ལ་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།
དབྱིན་ཡིག་གི་རྩོམ་ཡིག་དེ་དྲྭ་རྟགས་འདི་ནས་ཀློག་ཐུབ།
https://himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/ret/pdf/ret_68_08.pdf
[2] སུམ་པ་མཁན་པོའི་ཆོས་འབྱུང་དཔག་བསམ་ལྗོན་བཟང་དང་མཚོ་སྔོན་ལོ་རྒྱུས། ཐུའུ་ཀྭན་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མའི་ཐུའུ་ ཀྭན་གྲུབ་མཐའ། དེ་བཞིན་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པའི་རྣམ་ཐར་ཁག་གཉིས་ཕུད་པའི་དགེ་ལུགས་ཀྱི་མཁས་པས་བྲིས་པའི་ཡིག་ཆ་ཁོ་བོས་མཐོང་བ་དཔེར་ན་པཎ་ཆེན་བློ་བཟང་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་རང་རྣམ་ལ་སོགས་པའི་ནང་སྐབས་དེར་ཇུན་གར་དམག་བོད་དུ་སླེབས་ཚུལ་དང་ཁོ་པ་ཚོའི་སྔ་ཕྱིའི་བྱེད་སྒོ་སོགས་རྒྱས་ཙམ་བཀོད་མོད། རྙིང་མའི་དགོན་པ་གཏོར་བ་དང་བསྟན་འཛིན་གྱི་སྐྱེས་བུ་བཀྲོངས་པའི་སྐོར་ལ་ཚིག་གཅིག་ཀྱང་གསུངས་མེད།
[3] ཁྲི་ཆེན་རིན་ཆེན་རྣམ་རྒྱལ་གྱི་རྣམ་ཐར་སྐལ་བཟང་གདུང་སེལ་དང་རྗེ་བཙུན་མི་འགྱུར་དཔལ་སྒྲོན་གྱི་རྣམ་ཐར་དད་པའི་གདུང་སེལ་གཉིས་ནི་སྤྱི་ལོ་༡༧༦༤ དང་༡༧༩༩ ལོ་སོ་སོར་བྲིས་ཤིང་། རྣམ་ཐར་འདི་གཉིས་ནང་ཇུན་གར་བས་རྙིང་བསྟན་བསྣུབས་པ་སྤྱི་དང་། ལྷག་དོན་དུ་སྨིན་གྲོལ་གླིང་དུ་ཇུན་གར་གྱི་དམག་དཔུང་ཡོང་ཚུལ་དང་། གཏེར་བདག་གླིང་པའི་སྲས་ཁྲི་ཆེན་རིན་ཆེན་རྣམ་རྒྱལ་དང་སྲས་མོ་མི་འགྱུར་དཔལ་སྒྲོན་གཉིས་བྲོས་བྱོལ་དུ་ཕེབས་དགོས་བྱུང་བའི་གནས་ཚུལ་རྒྱས་ཙམ་བཀོད་པས་ཡིག་ཆ་གལ་ཆེན་ཡིན།
[4] ཇུན་གར་དམག་བོད་དུ་ལྷགས་ཚུལ་དང་དེ་དག་གི་སྔ་ཕྱིའི་ལས་འགུལ། དེ་བཞིན་རྙིང་བསྟན་བསྣུབས་ཚུལ་དང་སེར་འབྲས་སོགས་དགེ་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཚུལ་སོགས་རྒྱས་ཤོས་འཁོད་པའི་ཡིག་ཆ་མེད་དུ་མེད་རུང་བ་གཉིས་ནི་སྤྱི་ལོ་༡༧༣༣་དང་། ༡༧༢༥ ལོ་སོ་སོར་བྲིས་པའི་མི་དབང་རྟོགས་བརྗོད་དང་། སླེ་ལུང་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད་ཡིན།
[6] བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གླེང་བའི་གཏམ། ཤོག༣༣༥
[7] ༢༠༠༦ ལོར་བྲིས་པའི་མཁར་རྨེ་བསན་གཏན་རྒྱ་མཚོའི་རྩོམ་ཡིག་འདིར་གཟིགས།
https://info-buddhism.com/The_Great_5th-Dalai_Lama_Ngagwang_Lobzang_Gyatso_Samten_Karmay.html
[8] རིག་འཛིན་ངག་གི་དབང་པོའི་རྣམ་ཐར། པོད།ཉ ཤོག༨༠༢-༨༠༣
[9] བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གླེང་བའི་གཏམ། ཤོག༣༧༧
[[12]] བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ། ཤོག༢༩༨ ལ་གཟིགས། རྙིང་མའི་གཏེར་ཆོས་ཁག་ནས་རྒྱལ་བ་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་ལུང་བསྟན་ཚུལ་མཁྱེན་འདོད་ན་སྔ་འགྱུར་བྱང་གཏེར་ཆོས་སྐོར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། པོད་༦༢ ཤོག་གྲངས་༥༠༧ནས་༥༡༢་བར་ལ་གཟིགས།
[[13]] བདུད་འཇོམས་ཆོས་འབྱུང་། ཤོག༤༩༡
[[14]] རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་གསུང་འབུམ། པོད།༥ ཤོག་གྲངས།༣༢
[[15]] རིག་འཛིན་ངག་གི་དབང་པོའི་རྣམ་ཐར། པོད།ཉ ཤོག༧༣༥
[[16]] བྱང་གཏེར་ཆོས་འབྱུང་། ཤོག༥༠༧
[[17]] ཐའུ་ཀྭན་གྲུབ་མཐའ། དེབ་གཟུགས། ཤོག༧༠
[[18]] Samten G. Karmay, 2014, pp. 7-8.
[[19]] རྒྱལ་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་གསུང་འབུམ། པོད།༥ ཤོག༢༢༡
[[20]] གཏེར་བདག་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར། དཔེ་གཟུགས། ཤོག༧༩
[[21]] ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ་གྱི་རྣམ་ཐར། དབུ་མེད། ཤོག༩ནས།༡༠
[[22]] པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད། ཤོག༨༢
[[23]] པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད། དེབ་གཟུགས། སྟོད་ཆ། ཤོག༩༢
[[24]] པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད། དེབ་གཟུགས། སྟོད་ཆ། ༡༨༦ ནས། ༡༨༧
[[25]] རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་གསུང་འབུམ། པོད། ༥ ཤོག ༤༡༤
[[26]] གཏེར་བདག་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར། དཔེ་གཟུགས།༩༣
[[27]] གཏེར་བདག་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར། དཔེ་གཟུགས། ཤོག༡༡༣
[[28]] གཏེར་བདག་གླིང་པའི་རྣམ་ཐར། ཤོག༡༡༥ནས།༡༡༦
[[29]] རིག་འཛིན་རྒོད་ལྡེམ་དང་མངའ་རིས་པཎ་ཆེན། བྱང་གཏེར་བླ་མ་གོང་མའི་རྣམ་ཐར། ཤོག ༡༣
[30] རྙིང་མའི་མ་དགོན་དྲུག་ཏུ་གྲགས་པའི་ཁྲོད་ནས་གཉིས་གོང་དུ་སྨོས་ཟིན་པ་དང་། གཞན་དཔལ་ཡུལ་བྱང་ཆུབ་རྣམ་རྒྱལ་ཆོས་གླིང་དང་། ཤར་རྒྱལ་བ་ཀ:ཐོག་དགོན། དེ་བཞིན་རྫོགས་ཆེན་ཨོ་རྒྱན་བསམ་གཏན་ཆོས་འཁོར་གླིང་དགོན་པ་བཅས་རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་དངོས་དང་བརྒྱུད་པའི་བདག་རྐྱེན་འོག་སྤྱི་ལོ་༡༦༥༦ ནས་༡༦༨༥་བར་ལ་གསར་དུ་བཞེངས་གནང་པ་ཡིན།
[31] རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ངག་དབག་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་གསུང་འབུམ། པོད། ༧ ཤོག་གྲངས། ༢༨༨ ལ་གཟིགས།
[32] དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། ཤོག༥༨༠
[33] ཐུའུ་ཀྭན་གྲུབ་མཐའ། དེབ་གཟུགས། ཤོག༧༨ནས།༧༩
[34] དག་སྣང་ཀུན་དགའི་འདོད་འཇོ། དཔེ་གཟུགས། ཤོག༧༣༣ནས།༧༣༤
[35] ཆེ་མཆོག་འདུས་རྩལ་གྱི་རྣམ་ཐར། དབུ་མེད། ཤོག༩
[36] གཏེར་བདག་གླིང་པའི་གསོལ་དཔོན་བློ་བསལ་རྒྱ་མཚོའམ་མཚན་གཞན་ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ།
[37] སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། ཤོག༤༢༩
[[38]] རྙིང་མའི་གསུང་འབུམBDRC W19822ཤོག༢༧༢
[[39]] གོང་ས་ཏ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་གྱི་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་མཛད་རྣམ། ཤོག ༢༣༣ནས། ༢༣༧ ལ་གཟིགས།
[[40]] ཀློང་རྡོལ་ངག་དབང་བློ་བཟང་། གསུང་འབུམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། པོད། ཆ། ཤོག ༢༡༩
[[41]] རྒྱས་པ་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། ཤོག༤༥༧ལ་གཟིགས།
[[42]] Ya Hanzhang 1994, p. 68.
[[43]] Peter Schwieger 2015, p. 115.
[[44]] སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོས་ཡུན་རིང་རྗེས་སུ་༸རྒྱལ་དབང་མཆོག་ཞིང་བརྗེས་པའི་ཡི་གེ་ཞིག་པཎ་ཆེན་བློ་ བཟང་ཡེ་ཤེས་དང་གོང་མ་ཁང་ཞི་ལ་བཏང་། འདིའི་སྐོར་མཁྱེན་འདོད་ན། Ya Hangzhang 1994, pp.67-68. ལ་གཟིགས།
[[45]] ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ་གྱི་རྣམ་ཐར།དབུ་མེད།༡༧ནས།༡༨
[[46]] པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད།སྨད་ཆ།ཤོག༣༢༣
[[47]] ཀུན་མཁྱེན་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པའི་རྣམ་ཐར། ཤོག ༡༩༥
[[48]] རྣམ་ཐར་དེ་རང་། ཤོག་ངོས༧༥
[[49]] ཀུན་མཁྱེན་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པའི་རྣམ་ཐར། ཤོག ༨༥
[[50]] འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་ངག་དབང་བརྩོན་འགྲུས་དང་གཉིས་ཀ་ཨ་མདོ་ནས་ཡིན།
[[52]] རྣམ་ཐར་བཙན་མོ་མ་། ཤོག༧༠
[[53]] འཇིགས་བྱེད་ཆོས་འབྱུང་། སྒོ་མང་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ཤོག༣༣༣
[[54]] China marches West pp. 102-103.
[[55]] ཁོ་རང་ཆུང་དུས་གཙང་བཀྲ་ཤིས་ལྷུན་པོར་གྲྭ་པར་ཞུགས་ཤིང་སློབ་སྦྱོང་ཡུན་རིང་བྱས་པ་དང་། སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་དང་གྲོགས་པོ་ཡིན་པར་བཤད།
[[56]] ཆབ་མདོ་ཤེས་རབ།https://bodrigpa.org/archives/2648
[[57]] ཨོ་རོད་་ཇུན་གར་གྱི་རྒྱལ་རབས། དཔེ་གཟུགས། ཤོག༢
[[58]] སྐལ་བཟང་འཇུག་ངོགས། ཤོག༢༧༡
[[59]] རྣམ་ཐར་བཙན་མོ་མ། ཤོག ༡༦༧
[[60]] མཚོ་སྔོན་ལོ་རྒྱུས། ཤོག༢༡
[[61]] Caroline Humphrey ཡིས་བྲིསཔའི་རྩོམ་ཡིག“VitalForce: The story of Sugar Jaisang and PopularViews of Mongolian-Tibetan Relations fromMongolian Perspectives” ཞེས་པར་གདུགས་དཀར་ཇའི་སང་ནི་སོག་པོ་དང་ཨུ་རུ་སུའི་ནང་གི་BuryatRepublic གཉིས་ནང་གཏམ་རྒྱུད་ནང་གི་དཔལ་བོ་ལྟ་བུ་ཆགས། ཁོ་པས་བོད་དུ་བསྐྱོད་ནས་རྙིང་མའི་བཙོག་གྲིབ་སེལ་བར་བྱས་ནས་དགེ་ལུགས་ཀྱིས་དབང་འཛིན་གཙོ་བོ་བྱེད་པ་སླར་གསོ་བྱས་ཟེར།
[[62]] བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད། ཤོག༢༤༩
[[63]] On Account of Tibet. pp. 150-151.
[[64]] On Account of Tibet. p.153.
[[65]] བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད། ཤོག ༢༥༦
[[66]] China and Tibet in the Early XVIIIth Century. P. 46.
[[67]] On Account of Tibet p. 157.
[[68]] བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད། ཤོག ༢༦༦
[[69]] བཞད་པའི་རྡོེ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད། ༢༧༣
[[70]] དག་སྣང་ཀུན་དགའི་འདོད་འཇོ། ཤོག ༧༣༤
[[71]] KollmarPaulenz ཡི་རྩོམ་ཡིག“History Writing and the making of Mongolian Buddhism” ཞེས་པའི་ཤོག་གྲངས། ༡༤༥ ལྟར་ན་སོག་པོའི་རྒྱལ་རབས་ནང་ཞྭ་དམར་པོ་བརྗོད་དུས་ས་སྐྱ་དང་། བཀའ་བརྒྱུད་དང་། རྙིང་མ། དེ་བཞིན་ཇོ་ནང་ལ་གོ་གི་ཡོད་པར་བཤད་ཀྱང་། འདིར་གཙོ་ཆེར་རྙིང་མ་རང་ལ་གོ་དགོས་པར་མངོན།
[72] China Marches West: Qing Conquest of Central Eurasia. p.123.
[73] ཆེ་མཆོག་འདུས་པ་རྩལ་གྱི་རྣམ་ཐར། དབུ་མེད། ཤོག
[74] ཁོ་པ་ནི་ཇུན་གར་རྒྱལ་པོ་གཉིས་པ་ཨིར་ཏི་ནི་བ་ཏུར (Erdneni Batur b.–1634) གྱི་བུ་སངས་རྒྱས་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་བུ་ཡིན་ཅིང་། ཆུང་དུས་ནས་བོད་དུ་སློབ་སྦྱོང་ལ་སླེབས་ནས་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་སོགས་བླ་མ་བསྟེན། རྗེས་སོར་སྒོ་མང་གི་མཁན་ཐོག་༣༤ པ་ཆགས། སྒོ་མང་གི་གདན་རབས་ནང་དུ་ཁོ་རང་གི་རྣམ་ཐར་ཏོག་ཙམ་བཀོད་འདུག ཁོ་རང་གི་རྣམ་ཐར་ངོ་མ་དེ་སོག་པོའི་རྒྱལ་ཡོངས་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཡོད་པར་བཤད་ཀྱང་ལག་ཏུ་མ་སོན། LhagvasurenDorjiཡི་༢༠༢༠ལོའི་འབུམ་རམས་ཆེད་རྩོམ་<<History and comtemporary Situation of Oirat Buddhist Monasteries in Western Mongolia>>ནང་འཁོད་པར་གཞིགས་ན་བློ་བཟང་ཕུན་ཚོགས་ཇུན་གར་གྱི་ཡུལ་དུ་ཞྭ་སེར་བསྟན་པ་སྤེལ་མཁན་གྱི་བླ་མའི་ནང་གི་གལ་ཆེན་གཅིག་ཡིན་པར་བཤད་འདུག རྩོམ་ཡིག་འདིའི་ཤོག་གྲངས། ༥༧ ལ་ལྟོས།
[75] China and Tibet in the Early XVIIIth Century. P. 53.
[76] རེབ་གོང་སྔགས་མང་ལོ་རྒྱུས་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། ཤོག ༦༩༡
[77] <<མིང་དབང་རྟོགས་བརྗོད།>>ཀྱི་སྙིང་དོན་ཚིག་བསྡུས་བློ་གསར་གཞོན་ནུ་མགུ་བའི་རོལ་དབྱངས། ཤོག་ གྲངས། ༦༠
[78] སྐལ་བཟང་འཇུག་ངོགས། དཔེ་གཟུགས། p. 274
[79] དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། ཤོག ༨༧༦
[80] བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད་སྐལ་བཟང་དགའ་སྟོན། ཤོག ༢༦༨
[81] བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད་སྐལ་བཟང་དགའ་སྟོན། ཤོག ༢༦༩
[82] <<མིང་དབང་རྟོགས་བརྗོད།>>ཀྱི་སྙིང་དོན་ཚིག་བསྡུས་བློ་གསར་གཞོན་ནུ་མགུ་བའི་རོལ་དབྱངས། ཤོག་གྲངས། ༥༢
[83] མི་དབང་རྟོགས་བརྗོད། ཤོག༣༠༡
[84] རྡོ་རྗེ་བྲག་རིག་འཛིན་ཆེན་པོ་པདྨ་འཕྲིན་དང་གཅུང་དཀོན་མཆོག་ཆོས་གྲགས་གཉིས་ནི་བོད་ཀྱི་སྐུ་དྲག་གྲགས་ཅན་རྣམ་སྲས་གླིང་པའི་བུ་ཡིན། དཀོན་མཆོག་ཆོས་གྲགས་ནི་ཡོངས་གྲགས་སུ་རྣམ་གླིང་པཎ་ཞེས་པ་དེ་ཡིན་ཅིང་། ཁོང་ནི་སྨན་དང་རྩིས། ལྷག་པར་དུ་བོད་ཀྱི་བརྡོ་སྤྲོད་ཐོག་མཁས་པ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན། རིག་འཛིན་པདྨ་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད། པོད། ༡ པོའི་ཤོག་གྲངས། ༢༡༢ ལྟར་ན་དཀོན་མཆོག་ཆོས་གྲགས་རྗེས་སུ་༸རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་མཆོག་གི་ཉེ་གནས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར།
[85] བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད་སྐལ་བཟང་དགའ་སྟོན། ཤོག ༢༧༣
[86] བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད་སྐལ་བཟང་དགའ་སྟོན། ཤོག ༢༧༣
[87] གངས་ཅན་བོད་ཀྱི་གནས་བཤད་ལམ་ཡིག་གསར་མ་ལས་ལྷོ་ཁ་ས་ཁུལ་གྱི་གནས་ཡིག ཤོག ༡༡
[88] བྲག་མཁར་རྟ་སོ་ཆོས་ཀྱི་དབང་ཕྱུག་གསུང་འབུམ། པོད།ད། ཤོག༤༨༡
[89] ཆོས་འབྱུང་བསྟན་པའི་ཉི་མ་། ཤོག ༢༢༦
[90] ཨོ་རྒྱན་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་དཀར་ཆག ཤོག ༦
[91] མི་དབང་རྟོགས་བརྗོད། ཤོག༤༠༠
[92 མིང་དབང་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་སྙིང་དོན་ཚིག་བསྡུས་བློ་གསར་གཞོན་ནུ་མགུ་བའི་རོལ་དབྱངས། ཤོག ༧༤
[93 རྒྱལ་སྲས་རིན་ཆེན་རྣམ་རྒྱལ་གྱི་རྣམ་ཐར་སྐལ་བཟང་གདུང་སེལ་བཞུགས་སོ། ཤོག ༡༠
[94] བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད་སྐལ་བཟང་དགའ་སྟོན། ཤོག ༢༧༦
[95] བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རྟོགས་བརྗོད་སྐལ་བཟང་དགའ་སྟོན། ཤོག ༢༨༦
[96] རྒྱའི་ཡིག་ཚང་ནང་གསལ་བའི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་། ཤོག ༦༣༩
[97] རེབ་གོང་སྔགས་མང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། ཤོག ༦༩༡
– – – – –
