མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་མཚོ་ནུབ་ཁུལ་གཏེར་ལམ་རྫོང་ཆུ་ཁོལ་ཤང་དུ་ཡོད་པའི་བང་སོའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ།

ནང་དོན་གནད་བསྡུས། དཔྱད་རྩོམ་འདིར་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་མཚོ་ནུབ་ཁུལ་གཏེར་ལམ་རྫོང་ཤེའུ་བང་སོའི་ནང་དུ། སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་8པ་ནས་9པའི་བར་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བང་སོའི་དུར་རྫས་སྣ་ཚོགས་ཐོན་པ་སྟེ། བང་སོ་ཨང་དང་པོའི་ནང་99DRNMI1  དངུལ་དཀར་གྱི་ཐམ་ཀ་ཞིག་ཐོན་པ་དང་དེའི་ངོས་སུ་བོད་ཡིག་དཔོན་འ་ཞ་རྗེ་ཕྱག་རྒྱ་ཞེས་པ་དེ་དང་། བང་སོ་ཨང་གསུམ་པའི་ནང་99DRNM3   རྡོ་རིང་བཞི་བྱུང་བ་དེ་དག་ལ་དཔྱད་པ་ཞིབ་མོ་གནང་ཡོད་པ་དང་། ད་དུང་འ་ཞ་མི་རིགས་དང་ཐུ་ལུ་ཧུན་མི་རིགས་གཉིས་ཀྱི་རུས་བརྒྱུད་བཅས་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁུངས་དང་ལོ་ཚིགས་དེད་ནས་དཔྱད་པ་ཞིབ་མོ་གནང་ཡོད།

བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།    གཏེར་ལམ་རྫོང་ཤེའུ་བང་སོ།    དངུལ་དཀར་གྱི་ཐམ་ཀ  འ་ཞ་མི་རིགས་དང་ཐུ་ལུ་ཧུན།

དང་པོ། མཚོ་སྔོན་གཏེར་ལམ་རྫོང་ཆུ་ཁོལ་ཤང་ཤེའུ་རྩྭ་ཐང་ནས་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བང་སོ་མང་པོ་རྙེད་པ།

མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་མཚོ་ནུབ་ཁུལ་གཏེར་ལམ་རྫོང་། ཆུ་ཁོལ་ཤང་དུ་རྙེད་པའི་བང་སོའི་ཚོགས་ནི་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་8པ་ནས་9པའི་བར་གྱི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བང་སོ་དག་ཡིན། གཏེར་ལམ་རྫོང་ཡོངས་ལ་ཤང་6དང་གྲོང་རྡལ་3ཡོད། གྲོང་རྡལ་3ནི། ཤར་ཧ་གྲོང་རྡལ་དང་། ཧན་འུ་སུ་གྲོང་རྡལ།  ཤངས་སྡེ་གྲོང་རྡལ་བཅས་ཡིན།  ཤང་6ནི།  1.ཆུ་ཁོལ་ཤང་། 2.ཞིང་རྒྱ་ཤང་། 3.བ་རོན་ཤང་། 4.རྒུ་རུ་ཤང་།  5.ཙོང་རྒྱ་ཤང་།  6.སྣེ་མོ་དཔུང་ཤང་བཅས་སོ། །ཆུ་ཁོལ་ཤང་ནི་ཚྭ་འདམ་གཞུང་གི་ཤར་ཕྱོགས་སུ་ཡོད། ས་དེའི་གའི་གནམ་གཤིས་ནི་སྐམ་ཤས་ཆེ་བ། མཁའ་རླུང་སྲབ་པ། ཉི་མའི་སྤྱིའི་རྩིབས་འཕྲོ་ནུས་ཚད་ཅུང་མཐོ་བ། དྲོད་ཚད་ཀྱི་ཧེ་བག་ཅུང་ཆེ་བ། རླུང་མང་བ། ཆར་ཆུ་འབབ་ཚད་ཉུང་བ་བཅས་ཡིན་པས་དྲོད་ཚད་དང་སྐམ་ཤས་ཆེ་བའི་ས་ཁུལ་དུ་གཏོགས།  རྩྭ་ཐང་གི་ས་རྒྱུ་ནི་ས་དང་བལ་ཚྭ་ཅུང་འདྲེས་པ་ཞིག་ཡིན།

1982ལོར་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་གཏེར་ལམ་རྫོང་ཆུ་ཁོལ་ཤང་ཤེའུ་རྩྭ་ཐང་དུ། ཐང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་བོད་བཙན་པོའི་བང་སོ་འབོར་ཆེན་ཡོད་པ་དེ་དག་ལ་དུར་རྐུན་བྱུང་ནས་གནོད་སྐྱོན་ཚབས་ཆེན་ཐེབས་ཡོད།  དེ་ནས་1985ལོར་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་རིག་དངོས་ཅུས་ཀྱི་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ལས་དོན་རུ་ཁག་གིས་དེ་སྔའི་ཆུ་ཁོལ་ཤིང་།  ལུང་རྐམ་མདོའི་བྱང་ངོས་སུ་ཡོད་པའི་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་གནའ་བོའི་བང་སོ་གཉིས་སྔོག་འདོན་བྱས་པས་གཅིག་ལ་99DRNM1གཏེར་ལམ་གྱི་བང་སོ་ཆེན་པོ་ཨང་དང་པོ་ཞེས་མིང་བཏགས། དེ་ལ་རྒྱལ་ཁབ་རིག་དངོས་ཅུས་རིག་གཞུང་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གིས་1996ལོར་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཀྱི་གསར་རྙེད་ཆེན་པོ་བཅུའི་གྲས་སུ་བདམས་ཡོད། ཡིན་ནའང་ལོ་མང་པོའི་རིང་གཏེར་ལམ་ས་ཁུལ་གྱི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བང་སོ་དེ་དག་ལ་ཐེངས་མང་པོར་རྐུན་མ་ཤོར་ཡོད་པ་མ་ཟད།  ད་དུང་བང་སོ་མེར་བསྲེགས་པའི་རྐྱེན་གྱིས་བང་སོའི་ནང་གི་དངོས་རྫས་རྣམས་ཟང་ཟིང་དུ་གྱུར་ནས་གཏོར་སྐྱོན་ཧ་ཅང་ཚབས་ཆེན་བྱུང་ཡོད།

1999ལོའི་ཟླ་7པ་ནས་9པའི་བར་ཨ་རིའི་ཁེ་ལས་མཁས་ཅན་སྐུ་ཞབས་ལུའོ་ཅེ་ཝེས་（Roger E. Covey）གསར་དུ་བཏོད་པའི་ཐང་ཞིབ་འཇུག་ཐེབས་རྩ་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་མ་དངུལ་རོགས་སྐྱོར་འོག  །པེ་ཅིན་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཝུན་པོ་ཡོན་དང་།  མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་རིག་དངོས་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གིས་མཉམ་འབྲེལ་ཐོག  །ཤེའུ་རྩྭ་ཐང་གི་ཆུ་ཁོལ་ཤིང་ལུང་སྐམ་མདོའི་ལྷོ་ངོས་སུ་ཐང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་བོད་བཙན་པོའི་བང་སོ་ཆེ་འབྲིང་བཞི་སྔོག་འདོན་བྱས། དེ་ནི་གཏེར་ལམ་རྫོང་ས་ཁུལ་གྱི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བང་སོ་སྔོག་འདོན་ཚན་རིག་དང་མཐུན་པའི་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཐེངས་དང་པོ་བྱས་པ་ཞིག་ཡིན།  དུས་ཚོད་ཀྱི་དབང་གིས་ཁྱོན་བང་སོ་བཞི་སྔོག་འདོན་བྱས་པ་རེད།  བང་སོ་དེ་དག་ནི་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་མཐོ་ཚད་སྨི་3400ལྷག་ཙམ་གྱི་ས་མཐོའི་ཁུལ་དུ་གནས་ཡོད། བང་སོ་དེ་དག་གྲོག་རོང་གཅིག་གི་འདབས་སུ་ཡོད།    བང་སོ་ཨང་དང་པོ།99DRNMI1  བང་སོ་ཨང་གསུམ་པ།99DRNM3   བང་སོ་ཨང་གཉིས་པ།DRNM2  ནུབ་ཀྱི་ཤར་ངོས་སུ་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བང་སོ་ཨང་བཞི་པ་99DRNM4 བཅས་ཡོད།  གཏེར་ལམ་བང་སོ་ཨང་དང་པོ་ནས་བཞི་བའི་བར་གྱི་བང་སོ་དེ་དག་རྣམས་ཆུ་ཤུར་ཡོད་པའི་ལུང་པའི་གཡས་གཡོན་དུ་ཡོད་པ་མཐོང་ཐུབ།  བང་སོ་ཨང་གསུམ་པའི་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་རྐུན་མ་ཤོར་པའི་བང་སོ་འབྲིང་བ་ཞིག་ཡོད་པ་99DRNM5ད་དུང་སྔོག་འདོན་བྱས་མེད།  བྱང་ཤར་ཕྱོགས་སུ་གྲལ་བསྒྲིགས་ནས་ཡོད་པའི་རྡོ་ཁང་ཆུང་གྲས་གསུམ་ཡོད།  སྔོག་འདོན་ཁུལ་ཤར་རྒྱུད་ཀྱི་གྲོག་རོང་གི་གཞོགས་གཉིས་སུ་གཞི་ཁྱོན་དང་མཚུངས་པའི་བང་སོ་ཆུང་ངུ་བཅུ་ལྷག་ཡོད། དེ་དང་འདྲ་བར་ལྷོ་འགྲམ་གྱི་དུར་ས་རྐུན་མ་ཤོར་བ་ཧ་ཅང་ཚབས་ཆེན་རེད། གསལ་བཤད་བྱེད་དགོས་པ་ཞིག་ལ་སྐབས་དེར་སྔོག་འདོན་བྱས་པའི་བང་སོ་བཞི་བོར་རྐུན་མ་ཤོར་བ་ཧ་ཅང་ཚབས་ཆེན་ཡིན་པ་དང་། གཙང་བཤེར་བྱས་པའི་དུར་རྫས་ཀྱི་ས་ངོས་ལ་དཀྲུག་རྐྱེན་ཧ་ཅང་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད།  1982ལོར་བང་སོ་ལ་རྐུན་སྔོག་ཚབ་ཆེན་བྱུང་རྗེས་སུ་ཞིང་ཆེན་རིག་དངོས་ཅུས་ཀྱི་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ལས་དོན་རུ་ཁག་གིས་1985ལོར་ནས་ལོ་ངོ་གསུམ་རིང་མྱུར་སྐྱོབ་རང་བཞིན་གྱི་སྔོག་འདོན་བྱས་པ་བརྒྱུད་བང་སོ་ཆེན་པོ་དེ་དག་གི་ནང་དུ་རིག་དངོས་1000ལྷག་ཙམ་རྙེད་སོན་བྱུང་བ་རེད།

གལ་ཆེ་བ་ཞིག་ལ་གཏེར་ལམ་རྫོང་གི་ས་ཁུལ་གྱི་མི་རྣམས་ལ་གནའ་སྔ་མོ་ནས་ད་ལྟའི་བར་དུ་རླུང་ལྟར་གྲགས་པའི་ངག་རྒྱུན་ཞིག་ཡོད་པ་ནི།  ཁོ་ཚོས་བཤད་པ་ལྟར་ན་གནའ་དུས་སུ་གཏེར་ལམ་རྫོང་གི་ས་ཁུལ་དེ་ན།  སྔོན་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བང་སོ་ཆེ་ཆུང་སྣ་ཚོགས་སྟོང་ཕྲག་འགའ་ཡོད་པར་བཤད།  དེ་ནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་ཡུན་རིང་མོ་འགྱངས་པའི་དབང་གིས་ད་ལྟ་མང་པོ་ཞིག་འབྱུང་བ་ས་ལ་ཐིམ་པར་གྱུར་བ་དང་།  ལ་ལར་ཆུ་ལོག་བཞུར་སའི་ཀྲམ་པར་གྱུར་བ་སོགས་འགྱུར་ལྡོག་མང་པོ་བྱུང་ཡོད་པར་བཤད།

ད་ལྟ་རྒྱལ་ཁབ་རིག་དངོས་ཅུས་ཀྱི་མོས་མཐུན་ཐོབ་པ་བརྒྱུད་ཀྲུང་གོའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་སུའོ་དང་།  མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་རིག་དངོས་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་སུའོ་བཅས་མཉམ་འབྲེལ་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་རུ་ཁག་གིས་2018ལོ་ནས་བཟུང་སྔོག་འདོན་བྱས་ནས། 2020ལོར་ལས་ཀ་དེ་མཇུག་འགྲིལ་བ་རེད། དུས་ཡུན་ལོ་གསུམ་གྱི་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་བྱས་པ་བརྒྱུད་བང་སོ་དེ་གཞི་ཁྱོན་ཆེ་བ་དང་། གྲུབ་ཆ་རྙོག་འཛིང་ཆེ་བ།  མ་ལག་གསལ་བ་བཅས་ཀྱི་ངོས་འཛིན་བྱས་པ་རེད། བང་སོ་དེ་དག་ནི་ཤིང་རྡོ་ལས་གྲུབ་པའི་ཁང་མང་དུར་ས་ཞིག་ཡིན། དེ་ནི་ས་སྟེང་དང་ས་འོག་གི་རིམ་པ་ཁག་གཉིས་ལས་གྲུབ་ཡོད།  ས་སྟེང་ནི་དུར་ཁང་གི་བཟོ་སྐྲུན་ཡིན་པ་དང་། ས་འོག་དུར་ཁང་གི་སྒྲིག་གཞི་ནི།  བང་སོའི་གྱང་དང་།  མཆོད་འབུལ་བཟོ་བཀོད།  སྒོ་གདན།  ཁྱམས་བཅས་ལས་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན།  ས་འོག་གི་ཆ་ཤས་ནི་དུར་ལམ་དང་། རྟ་ཡི་དུར་རྫས།  བང་སོའི་གྱང་དང་རྡོ་ལམ། དུར་སྒོ་དང་དུར་ཁྲོད། ཐོག་སོ་གཉིས་པ།  དུར་རྫས་ཀྱི་དོང་། བང་རིམ་གསུམ་པ་རྡེའུ་རིམ་པ། བང་རིམ་བཞི་པ་ལྷ་ཁང་ལྔའི་དུར་ཁང་བཅས་ལས་གྲུབ་ཡོད། 99DRNMI1ཤེའུ་བང་སོ་དང་པོའི་ནང་དུ་དུར་རྫས་སྣ་ཚོགས་ཁྱོན་བསྡོམས་85ཐོན་པའི་ནང་། གསེར་གྱིས་བརྡུང་པས་དཀར་ཡོལ་དང་བུམ་པ་དང་འདབ་ཆགས་དབྱིབས་ཀྱི་རྒྱན་ཆ་སྣ་ཚོགས། ནོར་བུ་དང་། གཡུ་སྔོན་གྱི་རྒྱན་ཆ་སྣ་ཚོགས། གཡང་ཏྲི་དམར་པོའི་རྒྱན་ཆ།  ཟངས་ཆས་སྣ་ཚོགས།  ཤིང་ཆས།  ཤིང་བྱང་སྟེང་དུ་བོད་ཡིག་བྲིས་ཡོད་པ་འགའ།  ཐག་པའི་རྒྱན་ཆ་དང་། བཏགས་དངོས། དར་གོས་སྣ་ཚོགས།  ཀོ་བས་བཟོས་པའི་ཁུག་མ་སོགས་ཡོད། གཞན་ཡང་རྫ་ཆས་དང་། རྡོ་ཆས། རུས་ཆས་སོགས་ཡོད་པ་རེད།ལྷག་པར་དུ་དུར་སའི་ནང་ཐོན་པའི་དངུལ་དཀར་གྱི་ཐམ་ཀ་ཞིག་ཐོན་པ་དང་དེའི་པར་ངོས་ནི་རྔ་མོང་དང་བོད་ཡིག་ལས་གྲུབ་པ་ཞིག་རེད། བང་སོ་དེའི་ནང་དུ་དངུལ་གྱི་ཐམ་ཀ་ཞིག་ཐོན་པ་དེ་ལ་ཉེ་ཆར་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་འདོད་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་འགའ་བྱུང་ཡོད་པས། ང་ཚོས་དེ་ལ་ངེས་པར་དུ་ཞིབ་དཔྱད་ནན་ཏན་བྱ་དགོས་པ་ལས་ཨུ་ཚུགས་ཀྱིས་རང་གི་འདོད་ཚུལ་མཁྲེགས་འཛིན་བྱ་མི་རུང་།

2021ལོའི་ཟླ་1ཚེས་11ཉིན་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་རིག་གནས་དང་ཡུལ་སྐོར་ཐིང་དང་།  མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་རིག་དངོས་ཅུས་ཀྱིས་གཙོ་གཉེར་བྱས་པ་དང་། ཀྲུང་གོའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་སུའོ་དང་།  མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་རིག་དངོས་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་སུའོ་ཡིས་གཞོགས་འདེགས་བྱས་པའི་མཚོ་སྔོན་གཏེར་ལམ་རྫོང་ཆུ་ཁོལ་ཤང་གི་བང་སོའི་ཚོགས་ལ་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཀྱི་ཚོགས་འདུ་འཚོགས་ཤིང་། དེ་བཞིན་རྒྱལ་ནང་གི་འབྲེལ་ཡོད་ཁྱབ་ཁོངས་ཀྱི་མཁས་དབང་རྣམས་ཀྱིས་2018ལོར་བང་སོའི་འབྲེལ་ཡོད་རིག་དངོས་དང་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཀྱི་ཆ་འཕྲིན་ལ་ཞིབ་བསྡུར་གནང་ཡོད་པ་རེད། ཆུ་ཁོལ་བང་སོའི་ཚོགས་ཀྱི་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ལས་དོན་དྲ་ཐོག་དང་དྲ་ཕྱི་ནས་ཚོགས་འདུ་ལ་ཞུགས་པ་དང་།  ཟི་ལིང་དང་།  ཤིས་ཨན་དུ་དྲ་ཕྱིའི་ཡན་ལག་ཚོགས་ར་བཙུགས་ཡོད་པ་དང་། ཀྲུང་གོའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་གི་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་ཁང་དང་། པེ་ཅིན་སློབ་ཆེན་དང་། ཀྲུང་གོ་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་ཞིབ་འཇུག་ཁང་།  ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས།  ཧྲའན་ཤིས་ཞིང་ཆེན་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་ཁང་།  ཧྲའན་ཤིས་དགེ་འོས་སློབ་ཆེན།  སི་ཁྲོན་སློབ་ཆེན།  མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིག་དངོས་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཁང། མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་རིག་དངོས་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་སུའོ་སོགས་ཀྱི་མཁས་པ་བཅུ་གཉིས་དྲ་ཐོག་ཏུ་ཞུགས་ཡོད།  ཐེངས་འདིར་བང་སོའི་ནང་ཐོན་པའི་ཐམ་ཀ་དང་དེའི་སྟེང་གི་ཡི་གེ་ལ།  མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་བཤད་ཚུལ་འདྲ་མིན་འགའ་བྱུང་ཡོད་པ་དེ་ལ་བདག་གིས་ཐེངས་འདིར་ཁུངས་བཙུན་ཡོད་པའི་བཤད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་དང་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དངོས་དང་འབྲེལ་ནས།  བང་སོའི་ནང་ཐོན་པའི་ཐམ་ཀ་དང་དེའི་སྟེང་གི་ཡི་གེ་བཅས་ལ་དཔྱད་བརྗོད་བྱ་རྒྱུ་ཡིན།

གཉིས་པ། འ་ཞ་དང་ཐུ་ལུ་ཧུན་གཉིས་ཀྱི་རུས་ཁུངས་དང་བང་སོའི་ཐམ་ཀ་བཅས་ལ་དཔྱད་པ།

དེ་ཡང་འ་ཞ་ཞེས་པ་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་རུས་མཛོད་རྣམས་སུ་འབྱུང་བ་ལྟར་ན།  “འ་ཞ་ལས་སྒ་བྱུང་”ཞེས་དང་།  “མི་ནི་མི་ཉག་ལྡོང་། མི་ནི་མི་སྲོང་(སྟོང་)སམ་བྷ།  མི་ནི་སེང་རྒ་འ་ཞ།  མི་ནི་རྒྱལ་རྗེ་དྲང་དཀར།” ཞེས་དང་།   “ལྡོང་ལ་རུས་ཆེན་བཅོ་བརྒྱད་སྲིད།  སེང་རྒྱལ་འ་ཞ་བུ་དགུ་གྲོལ་”ཞེས་པ་ལྟ་བུ་སོགས་འ་ཞ་ནི་བོད་མིའུ་གདུང་དྲུག་གི་རུས་རྒྱུད་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ་བར་གསུངས་ཡོད།  དེ་ལྟར་ན་འ་ཞ་ཞེས་པ་ནི་བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་ཚོ་བ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་པ་ལས་མི་རིགས་གཞན་ཞིག་མ་ཡིན་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ་ལོ།  །

དུས་རབས་བདུན་པའི་ཡར་སྔོན་དུ་བོད་ཁམས་རྣམས་སུ་རྒྱལ་ཕྲན་བཅུ་གཉིས་དང་སུལ་མ་བཞི་བཅུ་ཡོད་པ་དང་།  དེ་དག་བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་བོད་ཡོངས་གཅིག་གྱུར་བྱ་སྐབས།  འ་ཞའི་ཚོ་ཁག་རྣམས་ཀྱང་བོད་ཀྱི་ཆབ་འབངས་སུ་བཅུག་པ་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དང་ཐང་ཡིག་རྙིང་མ་སོགས་ལས་བཤད།   ཏུན་ཧོང་བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་ལས་བྱུང་བ།  བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཞེས་པ་ལས།   “དེ་ནས་སྲོང་བཙན་གྱིས་ཞང་ཞུང་གི་དཔུང་དང་བཅས་ཏེ།  འ་ཞར་དམག་དྲངས་པ་ལ།  འ་ཞས་མ་ཚུགས་པར་བོད་དམག་གཡོལ་ཕྱིར་མཚོ་སྔོན་ཕྱོགས་སུ་བྲོས།  འ་ཞའི་མི་ཕྱུགས་རྣམས་བོད་ཀྱིས་འཕྲོག  །དེ་ནས་བོད་དམག་གིས་ཏང་ཞང་དང་།  པེ་ལན་（白狼）སོགས་འཇང་པ་ཁག་ལ་དམག་དྲངས་ཏེ་ཕམ་པར་བྱས་ཐོག  །བོད་དམག་ཁྲི་ཚོ་ཉི་ཤུ་ལྷག་སུང་ཀྲོའོ་（松州）ཡི་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་སྒར་བཏབ།”[①]  ཞེས་སོགས་མང་ངོ་།

ཐུ་ལུ་ཧུན་ནི་རྒྱའི་ཝེ་རྒྱལ་རབས་སྟེ་ནན་པེ་ཁྲོ་ཡི་ （南北朝公元420-479）སྐབས་སུ་[②] “ལིའོ་ཏུང་ཅིན་ཀྲོའུ་”（辽宁省锦州市）ས་ཆའི་ཞན་པེའི་ཐུའུ་ཧོ་[③]ཧྲེ་ཀུའེ་ཡི་བུ་ཡིན་པ་དང་།  ཧྲེ་ཀུའེ་ཡི་མིང་གཞན་ལ་དབྱི་ལོ་ཧན་ཡང་ཟེར།  རྒྱའི་གནའ་དེང་གི་མཁས་པའི་ཁྲོད་དུ་ཤར་ཧོར་གྱི་རིགས་ཞན་པེ་ལས་ཆད་པར་འདོད།  དེ་ལ་བུ་གཉིས་ཡོད་པའི་བུ་ཆེ་བ་ཆུན་མར་སྐྱེས་པའི་མིང་ལ་ཐུ་ལུ་ཧུན་དང་།  བུ་ཆུང་བའི་མིང་ལ་རོ་ལོ་ཝེ་ཟེར།  ཧྲེ་ཀུའེ་འདས་རྗེས་ཁོའི་ཚབ་ཏུ་རོ་ལོ་ཝེ་ཡིས་ཚོ་བ་བསྐྱངས།  རུས་མུའུ་རུང་ཡིན།  ཧྲེ་ཀུའེ་འཚོ་དུས་ཚོ་པའི་དུད་ཁྱིམ་བདུན་བརྒྱ་ཐུ་ལུ་ཧུན་ལ་བགོས་ཡོད།  ཉིན་ཞིག་ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱི་རྟ་ཕན་ཚུན་འཛིངས་ནས་རྨས་ཕོག  །དེར་རོ་ལོ་ཝེ་ཁྲོས་ཏེ་མི་མངགས་ནས་ཡབ་ཆེན་གུང་གིས་ང་དང་གཅེན་པོ་ཁྱོད་ལ་དབང་བའི་ཚོ་བ་སོ་སོར་བགོས་ཡོད་ན།  རིང་དུ་མི་འགྲོ་བར་རྟར་འཛིང་དུ་བཅུག་དོན་ཅི་ཞེས་ཐུ་ལུ་ཧུན་ལ་སྨྲས།  ཐུ་ལུ་ཧུན་ན་རེ།  རྟ་ནི་དུད་འགྲོ་རང་ཡིན་པས་རྩྭ་ཆུས་ངོམས་རྗེས་ཆགས་པ་ལངས་ཏེ་འཛིངས་པ་རེད།  རྟ་འཛིངས་པར་ཁྱོད་ཀྱིས་ཁོང་ཁྲོ་མིའི་ཐོག་ལ་སྤོས།  སོ་སོར་འབྲལ་རྒྱུ་ལས་སླ།  ད་ནི་ཁྱོད་དང་ལེ་དབར་ཁྲི་ཡིས་ཆོད་པའི་ཡུལ་དུ་འགྲོ་བར་བྱ་ཞེས་སྨྲས།  དེ་ནས་ཐུ་ལུ་ཧུན་རི་བོ་ལུང་ཧྲན་དུ་སྤོས་པ་དང་།  དེ་ནས་ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་དུ་མའི་རྗེས་ནས་ཧྥུ་ཧན་དུ་སོང་ནས་བསྡད།  ཧྥུ་ཧན་ནི་ད་ལྟའི་ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་ལིན་ཞ་ཧུའེ་རིགས་སྐྱོང་ཁུལ་གྱི་ཀ་ཆུ་（临夏）ཡིན་པར་བཤད།  ཧྥུ་ཧན་ནས་ཀན་སུང་དུ་ཕྱིན།  ཀན་སུང་ཞེས་པ་ནི།  ལ་ལས་སི་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་རྔ་བ་བོད་རིགས་ཆཱང་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་གྱི་ཟུང་ཆུ་རྫོང་ཁོངས་སུ་རི་བོ་ཀན་སུང་ཞེས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དེའི་རྒྱུད་ལ་ངོས་འཛིན་པ་དང་།  ཀྲུང་གོའི་ལོ་རྒྱུས་ས་ཁྲ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ལྟར་ན་ད་ལྟའི་ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཀན་ལྷོའི་ཐེ་བོ་རྫོང་ལ་འཁེལ་ཡོད། དེ་ནས་ལེང་ཀྲོའུ་ཡི་ལྷོ་ནུབ་བརྒྱུད་ནས་ཁྲི་ཧྲུའེ་ས་ཆར་སླེབས་ཏེ་དེར་བསྡད།  ཡུལ་དེ་“ཀྲང་ཡེ་”（甘肃省张掖市）ལྷོ་ཕྱོགས་དང་།   ལུང་ཞིའི་ནུབ་ཕྱོགས།  རྨ་ཆུའི་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་པས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མིང་ལ་ཧོ་ནན་དུ་བཏགས།  དེའི་མངའ་ཁོངས་ནི་ཤར་ཕྱོགས་“ཏེ་ཁྲོན་”（甘肃省迭部县）ཏེ་ད་ལྟའི་ཀན་སུའུ་ཐེ་བོ་ལ་སླེབས་པ་དང་།  ནུབ་ཕྱོགས་ཡུས་ཐེན་དང་ས་འདབས་འབྲེལ།  བྱང་ཕྱོགས་“ཀའོ་ཁྲང་”（新疆吐鲁番）དང་འབྲེལ།  བྱང་ཤར་རི་བོ་ཆིན་ལིང་དང་འབྲེལ།

ཐུ་ལུ་ཧུན་འདས་རྗེས་ཁོའི་ཚ་བོ་ཡེ་ཡན་གྱིས་སྲིད་བསྐྱངས།  ཁོང་གིས་རང་གི་མེས་པོ་དབྱི་ལོ་ཧན་གྱིས་ཁྲང་ལི་གུང་ཞེས་པའི་ཆོ་ལོ་བཞེས་མྱོང་བས། ཁོ་བོ་ནི་གུང་གི་ཡང་ཚ་ཡིན།  གུས་ལུགས་ཀྱི་སྲོལ་ལྟར་ན།  གུང་གི་ཡང་ཚས་རང་གི་མེས་པོ་རྗེ་བོ་གྱུར་བ་དེའི་མིང་སྤྱོད་ཆོག་ཟེར་ནས།  ཐུ་ལུ་ཧུན་ཞེས་པ་རུས་སུ་བྱས།  རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མིང་ཡང་ཐུ་ལུ་ཧུན་དུ་བཏགས།  ཡེ་ཡན་འདས་རྗེས་དེའི་བུ་སུའེ་ཞིས་སྲིད་བསྐྱངས།   དེ་ནས་དེའི་བུ་ཧྲི་ལེན་ནམ་མོ་ཧོ་ལང་གིས་སྲིད་བསྐྱངས།  དེ་ནས་དེའི་གཅུང་པོ་ཧྲི་ཕིས་སྲིད་བསྐྱངས།  དེ་ནས་ཝུའུ་ཧོ་ཐི། དེ་ནས་ཧྲུའུ་ལོ་ཀན་གྱིས་སྲིད་བསྐྱངས་ཏེ་དེ་ནི་ཅིན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དབྱི་ཞི་ཁྲི་ལོ་དང་པོ་（晋安帝司马德宗）སྟེ་སྤྱི་ལོ་405སྐབས་རེད།  ཧྲུའུ་ལོ་ཀན་འདས་རྗེས་ཁོའི་བུ་ཨ་ཁྲའེ་ཡིས་སྲིད་བསྐྱངས།（ཕལ་ཆེར་སྤྱི་ལོ་430ཡས་མས་ལ་འཁེལ་ཡོད།）  རང་ལ་ཕིའོ་ཅི་དམག་དཔོན་དང་ཧྲ་ཀྲོའུ་ཡི་ཚི་ཧྲི་དཔོན་པོ་ཞེས་འབོད།  ཀྲུང་གོས་བསྩལ་བའི་གོ་ཐོབ་ཐོག་མར་མནོས།  ཨ་ཁྲའེ་ཡིས་ཏི་དང་ཆཱང་གི་ཚོ་པ་རྣམས་དབང་དུ་བསྡུས་ནས་མངའ་ཁོངས་ལེ་བར་སྟོང་ཕྲག་དུ་མར་སོན་པས་རྒྱལ་ཁབ་སྟོབས་ལྡན་དུ་བརྗོད། ཁོ་“རི་བོ་ཞི་ཆང་ཧྲན་”（西倾山）དུ་རྔོན་བྱེད་དུ་བྱིན།   རི་བོ་ཞི་ཆང་ཧྲན་ཞེས་པ་ད་ལྟའི་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་རྨ་ལྷོ་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་“སོག་རྗོང་”（河南县）ནས་ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་གྱི་ལྷོ་ནུབ་ཏུ་བསྲིངས་ཡོད།  རི་བོ་ཀྱི་གིམ་དང་ཆབ་བྲག་སོགས་རི་རྒྱུད་དེའི་ཁོངས་སུ་ཡོད།   དེ་ནས་ཨ་ཁྲེ་ཡིས་ཁོའི་གཅེན་པོའི་བུ་མུའུ་ཀུའེ་ཡིས་སྲིད་བསྐྱངས།   མུའུ་ཀུའེ་འདས་རྗེས་གཅུང་པོ་མུའུ་ལི་ཡན་གྱིས་སྲིད་བསྐྱངས་ཏེ་རང་ལ་ཧོ་ནན་ཝང་ཞེས་བཏགས།  དེ་ནི་སུང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཡོན་ཅ་ཁྲི་ལོ་མཐའ་མ་ཡིན།   མུའུ་ལི་ཡན་འདས་རྗེས་ཚབ་ཏུ་ཧྲུའུ་ལོ་ཀན་གྱི་བུ་ཧྲི་དབྱིན་བསྐོས།  ཧྲི་དབྱིན་འདས་རྗེས་ཁོང་གི་བུ་ཏུའུ་དབྱི་ཧོའུ་ཚབ་ཏུ་བསྐོས།  ཏུའུ་དབྱི་ཧོའུ་འདས་རྗེས་ཁོའི་ཚབ་ཏུ་བུ་ཧྥུ་ལེན་ཁྲོའུ་བསྐོས།  ཧྥུ་ལེན་ཁྲོའུ་འདས་རྗེས་ཚབ་ཏུ་བུ་ཁོས་ལུའེ་བསྐོས།  （ ལིའང་ཏ་ཐུང་སྲིད་ལོ་535ལོར་” （梁大同元年535年） ཁོས་ལུའེ་（夸吕）རྒྱལ་པོར་བསྐོས་རྗེས་རྒྱལ་ས་ཧྥུའུ་སུ་མཁར་（建都伏俟城）དུ་བྱས་ནས་རྒྱལ་ཕྲན་（ཧྥུའུ་སུ་མཁར་ནི་མཚོ་སྔོན་པོའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཏེ། ད་ལྟའི་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་མཚོ་ལྷོ་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་གསེར་ཆེན་རྫོང་ངམ་གུང་ཧོ་རྫོང་ཁོངས་སུ་ཡོད། ད་ལྟ་ས་དེར་ཐེབ་རྒྱ་མཁར་དུ་འབོད་པ་དང་། ཆོས་རྗེ་ཐང་དུ་ཡོད་པས་ཆོས་རྗེ་རྒྱལ་མཁར་དུའང་འབོད།）བཙུགས་པ་དང་།  ཁོང་གིས་ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་ལ་མཛའ་མཐུན་བྱེད་པའི་སྲིད་ཇུས་ལག་ཏུ་བསྟར་ཏེ།  ཝེ་ཤར་མ་（东魏）དང་སུའེ་ཧྲི་ཡོན་དང་སྔ་རྗེས་སུ་གཉེན་སྒྲིག་བྱས།  ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་འགོར།  དེའི་སྲིད་དབང་ནི་ཤར་ནུབ་གཉིས་སུ་དབྱེ། ནུབ་རྒྱུད་དུ་རྒྱལ་པོ་ཧྥུ་ཡོན་གྱི་སྲས་ཏ་ཡན་མང་ཅེ་པོ་ཡིས་འགོ་ཁྲིད་དེ། དགེ་བ་ལྟེ་བར་བཟུང་བ་དང་།  ཕྱིས་སུ་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་པོའི་མངའ་འོག་ཏུ་བསྡུས།  ཀྲེན་ཀོན་སྲིད་ལོ་དགུ་པར་（贞观九年635年）མུའུ་རུང་ཧྲུན་རང་གི་མངའ་འོག་གི་མིས་བསད། དེའི་སྲས་ནོ་ཧུ་པོ་རྒྱལ་པོར་བསྐོས།  ཝུའུ་ཏིས་ཀྱང་ཝང་ལ་བསྐོས།  ཕྱིས་སུ་ཐང་གི་རྒྱལ་རིགས་སྲས་མོ་ཧུང་ཧྭའི་མག་པ་ཏུའུ་ཝེ་ཞེས་པའི་མཚན་སྙན་གནང་།

ལུང་ཧྲོ་ཁྲི་ལོ་གསུམ་པ་སྤྱི་ལོ་663ལོར་ཐུ་ལུ་ཧུན་གྱི་བློན་པོ་སུའུ་ཧོ་ཀུའེ་ལ་བྱས་ཉེས་བྱུང་སྟེ་བོད་དུ་བྲོས་ཤིང་།  ཐུ་ལུ་ཧུན་གྱི་གསང་བ་ཚང་མ་བོད་ལ་བཤད་པས།  བོད་ཀྱིས་ཐུ་ལུ་ཧུན་ལ་དམག་དྲངས་ནས་ཐུ་ལུ་ཧུན་རྒྱལ་ཁབ་རྩ་མེད་དུ་བཏང་།  དེ་ནས་བཟུང་ཐུ་ལུ་ཧུན་རྒྱལ་ཁབ་འཇུག་རྫོགས་པར་གྱུར།  ཐུ་ལུ་ཧུན་གྱི་ཁ་གན་ནོ་ཧོ་པོ་དང་ཧུང་ཧྭ་ཀོང་ཇོ་གཉིས་ཀྱིས་དུད་ཁྱིམ་སྟོང་ཕྲག་འགའ་ཁྲིད་ནས་ལེའ་ཀྲོའུ་（དེང་གི་ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཝུའུ་ཝུའེ་甘肃省武威市）ལ་ཕྱིན་ཏེ་ཁོ་ཚོའི་ཚོ་བ་ནང་ལོགས་སུ་སྤོ་རྒྱུ་ཐང་གོང་མ་ལ་ཞུས་པ་སོགས་སོ།།（ཐུ་ལུ་ཧུན་གྱི་རྒྱལ་ཕྲན་བཙུགས་ལོ་313—663མཇུག་རྫོགས）

ཐེངས་འདིར་མཚོ་སྔོན་གཏེར་ལམ་ཁའི་བང་སོའི་ནང་ཐོན་པའི་དངུལ་དཀར་གྱི་ཐམ་ཀ་དེ་ནི།   མཁས་པ་ལ་ལས་ཐུ་ལུ་ཧུན་གྱི་ཚ་བོ་ཨ་ཁྲའེ་ཝང་གི་ཐམ་ཀ་ཡིན་པར་འདོད་པ་ནི་རྩ་བ་ནས་ནོར་ཡོད་དེ།  རྒྱུ་མཚན་ནི་སྤྱི་ལོ་430ཡས་མས་སུ་ད་དུང་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཡོངས་གཅིག་གྱུར་བྱུང་མེད་པ་དང་།  བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་སྟེང་བཀོད་སྤྱོད་བྱེད་ཐུབ་པའི་བོད་ཡིག་ཅིག་གཏན་ནས་བྱུང་མེད།  དུས་རབས་བདུན་པའི་ནང་བོད་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་བོད་ཡོངས་གཅིག་གྱུར་བྱས་པ་དང་།  དེ་ནས་བློན་ཆེན་ཐོན་མི་སམ་བྷོ་ཊས་བོད་ཡིག་ཐོག་མར་གསར་གཏོད་མཛད།  དུས་རབས་དགུ་པའི་ནང་རྒྱ་གར་གྱི་ནང་པའི་ཆོས་གཞུང་འགའ་བོད་སྐད་དུ་སྒྱུར་བ་ལ་བརྟེན་ནས།   རིམ་གྱིས་བོད་ཡིག་ནི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་སྟེང་དར་འཕེལ་བྱུང་བ་རེད།  དེ་ལྟར་ན་ཐམ་ཀའི་སྟེང་དུ་བོད་ཡིག་ཡོད་པ་དེ་ལ་དཔྱད་ན།  ཐམ་ཀ་དེ་ནི་དུས་རབས་དགུ་པའི་རྗེས་ཀྱི་ཐམ་ཀ་ཞིག་ཡིན་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ལོ་ཚིགས་ཀྱི་བདེན་དབང་བྱས་ཡོད།

བང་སོའི་ནང་དུ་བྱུང་བའི་ཐམ་ཀའི་སྟེང་དུ་ཡི་གེ་“དཔོན་འ་ཞ་རྗེ་ཕྱག་རྒྱ་”ཞེས་པ་ལ་བརྟག་ན།  འ་ཞ་ནི་གནའ་དུས་ནས་བོད་རང་གི་མི་རིགས་ཤིག་ཡིན་པ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་རུས་མཛོད་རྣམས་སུ་ཤིན་ཏུ་གསལ་བ་གོང་དུ་བརྗོད་པ་ནང་བཞིན་རེད།  དེས་ན་གནའ་དུས་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་བོད་ཁམས་ཡོངས་ལ་དབང་བསྒྱུར་བའི་སྐབས།  དཔོན་འ་ཞ་ཞེས་པ་ཞིག་གིས་བོད་ས་གནས་ཀྱི་ཚོ་ཁག་ཅིག་གི་འགོ་གཙོ་གནང་མྱོང་མཁན་ཞིག་གི་ཐམ་ཀ་ཡིན་སྲིད་མོད།  ཡིན་ནའང་ཐམ་ཀ་དེ་ནི་བང་སོ་དེའི་བདག་པོའི་ཐམ་ཀ་ཡིན་མིན་ཡང་ཤིན་ཏུ་ལྐོག་གྱུར་གྱི་གནས་ཤིག་རེད།

གོས་ཆེན་འདི་དག་ནི་ཐང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་དར་གོས་རྒྱ་ནང་ནས་ཐོན་པ་ཤ་སྟག་ཡིན་པས།  དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ང་ཚོས་ཆུ་ཁོལ་ཨང་དང་པོའི་M1རྟགས་ཅན་གྱི་བང་སོ་དེ་ནི་ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་བང་སོ་རེད་ཅེས་བརྗོད་མི་རུང་བ་དང་། ད་དུང་གོས་ཆེན་འདི་དག་གི་སྟེང་གི་ཡི་གེ་དེ་ནི་མི་རིགས་གཞན་ཞིག་གི་ཡི་གེ་ཡིན་པ་དང་།  འདི་ལ་བརྟེན་ནས་ང་ཚོས་ཆུ་ཁོལ་ཨང་དང་པོའི་M1རྟགས་ཅན་གྱི་བང་སོ་དེ་ནི་བོད་རིགས་མ་ཡིན་པའི་མི་རིགས་གཞན་ཞིག་གི་བང་སོ་རེད་ཞེས་བརྗོད་མི་རུང་བ་རེད།

ཐུ་ལུ་ཧན་གྱི་དབང་སྒྱུར་པ་ནི་རྒྱའི་གནའ་དེང་གི་མཁས་པ་འགའི་ཁྲོད་དུ།  ཤར་ཧོར་གྱི་རིགས་ཞན་པེ་ལས་ཆེད་པར་འདོད་མཁན་མང་།  ཐུ་ལུ་ཧན་གྱི་མངའ་རིས་གཙོ་བོ་ད་ལྟའི་མཚོ་སྔོན། ཀན་ལྷོ།  རྔ་བ་སོགས་ཀྱི་ཡུལ་འདི་དག་ཡིན་གཤིས།  རང་ཅག་བོད་མའི་ཁྲོ་དུའང་མཚོ་སྔོན་སོགས་ཀྱི་བོད་རིགས་ནི་འ་ཞའི་རྒྱུད་ཡིན་པ་དང་།  འ་ཞ་ནི་ཞན་པེའི་རྒྱུད་ཡིན་པས་བོད་རིགས་མིན་ཞེས་གང་འདོད་དུ་བཤད་པ་ནི།  བོད་གནའ་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་ལ་ཆ་རྒྱུས་མེད་པར་གཞན་གྱི་བཤད་ཚུལ་ལ་མ་བརྟགས་མ་དཔྱད་པར་གཡམ་རྒྱུག་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བའི་ནོར་འཁྲུལ་ཆེན་པོ་ཞིག་རེད།  ཐུ་ལུ་ཧན་གྱི་རྒྱལ་བློན་དང་འབངས་མིའི་ཁྲོད་དུ་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་ཡུལ་ག་གེ་མོ་ཞིག་ནས་འོངས་པའི་བོད་སྐད་སྨྲ་མི་ཤེས་པའི་མི་འབོར་ཉུང་ཤས་ཤིག་ཡོད་སྲིད་ཀྱང་།  དབང་སྒྱུར་ཤོག་ཁག་གི་མི་ཉུང་ཤས་ཤིག་ཞན་པེའི་རྒྱུད་ལས་ཆད་པ་ཙམ་གྱིས་ཐུ་ལུ་ཧན་གྱི་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་མི་ཚང་མ་ཞན་པེའི་རིགས་རྒྱུད་ཡིན་པར་ག་ལ་འགྱུར།  རྒྱལ་ཕྲན་དེའི་སྐྱེ་བོ་ཕལ་ཆེ་བ་ནི་འ་ཞ་བ་གཙོ་བོར་གྱུར་བའི་བོད་ཁམས་ཀྱི་གཉུག་མར་གནས་པའི་བོད་རིགས་ཡིན་པ་རེད།  རྒྱའི་མཁས་པ་དེ་དག་གིས་བཤད་པའང་ཐུ་ལུ་ཧན་རྒྱལ་ཕྲན་འཛུགས་མཁན་ནམ་རྒྱལ་ཕྲན་དེའི་དབང་སྒྱུར་པ་ཞན་པེའི་མི་རྒྱུད་ཡིན་པར་སྨྲས་པ་ཙམ་ལས་ཐུ་ལུ་ཧན་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་སྐྱེ་བོ་མཐའ་དག་ཞན་པེའི་རིགས་ཡིན་པར་བཤད་པ་མ་ཡིན་ནོ།  །དཔེར་ན་མན་ཇུའི་རིགས་ཀྱི་ཆིན་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་ཀྲུང་གོ་ཡོངས་ལ་ལོ་ངོ་ཉིས་བརྒྱ་ལྷག་ལ་དབང་སྒྱུར་ནའང་དབང་སྒྱུར་མཁན་མན་ཇུ་རིགས་ཡིན་ནའང་།  འབངས་མི་རྒྱ་རིགས་གཙོ་ཡིན་པའི་མི་རིགས་གྲངས་ཉུང་མང་ཆེ་བ་མན་ཇུའི་མི་རིགས་མ་ཡིན་པ་བཞིན་ནོ།  །

དེས་ན་འ་ཞ་ཞེས་པ་ནི་བོད་ཀྱི་རུས་ཚན་དུ་གཏོགས་པའི་གནའ་བོའི་ཚོ་བ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་པ་ལས་ཞན་པེའི་མི་རིགས་མ་ཡིན་པ་ཤེས་དགོས།  ཕྱིས་སུ་བྱང་ཤར་ནས་ཡོང་བའི་ཞན་པེའི་རིགས་ཐུ་ལུ་ཧུན་གྱི་མི་རྒྱུད་ཀྱིས།  མཚོ་སྔོན་སོགས་སུ་ཡོད་པའི་བོད་རིགས་ཀྱི་ཚོ་བ་འགའ་དབང་དུ་བསྡུས་ནས་རྒྱལ་ཁབ་བཙུགས་རྗེས།  རྒྱའི་སྲིད་དབང་གིས་རྒྱལ་ཁབ་དེར་ཐུ་ལུ་ཧུན་དང་ཧོ་ནན་སོགས་སུ་འབོད་པ་དང་།  བོད་ཀྱིས་ཐུ་ལུ་ཧུན་གྱི་འབངས་མི་ཕལ་ཆེ་བ་འ་ཞ་ཡིན་གཤིས་སྔར་མུས་བཞིན་འ་ཞར་འབོད།  དེ་བས་གནའ་དུས་སུ་འ་ཞ་ཞེས་པ་བོད་ཀྱི་རུས་ཚན་དུ་གཏོགས་པའི་ཚོ་བ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་།  དེ་དུས་ཐུ་ལུ་ཧུན་ཞེས་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མིང་ཙམ་ཡང་མེད་པས་འ་ཞ་དང་ཐུ་ལུ་ཧུན་གཉིས་མི་རིགས་གཅིག་ཡིན་ཐབས་མེད་དོ།  །

གསུམ་པ།  99DRNM3 བང་སོ་ཨང་གསུམ་པའི་ནང་ཐོན་པའི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་ལ་དཔྱད་པ།

99DRNM3ཆུ་ཁོལ་ཨང་གསུམ་པའི་བང་སོའི་ནང་དུའང་དུར་སྦས་དངོས་རྫས་སྣ་ཚོགས་ཐོན་ཡོད་དེ།  གསེར་གྱི་བུམ་པ་འགའ་དང་རྒྱན་ཆ་ཆེ་ཆུང་སྣ་ཚོགས།  ཟངས་དང་དངུལ་གྱིས་བརྡུངས་པའི་རྒྱན་ཆ་དང་ཡོ་བྱད་སྣ་ཚོགས།  དར་གོས་གྱི་ཚལ་བུ་མང་པོ།  མུ་ཏིག་དང་བ་སོ།  བྱུ་རུའི་སོགས་ཀྱི་སྐེ་རྒྱན་ཕྲེང་བ།  གོ་བའི་སྣོད་ཆས་དང་།  ཤིང་གིས་བཟོས་པའི་རྟའི་སྟེང་དུ་མི་བཅིབས་པ།  ཤིང་གིས་བཟོས་པའི་བྱ་ཁྱུང་གཤོག་པ་བརྐྱངས་ནས་ཡོད་པ།  ཤིང་གི་བྱང་བུའི་སྟེང་དུ་བོད་ཡིག་ཡོད་པ་སོགས་མང་དུ་ཐོན་ཡོད།  ལྷག་པར་དུ་བང་སོའི་ནང་དུ་ཐོན་པའི་རྡོ་རིང་བཞིའི་སྟེང་དུ་ཡི་གེ་ཡོད་པ་དེ་དག་ལ་བཤད་ཚུལ་སྣ་ཚོགས་བྱུང་ཡོད་སྟབས།  དེ་དག་གི་གནས་ཚུལ་ངོ་མ་རྟོགས་པའི་ཕྱིར།  མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་མཚོ་ནུབ་ཁུལ་གཏེར་ལམ་རྫོང་ཆུ་ཁོལ་ཤང་དུ་ཡོད་པའི་ས་གནས་དེ་གའི་མི་འགའ་ལ་དངོས་སུ་ཁ་པར་གྱི་ལམ་ནས་བཅར་འདྲི་ཞིབ་མོར་གནང་སྟེ་རྒྱུས་ལོན་བྱས་པ་ཡིན།

དེ་ལྟར་ན་“ས་གནས་དེ་གའི་མི་རྒན་པ་རུ་ངན་གྲགས་པ་རྒྱ་མཚོ་དང་། བསོད་ནམས་བསྟན་འཛིན། འཇིགས་མེད་རྒྱ་མཚོ་བཅས་ལ་ཁ་པར་གྱི་ལམ་ནས་བཅར་འདྲི་བྱས་པའི་གནས་ཚུལ་ལྟར་ན།”[④]   1982ལོར་99DRNM3ཆུ་ཁོལ་བང་སོ་ཨང་གསུམ་པ་ལུང་སྐམ་མདོའི་བང་སོ་ལ་དུར་རྐུན་བྱུང་སྟེ་དུར་རྐུན་པ་ནི་ཨ་ནེ་བ་སྦའི་ཁྱོ་ཀ་རྡོ་རྗེ་ཞེས་པའི་མི་དེ་ཡིན་པ་དང་། མི་དེ་ནི་ས་གནས་དེ་གའི་བང་སོ་བསྔོགས་པའི་དུར་རྐུན་པ་སྐད་གྲགས་ཧ་ཅང་ཆེ།  （དུར་རྐུན་པ་དེ་ད་ལྟ་གྲོངས་ནས་མེད） དེ་སྔ་དུར་རྐུན་པ་རྡོ་རྗེས་བཤད་པ་ལྟར་ན།  ཁོས་དུར་ཁང་བསྔོགས་ནས་ནང་དུ་ཕྱིན་པ་ན་དུར་ཁང་གི་དབུས་སུ་དུར་སྒམ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡོད་པ་དང་།  དུར་སྒམ་དེ་ཡི་ཕྱོགས་བཞིར་ཡི་གེ་ཡོད་པའི་རྡོ་རིང་བཞིའི་ཟུར་བཞི་ཡར་བཀྱགས་ནས་འདུག །དེ་ལྟར་རྡོ་རིང་བཞིའི་ཡར་བཀྱགས་ནས་ཡོད་པའི་དུར་སྒམ་དེའི་ནང་དུ་མི་རོ་སྐམ་པོ་ཞིག་འདུག  །མི་རོའི་ཆན་ཁུང་གཉིས་དང་ཁ་ནང་དུ་རིན་པོ་ཆེ་རེ་བཞག་འདུག  །མི་རོ་དེ་སྐམ་ནས་ཡོད་པ་མ་གཏོགས་རུལ་སུངས་སུ་གྱུར་མེད་པར་བཤད།  སྐབས་དེར་དུར་རྐུན་པས་བང་སོ་སྔོག་པའི་དམིགས་ཡུལ་ནི་ཁོ་ལ་བང་སོའི་ནང་དུ་སྦས་བའི་གསེར་དངུལ་དང་རིན་པོ་ཆེ་རིགས་མཁོ་བ་མ་གཏོགས།  གཞན་པའི་དངོས་རྫས་དར་གོས་རུལ་བ་དང་ཤོག་གུའི་སྟེང་དུ་ཡི་གེ་ཡོད་པའི་ཡིག་ཆ་དུ་མ།   ཤིང་གི་བྱང་བུའི་སྟེང་དུ་ཡི་གེ་ཡོད་པའི་ཤིང་ལེབ་མང་པོ་སོགས་ཁོ་ལ་དགོས་མཁོ་མེད་པས་གང་སར་གཡུགས་པ་དང་།  དུར་སྒམ་ཆེན་པོའི་ཟུར་བཞི་ཡར་བཀྱགས་ནས་ཡོད་པའི་རྡོ་རིང་བཞི་བོ་དེ་ཡང་བཀོག་ནས་གང་སར་གཡུགས་པས།  རྡོ་རིང་བཞི་བོ་དེ་དག་ཕྱོགས་བཞི་གང་དག་ན་ཡོད་པའི་གོ་རིམ་ཡང་མི་ཤེས་ཟེར། དེ་ནས་རྡོ་རིང་བཞི་བོ་དེ་དག་གང་སར་གཡུགས་ནས་ཡོད་པ་གཏེར་ལམ་རྫོང་དུ་ཡོད་པའི་བོད་ཀྱི་ལས་བྱེད་འགའི་ཐོས་རྗེས།  ཁོ་ཚོས་ས་གནས་དེ་གའི་བྲག་དཀར་སྡེ་བའི་མི་འགའ་མངགས་ནས།  ཁྱོད་ཚོ་སོང་ནས་རྡོ་རིང་དེ་དག་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་ཆེད་ས་འོག་ཏུ་སྦོས་པར་གྱིས་ཞེས་བཤད།  དེ་ནས་སྡེ་མི་འགས་རྡོ་རིང་དེ་དག་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་ཆེད་བང་སོའི་ཉེ་འཁོར་གྱི་ས་འོག་ཏུ་སྦས།  དེ་ནས་ལོ་འགའ་སོང་རྗེས་ས་འོག་ཏུ་སྦས་ཡོད་པའི་ཁ་མ་དེ་ངོས་ཟིན་དཀའ་བས་རྡོ་རིང་རྣམས་རྙེད་པར་མི་འདུག་ཟེར།

དེ་ནས་1985ལོར་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་རིག་དངོས་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་སུའོ་ཡིས་སྐུ་ཞབས་“ཞིས་ཞུན་གོས་”（青海省文物考古研究所原所长许新国研究员）དབུ་ཁྲིད་དེ།   དེ་སྔའི་ཆུ་ཁོལ་ཤིང་ལུང་སྐམ་ནང་ཞེས་པའི་བྱང་ངོས་སུ་ཡོད་པའི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་གནའ་བོའི་བང་སོ་99DRNM3ལ་དུར་རྐུན་བྱུང་ནས་ལོ་ངོ་གསུམ་གྱི་རྗེས་ནས་ཞིབ་དུ་སྔོག་འདོན་བྱས།  སྐབས་དེར་ཞིང་ཆེན་རིག་དངོས་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་སུའོ་ཡིས་སྔོག་འདོན་བྱ་སྐབས།  བང་སོའི་ནང་དུ་དུར་སྦས་སྣ་ཚོགས་ཐོན་པ་གོང་དུ་བཤད་པ་ལྟར་དང་།  ལྷག་པར་དུ་སྐབས་དེར་ཞིང་ཆེན་རིག་དངོས་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་ཞིབ་འཇུག་སུའོ་ཡིས་སྔོག་འདོན་བྱ་སྐབས།  ཁོ་ཚོར་ཇ་མ་ཞིག་ཡོད་པ་དེའི་དངོས་སུ་མཐོང་བ་ལྟར་ན།  བང་སོའི་ནང་དུ་དུར་རྫས་དར་གོས་དང་ཤོག་གུའི་སྟེང་དུ་ཡི་གེ་ཡོད་པའི་ཆོས་དཔེ་ལྟ་བུའི་ཡིག་ཆ་དུ་མ།   ཤིང་གི་བྱང་བུའི་སྟེང་དུ་ཡི་གེ་ཡོད་པའི་ཤིང་ལེབ་མང་པོ།  རུས་པའི་སྟེང་དུ་ཡི་གེ་བྲིས་ནས་ཡོད་པ་སོགས་ཐོན་པ་ཁོ་ཚོས་མེ་ལ་བསྲེགས་པ་དང་།  ལ་ལར་ཆུ་ལ་བསྐྱུར་ཞེས་བཤད།  སྐབས་དེར་བང་སོའི་ནང་ཐོན་པའི་དངོས་རྫས་འགའ་རེར་ཇ་མའི་ལྐོག་ཏུ་བང་སོའི་ཉེ་འཁོར་གྱི་ས་འོག་ལ་སྦས།   དེ་ནས་ཞིང་ཆེན་དུར་སྔོག་པ་རྣམས་ཕྱིར་ཟི་ལིང་དུ་འགྲོ་སྐབས་ཇ་མས་ས་གནས་དེར་ཕྱུག་འཚོ་བའི་མི་འགའ་ལ་བཤད་ཏེ་ཁྱོད་ཚོ་སོང་ནས་དངོས་རྫས་དེ་དག་ཕྱིར་བླངས་ནས་དོ་དམ་བྱོས་ཅེས་བཤད།  ཕྱིས་སུ་ཇ་མས་ས་འོག་ལ་སྦས་ནས་ཡོད་པའི་ཁ་མ་དེའང་རྙེད་མ་སོང་ཟེར།  99DRNM3ཆུ་ཁོལ་ཨང་གསུམ་པའི་བང་སོའི་ནང་ཐོན་པའི་རྡོ་རིང་དེ་དག་ལ་དཔྱད་ན།  བང་སོ་དེ་ནི་སྔོན་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བོད་མཐའ་སྲུང་གི་དམག་སྤྱི་ཆེན་མོ་དག་གི་བང་སོ་ཡིན་པ་གསལ་ཏེ།

བློན་ཞེས་པ་སྔོན་བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་བློན་ཆེན་མགར་སྟོང་བཙན་ཡུལ་ཟུང་གིས་བཙན་པོའི་སྲིད་སྐྱོང་གི་བློན་ཆེན་བྱས་པ་དང་།  བློན་ཆེན་མགར་ལ་བུ་ལྔ་ཡོད་པ་ནི།  1.མགར་བཙན་སྙ་ལྡོམ་བུ།  2.མགར་ཁྲི་འབྲིང་།  3.མགར་བཙན་བྲོད།  4.མགར་བློན་ཟི་མདོ་ཡེ།   5.བློན་འབལ་ལོན་བཅས་ལྔའོ།  །ཕྱིས་སུ་བློན་ཆེན་མགར་གྱི་གདུང་སྲས་མགར་བཙན་སྙ་ལྡོམ་བུ་དང་མགར་ཁྲི་འབྲིང་།  མགར་བཙན་བྲོད་སོགས་ཀྱིས་བཙན་པོའི་སྲིད་སྐྱོང་གི་བློན་ཆེན་བྱས་པ་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དང་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྣམས་སུ་ཤིན་ཏུ་གསལ་བ་དང་། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ལས།  “དེའི་འོག་དུ་མགར་སྟོང་ཙན་ཡུལ་ཟུང་གྀས་བྱས་སོ། ཡུལ་ཟུང་རྒས་ནས།  འོ་མ་ལྡེ་ལོད་བཙན་བཅུག་གོའ།  རྀང་པོ་མ་རག་པར་གློ་བ་རིངས་ནས་བཀུམ་མོ།  འུང་ནས་བློན་སྟོང་ཙན་སླར་བཅུག་སྟེ།  ལོ་དྲུག་བགྱིས་ནས།  རྒས་ཏེ་གུམ་མོ། …དབའས་སུམ་སྣང་གྀས་བྱས་ཏེ།  སུམ་སྣང་གུམ་ནས།  བློན་བཙན་སྙ་ལྡོམ་བུས་བྱས་སོའ། དེའྀ་འོག་ཏུ་ཁུ་མང་པོ་རྗེ་ལྷ་ཟུང་གྀས་བྱས་སོ།  ལྷ་ཟུང་བཀྱོན་ཕབ་ནས།  དཔའས་ཁྲི་གཟིགས་ཞང་ཉེན་གྱིས་བྱས་སོའ།  དེ་ནས་མགར་ཁྲྀ་འབྲིང་བཙན་བྲོད་ཀྱིས་བྱས་སོ།”[⑤]   ཞེས་གསལ་བས་བློན་པོ་མགར་གྱི་བུ་རབས་ཚ་རྒྱུད་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་།  བཙན་པོའི་སྲིད་སྐྱོང་གི་བློན་ཆེན་དང་བོད་ཀྱི་མཐའ་སྲུང་གི་དམག་སྤྱི་ཆེན་མོའི་འགན་བཞེས་ཏེ།  མཐའ་མཚམས་སུ་ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དམག་དཔུང་དང་གཡུལ་འཁྲུག་མང་དུ་བརྒྱབ་པ་དང་།  ཕྱིས་སུ་སྐུ་གྲོངས་པ་ན་སྐུ་གདུང་ཡང་དབུས་གཙང་དང་ཁད་ཉེ་བའི་ལམ་ཁའི་ས་དེར་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་དུར་སྦས་བྱས་ཏེ།  བློན་ཆེན་མགར་གྱི་གདུང་རྒྱུད་ཀྱི་བང་སོ་ཡིན་པ་མཚོན་བྱེད་དུ་རྡོ་རིང་ངོས་སུ་བློན་ཞེས་ཡི་གེ་བརྐོས་ཏེ་རྡོ་རིང་བསླངས་པ་རེད།

ཀྲེན་ཀོན་སྲིད་ལོ་བཅོ་ལྔ་པའི་ལོ་གསར་ཟླ་བ་དང་པོའི་ཚེས་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་ཉིན།  ཐུ་བྷོད་ཀྱི་ཕོ་ཉ་བློན་ཆེན་པོ་མགར་སྟོང་ཙན་ལ་གཡས་རུའི་སྐུ་སྲུང་དམག་དཔོན་ཆེན་མོ་བྱ་བའི་གོ་ཐོབ་བསྩལ།  ཐང་ཐའེ་ཙུང་གིས་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བོད་དུ་སྟེར་བར་ཁས་ལེན་ཞུས་ཤིང་། བློན་ཆེན་པོ་མགར་སྟོང་ཙན་ནི་བོད་བཙན་པོའི་བློན་ཆེན་ཡིན།  མགར་སྟོང་བཙན་གཏམ་ལན་སྨྲ་བ་ལ་མཁས་པར།  གོང་མ་ཐུགས་དགྱེས་ཏེ་ལང་ཡ་ཀོང་ཇོའི་ཚ་མོ་ཏོན་ཞེས་པ་ཆུང་མར་བསྩལ་བ་ལ།  མགར་གྱིས།  “བློན་པོ་བདག་ལ་རང་གི་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་ཁྱིམ་ཐབ་གཅིག་ཡོད།  དེ་ཕ་མས་སྔ་མོ་ནས་གཉེན་དུ་སྦྲེལ་བ་ཡིན།  ང་རང་ཡང་ཁོ་མོ་དང་བྲལ་འདོད་མེད་ལ།   ལར་བཙན་པོས་ཀོང་ཇོའི་ཞལ་ཡང་མ་མཇལ་བའི་གོང་དུ།  བློན་པོ་བདག་གིས་ཆུང་མ་ལེན་པའང་མི་རུང་”ཞེས་ཁས་མ་བླངས།  དེར་བརྟེན་ནས་གོང་མས་ཁོའི་མཛངས་པའི་ཡོན་ཏན་དེ་བས་མཁྱེན་ན་ཡང་།  དྲིན་ཆེན་པོས་བསྐྱང་བར་དགོངས་ནས་མགར་གྱི་ཞེ་འདོད་དང་མ་བསྟུན།  ཚེས་བཅོ་ལྔའི་ཉིན་ལི་པུའུ་ཧྲང་ཧྲུའུ་འམ་ཅང་ཞ་ཝང་གི་ཆོ་ལོ་ཅན་ལི་ཏའོ་ཙུང་གིས་གོང་མའི་གསེར་ཡིག་དང་བཅས་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བོད་དུ་བསྐྱལ།  ཞེས་སོགས་དང་།

ཐང་ཡིག་རྙིང་བ་ལས།  “ཁྲི་འབྲིང་ནི་མགར་སྟོང་བཙན་གྱི་བུ་ཡིན།  ཁོ་དང་སྤུན་མཆེད་བཙན་བྲོད།  ཞི་ཏོ།  ཡུས་འབོ་ལོན་ཚང་མ་མཛངས་ཤིང་ཐབས་ལ་མཁས་པ་ཤ་སྟག་ཡིན།  མགར་སྟོང་ཙན་འདས་རྗེས་ཚབ་ཏུ་ཁྲི་འབྲིང་བློན་ཆེན་པོར་བསྐོས།  ནུ་བོ་གསུམ་གྱིས་དམག་དཔུང་གི་སྣེ་འཚོས་ཏེ་ཕྱི་རུ་སྡོད་ཅིང་ཉེ་འཁོར་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཚང་མ་ཁོ་ཚོར་སྐྲག་གི་ཡོད།”[⑥] ཞེས་སོགས་དང་།   ད་དུང་ཐང་ཡིག་རྙིང་བ་ལས།  “ཚེས་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་ཉིན།  ལི་ཅིང་ཞོན་གྱིས་དམག་མི་ཆིག་འབུམ་ལྔ་ཁྲིའི་དཔུང་སྣེ་དྲངས་ནས་མཚོ་སྔོན་པོའི་འགྲམ་དུ་བོད་ཀྱི་དམག་དཔོན་བློན་ཁྲི་འབྲིང་དང་འཐབ།  ཐང་དམག་ཕམ་པས་ཀུང་པུའུ་ཧྲང་ཧྲུའུའམ་གཡས་རུ་ཝེའི་དམག་དཔོན་ཆེན་མོ།  ཕེང་ཁྲེང་ཞི་གུང་གི་ཆོ་ལོ་ཅན་ལིའུ་ཧྲེན་ལི་བོད་ཀྱིས་བཟུང་”ཞེས་སོགས་མང་ངོ་། །

དེ་ལྟར་ན་ཆུ་ཁོལ་ཨང་གསུམ་པའི་M3རྟགས་ཅན་གྱི་བང་སོའི་ནང་དུ་བྱུང་བའི་རྡོ་རིང་ངོས་སུ་བློན་ཞེས་ཡི་གེ་བརྐོས་ཡོད་པའི་རྡོ་རིང་དེ་ནི་བློན་ཆེན་མགར་གྱི་གདུང་རྒྱུད་ཀྱི་བང་སོ་ཡིན་པ་ཧ་ཅང་གསལ།

ཀ།  བང་སོའི་ནང་དུ་བྱུང་བའི་རྡོ་རིང་ངོས་སུ་ཀ་ཞེས་ཡི་གེ་བརྐོས་ཡོད་པའི་རྡོ་རིང་དེའི་མཚོན་དོན་གསལ་བོར་ཤེས་དཀའ་ཡང་།  བློན་ཆེན་མགར་གྱི་གདུང་རྒྱུད་ཀྱི་བང་སོ་ཡིན་པ་ལ་བརྟག་ན་ཨང་དང་པོ་དང་གཙོ་བོ་ཡིན་པའི་མཚོན་བྱེད་ཡིན་ནམ་སྙམ་ཡང་ད་དུང་དཔྱད་པར་འཚལ།

ཁྲི། བང་སོའི་ནང་དུ་བྱུང་བའི་རྡོ་རིང་ངོས་སུ་ཁྲི་ཞེས་ཡི་གེ་བརྐོས་ཡོད་པ་དེ་ཡང་བཙན་པོའི་སྲིད་སྐྱོང་གི་བློན་ཆེན་དམག་དཔོན་ཞིག་གི་མཚན་ཟུར་ཡིན་པ་གོར་མ་ཆག་སྟེ།  ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ལས།  ལྷ་ཟུང་བཀྱོན་ཕབ་ནས།  དཔའས་ཁྲི་གཟིགས་ཞང་ཉེན་གྱིས་བྱས་སོའ།  ཞེས་དང་།  དེའི་འོག་དུ་དབའས་ཁྲི་སུམ་རྗེ་རྩང་བཞེར་གྱིས་བྱས་སོའ།  ཞེས་དང་།  དེའི་འོག་དུ་མགོས་ཁྲི་བཟང་ཡབ་ལག་གིས་བྱས་སོ།  ཞེས་དང་།  དེའུ་འོག་དུ་འབྲོ་ཁྲི་གཟུ་རམ་ཤགས་ཀྱིས་བྱས་སོ། ཞེས་དང་།  དེའུ་འོག་དུ་འབྲོ་ཁྲི་སུམ་རྗེ་སྟག་སྣང་གྀས་བྱས་སོ། ཞེས་སོགས་མང་ངོ་། །དེས་ན་བཙན་པོའི་སྲིད་སྐྱོང་གི་བློན་ཆེན་མཚན་ཟུར་དུ་ཁྲི་ཞེས་པ་དེ་དག་གི་གདུང་རྒྱུད་ཀྱི་བོད་ཀྱི་མཐའ་སྲུང་གི་དམག་སྤྱིའི་འགན་བཞེས་ཏེ་མཐའ་མཚམས་སུ་གཡུལ་འཁྲུག་བརྒྱབ་པ་དང་།  ཕྱིས་སུ་སྐུ་གྲོངས་པ་ན་སྐུ་གདུང་ཡང་དབུས་གཙང་དང་ཁད་ཉེ་བའི་ལམ་ཁའི་ས་དེར་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་དུར་སྦས་བྱས་ཏེ།  མཚན་ཟུར་དུ་ཁྲི་ཞེས་པའི་བློན་ཆེན་དེའི་གདུང་རྒྱུད་ཀྱི་བང་སོ་ཡིན་པ་མཚོན་བྱེད་དུ་རྡོ་རིང་ངོས་སུ་ཁྲི་ཞེས་ཡི་གེ་བརྐོས་ཏེ་རྡོ་རིང་བསླངས་པ་རེད་སྙམ།

ཤེའུ། བང་སོའི་ནང་དུ་བྱུང་བའི་རྡོ་རིང་ངོས་སུ་ཤེའུ་ཞེས་ཡི་གེ་བརྐོས་ཡོད་པའི་རྡོ་རིང་དེ་ཡང་བཙན་པོའི་སྲིད་སྐྱོང་གི་བློན་ཆེན་གྱི་དམག་དཔོན་ཞིག་གི་མཚན་ཟུར་ཡིན་པ་གོར་མ་ཆག་སྟེ།  ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ལས།  “ཡུལ་སྐྱི་རོའི་ལྗང་སྔོན་ན།  རྗེ་སྐྱིད་རྗེའྀ་རྨང་པོ།  བློན་པོ་ཤེའུ་དང་སྤུག་གཉིས།”[⑦]  ཞེས་གསལ་བར་འཁོད་ཡོད་པས།  ཤེའུ་རུས་ཀྱི་མི་རབས་ཕྱི་མ་འགས་བོད་མིའི་མཐའ་སྲུང་དམག་དཔོན་གྱི་འགན་འཁུར་ཡོད་པ་དེ་ཡི་སྐུ་གདུང་བང་སོ་དེར་སྦས་ཡོད་པའི་མཚོན་རྟགས་སུ།  རྡོ་རིང་ངོས་སུ་ཤེའུ་ཞེས་དམག་དཔོན་ཆེན་མོའི་རུས་མིང་བཀོད་ནས་རྡོ་རིང་བསླངས་པ་ཡིན།  ད་ལྟའི་དུས་ན་ཡང་དབུས་གཙང་དུ་ཤེའུ་ཚང་ཞེས་མི་རྒྱུད་མང་པོ་ཡོད་པས་ཁོ་ཚོའི་རིགས་རུས་ལ་ངོས་འཛིན་གྱི་ཡོད་པར་གྲགས།  དཔེར་ན་ཤེའུ་བཛྲ་དེ་བ་སོགས་མང་།

ཆུ་ཁོལ་ཨང་དང་པོའི་M1རྟགས་ཅན་གྱི་བང་སོའི་ནང་ཐོན་པའི་གཤམ་གྱི་པར་རིས་གལ་ཆེན་འདི་ལ་གཟིགས།

གོས་ཆེན་འདི་དག་ནི་ཐང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀི་དར་གོས་རྒྱ་ནག་ནས་ཐོན་པ་ཤ་སྟག་ཡིན་པས། དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ང་ཚོས་ཆུ་ཁོལ་ཨང་དང་པོའི་M1རྟགས་ཅན་གྱི་བང་སོ་དེ་ནི་ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀི་བང་སོ་རེད་ཅེས་བརྗོད་མི་རུང་བ་དང་། ད་དུང་གོས་ཆེན་འདི་དག་གི་སྟེང་གི་ཡི་གེ་དེ་ནི་མི་རིགས་གཞན་ཞིག་གི་ཡི་གེ་ཡིན་པ་དང་། འདི་ལ་བརྟེན་ནས་ང་ཚོས་ཆུ་ཁོལ་ཨང་དང་པོའི་M1རྟགས་ཅན་གི་བང་སོ་དེ་ནི་བོད་རིགས་མ་ཡིན་པའི་མི་རིགས་གཞན་ཞིག་གི་བང་སོ་རེད་ཅེས་བརྗོད་མི་རུང་བ་རེད།

ཡང་གཤམ་གྱི་པར་རིས་གལ་ཆེན་འདི་ལ་གཟིགས།

ཆུ་ཁོལ་ཨང་དང་པོའི་M1རྟགས་ཅན་གྱི་བང་སོའི་ནང་གི་གྱང་ངོས་ལྡེབས་རིས་ཏེ།  བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་ཁྲིའི་སྟེང་དུ་བཞུགས་པ་དང་མདུན་དུ་སྐུ་སྲུང་གི་བློན་ཆེན་ཞིག་བཞེངས་ནས་འདུག་པ།  གཡས་ཕྱོགས་སུ་བློན་ཆེན་གསུམ་གྱིས་བཙན་པོ་ལ་སྙན་ཞུ་འབུལ་བཞིན་པའི་རྣམ་པ་ལྟ་བུ་དང་།  མདུན་དུ་བློན་ཆེན་མང་པོ་ཕྲེང་བསྒྲིགས་ནས་ཡོད་པའི་པར་རིས་འདི་ལ་གཟིགས་ན།  བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དབུ་ཐོད་ནི་དར་གོས་ཀྱིས་དཀྲིས་ནས་ཡོད་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ།

པོ་ཏ་ལའི་སྲོང་བཙན་སྦུག་ཏུ་གྲགས་པའི་ལྡེབས་རིས་ཏེ།  དུས་རབས་བརྒྱད་པའམ་དགུ་པ་གང་རུང་ལ་བྲིས་པའི་བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་སྐུ་བརྙན་འདི་ལ་བལྟས་ནའང་།  བཙན་པོའི་དབུ་ཐོད་དུ་དར་གོས་ཀྱིས་དཀྲིས་ནས་ཡོད་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ་བ་དང་།  གོང་གི་ཆུ་ཁོལ་ཨང་དང་པོའི་M1རྟགས་ཅན་གྱི་བང་སོའི་ནང་གི་གྱང་ངོས་ལྡེབས་རིས་དང་།  པོ་ཏ་ལའི་སྲོང་བཙན་སྦུག་ཏུ་གྲགས་པའི་ལྡེབས་རིས་རྙིང་བ་འདི་གཉིས་ལ་བལྟས་ན།  གནའ་དུས་བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་སྐུ་བརྙན་དང་ལྡེབས་རིས་སོགས་བཞེངས་སྐབས།  དབུ་ཐོད་དུ་དར་གོས་ཁོ་ནའི་དཀྲིས་ཡོད་པ་ལས་དར་གོས་ཀྱི་སྟེང་དུ་འོད་དཔག་མེད་ཀྱི་དབུ་བརྙན་འཇོག་པའི་སྲོལ་མེད་པ་རེད།   འོ་ན་བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དབུ་ཐོད་དར་གོས་ཀྱི་སྟེང་དུ་འོད་དཔག་མེད་ཀྱི་དབུ་བརྙན་འཇོག་པའི་སྲོལ་དེ་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་བྱུང་བ་ཡིན་ནམ་ཞེས་ན།  དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་རྗེས་ནས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ནི་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ཕྱོགས་ཀུན་ཏུ་རྒྱ་ཆེན་པོ་དར་འཕེལ་བྱུང་བ་ལ་བརྟེན་ནས།  བོད་ཀྱི་ཆོས་དད་པ་རྣམས་ཀྱིས་བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་ནི་སྤྱན་རས་གཟིགས་ཀྱི་རྣམ་སྤྲུལ་ཡིན་པ་དང་འོད་དཔག་མེད་ནི་སྤྱན་རས་གཟིགས་ཀྱི་རིགས་བདག་གམ་སྤྲུལ་གཞི་ཡིན་པར་བཤད་པ་ལ་བརྟེན་ནས།  བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དབུ་ཐོད་དུ་འོད་དཔག་མེད་ཀྱི་དབུ་བརྙན་དེ་འཇོག་པའི་སྲོལ་དེ་དར་བར་གྱུར་བ་ཞིག་རེད།  ཕྱིས་སུ་བོད་པ་རྣམས་ཀྱིས་བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་སྐུ་བརྙན་དང་ལྡེབས་རིས།  ཐང་ཀ་སོགས་གང་ཞིག་བཞེངས་པར་བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དབུ་ཐོད་དུ་འོད་དཔག་མེད་ཀྱི་དབུ་བརྙན་དེ་བཀོད་ཡོད།

ད་དུང་གཏེར་ལམ་རྫོང་ཆུ་ཁོལ་ཤང་གི་མི་རྣམས་ལ་ད་ལྟའི་བར་དུ་བཤད་རྒྱུན་གསལ་བོར་ཞིག་ཡོད་པ་ནི།  ཆུ་ཁོལ་ཨང་གསུམ་པའི་བང་སོའི་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་སྤྱི་ལེ་ལྔ་ཙམ་གྱི་སར།  གཏེར་ལམ་རྫོང་ཆུ་ཁོལ་ཤང་བྲག་དཀར་རུ་ཁག་དང་པོའི་ཞིང་ལས་སྟེ་ཡོངས་གྲགས་སུ་བྲག་དཀར་རྒུར་འོག་མར་འབོད་པའི་གྲོང་ཚོ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་གི་ཉེ་འགྲམ་ན་བང་སོ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡོད་པ།  སྔོན་ཆད་ས་གནས་དེའི་མང་ཚོགས་ཀྱིས་དེ་ལ་རྒུར་འོག་དགུ་ཐོག་ཟེར།  བང་སོ་དེ་ནི་ཀླུ་སྲིན་རྒུ་རུ་ཞེས་པའི་བྲག་རི་དཀར་པོ་ཞིག་གི་ཉེ་འདབས་ན་ཡོད། 1946ལོར་མཱ་པུའུ་ཧྥང་གི་དམག་ས་དེར་འོང་ནས་ཡུལ་དེའི་བོད་སོག་གི་མི་སེར་མང་པོ་བཙན་གྱིས་བསྡུས་ནས་ཟླ་ཕྱེད་ཙམ་ལ་བང་སོ་དེ་བརྐོ་རུ་བཅུག་སྟེ།  མི་སེར་རྣམས་ཀྱིས་བང་སོ་བརྐོས་ནས་ནང་གི་ཤིང་སྡོང་ཡོད་པའི་མཚམས་སུ་སླེབས་སྐབས།  མཱ་པུའུ་ཧྥང་གི་དམག་གིས་དུར་བརྐོ་མང་ཚོགས་དེ་དག་ལ་མཚམས་འཇོག་ཏུ་བཅུག་ནས།  དུར་བརྐོ་པ་རྣམས་བང་སོའི་ཉེ་འགྲམ་གྱི་རས་གུར་ནང་བཀག་ནས་རང་ཡུལ་ལའང་འགྲོ་རུ་མ་བཅུག་པ་དང་བང་སོའི་ནང་དུའང་འགྲོ་རུ་མ་བཅུག་པར་ཉིན་འགའ་ལ་བཀག་བསྡོམ་བྱས།  དེ་ནས་མ་པུའུ་ཧྥང་གི་དམག་གིས་དུར་སྔོག་བྱས་པར།  བང་སོའི་ནང་དུ་གཡང་ཊིའི་ཐམ་ག་ཞིག་ཐོན་པ་དང་།   ད་དུང་གསེར་དངུལ་གྱི་སྡེར་མ་དང་བུམ་པ་སོགས་ཡོ་བྱད་མང་པོ་དང་གསེར་ཤོག་མང་པོ།  དར་གོས་སྣ་ཚོགས་དུ་མ་ཐོན་པ་རྣམས་མཱ་པུའུ་ཧྥང་གི་དམག་གིས་ཁྱེར་བ་དང་།  ཁོ་ཚོས་བསྟུན་མར་ཉིན་འགའ་ལ་བང་སོའི་ནང་གི་དངོས་རྫས་གང་ཡོད་རྣམས་ཁྱེར་ནས་སོང་།  དེ་ནས་མཱ་པུའུ་ཧྥང་གི་དམག་གིས་བཤད་པར།  བང་སོའི་ནང་དུ་འབུ་སྲིན་ནག་པོ་ཞིག་ཐོན་བྱུང་།  འབུ་སྲིན་ནག་པོ་དེ་ཡིས་ང་ཚོའི་དམག་མི་འགའ་ཟོས་སོང་།  ད་ཁྱོད་ཚོ་ཡང་འདི་རུ་མ་འདུག་པར་རང་སོ་སོའི་ཡུལ་ལ་སོང་ཞེས་བོད་སོག་གི་མི་སེར་མང་པོ་བཙན་གྱིས་བསྡུས་ནས་བང་སོ་བརྐོ་རུ་བཅུག་པ་རྣམས། རང་ཡུལ་ལ་འགྲོ་རུ་བཅུག་ནས་བང་སོའི་ནང་མེ་ལ་བསྲེགས་པ་རེད་[⑧]ཅེས་རྒན་ཚེ་བྷ་ཡིས་རང་གི་བུ་བསོད་ནམས་བསྟན་འཛིན་ལ་བཤད་པ་སོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ཇི་བཞིན་བཀོད་པའོ། །

2012ལོའི་ཟླ་10པར་ཏུའུ་ལན་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་རྒྱལ་ཡོངས་རིག་གཞུང་གླེང་སྟེགས་སྐབས་དང་པོ་དེ།   མཚོ་སྔོན་བོད་རིགས་ཞིབ་འཇུག་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་གཙོ་གཉེར་བྱས་པ་དང་།  ཀྲུང་གོ་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་དང་། ཀྲུང་གོ་ཚན་རིག་ཁང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས། ལྷོ་ནུབ་མི་རིགས་སློབ་ཆེན། ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་སོགས་ཚན་རིག་ཞིབ་འཇུག་སྡེ་ཁག་དང་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོ་བཅས་གྱི་རིགས་གཅིག་མཁས་ཅན་དང་མཁས་དབང་60ལྷག་ཙམ་ཞུགས་ཡོད། སྐབས་དེར་རིགས་གཅིག་མཁས་ཅན་དང་མཁས་དབང་རྣམས་གཏེར་ལམ་རྫོང་ཆུ་ཁོལ་ཤང་ཤེའུ་རྩྭ་ཐང་ནས་རྙེད་པའི་ཐང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་བོད་བཙན་པོའི་བང་སོ་འགའ་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་པར་དངོས་སུ་ཕེབས་ཏེ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་རྒྱུས་ལོན་བྱས།  བདག་ཀྱང་སྐབས་དེར་དངོས་སུ་ཚོགས་འདུ་དང་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་པའི་གྲས་སུ་ཞུགས་ཡོད།  གླེང་སྟེགས་ཐོག་ཏུའུ་ལན་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་གནའ་བོའི་བང་སོའི་ཚོགས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་30ལྷག་ཙམ་སྤེལ་ཞིང་། ཞིན་ཧྭ་གསར་འགྱུར་ཁང་མཚོ་སྔོན་ཡན་ལག་ཁང་གིས་ཞིན་ཧྭ་གསར་འགྱུར་དྲ་བའི་ཐོག་རྩོམ་ཡིག་སྤེལ་ནས་སྨྱན་སྦྱོར་མང་པོ་ཞིག་བརྒྱུད་བཀོད་བྱས་ཡོད། ད་དུང་ཀྲུང་གོའི་རིག་དངོས་ཚགས་པར། ཀྲུང་གོའི་མི་རིགས་ཚགས་པར། མཚོ་སྔོན་ཉིན་རེའི་ཚགས་པར།   ཀྲུང་གོའི་བོད་རིགས་དྲ་བ་དང་དྲ་རྒྱ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིགས་དྲ་བ་སོགས་ཀྱིས་སྔ་ཕྱིར་གནས་ཚུལ་སྤེལ་ནས་སྤྱི་ཚོགས་ཐོག་གདེང་འཇོག་མཐོན་པོ་ཐོབ་ནས་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད།

དཔྱད་ཡིག་དང་ཞབས་མཆན། 

[1]《ཏུན་ཧོང་བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་ལས་བྱུང་བ།  བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་》ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས་256པར་གསལ།

[2]《ཝེ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་》（魏书）བམ་པོ་བརྒྱ་དང་གཅིག་གི་ཟུར་བཀོད་ལོ་རྒྱུས་ཨང་གྱ་དགུ་པའི་ནང་དང་།  ཨ་ཀོའུ་ཆཱང་གི་ཚན་པ་དེ་བམ་པོ་བརྒྱ་དང་གཉིས་པའི་ཟུར་བཀོད་ལོ་རྒྱུས་ཨང་དགུ་བཅུ་པ་ནུབ་ཡུལ་གྱི་ཁོངས་སུ་བཀོད་ཡོད།  《རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་འཁོད་པའི་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས་》 （གཉིས་པ་）ཤོག་ངོས་138པར་གསལ།  ལོ་ཙཱ་པ་ཆེན་པོ་འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས་ཀྱིས་བསྒྱུར།  2013ལོར་ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་དུ་སྐྲུན།

[3] ཐུའུ་ཧོ་ནི་ད་ལྟའི་ལིའོ་ཉིང་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཅིན་ཀྲོའུ་གྲོང་ཁྱེར་（辽宁省锦州市）དུ་ཡོད། ད་དུང་རྒྱའི་《སུའེ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་》དང་།  《རྒྱལ་རབས་བྱང་མ།》 《ཐང་ཡིག་རྙིང་མ།》 《ཐང་ཡིག་གསར་མ་》རྣམས་སུ་ཡང་འཁོད་ཡོད།

[4] རུ་ངན་གྲགས་པ་རྒྱ་མཚོ།  ཆུ་ཁོལ་ཤང་གསེར་ཐང་སྡེ་བའི་མི།  དགུང་ལོ་84ལ་སླེབས་ཡོད།  2022-10-16ཉིན་ཁ་པར་གྱི་ལམ་ནས་བཅར་འདྲི་བྱས།   བསོད་ནམས་བསྟན་འཛིན། ཆུ་ཁོལ་ཤང་གསེར་ཐང་སྡེ་བའི་མི། རུ་ངན་དགོན་པའི་གྲྭ་པ།  དགུང་ལོ57ལ་སླེབས་ཡོད།  2022-10-13ཉིན་ཁ་པར་གྱི་ལམ་ནས་བཅར་འདྲི་བྱས། འཇིགས་མེད་རྒྱ་མཚོ།  ཤར་ཧ་གྲོང་རྡལ་སྒོ་མེ་སྡེ་བའི་མི། རུ་ངན་དགོན་པའི་གྲྭ་པ།  དགུང་ལོ་33ལ་སླེབས་ཡོད།  2022-10-10ཉིན་ཁ་པར་གྱི་ལམ་ནས་བཅར་འདྲི་བྱས།

[5]《ཏུན་ཧོང་བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་ལས་བྱུང་བ།  བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་》ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས་96པར་གསལ།

[6] 《རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་འཁོད་པའི་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས།》 ཤོག་ངོས་22-23བར་གསལ།  ལོ་ཙྰ་པ་ཆེན་པོ་འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས་ཀྱིས་བསྒྱུར། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  2013-11.

[7]《ཏུན་ཧོང་བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་ལས་བྱུང་བ།  བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་》ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས་30པར་གསལ།

[8] ཚེ་བྷ་བྱ་བ་བསོད་ནམས་བསྟན་འཛིན་གྱི་ཕ་རྒན་ཡིན།  ཁོང་ནི་སྐབས་དེར་བང་སོ་དངོས་སུ་བརྐོ་མཁན་གྱི་གྲས་སུ་ཡོད་པས་ཕྱིས་སུ་གནས་ཚུལ་རྣམས་གསལ་བོར་རང་གི་བུ་བསོད་ནམས་བསྟན་འཛིན་ལ་བཤད་ཡོད། བསོད་ནམས་བསྟན་འཛིན་ནི་ད་ལྟ་ཆུ་ཁོལ་ཤང་གསེར་ཐང་སྡེ་བའི་མི། རུ་ངན་དགོན་པའི་གྲྭ་པ།  དགུང་ལོ57ལ་སླེབས་ཡོད།  2022-11-18ཉིན་ཁ་པར་གྱི་ལམ་ནས་བཅར་འདྲི་བྱས།

– – – – –