ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་ཤིག་ཡིན་མིན་ལ་དཔྱད་པ།

ནང་དོན་གནད་བསྡུས། རྩོམ་ཡིག་འདིའི་ནང་དུ། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་ཞིག་ལ་གཟིགས་ཏེ་ཁོང་གི་དཔྱད་རྩོམ་གསུམ་དུ་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་དགུ་པ་ཡིན་སྐོར་གྱི་སྔ་ཕྱིའི་གནས་ཚུལ་ཁག་ཇི་ལྟར་བྲིས་ཡོད་པ་གསལ་བཤད་བྱས་རྗེས། ཁོ་བོས་དེ་ལ་ལྡོག་ཕྱོགས་ཀྱི་བསམ་ཚུལ་བཏོན་ཏེ་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་དགུ་པ་མིན་སྐོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་སྒྲུབ་བྱེད་སོགས་དྲངས་ཡོད་པར་མ་ཟད། དོན་དངོས་སུ་ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་དེའི་སྟེང་དུ་གསལ་བའི་མི་སྣ་བཅུ་གཉིས་ནི་སྐྱེ་བོ་སུ་ཞིག་ཡིན་མིན་གྱི་གནས་ཚུལ་སོགས་བྲིས་ཡོད།

 གནད་ཚིག ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ། བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས། མཁན་རབས་དགུ་པ། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ།

 གླེང་གཞི།

བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་མཐའ་མ་ཞེ་གཅིག་པ་ལྷ་སྲས་དར་མ་ཞེས་གྲགས་པ་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་དུ་ངན་གྲགས་ཆེ་བའི་རྒྱུ་མཚན་གཙོ་བོ་ནི། ཁོང་གིས་ནང་བསྟན་ཆོས་ལུགས་བསྣུབས་པར་གྲགས་པ་དེའི་དབང་གིས་ཡིན་ངེས་ཀྱང་། དེང་སང་ང་ཚོར་ཐོབ་པའི་ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་ཆ་ལྟར་ན། ཁོང་ནི་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ཁག་ཏུ་གསལ་བ་ཇི་བཞིན་ཐུགས་སུ་གདོན་གསོལ་བའི་སྐྱེ་བོ་བླུན་པོ་ཞིག་མིན་པར་སྙམ། དེ་ཡང་གསལ་པོར་བཤད་ན། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་ཞིག་དཔྱད་ཡིག་ཏུ་སྤྱད་དེ་ལྷ་སྲས་དར་མ་དཀར་འདོན་གནང་ཡོད་ལ། ཁོང་གིས་བྲིས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་‘‘བཙན་པོ་ལྷ་སྲས་དར་མ་དང་དེའི་རྗེས་སུ་བྱུང་བའི་རྒྱལ་རབས་མདོར་བསྡུས་’’ཞེས་པའི་ནང་དུ་ལྷ་སྲས་དར་མའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་ནན་ཏན་བགྱིས་ཡོད་པས། ཁོང་ནི་ལྷ་སྲས་དར་མ་དཀར་འདོན་གནང་མཁན་གྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་སྔ་ཤོས་དེ་ཡིན་པར་སྙམ། དཔྱད་རྩོམ་དེའི་མཇུག་བྱང་ལྟར་ན། རྩོམ་པ་པོས་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༣ ལོའི་ཟླ་ ༧ པའི་ཚེས་ ༣༠ ཉིན་བྲིས་ཚར་བར་འཁོད་ཡོད་ཅིང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༦ ལོར་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གིས་དེབ་གཟུགས་སུ་སྤར་སྐྲུན་བྱས་འདུག དེའི་རྗེས་སུ་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩ ལོའི་‘‘ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་’’ཅེས་པའི་འདོན་ཐེངས་དང་པོའི་ནང་དུའང་དཔྱད་རྩོམ་དེ་བཀོད་འདུག་པ་མཐོང་། དཔྱད་རྩོམ་དེ་བོད་ཕྱི་ནང་གཉིས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་ཁྱབ་པ་དང་བསྟུན་ནས། བོད་ཀྱི་ཤེས་ཡོན་པའི་སྡེས་དཔྱད་རྩོམ་འདི་ལས་འཕྲོས་ཏེ་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་འཇིག་རྐྱེན་དང་ལྷ་སྲས་དར་མའི་སྐོར་ལ་རྩོད་གླེང་གསར་པ་ཞིག་བྱེད་མགོ་ཚུགས་ཡོད།

དེར་མ་ཟད། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་ལྷ་སྲས་དར་མ་དགྲོང་མཁན་ཏེ་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་དགུ་པ་ཡིན་པའི་དགོངས་ཚུལ་ཞིག་ཀྱང་བཏོན་ཡོད་མོད། འོན་ཀྱང་། ད་ཕན་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་རྩོམ་འབྲི་མཁན་སྐོར་ཞིག་བྱུང་ཡོད་པ་དེ་དག་གི་ཁྲོད་དུ་དགོངས་ཚུལ་འདི་ལ་དོགས་སློང་བྱེད་མཁན་བྱུང་མེད་པར་སྙམ། དེ་ལྟ་ནའང་། ཁོ་བོས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ལོར་‘‘ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེའི་སྐུ་ཚེའི་ལོ་རྒྱུས་འཚོལ་ཞིབ་’’[1]ཅེས་པའི་རྩོམ་ཡིག་དེ་འབྲི་སྐབས། འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་སྣ་ཚོགས་ཤིག་ལ་སློབ་སྦྱོང་དང་དོ་སྣང་བྱེད་པའི་བརྒྱུད་རིམ་ནང་། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་དགུ་པ་རེད་ཅེས་གསུངས་དགོས་པའི་སྔ་ཕྱིའི་གནས་ཚུལ་ཁག་ལ་བསྐྱར་ཞིབ་ཅིག་བྱས་པ་ཡིན།

ཁོ་བོས་ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་ཆ་དང་རྒྱལ་རབས་ཆོས་འབྱུང་སོགས་ཀྱི་གོང་འོག་བསྒྲིགས་ཏེ་ཞིབ་བསྡུར་བྱས་པ་ལྟར་ན། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་བཏོན་པའི་དགོངས་ཚུལ་དེར་ངོས་ལེན་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་མི་འདུག་པས། གཤམ་དུ་བརྗོད་གཞི་འདིའི་སྐོར་གྱི་གནས་ཚུལ་གང་ཤེས་པ་རྣམས་ཐད་ཀར་བྲི་རྒྱུ་ཡིན་པས་དགོངས་འགལ་མེད་པ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།

༡ མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱི་གསུང་།

བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྙིང་པ་«སྦ་བཞེད་»མི་འདྲ་བ་ཁག་དང་། «ཡེར་པའི་དཀར་ཆག་»གིས་གཙོས་པའི་ཕྱིས་བྱུང་གི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་ཆོས་འབྱུང་ཁག་ཏུ་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་པོ་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་མི་གསལ་མོད། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་བྲིས་པའི་‘‘བཙན་པོ་ལྷ་སྲས་དར་མ་དང་དེའི་རྗེས་སུ་བྱུང་བའི་རྒྱལ་རབས་མདོར་བསྡུས་’’སུ་‘‘ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེའི་སྐོར་ཆོས་འབྱུང་སོ་སོ་ནས་བཤད་སྟངས་མི་འདྲ་བ་ཡོད། འགའ་ཤས་ནས་གྲུབ་ཐོབ་ལྟ་བུ་དང་ཡང་འགའ་ཤས་ནས་སྔགས་བཙུན་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་པར་བཤད་མོད། ཁོང་ནི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གྲྭ་པ་ཞིག་ཡིན་པར་མ་ཟད་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་དགུ་པ་ཡིན་པ་གནའ་རབས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་མའི་གྲས་ནས་བདག་གིས་རྙེད་བྱུང་།’’^[2]ཞེས་དང་། ཁོང་གི་དཔྱད་རྩོམ་གཞན་ཞིག་སྟེ་‘‘རྫོགས་ཆེན་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་བྱུང་འཕེལ་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་འཚོལ་ཞིབ་’’ཅེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་དུའང་‘‘གནའ་བོའི་དཔྱད་ཡིག་ཅིག་ནང་དུ་སྦ་གསལ་སྣང་གིས་གཙོས་པའི་བསམ་ཡས་དགོན་གྱི་མཁན་པོའི་མིང་ཐོ་ཞིག་འདུག་པ་དེའི་ཁྲོད་དུ་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ཞེས་པའི་མིང་དེ་ཨང་དགུ་པར་བཞག་འདུག་པ་ལས་དེ་པ་ནི་བསམ་ཡས་དགོན་གྱི་མཁན་པོ་སྐུ་ཐོག་དགུ་པ་དེ་ཡིན་ཚུལ་བསྟན་ཡོད་དོ། །’’^[3]ཅེས་གསུངས་འདུག

ལྷག་པར་དུ། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་བརྩམས་པའི་དཔྱད་དེབ་«རྗོགས་པ་ཆེན་པོ། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་ལྟ་གྲུབ་དང་སྒོམ་སྒྲུབ་སློབ་གཉེར་»(The Great Perfection (rDzogs chen) : a philosophical and meditative teaching of Tibetan Buddhism)ཞེས་པའི་དེབ་ཏུའང་། ‘‘བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་པོ་དགུ་ཡིས་ཕྱི་ལོ་ ༧༧༩ ནས་༨༤༢ བར་གྱི་ལོ་དྲུག་ཅུ་རྩ་གསུམ་ཙམ་རིང་ལ་གདན་ས་བཟུང་བ་དང་། ཕྱིས་ཀྱི་རྣམ་ཐར་ཁག་གི་ནང་འཁོད་པ་ལྟར་ན། རྒྱལ་པོ་བཀྲོངས་པའི་དུས་སྐབས་སུ། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་བྲག་ཡེར་བ་ཞེས་པའི་དབེན་གནས་སུ་གསང་སྔགས་ཉམས་ལེན་གནང་མཁན་གྱི་རི་ཁྲོད་པ་ཞིག་ཡིན་ཞེས་གསལ་ཡང་། ཕྱིས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་གང་དུའང་ཁོང་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་པོར་བཞུགས་མྱོང་བའི་སྐོར་གྱི་གླེང་སློང་གང་ཡང་མེད། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་པ་ཚོས་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་པོ་ཞིག་གིས་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་བཀྲོངས་པའི་ལོ་རྒྱུས་བསྒྲགས་ནས་ཕྱི་རབས་པ་ཚོར་མཚན་སྨད་ཞུ་རུ་འཇུག་འདོད་མེད་པ་རེད་^[4]ཅེས་དང་། ‘‘ཁོང་^[5]དང་ཁོང་གི་སྲས་ཁྲི་འོད་སྲུང་གི་སྐབས་སུ་ནང་ཆོས་བོད་དུ་དར་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད། དོན་དངོས་འདི་ནི་ངས་གཞན་དུ་སྤར་སྐྲུན་བྱས་པའི་ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་ཆ་གཞན་ཞིག་གིས་ར་སྤྲོད་བྱེད་ཐུབ། གླང་དར་མས་བྱས་པ་ནི་ཁོང་གི་དུས་སུ་སྤྱི་ཚོགས་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཐད་ནས་རྒྱལ་ཁབ་ལ་ཁུར་པོ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཟིན་པའི་དགོན་སྡེའི་ལམ་ལུགས་གཏོར་བཤིག་བཏང་བ་དེ་ཡིན་ཞིང་། སྲིད་ཇུས་དང་བྱ་སྤྱོད་དེའི་དབང་གིས་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་པོའི་ཐུགས་ལ་བློ་ཕམ་དང་ཁོང་ཁྲོ་བསླངས་ཡོད། རྒྱུ་མཚན་ནི་རྒྱལ་པོའི་དབང་ཤུགས་ནི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དར་རྒུད་ལ་རག་ལས་ཡོད་པའི་རྐྱེན་གྱིས་རེད། དེར་བརྟེན་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་པོ་དེས་རྒྱལ་པོ་མེད་པར་བཟོ་འདོད་པ་ནི་ཡིད་རྟོན་འོས་པ་ཞིག་རེད།’’^[6]ཅེས་བྲིས་འདུག  དེ་ལྟར་ན། དེབ་འདིའི་ནང་དུའང་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་པོ་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་གྱི་གནས་ཚུལ་གསལ་པོར་གསུངས་ཡོད་པ་འདི་རེད།

དགོངས་ཚུལ་འདིའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ཏེ། དེང་སང་མི་སྣ་མང་པོ་ཞིག་གིས་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་པོ་ཞིག་ཡིན་པར་མ་ཟད། མཁན་རབས་དགུ་པར་འདོད་ཀྱིན་ཡོད་ལ། ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་རྙིང་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་གནང་མཁན་གྱི་བོད་རིག་པ་བ་སམ་ བན སི་ཤ་ཀུ་ (Sam Van Schaik )ལྟ་བུས་ཀྱང་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་དགུ་པ་ཡིན་ཚུལ་འདི་ལྟར་བྲིས་ཡོད་དེ། “ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐུ་དུས་སུ་བཞེངས་པའི་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་པོ་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་དགུ་པ་ཡིན།”^[7]ཞེས་གསུངས་འདུག གཞན་ཡང་།  «རིན་ཆེན་བཟང་པོའི་མཛད་འཕྲིན་ཞིབ་མོ་རྣམ་འབྱེད་»ལྟ་བུའི་ནང་དུའང་མཁན་རབས་དགུ་པ་ཡིན་^[8]ཞེས་བྲིས་ཡོད།

༢ ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ།

དེས་ན། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་དཔྱད་ཞིབ་གནང་མྱོང་བའི་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆ་ནི‘‘ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆ། (ལ་ཝ་ལེ་པུ་སན་1962,No.689/2)’’ཞེས་པ་འདི་ཡིན་ལ། ཨོ་རོལ སི་ཏིན་(Aurel Stein 1862-1943) གྱིས་བཀོད་པའི་ཨང་རྟགས་ Ch.0021 པ་རེད། འོན་ཀྱང་། ཁོང་གིས་སྤྱི་བམ་ཙམ་གྱིས་ཆོག་པར་གནང་སྟེ་ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་ཆ་དེའི་ཚིག་དུམ་དེ་དག་གོང་དུ་ཞུས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་གཉིས་ཀྱི་ནང་དུ་དྲངས་མེད་ལ། «རྗོགས་པ་ཆེན་པོ། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་ལྟ་གྲུབ་དང་སྒོམ་སྒྲུབ་ཀྱི་སློབ་གཉེར་»ཞེས་པའི་དེབ་ཏུའང་། ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆ་དེ་ཝེ་ལེར་(Wylie)ཕབ་སྒྱུར་གནང་སྟེ་འགྲེལ་བཤད་གནང་ཡོད་པ་ལས་མ་ཡིག་ངོ་མ་དེ་བཀོད་མེད་པས། དོན་དངོས་སུ་ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་ཆ་དེ་ཇི་འདྲ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། དེའི་སྟེང་དུ་ག་རེ་བྲིས་ཡོད་མེད་སོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་རྟོགས་དཀའ་སེ་ཆགས་ཡོད།

ཁོ་བོས་‘‘ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེའི་སྐུ་ཚེའི་ལོ་རྒྱུས་འཚོལ་ཞིབ་’’ཅེས་པའི་རྩོམ་ཡིག་དེ་འབྲི་སྐབས། ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་དེར་མཐོང་འདོད་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡང་རེ་ཞིག་མ་ཐོབ་པར་ལུས། ཕྱིས་སུ་ལག་སོན་བྱུང་བའི་ཤོག་དྲིལ་དེའི་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་ཆ་ཚང་འདིར་དྲངས་ན། ‘‘བོད་ཡུལ་དུ་བྱུང་བའི་དགེ་བའི་བཤེས་ཉེན་གི་རྒྱུད་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་ལ། རྒྱ་གར་གི་མཁན་པོ་བོ་དེ་སྭ་དྭ་ལས་བསྩོགས་པའི་སློབ་མ་ནི། དབའ་བཙུན་པ་ཡེ་ཤེ་དབང་པོ། དབའ་དཔལ་དབྱངས། ངན་ལམ་རྒྱལ་མཆོག་དབྱངས་། འགོ་འབོམ་རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་པོ། ཇེང་གསལ་རབ་རིན་པོ་ཆེ། མྱང་མཆོག་རབ་གཞོ་ནུ་། མྱང་གཤའ་མྱི་གོ་ཆ། གླེའུ་གཞོ་ནུ་སྙིང་པོ་། ལྷ་ལུང་དཔལ་གི་རྡོ་རྗེ་། ཆོག་རོ་དཔལ་གི་སེང་གེ་། ཅོག་རོ་བྱམས་པའི་སེང་གེ། ཅོག་རོ་བྱམས་པའི་སེང་གེ། ཅོག་རོ་འཆོས་ཀྱི་བཤེས་ཉེས་། དེ་ལས་བསོགས་པ་ནི་བསམ་ཡས་དང་འཕྲུལ་སྣང་ཡན་བར་གྱི་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་ལགས་སྷོ(ལགས་སོ)། །’’^[9]ཞེས་པ་འདི་རེད། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་གོང་དུ་གསལ་བའི་མཁན་ཆེན་བོ་ངྷི་ས་ཏྭའི་སློབ་མ་དང་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་འདི་དག་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་པོ་ཡིན་པ་དང་། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་མགོ་ནས་མར་བརྩིས་ན་དགུ་པར་(མཁན་ཆེན་ཞི་བོ་འཚོ་བསྣན་ན་དགུ་པ་དང་། དེ་མིན་བརྒྱད་པ་རེད)ཁེལ་འདུག་པས་མཁན་རབས་དགུ་པ་ཡིན་པར་དགོངས་ཡོད།

ཁོང་གིས་ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་ཆ་དེ་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་ཧ་ཅང་གལ་ཆེན་དུ་དགོངས་ཡོད་པར་མ་ཟད། དེ་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་སྐོར་འཁོད་པའི་ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་ཆ་གཅིག་པུ་དེ་ཡིན་ལ། དེའི་ནང་དུ་བསམ་ཡས་ཞེས་པའི་མིང་འབྱུང་བ་དང་། མཁན་རབས་ཀྱི་མཚན་ཐོ་བཀོད་ཡོད་པས་ཁྱད་དུ་འཕགས་པ་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་གསུངས་ཡོད་པར་མ་ཟད། ཁོང་ལྟར་ན། ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་ཆ་དེ་ནི་ཕྱི་ལོ་༨༧༥ ལོའི་རྗེས་སུ་བྲིས་པར་འདོད་ཡོད།

གཞན་ཡང་། ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་དེའི་སྟེང་དུ་གསལ་བའི་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་སོགས་ཀྱི་མཚན་ཐོ་དེའི་མཇུག་ཏུ། ‘‘མདོ་གམས་ཀྱི་ཆོས་གྲའི་སློབ་དཔོན། ཁང་ཤེས་རབ་ཟླ་བ། འདན་མ་བཀུན་དགའ་དཔལ། ནེམ་དགའ་ལྡན་བྱང་ཆུབ་ལས་བསོག་པ་ནི་མདོ་ཁམས་ནས་བརྒྱུད་པ་ལགས་སོ།། །།’’ཞེས་དང་།  ‘‘ཀམ་བཅུའི་ཆོས་གྲའི་སློབས་པོན་། དབས་བྱང་ཆུབ་རིན་ཅེན་། ཨན་དགེ་ལམ་། ལང་འགྲོ་དམ་མཚོ་། འཅེ་ཟི་རྣམ་འབྱོ་ར་སྐྱོར་། འཕྲུ་མ་ལེགས་ལས་བསོགས་པ་ནི་། བྱང་ངོས་ཕྱོགས་སུ་བརྒྱུད་པ་ལགས་སོ་། །’’ ཡང་། ‘‘གོག་ཅུའི་ཆོས་གྲའི་སློབ་དཔོན་མྱང་རིན་ཅེན་བྱང་ཆུབ་། །ཞ་སྔ་འཇམ་པའི་སྙིང་པོ་། འགོ་འབོམ་ས་མུན་ཏྲ་། འགྲེང་རོ་དགེའི་བློ་གྲོས་། ཕུང་དགེ་རྒྱས་ལས་བསྩོགས་པ་ནི་གོང་ཅུ་ནས་བརྒྱུད་པ་ལགས་སྷོ་།། རྫོགས་སོ་།’’ཞེས་མཚན་ཐོ་སྐོར་ཞིག་གསལ་བ་དང་། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་‘‘མདོ་གམས་’’ཞེས་པ་ནི་ཨ་མདོ་ལ་ངོས་འཛིན་གནང་ཡོད་ལ། ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་བོད་རིག་པ་བ་རི་ཅར་སོན་(Hugh E. Richardson 1905-2000) གྱིས་ཀམ་བཅུ་ནི་ཀན་སུའུ་ཕྱོགས་སུ་ངོས་འཛིན་གནང་ཡོད་ཚུལ་བྲིས་ཏེ། གོག་བཅུའམ་གོག་ཅུ་ནི་ཡུལ་ཁམས་གང་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་དགོས་མིན་ཤེས་མ་སོང་ཞེས་ཞབས་མཆན་དུ་གསལ་བཤད་བགྱིས་ཡོད་པ་མཐོང་།

 ༣ ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་དེའི་འགྲེལ་བཤད་མདོར་བསྡུས།

ཁོ་བོས་ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་འདི་ལ་བསྐྱར་ཞིབ་བྱས་པ་ལྟར་ན།  ཤོག་དྲིལ་དེའི་སྟེང་གི་‘‘དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་གྱི་མཚན་ཐོ་’’ཞིག་ཡོད་པ་དེ་དག་བསྡོམས་ན་ཐིག་ཕྲེང་བཞི་དང་ཕྱེད་ཀ་ལས་མེད་ལ། ཡིག་གཟུགས་ནི་དབུ་ཅན་བྲིས་མ་ཞིག་ཡིན་ནའང་། བྲིས་རྒྱུག་གི་རྣམ་པ་ཡོད་པ་ཞིག་ཀྱང་རེད། ཐིག་ཕྲེང་དེ་དག་གི་ནང་དུ། དོན་གཅིག་ཀྱང་འབྲི་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་རེ་ཡོད་པའང་འདི་ལྟར། རྒྱུད་ལ་བརྒྱུད་དང་། བསྩོགས་ལ་བསོག་དང་བསོགས། སློབས་དཔོན་ལ་སློད་པོན། ལགས་སོ་ལ་ལགས་སྷོ་ལྟ་བུ་བྲིས་ཡོད་པར་མ་ཟད། ཅོག་རོ་བྱམས་པའི་སེང་གེའི་མཚན་ཚར་གཉིས་བཟླས་ཡོད་པ་སོགས་ལ་བརྟགས་ན། ཤོག་དྲིལ་དེ་འབྲི་མཁན་ནི་བོད་ཡིག་ལ་རྒྱུས་མངའ་ཅན་ནམ་ཡང་ན་གཟབ་ནན་ཅན་ཞིག་མིན་པ་ཚོར་ཐུབ།

དེ་ནས། ‘‘བོད་ཡུལ་དུ་བྱུང་བའི་དགེ་བའི་བཤེས་ཉེན་གི་རྒྱུད་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་ལ།’’ཞེས་པའི་ཚིག་གྲུབ་ཏུ་གསལ་བའི་‘‘རྒྱུད་’’ཅེས་པ་ནི་མཁན་རྒྱུད་ཁོ་ནར་གོ་མི་རུང་སྟེ། བླ་རྒྱུད་དང་སློབ་རྒྱུད་ལྟ་བུར་ཡང་གོ་རུང་བར་སེམས། དེའི་རྗེས་ཀྱི་ཚིག་གྲུབ་‘‘རྒྱ་གར་གི་མཁན་པོ་བོ་དེ་སྭ་དྭ་ལས་བསྩོགས་པའི་སློབ་མ་ནི། དབའ་བཙུན་པ་ཡེ་ཤེ་དབང་པོ། དབའ་དཔལ་དབྱངས། ངན་ལམ་རྒྱལ་མཆོག་དབྱངས་། འགོ་འབོམ་རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་པོ། ཇེང་གསལ་རབ་རིན་པོ་ཆེ། མྱང་མཆོག་རབ་གཞོ་ནུ་། མྱང་གཤའ་མྱི་གོ་ཆ། གླེའུ་གཞོ་ནུ་སྙིང་པོ་། ལྷ་ལུང་དཔལ་གི་རྡོ་རྗེ་། ཆོག་རོ་དཔལ་གི་སེང་གེ་། ཅོག་རོ་བྱམས་པའི་སེང་གེ། ཅོག་རོ་བྱམས་པའི་སེང་གེ། ཅོག་རོ་འཆོས་ཀྱི་བཤེས་ཉེས་། དེ་ལས་བསོགས་པ་ནི་བསམ་ཡས་དང་འཕྲུལ་སྣང་ཡན་བར་གྱི་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་ལགས་སྷོ(ལགས་སོ)། །’’ཞེས་པ་འདི་ལ་མཚོན་ན། དབའ་ཡེ་ཤེས་དབང་པོ་དང་། དབའ་དཔལ་དབྱངས། ངན་ལམ་རྒྱལ་མཆོག་དབྱངས། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེས་གཅོས་པའི་མི་སྣ་བཅུ་གཉིས་ནི་མཁན་ཆེན་ཞི་བ་འཚོའི་སློབ་མ་ཙམ་མིན་པར་སྐྱེས་བུ་ཆེ་གེ་མོ་གཞན་དག་གི་སློབ་མའང་ཡིན་ཚུལ‘‘སོགས་’’སྒྲ་ལས་བསྟན་འདུག་ལ། ལྷག་པར་དུ་མི་སྣ་དེ་དག་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་ཁོ་ན་ཙམ་མིན་པར་ལྷ་ས་འཕྲུལ་སྣང་གི་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་སྐོར་ཞིག་ཡིན་པའང་གསལ་པོར་རྟོགས་ནུས་ཤིང་། གཤམ་དུ་མི་སྣ་དེ་དག་གི་སྐོར་ཅུང་རྒྱས་པར་ཞུ་རྩིས་ཡོད།

མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་‘‘མདོ་གམས་’’ཞེས་པ་ནི་ཨ་མདོ་ལ་ངོས་འཛིན་གནང་ཡོད་མོད། བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་སུ་‘‘མདོ་ཁམས་”ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ནི་དེང་སང་གི་ཨ་མདོ་བྱང་མའི་མངའ་ཁོངས་ཆུང་ངུ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཆོག་པར་སྣང་། དེ་ནི་ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་རྙིང་ཁྲོད་དུ་བྱུང་བའི་‘‘དབུས་ཀྱི་ཁམས་ཆེན་པོ་མདོ་ཁམས་ཀྱི་དབང་པོ་ཡུལ་དཔོན་མན་གྱི་སྨོན་ལམ་’’ལ་བལྟས་ན་ཤེས་ཐུབ་ཅིང་། གཞན་ཡང་ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་རྙིང་ཁྲོད་དུ་དེང་སང་གི་ཨ་མདོའི་ལུང་ཡུལ་རེ་རེར་‘‘མདོ་སྨད་’’དང་། ‘‘ཙོང་ཀ། ’’ ‘‘ཙོང་ཀ་ཆེ་ཆུང་།’’ ‘‘དབྱར་མོ་ཐང་’’སོགས་མིང་སྣ་ཚོགས་ཤིག་མཆིས་སོ། ། འོན་ཀྱང་། མདོ་ཁམས་ཀྱི་མི་སྣ་དེ་དག་གི་གྲས་སུ། ‘‘འདན་མ་བཀུན་དགའ་དཔལ་’’ཞུ་བ་ཞིག་གི་མིང་འཁོད་ཡོད་པས། སྐབས་འདིར་གསལ་བའི་‘‘མདོ་ཁམས་”དེ་ཨ་མདོ་ཁོ་ནར་ངོས་འཛིན་བྱེད་རུང་མིན་ཤེས་དཀའ་སེ་འདུག རྒྱུ་མཚན་གང་ཡིན་ཞེ་ན། མི་སྣ་ཁོང་ནི་ཁམས་འདན་མ་ནས་ཡིན་སྲིད་ལ། ཡུལ་དེ་རུ་ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་སུ་བཞེངས་པའི་ཀློང་ཐང་སྒྲོལ་མ་ལྷ་ཁང་ཡོད་པར་མ་ཟད། བསྟན་པ་སྔ་དར་དང་ཕྱི་དར་གྱི་སྐབས་སུ་ནང་བསྟན་ཆོས་ལུགས་དར་རྒྱས་ཀྱི་རྩེ་མོར་སོན་མྱོང་བའི་ཡུལ་གྲུ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན།

རི་ཅར་སོན་གྱིས་‘‘ཀམ་བཅུ་’’ནི་ཀན་སུའུ་ཕྱོགས་སུ་ངོས་འཛིན་གནང་ཡོད་པ་འགྲིག་ཡོད་དེ། ‘‘ཀམ་བཅུ་’’ནི་རྒྱ་སྐད་དུ་甘州ཀན་ཀྲོའུ་སྟེ་ཀན་སུའུ་ཀྲང་ཡེ་ཞེས་པ་ཡིན་ཏེ། ས་མིང་འདི་«རྒྱའི་ཡིག་ཚང་མ་ཧཱ་རུས་སྦལ་»དུ་འབྱུང་ཞིང་། འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས་ཀྱིས་‘‘ཀན་ཀྲོའུ་(甘州)ནི་ད་ལྟའི་ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཀྲང་ཡེ་(张掖)གྲོང་ཁྱེར་དུ་ཡོད་^[10]ཅེས་མཆན་བུ་བཏབ་ཡོད་ལ། སུམ་པ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར་གྱིས་རྟ་རྨིག་དགོན་ནམ་མ་ཐེལ་དགོན་དགའ་ལྡན་དམ་ཆོས་གླིང་ནི་བྱང་གི་བོད་སོག་གི་མཚམས་ཀྱི་ཆུ་ནག་དང་ཉེ་བའི་གན་ཅུ་ཞེས་པའི་ས་ཆར་ཡོད་^[11]ཅེས་གསུངས་ཡོད་པས། ཀམ་བཅུ་ནི་རྟ་རྨིག་དགོན་པ་ཡོད་པའི་གནས་དེར་ངོས་འཛིན་བྱེད་པ་ཡིན། མདོར་ན། བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས་བསམ་ཡས་པེ་ཧར་འགུག་སའི་གནས་ཏེ་བྷན་ཏ་ཧོར་གྱི་སྒོམ་གྲྭའང་ཡུལ་འདི་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་པ་ཡིན།

འབུམ་རམས་པ་པདྨ་རྣམ་རྒྱལ་ལྟར་ན། ཀན་ཀྲོའུ(甘州)ཞེས་པའི་ས་མིང་དང་འབྲེལ་བའི་ཡུལ་དེའི་ལོ་རྒྱུས་བསྟན་བཅོས་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་གཙོ་བོ་རིགས་ཆེན་པོ་གསུམ་མཆིས་ཏེ། གཅིག་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་དུ་འབྱུང་བ་སྟེ། རྒྱལ་རབས་ལྔའི་ལོ་རྒྱུས་གསར་རྙིང་གཉིས། (« 旧五代史 »  « 新五代史 » ) ཡིག་ཚང་མ་ཧཱ་རུས་སྦལ་ « 册府元龟 » ）སུང་གུར་གྱི་ལོ་རྒྱུས (宋史)སོགས་ཡོད། གཉིས་ནི་ས་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་དུ་འབྱུང་བ་སྟེ། « 元和郡县图志 »དང་ « 读史方舆纪要 »སོགས་ཡོད། གསུམ་ནི་ཡུལ་བཀོད་ཀྱི་དཀར་ཆག་གམ་གནས་བཤད་ལྟ་བུའི་ཡིག་ཚང་དུ་འབྱུང་སྟེ། « 甘州府志 »དང་« 新修张掖县志 »སོགས་ཡོད་ཚུལ་གསུངས།^[12]

དེ་བཞིན་དུ། གོག་ཅུའམ་གོང་ཅུ་ཞེས་པའང་སྒྲ་སྒྱུར་ཡིན་ཏེ། རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་ཀོ་ཀྲུའུ་ཞེས་འབྱུང་ཞིང་། འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས་ཀྱིས་ཀོ་ཀྲུའུ་ཞེས་པ་འདི་རྒྱ་ཡིག་མ་ཕྱིའི་མཆན་འགྲེལ་དུ་ཁོ་ཁྲོའུ་(廓州)ཡིན་དགོས་ཞེས་བཀོད། ཁོ་ཀྲོའུ་ཡི་སྲིད་གཞུང་ད་ལྟའི་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་བ་ཡན་རྫོང་ངམ་དཔའ་ལུང་རྫོང་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་རྨ་ཆུའི་བྱང་འགྲམ་དུ་ཡོད་^[13]ཅེས་བྲིས་འདུག ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་རྙིང་ཁྲོད་དུ། ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་དོན་ཆེན་ལོ་ཚིགས་ཤིག་ཡོད་པ་དེའི་ནང་དུ་‘‘གོག་ཡུལ་’’ཞེས་པའི་མིང་ཞིག་འབྱུང་མོད། འབྲི་གུང་སྐྱབས་མགོན་ཆེ་ཚང་རིན་པོ་ཆེའི་«ཏུན་ཧོང་བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་ལས་བྱུང་བ། བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་»སུ་ཀོག་ཡུལ་ལམ་གོག་ཡུལ་ནི་རྒྱལ་ཕྲན་ཞིག་སྟེ། དེ་པ་ཀི་སི་ཐན་བྱང་ཕྱོགས་སུ་གནས་ཤིང་། དེའི་ཤར་ལྷོའི་ས་མཚམས་སུ་བྲུ་ཤའི་རྒྱལ་ཁབ་དང་ས་མཚམས་འདྲེས། རྒྱ་ནག་གི་ཐང་དེབ་གསར་པའི་ནང་། བོད་དང་གཉེན་འབྲེལ། ནུབ་ཕྱོགས་སུ་གནས་པའི་རྒྱལ་ཕྲན་ཉི་ཤུ་སྐོར་རྣམས་མནའ་འབྲེལ་བས་ལོ་སྐྱེས་མ་ཕུལ། ནུབ་ཕྱོགས་དཔུང་གིས་ཐེངས་བཞིར་རྒོལ་ཡང་ཕན་པ་མ་བྱུང་སོགས་འཁོད་ཡོད་^[14]འདུག་གསུངས་པ་དེ་ཡིན།

གང་ལྟར། གོག་ཅུའམ་གོང་ཅུའི་ཡུལ་ནི་ཡོངས་གྲགས་སུ་དེང་སང་དཔལ་ལུང་ཆུ་འཁོར་དུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཅིང་། ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་གྱི་སྐབས་སུ་རྒྱ་བོད་གཉིས་དམག་འཁྲུག་རྒྱག་སའི་གནས་ཀྱང་འདི་ཡིན་པར་བཤད་མོད།  ཐའོ་ཁྲོའོ་ཆོན་གྱི”吐蕃‘玛冲’（rMa Khrom）、‘廓域’（Kog Yul）”地望考辨”ཞེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་དུ། རྒྱ་བོད་གཉིས་ཀྱི་ཡིག་ཚང་ཞིབ་བསྡུར་གྱི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ཏེ། རྨ་ཁྲོམ་ནི་མཚོ་སྔོན་ཁྲི་ཀའི་ཕྱོགས་དང་། ཀོག་ཡུལ་ནི་ཁྲི་ཀར་འབབ་པའི་རྨ་ཆུའི་ལྷོ་རྒྱུད་ཀྱི་ཡུལ་ཁམས་སྤྱིའི་མིང་དུ་འབོད་པར་[15]བཤད། ནན་ཅིན་དགེ་འོས་སློབ་ཆེན་གྱི་ལུའུ་ལི་ཡི་དཔྱད་རྩོམ”བོད་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་བདེ་བློན་གྱི་འདུན་སར་དཔྱད་པ(吐蕃德论会议考)”རུ། ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་ཁོའོ་ཀྲོའུ་སྟེ་ཀོག་ཅུ་ནི་དེང་གི་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཁྲི་ཀ་དང་དཔའ་ལུང་གི་རྒྱུད་དུ་ངོས་འཛིན་པ་དང་། དེའི་སྲིད་འཛིན་གྱི་ལྟེ་བ་ནི་རྒྱའི་སྐད་དུ་ཀྭོང་ཝེ་རྫོང་(广威县)སྟེ། དེང་གི་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་དཔའ་ལུང་རྫོང་ཆུ་འཁོར་གྲོང་རྡལ་ལ་ངོས་འཛིན་པ་དང་། བདེ་བློན་གྱི་འདུན་ས་ཞའམ་ཞའི་བདེ་སུམ་ཚལ་ཞེས་པ་ཡང་ཡུལ་ཕྱོགས་དེར་ངོས་བཟུང་འདུག[16]

ཁོ་བོའི་བསམ་ཚུལ་ལྟར་ན། གོག་ཅུའི་ཆོས་གྲའི་སློབ་དཔོན་མྱང་རིན་ཅེན་བྱང་ཆུབ་། །ཞ་སྔ་འཇམ་པའི་སྙིང་པོ་། འགོ་འབོམ་ས་མུན་ཏྲ་། འགྲེང་རོ་དགེའི་བློ་གྲོས་། ཕུང་དགེ་རྒྱས་སོགས་ནི་དེ་ག་གཡུ་ཚལ་གྱི་དགེ་སློང་སྐོར་ཞིག་མིན་ནམ་སྙམ། རྒྱུ་མཚན་གང་ཡིན་ཞེ་ན། བཙན་པོ་ཁྲི་རལ་བ་ཅན་གྱི་དུས་སུ། བློན་ཆེན་པོ་ཞང་ཁྲི་སུམ་རྗེ་དང་ཞང་ཆེན་པོ་ལྷ་བཟང་སོགས་ཀྱིས་བཀྲ་ཤིས་དབྱར་མོ་ཐང་དེ་ག་གཡུལ་ཚལ་དུ་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་ཏེ་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་བཙུགས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་ལ། དེ་ག་གཡུ་ཚལ་ནི་ད་ལྟ་ང་ཚོར་ཐོབ་པའི་ཡིག་ཆ་ཁག་བསྡུར་ན་ཕལ་ཆེར་མདོ་སྨད་ཀྱི་ཆོས་གྲྭ་ཐོག་མ་ཡིན་པར་མངོན། སྤྱིར་བཏང་། དབྱར་མོ་ཐང་ནི་ཨ་མདོའི་ས་ཆ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་དགོས་པར་དོགས་པ་རྣམ་རྟོག་མེད་ཀྱང་། དེང་སང་གི་དབང་དུ་བྱས་ན་ཡུལ་གང་དུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་དགོས་པའི་ཐད་ལ། མདོ་སྨད་པ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ་དང་། གངས་འཚོ། ཀྲུང་གོ་མི་དམངས་སློབ་ཆེན་གྱི་ཧྭོང་ཧེ་ཀྲོང（黄维忠）ལན་གྲུ་སློབ་ཆེན་གྱི་ཐའོ་ཁྲའོ་ཆོན(妥超群) མཚོ་སྔོན་དགེ་འོས་སློབ་ཆེན་གྱི་བསོད་ནམས་ཚེ་བརྟན་གྱི་དཔྱད་རྩོམ་ རྒྱའི་ཞིབ་འཇུག་པ་དབྱང་མེན། ཕྱི་གླིང་པ་ཐོ་མ་སུ་(F.W. Thomas )སོགས་ཀྱིས་དོགས་སློང་གནང་བ་མཐོང་མོད། ད་དུང་ཡིད་རྟོན་འཕེར་འོས་པ་ཞིག་མི་འདུག དེ་ལྟ་ནའང་། གལ་སྲིད་མི་སྣ་དེ་དག་དེ་ག་གཡུ་ཚལ་གྱི་དགེ་སློང་སྐོར་ཞིག་ཡིན་ཚེ། ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་འདི་ནི་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐབས་སུ་བྲིས་པ་ཞིག་མིན་པའང་ཞོར་དུ་རྟོགས་ནུས་སོ། །

མདོར་ན། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་དཔྱད་རྩོམ་གསུམ་དུ་གསུངས་པའི་ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་ལ་བརྟགས་ན། བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ནས་མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་དུ་ཆོས་གྲྭ་ཡོད་པར་མ་ཟད། དེ་བཞིན་དུ་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་མང་པོ་བཞུགས་ཡོད་པའང་ཟུར་བལྟས་ལེབ་མཐོང་རེད།

༤ ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་ཡིག་ཆ།

ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་འདི་ལས་མངོན་པ་ནི། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་དགེ་སློང་ཞིག་ཡིན་པ་རྩོད་མེད་ཡོངས་གྲགས་ལྟ་བུར་མངོན་ནའང་། བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་དཔེར་ན་«སྦ་བཞེད་»དང་། «ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་།» «མྱང་ཆོས་འབྱུང་།» « བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང་།» « ཡར་ལུང་ཇོ་བོའི་ཆོས་འབྱུང་།» མདོར་ན«དེབ་སྔོན»སོགས་ཀྱི་ནང་དུ། སད་མི་བདུན་གྱི་མཚན་སྣ་ཚོགས་ཤིག་མཆིས་པ་དེ་དག་གི་ཁྲོད་དུ་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་མི་གསལ་བར་མ་ཟད། ཁོང་མཁན་ཆེན་ཞི་བ་འཚོ་ལས་རབ་བྱུང་བསྒྲུབས་ཡོད་མེད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱང་མི་གསལ།

མཁན་ཆེན་ཞི་བ་འཚོར་མཚོན་ནའང་། ཁོང་གི་སྐུ་ཚེའི་སྨད་དུ་བོད་ཀྱི་ཁྱིམ་པ་བ་ཚོར་རབ་བྱུང་གི་སྡོམ་པ་མནོས་པའི་ལོ་རྒྱུས་མཇལ་དུ་མེད་ལ། ཇོ་མོ་གཅེན་ཁྲི་རྒྱལ་མོ་བཙན་དང་སྲུ་བཙན་མོ་རྒྱལ་ལ་སོགས་པའི་མི་བརྒྱ་ལྷག་མཁན་པོ་སྦ་རཏྣ་ལས་རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད། ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་བཤད་ན། «སྔོན་གྱི་གཏམ་མེ་ཏོག་ཕྲེང་བ»རུ“རྦ་གསལ་སྣང་དང་བདུན། མཁན་པོ་བོ་ངྷི་སཏྭ་ལས་རབ་ཏུ་བྱུང་ལ་ཤིན་ཏུ་བཟང་བར་བྱུང་སྟེ་རད་ན་ལས་སང་མི་གྲགས་སོ། དེ་ལས་གྱེས་ནས་བཙུན་མོ་གསུམ་གྱིས་དབུ་བྱས་པའི་འབངས་རལ་བ་ཅན་སུམ་བརྒྱ་དུས་གཅིག་ལ་རབ་ཏུ་བྱུང་།”^[17]ཞེས་བོད་མི་སུམ་བརྒྱ་ལྷག་སྡེབས་གཅིག་ལ་རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད།

«ཡེར་བའི་དཀར་ཆག་»ཏུ། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་སྤུན་མཆེད་གསུམ་བསམ་ཡས་སུ་པཎྜིཏ་བཞུགས་པའི་སར་ཕྱིན། རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་མཁན་པོ་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ། སློབ་དཔོན་བི་མ་ལ་མི་ཏྲ། སློབ་དཔོན་པདྨ་སཾ་བྷ་ལ་གསུམ་ལའ་སྡོམ་པ་བླངས་པའི་ལོ་རྒྱུས་འཁོད་^[18]འདུག་མོད། སློབ་དཔོན་པད་མ་འབྱུང་གནས་ནི་སྔགས་འཆང་ཞིག་ཡིན་པས་རབ་བྱུང་གི་སྡོམ་པ་གནང་སྲོལ་མེད་ལ། སློབ་དཔོན་བི་མ་ལ་མི་ཏྲ་ནི་དོན་དངོས་སུ་བོད་དུ་ཕེབས་ཡོད་མེད་ལའང་རྩོད་པ་ཡོད། དེ་ལྟ་མོད་ཀྱི།  «ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་»དུ“སད་མི་བཅུ་གསུམ་རབ་ཏུ་བྱུང་ཞེས་པ་ནི། དགེ་སློང་ལ་སྔ་བ་རྦའི་བན་དྷེ་གཉིས། སྦ་གསལ་སྣང་། སྦ་གསལ་སྦྱོར། བཙུན་པ་ལ་སྔ་བ་ངམ་ལམ། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ། བློ་རྣོ་བ་རིན་ཆེན་དང་། ལན་གསུམ་རྒྱལ་བ་བྱང་ཆུབ། མཁས་པ་བཻ་རོ་ཙ་ནའོ། །”^[19]ཞེས་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་སྐབས་སུ་ཐོག་མར་རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་གྲས་སུ་བགྲངས་ཡོད།

ཁོ་བོའི་བསམ་ཚུལ་ལྟར་ན། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེའི་རབ་བྱུང་གི་མཁན་པོ་དེ་སུ་ཡིན་འཁྲུན་ཐག་གཅོད་དཀའ་སེ་འདུག་མོད། སྦ་རཏྣས་བོད་མི་བརྒྱ་ལྷག་ལ་རབ་བྱུང་གི་སྡོམ་པ་གནང་ཡོད་པས། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ཡང་མི་སྣ་དེ་དག་གི་ཁྲོད་དུ་མེད་དམ་སྙམ། ཆོས་འདུལ་བའི་ལུགས་ལྟར་ན། རབ་བྱུང་གི་སྡོམ་པ་དེ་མཁན་པོའི་སྤྱན་སྔ་ནས་ཐོབ་དགོས་པར་མ་ཟད། རབ་བྱུང་སྒྲུབ་པ་པོར་མཁན་པོའི་མིང་གི་ཆ་ཤས་གསོལ་དགོས། དེས་ན། སྦ་རཏྣ་ནི་སྦ་དཔལ་དབྱངས་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་བྱེད་པས། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེའི་‘‘དཔལ་’’ཞེས་པ་འདི་ནི་མཁན་པོའི་མིང་གི་ཆ་ཤས་གསོལ་བ་མིན་ནམ་སྙམ།

དེར་བརྟེན། བོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ཁག་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱས་ན། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་རབ་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་རྟོགས་ནུས་ནའང་། ཁོང་ནི་མཁན་པོ་ཞིག་ཡིན་པའི་གདེང་ཚོད་རྙེད་ཁག་པོ་འདུག

ཡང་གཅིག་བཤད་ན། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་ཡིན་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་གཅིག་ནི་དབའ་ཡེ་ཤེས་དབང་པོའི་མིང་གི་རྗེས་སུ་དབའ་དཔལ་དབྱངས་ཀྱི་མཚན་ཐོན་པས་རེད་^[20]གསུངས་ཡོད། དེས་ན། ཁོང་གི་དགོངས་བཞེད་ལྟར་ན། ངན་ལམ་རྒྱལ་མཆོག་དབྱངས་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་གསུམ་པ་ཡིན་དགོས་མོད། འོན་ཀྱང་།  ཁོང་ནི་མཁན་ཆེན་ཞི་བ་འཚོ་ལས་རབ་ཏུ་བྱུང་སྟེ། བོད་ཀྱི་སད་མི་མི་བདུན་གྱི་གྲས་སུ་བཞུགས་པར་མ་ཟད། སྐུ་ཤིན་ཏུ་བཙུན་པར་གྲགས་ཏེ། «སྦ་བཞེད་»དུ་རབ་ཀྱི་མི་དགུ་འདྲེན་སྐབས། བཙུན་པའི་རབ་ནི་ངན་ལམ་ལྷ་ཆུང་གཉིས་ཞེས་གསལ་ནའང་། མཁན་པོའི་མིང་གི་ཆོ་ལོ་སྦྱར་བའི་ལོ་རྒྱུས་མ་མཐོང་།

དེ་བཞིན་དུ། ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆར་གསལ་བའི‘‘ཆོག་རོ་དཔལ་གི་སེང་གེ་’’ཞུ་བ་འདི་ཡང་། «སྦ་བཞེད་»དུ་“བླའི་བཀའ་ལུང་བཞིན་དུ། སུམ་པ་ཁྲི་ལྡེ་བཞི་དགེ་བ་བཙུད། སློབ་མ་ཡང་བཎྡྷེ་གླང་སུ་ཀ་ངྷ་དང་། དཔལ་གྱི་སེང་གེ་དང་། ཨཱ་ཙརྱ་ལ་སོགས་པ་ལགས་ཏེ”^[21]ཞེས་འབྱུང་བ་ལས་“དཔལ་གྱི་སེང་གེ་”ཞུ་བ་དེ་ཡིན་ཚེ། མི་སྣ་འདི་ལའང་མཁན་མིང་བཏགས་མེད་པ་རེད། མི་སྣ་དེ་དག་ནི་མཁན་པོ་སྐོར་ཞིག་མིན་པས། འགོ་འབློམ་རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་པོ། ཇེང་གསལ་རབ་རིན་པོ་ཆེ། མྱང་མཆོག་རབ་གཞོན་ནུ། མྱང་གཤའ་མྱི་གོ་ཆ། གླེའུ་གཞོན་ནུ་སྙིང་པོ། ལྷ་ལུང་དཔལ་གི་རྡོ་རྗེ། ཆོག་རོ་དཔལ་གི་སེང་གེ། ཅོག་རོ་བྱམས་པའི་སེང་གེ། ཅོག་རོ་འཆོས་ཀྱི་བཤེས་ཉེས་སོགས་ལའང་མཁན་མིང་བཏགས་མེད་པ་རེད། དཔེར་ན། མི་སྣ་དེ་དག་གི་ཁྲོད་དུ་གསལ་བའི་མྱང་མཆོག་རབ་གཞོན་ནུ་ནི«གུ་བཀྲའི་ཆོས་འབྱུང་»དུ་སློབ་དཔོན་པད་མ་འབྱུང་གནས་ཀྱི་དངོས་སློབ་ཅིག་ཡིན་^[22]པ་དང་། མྱང་གཤའ་མྱི་གོ་ཆ་ནི་«རྦ་བཞེད་»དུ་མཁན་ཆེན་ཞི་བ་འཚོ་ལས་རབ་ཏུ་བྱུང་མོད། ཕྱིས་སུ་ཧ་ཤང་གི་རྗེས་སུ་འབྲངས་པས་མྱང་གཤའ་མྱི་དང་། རྔོག་དང་། སྙས་བཅས་ལ་ན་ཚ་བསྐྱེད་^[23]པའི་སྐོར་འཁོད་ཡོད། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་གསུངས་པ་བཞིན། མི་སྣ་འདི་དག་མཁན་པོ་ཡིན་ཚེ། ཁོང་ཚོས་རྒྱལ་པོ་བཀྲོངས་མེད་པས་མཁན་མིང་སྦྱོར་རུང་བ་མ་ཡིན་ནམ།

བོད་ཀྱི་«དཀར་ཆག་ལྡན་དཀར་མ་»དང་། «དཀར་ཆག་འཕང་ཐང་མ།» «རྦ་བཞེད་»མི་འདྲ་བ་ཁག «སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས།» «ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་།» «ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོའི་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད།» «སྔོན་གྱི་གཏམ་མེ་ཏོག་གི་ཕྲེང་བ།» «གུ་བཀྲའི་ཆོས་འབྱུང་»སོགས་སུ་ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་དེའི་སྟེང་དུ་གསལ་བའི་མི་སྣ་དེ་དག་ལས་དབའ་ཡེ་ཤེས་དབང་པོ་དང་། དབའ་དཔལ་དབྱངས། ངན་ལམ་རྒྱལ་མཆོག་དབྱངས། ཆོག་རོ་དཔལ་གི་སེང་གེ། མྱང་མཆོག་རབ་གཞོན་ནུ། མྱང་གཤའ་མྱི་གོ་ཆ། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་བཅས་མི་དྲུག་གི་མཚན་གསལ་བ་ལས་མི་སྣ་གཞན་དག་གི་མཚན་ཟུར་ཙམ་ཡང་མི་གསལ་བས། ཁོང་ཚོའི་རྣམ་ཐར་དང་མཛད་རྗེས་ཤེས་ཐབས་བྲལ། ཡ་མཚར་བ་ཞིག་ལ་ཅོག་རོ་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱི་མི་གསུམ་གྱི་མིང་བཏོན་ཡོད་ཀྱང་། ཅོག་རོ་ཀླུའི་རྒྱལ་མཚན་གྱི་མཚན་མི་གསལ། ཁོང་ནི་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་སྐབས་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་གྲགས་ཅན་སྐ་ཅོག་ཞང་གསུམ་གྱི་ཡ་གྱལ་དང་། ལོ་ཙཱ་བ་རབ་དགུའི་ནང་གསེས་གཞོན་གསུམ་གྱི་ཡ་གྱལ་ཡང་ཡིན།

༥ བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས།

ད་ཕན་བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་དང་ཆོས་འབྱུང་ཁག་ཏུ་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་རིམ་བྱོན་གྱི་མཚན་ཐོ་མཇལ་རྒྱུ་མེད་པས། བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་རེ་རེ་སུ་ཞིག་ཡིན་མིན་ངོས་འཛིན་རྒྱུ་དེ་ལས་སླ་པོ་ཞིག་ག་ལ་ཡིན། འོན་ཀྱང་། «སྦ་བཞེད་»དུ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་དུས་སུ་སྦ་གསལ་སྣང་རབ་ཏུ་བྱུང་སྟེ་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་པོ་དང་པོར་བཞུགས་ཤིང་། མཁན་པོ་གཉིས་པ་ནི་སྦ་དཔལ་དབྱངས་ཡིན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད། དཔེར་ན། ‘‘དེ་དུས་རིང་ཞིག་ན་མཁན་པོ་བོབྷི་སཏྭ་ཕོ་བྲང་རིམ་དགུའི་འོག་ཁང་དུ་རྟས་ཕྲབ་(ཕྲ)རྒྱབ་སྟེ་ཁ་ཆེམས་ཡེ་ཤེས་དབང་པོ་ལ་བཞག་ཏེ་སྐུ་གཤེགས། དེའི་སྤུར་ཁང་ཧས་པོ་རིའི་རྒྱབ་ཏུ་བཞེངས་ནས་མཆོད་རྟེན་ཅིག་ཀྱང་བཞེངས། དེར་བཙན་པོས་ཡེ་ཤེས་དབང་པོ་རིང་ལུགས་སུ་བསྐོས་སོ།’’^[24]ཞེས་དང་། ‘‘དེ་ནས་པྲ་ཏི་ཧ་ཏི་མཆོད་པ་བྱས་པའི་དུས་སུ་ཇོ་མོ་བཙན་ཁྲི་རྒྱལ་མོ་བཙན་དང་། སྲུ་བཙན་མོ་རྒྱལ་ལ་སོགས་པ་རྒྱ(བརྒྱ)རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་མཁན་པོ་སྦ་རཎས་བགྱིས།’’^[25]ཞེས་གསལ་བ་ལྟར་རོ། ། ཡང་།  ‘‘དེ་ནས་ཉང་ལ་སོགས་པས་སྡིག་བསགས་པ་དེས་ཡེ་ཤེས་དབང་པོ་སྒོམ་པར་གསོལ་ཏེ་ཁྲོས་ནས་དབེན་ས་ལྷོ་བྲག་མཁར་ཆུ་བཙན་གྱི་བྲག་ཕུག་ཏུ་མཆིས་པའི་སླད་ན། ཤུལ་དུ་སྦ་དཔལ་དབྱངས་རིང་ལུགས་སུ་བསྐོས།’’^[26]ཞེས་གསལ་བར་གཞིགས་ན། བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་དང་པོ་དང་གཉིས་པ་ནི་སྦ་གསལ་སྣང་དང་སྦ་དཔལ་དབྱངས་ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཐུབ་ཀྱང་། དེའི་ཕྱིས་ཀྱི་མཁན་པོ་རིམ་བྱོན་གྱི་མཚན་ཐོ་བསྒྲིག་རྒྱུ་ནི་དཀའ་ངལ་དང་རྙོག་འཛིང་ཅན་ཞིག་རེད།

ཁོ་བོས་«སྦ་བཞེད»མི་འདྲ་བ་ཁག་ལ་ཞིབ་ཀློག་བྱེད་སྐབས། སྦ་ཡེ་ཤེས་དབང་པོ་དང་སྦ་དཔལ་དབྱངས་གཉིས་སྐུ་འཚོ་བཞུགས་ཀྱི་སྐབས་སུ་‘‘མཁན་པོ’’མིང་ཅན་གྱི་མི་སྣ་གཞན་ཡང་ཡོད་དེ། «སྦ་བཞེད་»དུ་‘‘དབའ་བྲན་མཁན་པོ་མཉྫུས་ཤེས་རབ་འབུམ་ལྷ་སྲས་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་རྗེ་འབངས་ལ་བཤད་པའི་ཚེ།’’^[27]ཞེས་གསལ་ཞིང་། ཁོང་ནི་བསམ་ཡས་སྒྲ་བསྒྱུར་གླིང་དུ་ཆོས་ཀྱི་གླེགས་བམ་མང་པོ་བོད་ཡིག་ཏུ་སྒྱུར་མཁན་ཁ་ཤས་བཞུགས་པ་དེ་དག་གི་ཁྲོད་ཀྱི་གཅིག་རེད། ཡང་།  ‘“མཁན་པོ་ཤཱནྟི་དང་། སྦ་བཟའ་དགེ་ལྡམ་ལ་སོགས་པས་མངོན་པར་བྱང་ཆུབ་པར་སྔ་བཞིན་བཙུགས་སོ།”^[28]ཞེས་ཀྱང་གསལ་བས། དབའ་བྲན་མཁན་པོ་མཉྫུ་དང་། མཁན་པོ་ཤཱནྟི་གཉིས་ཀྱང་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་ཤིག་ཡིན་པ་གོར་མ་ཆག

༦ ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་དུ་གསལ་བའི་མི་སྣ་དེ་དག་སུ་ཡིན་ནམ།

ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་དེ་འབྲི་མཁན་གྱིས་རྒྱུ་མཚན་ཅིའི་ཕྱིར་མི་སྣ་དེ་དག་གི་མཚན་འབྲི་དགོས་དོན་གྱི་གནས་ཚུལ་ཞུ་དཀའ་མོད། ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐབས་སུ། བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་རིང་ལུགས་ཀྱི་མདུན་ས་དང་། དྷརྨ་ཞུ་ཆེན་འཚལ་བའི་གྲྭ་ཡོད་ལ། ནང་བསྟན་ཡིག་སྒྱུར་ཁང་དེ་གཉིས་ཀྱི་ནང་དུ་ཕྱག་ལས་གནང་མཁན་ནི་མཁན་ཆེན་ཞི་བ་འཚོ་དང་། སྦ་གསལ་སྣང་ལྟ་བུའི་མཚན་གསལ་བ་ལས། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་སོགས་ཀྱི་མཚན་ཟུར་ཙམ་ཡང་མི་གསལ་བས། མི་སྣ་དེ་དག་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་སུ་ཕྱག་རྗེས་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བའི་ལོ་ཙཱ་བ་དང་པཎྜིཏ་སྐོར་ཞིག་མིན་པར་སྙམ། ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་རྙིང་ཁྲོད་དུ་བཞུགས་པའི་«ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་སྟོང་ཕྲག་བརྒྱ་པ་»ཡི་མཇུག་བྱང་དུ་“རྡོ་རྗེས་བྲིས”དང“རྡོ་རྗེས་སུཾ་ཞུས”ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་མཐོང་ཡང་། རྡོ་རྗེ་མཚན་ཅན་དེ་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ཡིན་པའི་ངེས་པ་ག་ལ་ཡོད།

འོ་ན། སྐྱེ་བོ་དེ་དག་སུ་ཡིན་ཞེ་ན། ཁོ་བོའི་བསམ་ཚུལ་ལྟར་ན། ཕལ་ཆེར་སྐྱེ་བོ་དེ་དག་ནི་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་རིང་ལུགས་པ་དང་ཆོས་སློབ་པའི་དགེ་སློང་ཁ་ཤས་ཡིན་པར་འདོད། ‘‘དེ་ལས་བསོགས་པ་ནི་བསམ་ཡས་དང་འཕྲུལ་སྣང་ཡན་བར་གྱི་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་འལ་སྟོ(ལགས་སོ)’’ཞེས་བྲིས་ཡོད་པ་ལྟར། ཁོང་ཚོ་ནི་བསམ་ཡས་དང་། འཕྲུལ་སྣང་། ཨ་རྱ་པ་ལོའི་སྒོམ་གྲྭ།^[29] བྲག་ཡེར་བ་སོགས་ཀྱི་མཁན་པོ་དང་ཆོས་ཀྱི་སློབ་དཔོན་ཏེ་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་སྐོར་ཞིག་རེད།

«རྒྱལ་སྡེ་སྐར་ཆུང་ལྷ་ཁང་གི་རྡོ་རིང་»དུ་“བཙན་པོ་དབོན་སྲས། སྐུ་ཆུང་ངུར་བཞུགས་པ་ཡན་ཅད། ཆབ་སྲིད་ཀྱི་མངའ་དབང་མཛད་པ་མན་ཆད་ཀྱང་།  དགེ་སློང་ལས། དགེ་བའྀ་བཤེས་ཉེན་བསྐོས་སྟེ། ཆོས་ཐུགས་སུ་ཅྀ་ཆུད་ཆུད་དུ་བསླབ་ཅྀང་། བོད་ཡོངས་ཀྱྀས་ཀྱང་ཆོས་སློབ་ཅིང་སྤྱད་པའྀ་སྒོ་མྱི་གཅད། དམ་དུ་ཡང་བོད་ཡ་རབས་མན་ཅད། །བོད་འབངས་ལས་ཐར་བར་གཟུད་པའྀ་སྒོ་མྱི་བགག་བར། དད་པའྀ་རྣམས་ལས་ཐར་པར་བཙུད་ཏེ། དེའི་ནང་ནས་ནུས་པ་ལས། །བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱྀ་རིང་ལུགས་རྟག་ཏུ་བསྐོ་ཞྀང་། །བཅོན་ལྡན་འདས་ཀྱྀ་རིང་ལུགས་བྱེད་པའྀ་རྣམས་ཆོས་འཁོར་ནས་བྱའོ་ཅོག་གྀ་བཀའ་ལ་ཡང་བཏགས་སྟེ། །ཆོས་འཁོར་གྱི་ལས་དང་དབང་བྱེད་ཅྀང་དགེ་བའྀ་བཤེས་ཉེན་བྱེད་པར་བསྐོའོ། །”^[30]ཞེས་གསལ་བ་ལྟར་ན། བཙན་པོའི་སྲས་སྲོས་སྐུ་མཆེད་ཆུང་ངུ་ཡན་ཆད་ནས། ཆབ་སྲིད་ཀྱི་མངའ་བདག་མཛད་པོ་མན་ཆད་ཀུན་གྱིས་དགེ་སློང་རྣམས་ཀྱི་ནང་ནས་ཡོངས་འཛིན་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་བསྐོ་དགོས་ཤིང་། དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་གྱི་ནང་ནས་མཁན་པོ་ཕེབས་དགོས་ཤིང་། མཁན་པོས་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་བསྐོ་དགོས་པའི་བརྒྱུད་རིམ་ཞིག་ཀྱང་གསལ་བ་ལྟར་རོ། །

འོ་ན། «ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད་»དུ། རྦ་ཡེ་ཤེས་དབང་པོས་བརྩོན་འགྲུས་ལྡན་པ་རྣམས། ཐོས་བསམ་སྒོམ་གསུམ་ལ་བཅུག མགོ་འདྲེན་རྣམས་ལ་མཚན་མཁན་པོ་དང་། བཤེས་གཉེན་དུ་བཏགས་^[31]ཞེས་བྲིས་མི་འདུག་གམ་ཞེ་ན། ཆོས་འབྱུང་དེ་ཞིབ་ཏུ་བཀླགས་ན་སྐབས་འདིའི་མཁན་པོ་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་རབ་བྱུང་དང་བསྙེན་རྫོགས་ཀྱི་སྡོམ་པ་འབོགས་མཁན་ཏེ། དགེ་ཚུལ་སློང་གི་སྡོམ་པ་གནང་མཁན་ནི་མ་ཡིན་པ་རྟོགས་ཐུབ་བོ། །

མཇུག་བསྡུ་བའི་གཏམ།

བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་དང་ཆོས་འབྱུང་ཕལ་མོ་ཆེའི་ནང་དུ། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེའི་སྐུ་ཚེའི་ལོ་རྒྱུས་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་རྣམ་པ་ཅན་ལས་མི་གསལ་བས། དོན་དངོས་སུ་ཁོང་གི་སྐོར་འཁྲུན་ཐག་ཆོད་པ་ཞིག་སུས་ཀྱང་བརྗོད་མེད་པར་སྣང་། འོན་ཀྱང་། ཁོང་ནི་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་དུས་སྐབས་སུ་འཁྲུངས་པའི་དགེ་སློང་ཞིག་ཡིན་ཤས་ཆེ་མོད།  བླ་ཆེན་དགོངས་པ་རབ་གསལ་བསྙེན་པར་རྫོགས་སྐབས། ཁོང་མདོ་སྨད་དུ་སྐུ་འཚོ་བཞུགས་སུ་ཡོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་པས། ད་དུང་ཁོང་གི་སྐུ་ཚེའི་ལོ་རྒྱུས་ནི་རྩོད་གཞི་དང་དོགས་པའི་ངོ་བོར་འཕོས་ཡོད། ལྷག་པར་དུ་ཁོང་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་ཤིག་ཡིན་མིན་གྱི་སྐོར་གླེང་རྒྱུ་ནི་དེ་བས་ཀྱང་ལས་སླ་པོ་ཞིག་ག་ལ་ཡིན། སྟབས་ལེགས་པ་ཞིག་ལ། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་ཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་ཆའི་ཁྲོད་ནས་ཤོག་དྲིལ་དེ་རྙེད་སོན་བྱུང་སྟེ་ང་ཚོར་ངོ་སྤྲོད་གནང་བར་རྗེས་སུ་ཡི་རང་ཞུ་དགོས་པའི་གནས་ཤིག་ཡིན། དེ་ལྟ་ནའང་། ཁོང་གིས་ལོ་རབས་བདུན་ཅུ་དང་བརྒྱད་ཅུའི་ནང་དུ་ཤོག་དྲིལ་དེར་ཞིབ་འཇུག་གནང་བ་དང་། སྐབས་དེར་དཔྱད་ཡིག་དང་རྒྱུ་ཆ་སོགས་དེང་སང་ནང་བཞིན་ཧ་ཅང་སྣ་འཛོམས་ཤིག་མེད་པ་ལ་བརྟེན་ནས། ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་དེར་གོ་བ་ལོག་པར་བླངས་འདུག་སྙམ།

ཡང་གཅིག་བཤད་ན། རྩོམ་ཡིག་འདིའི་ནང་དུ་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་ཡིན་སྐོར་གྱི་སྔ་ཕྱིའི་གནས་ཚུལ་ཁག་གསལ་པོར་བྲིས་ཏེ། ཁོ་བོས་ཤོག་དྲིལ་དེར་འགྲེལ་བཤད་མདོར་བསྡུས་ཤིག་བགྱིས་ཡོད་པར་མ་ཟད། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེར་མཁན་མིང་འཁོད་པའི་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་མེད་སྐོར་སོགས་ཞུས་ཏེ། ཁོང་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་དགུ་པ་ཡིན་པ་ཕར་ཞོག ཐ་ན་མཁན་པོ་ཞིག་ཀྱང་མ་ཡིན་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་དང་རྒྱུ་མཚན་དྲངས་ཡོད་མོད། བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་དང་ཡིག་ཆ་ཁག་ཏུ་སྦ་ཡེ་ཤེས་དབང་པོ་དང་། སྦ་དཔལ་དབྱངས། ངན་ལམ་རྒྱལ་མཆོག་དབྱངས། མྱང་མཆོག་རབ་གཞོན་ནུ། མྱང་གཤའ་མྱི་གོ་ཆ། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་བཅས་ཏེ་མི་སྣ་དྲུག་ཕུད་པའི་མི་སྣ་གཞན་དག་གི་མཚན་ཙམ་ཡང་མ་རྙེད་པར་རྩོམ་ཡིག་འདིའི་མཇུག་བསྡུ་དགོས་བྱུང་བ་འདི་ནི་སྐྱོན་ཆ་ཞིག་ཏུ་བགྲང་རུང་བ་ཡིན་ནོ། །

(ཉེ་ཆར་‘‘བོད་རིག་པ་’’ཞེས་པའི་སྐད་ཚོམས་སུ། ཁོ་བོས་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ནི་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་དགུ་པར་ངོས་འཛིན་གནང་ཡོད་པ་ནི་ཐུགས་མ་དག་པ་རེད་ཅེས་དང་། དེའི་སྐོར་གྱི་རེག་ཟིག་ཅིག་བྲིས་ཡོད་སྐོར་ཞུས་པར། ཚོགས་མི་ཁ་ཤས་ཀྱིས་སྒེར་འབྲེལ་བྱས་ཏེ་རེག་ཟིག་དེ་ཀློག་འདོད་ཡོད་ཚུལ་གླེང་བས། ཁོ་བོས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ལོར་བྲིས་པའི་རེག་ཟིག་དེ་བསྐུར་རྩིས་བྱས་མོད། དེའི་ནང་དུ་འགལ་བ་དང་ནོར་འཁྲུལ་རེ་ཟུང་ཡོད་པ་མཐོང་བས། ད་ཐེངས་ཚེགས་ལ་མ་འཛེམས་པར་སྔར་བྲིས་པའི་རེག་ཟིག་ལ་གཞིར་བཞག་སྟེ་བཟོ་བཅོས་དང་སྣོན་པ་བཏབ་ཡོད། འདི་ནི་རིག་གཞུང་གི་བགྲོ་གླེང་ཡིན་པ་ལས། རྒན་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་མཆོག་ལ་མ་གུས་པ་དེ་འདྲ་མིན། ཁོང་གིས་རང་ཉིད་ཀྱི་སྐུ་ཚེ་ཧྲིལ་པོ་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་ལ་བསྟིམས་དང་སྟིམ་བཞིན་ཡོད་པས། ད་དུང་མུ་མཐུད་དུ་སྐུ་ཚེ་བརྟན་གྱུར་ཅིག་ཅེས་ཞུ་འདོད་བྱུང་། ༢༠༢༥ ལོའི་ཟླ་ ༦ པའི་ཚེས་ ༡༥ ཉིན།)

དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ། 

[1] https://bodrigpa.org/archives/1740 (2026/06/14)

[2] མདའ་དང་འཕང་། སྟོད་ཆ། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༧ ཤོག་གྲངས༡༤

[3] མདའ་དང་འཕང་། སྟོད་ཆ། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༧ ཤོག་གྲངས ༡༥༧

[4] The Great Perfection (rDzogs chen) : a philosophical and meditative teaching of Tibetan Buddhism by Karmay, Samten Gyaltsen.  Leiden ; New York : E.J. Brill. 1988 p, 78

[5] ལྷ་སྲས་དར་མར་གོ་བ་ཡིན།

[6] The Great Perfection (rDzogs chen) : a philosophical and meditative teaching of Tibetan Buddhism by Karmay, Samten Gyaltsen.  Leiden ; New York : E.J. Brill. 1988 p, 78

[7] ‘‘Lhalung Palgyi Dorjee was the ninth abbot of Samye, the great temple built in the reign of Trisong Detsen.’’  Tibet : A History. Sam Van Schaik. Yale University Press. Publication 2011. P 46

[8] རིན་ཆེན་བཟང་པོའི་མཛད་འཕྲིན་ཞིབ་མོ་རྣམ་འབྱེད། རྨེ་རུ་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ།  བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  ༢༠༡༤ ཤོག་གྲངས་༢

[9] ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆ་འདི་ནི་ཐོག་མར་མཚོ་སྔོན་དགེ་འོས་སློབ་ཆེན་མི་རིགས་དགེ་འོས་སློབ་གླིང་གི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་རྨེ་རུ་ཡུལ་ལྷ་ཐར་ལགས་ཀྱིས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ལོར་ཁོ་བོར་མཁོ་སྤྲོད་གནང་བྱུང་བར་བཀའ་དྲིན་ཆེ་ཞུ།

[10] རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་འཁོད་པའི་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས། ཡིག་ཚང་མ་ཧཱ་རུས་སྦལ་དུ་འཁོད་པའི་བོད་ཀྱི་སྐོར། (ལྔ་པ།) འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་མཆན་བཏབ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༨ ཤོག་གྲངས་༡༥༡

[11] ཆོས་འབྱུང་དཔག་བསམ་ལྗོན་བཟང་། སུམ་པ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར། ཤོག་གྲངས་ ༦༩༠

[12] ཕྱི་ལོ་༢༠༢༦ ལོའི་ཟླ་ ༦ པའི་ཚེས་ ༡༡ ཉིན་སྐད་འཕྲིན་བརྒྱུད་དེ་གླེང་མོལ་བྱས།

[13] རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་འཁོད་པའི་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས། དང་པོ། འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་མཆན་བཏབ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༨ ཤོག་གྲངས་ ༨༠

[14] ཏུན་ཧོང་བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་ལས་བྱུང་བ། བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས། འབྲི་གུང་སྐྱབས་མགོན་ཆེ་ཚང་རིན་པོ་ཆེ། ཤོག་གྲངས་ ༤༡༩

[15] 吐蕃“玛冲”（rMa Khrom）、“廓域”（Kog Yul）地望考辨，妥超群，《中国边疆史地研究》2020（1）：P87

[16] 吐蕃德论会议考，陆离，《中国史研究》2024（4）：P112-126 (འབུམ་རམས་པ་པདྨ་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་དཔྱད་རྩོམ་འདི་མཁོ་སྤྲོད་གནང་བར་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུ་བ་ཡིན།)

[17] བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཁག་ལྔ། བོད་ལྗོངས་ཡིག་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༠ ཤོག་གྲངས་ ༢༡ དང་ ༢༢ བར་གསལ།

[18] ཡེར་བའི་དཀར་ཆག ཤིང་སྤར། ལྡེབ་གྲངས་ ༢༧

[19] རྒྱ་བོད་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ། མཁས་པ་ལྡེའུ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༦༨༧ ཤོག་གྲངས་༣༥༨

[20] The Great Perfection (rDzogs chen) : a philosophical and meditative teaching of Tibetan Buddhism by Karmay, Samten Gyaltsen.  Leiden ; New York : E.J. Brill. 1988 p, 77

[21] སྦ་བཞེད། སྦ་གསལ་སྣང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༨༠ ཤོག་གྲངས ༧༩

[22] གུ་བཀྲའི་ཆོས་འབྱུང་། སྟག་སྒང་མཁས་མཆོག་གུ་རུ་བཀྲ་ཤིས། བོད་ལྗོངས་མི་དམས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། པོད་དང་པོ། ༡༩༩༠ ཤོག་གྲངས་ ༢༧༤

[23] རྦ་བཞེད་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། བདེ་སྐྱིད་ཀྱིས་བསྒྲིགས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༩ ཤོག་གྲངས་ ༥༠

 

[24] སྦ་བཞེད། སྦ་གསལ་སྣང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༨༠ ཤོག་གྲངས ༦༢

[25] སྦ་བཞེད་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། བདེ་སྐྱིད་ཀྱིས་བསྒྲིགས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༩ ལོ། ཤོག་གྲངས ༤༥

[26] སྦ་བཞེད། སྦ་གསལ་སྣང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༨༠ ཤོག་གྲངས ༦༤

[27] སྦ་བཞེད། སྦ་གསལ་སྣང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༨༠ ཤོག་གྲངས ༦༠

[28] སྦ་བཞེད། སྦ་གསལ་སྣང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༨༠ ཤོག་གྲངས ༨༡

[29] ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་དུ། ངན་ལམ་རྒྱལ་བ་མཆོག་དབྱངས་ཀྱིས་ཨ་རྱ་པ་ལོའི་སྒོམ་གྲྭ་བཏབ་ཅེས་གསལ། ལྡེའུ་ཇོ་སྲས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༨༧ ཤོག་གྲངས་༡༣༢

[30] བཀའ་གཙིགས་དང་རྡོ་རིང་གི་ཡི་གེ་བཞུགས་སོ།། ཨ་མྱེས་རྨ་ཆེན་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་ཞིབའཇུག་ཁང་གིས་སྤར་སྐྲུན་ཞུས་པའོ།། དབུ་མེད་བྲིས་མ། ༢༠༡༢ ཤོག་ལྡེབ་༡༦

[31] ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད། ཉང་ཉི་མ་འོད་ཟེར། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༨༨ ཤོག་གྲངས་ ༣༩༦

– – – – –