བོད་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་གུ་གེ་མཐོ་ལྡིང་དང་རྩ་ཧྲེང་གི་འགྲུལ་བཞུད། (ཚན་པ་དང་པོ)

བོད་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་གུ་གེ་མཐོ་ལྡིང་དང་རྩ་ཧྲེང་གི་འགྲུལ་བཞུད།*
A Journey to Toling and Tsaparang in Western Tibet

G.M. YONGཡིས་བརྩམས། པད་མ་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་མཆན་བཏབ།

གནད་བསྡུས། རྩོམ་འདིར་སྤྱི་ལོ་1912ལོར་རྩོམ་པ་པོས་བོད་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་གུ་གེ་ས་ཆར་ཡུལ་དངོས་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པའི་དཔྱད་གཞི་གཞིར་བཟུང་ནས། གླིང་ཆེན་ཁ་འབབ་སྟོད་རྒྱུད་དུ་མཆིས་པའི་མངའ་རིས་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་མཐའ་མ་སྟེ། ཁྲི་བཀྲ་ཤིས་གྲགས་པ་ལྡེ་ཡི་སྲིད་འཛིན་དུས་སྐབས་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གནས་བབས་དང་། སྐབས་དེའི་“མཐོ་ལྡིང”དང་“རྩ་ཧྲེང”གི་ལོ་རྒྱུས། ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་རྫི་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡི་རྗེས་སུ་མངའ་རིས་སུ་བསླེབས་པའི་ཆོས་པའི་འཚོལ་ཞིབ་གནས་ཚུལ་བཅས་གསལ་བཀྲོལ་བྱས་ཡོད་པར་མ་ཟད།  གཞན་ད་དུང་སྐབས་དེའི་གུ་གེའི་དགོན་སྡེ་དང་ལྷ་ཁང་དག་གི་ཁྲོད་ཉར་བའི་རྩ་ཆེན་གྱི་རིག་དངོས་སོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་བརྗོད་ཡོད།

གནད་ཚིག མངའ་རིས་རྒྱལ་རབས། ཁྲི་བཀྲ་ཤིས་གྲགས་པ་ལྡེ། མཐོ་ལྡིང་། རྩ་ཧྲེང་། ཨན་ཏོ་ཏེའུ།

སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་པ་དང་བཅུ་བདུན་པ་ནི་རྒྱ་གར་དུ་བཞུགས་པའི་གནམ་བདག་ཆོས་ཚོགས་ཀྱི་ཆོས་པ་རྣམས་ལ་མཚོན་ན་ཀྱག་ཀྱོག་གི་ལོ་རྒྱུས་དུས་སྐབས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་།    ཨན་ཏོ་ཏེའུ་[1]ནི་ཡེ་སཱུ་སེའུ་[2]ཆོས་པ་དེ་དག་གི་ཁྲོད་ཀུན་ལ་དོ་སྣང་ཡོད་མཁན་གྱི་མི་དེ་ཡིན། ཁོང་གིས་སྤྱི་ལོ་1624ལོར་བོད་ཀྱི་ནུབ་མཐའི་རྒྱ་ཆེའི་ཐང་རྒོད་ཁུལ་དུ་ཆགས་པའི་མངའ་རིས་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱས་ཤིང་། ཕྱིས་སུ་ཡུལ་དེར་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བསམ་བློ་ཁྱབ་གདལ་དུ་གཏོང་སླད། ཆོས་ཁང་བཙུགས་ནས་གུ་གེའི་རྒྱལ་པོ་དང་ཁོང་གི་ནང་འཁོར་རྣམས་ཆོས་ཀྱི་དབང་འོག་ཏུ་བཀུག་པར་བཤད། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡིས་ནམ་རྒྱུན་འཕྲིན་ཡིག་བརྒྱུད་དེ་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་ཚོགས་ལ་རང་གི་འགྲུལ་བཞུད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་རྣམས་སྙན་སེང་ཞུ་བ་ཡིན་པས། ཁོང་གི་འཕྲིན་ཡིག་གཏོང་ལེན་གྱི་ཟིན་ཐོ་སོགས་ལས་ཁོང་ཉིད་རྩ་ཧྲེང་དུ་ལོ་ངོ་བཅུ་བདུན་ལྷག་ལ་བཞུགས་པ་གསལ་མོད། འོན་ཀྱང་ལོ་རྒྱུས་ཉམས་ཞིབ་པ་སྐོར་ཞིག་གིས་གནས་ཚུལ་དེ་ལ་ཡིད་རྟོན་མི་བྱེད་པ་རེད། རྒྱུ་མཚན་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པ་ཚོ་གནས་དེ་དང་ཁ་བྲལ་ཏེ་ཕྱིར་ཡོ་རོབ་དུ་ལོག་པའི་རྗེས་སུ་དུས་ཡུན་རིང་པོ་ཞིག་ལ་ཡོ་རོབ་པ་སླར་རྩ་ཧྲེང་[3]དུ་མ་བསླེབས་ཤིང་། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡིས་དེ་སྔར་གུ་གེའི་རྒྱལ་ས་རུ་ཆོས་ཚོགས་བཙུགས་པའི་ཡུལ་དུ་དེ་བས་ཀྱང་བསླེབས་མེད་པ་རེད། སྤྱི་ལོ་1783ལོར་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པ་གཞན་ཞིག་སྟེ་ཨེ་ཕུ་ལེ་ཁྲོ་(Ippolito Desideri)ཞེས་པས་སྔོན་གྱི་ཆོས་པ་དག་གི་འགྲུལ་བཞུད་ལམ་ཐིག་བརྒྱུད་དེ་བོད་དུ་བསླེབས་ཤིང་། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡིས་དེ་སྔར་ཆོས་ཚོགས་བཙུགས་པའི་གནས་སོགས་རྩད་གཅོད་བྱས་པ་ཡིན་མོད། འོན་ཀྱང་དེ་གར་སྔར་གྱི་གནས་ཚུལ་ལ་རྒྱུས་མངའ་ཡོད་པའི་མི་གཅིག་ཀྱང་མ་རྙེད། 《ཆོས་འབྱུང་དཔག་བསམ་ལྗོན་བཟང》[4]དུ་མངའ་རིས་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་བཀོད་པ་ཤིན་ཏུ་མང་ཡང་། དེ་དག་གཙོ་ཆེ་བ་ནི་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པ་བོད་དུ་མ་བསླེབས་པའི་ཡར་སྔོན་གྱི་མི་ལོ་དྲུག་བརྒྱའི་གོང་གི་མངའ་རིས་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་རིག་གནས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཙམ་ལས། མངའ་བདག་ཁྲི་བཀྲ་ཤིས་གྲགས་པ་ལྡེ་དང་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པ་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡི་གནས་ཚུལ་བཀོད་པ་ཡེ་ནས་མེད། “རྩ་ཧྲེང”ནི་སྐབས་དེའི་མངའ་རིས་རྒྱལ་པོའི་རྒྱལ་ས་ནི་མ་ཡིན་ཏེ། སྐབས་དེའི་རྒྱལ་ས་ནི་གླིང་ཆེན་ཁ་འབབ་སྟོད་ཕྱོགས་ཀྱི་སྤྱི་ལེ་འགའི་མཚམས་སུ་ཡོད་པའི་“མཐོ་ལྡིང”ཡིན། “རྩ་ཧྲེང”ཞེས་པའི་མིང་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཕལ་མོ་ཆེར་མི་འབྱུང་མོད། འོན་ཀྱང་ཉེ་ལམ་ངེད་ཀྱིས་དཔྱད་གཞི་མང་པོའི་གུང་བསྒྲིགས་ཏེ་གནས་ཚུལ་འདི་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོགས་གནད་ལ་གོ་བ་གསར་དུ་ལེན་པ་དང་། ལྷག་ཏུ་སྤྱི་ལོ་1912ལོར་གུ་གེའི་ཕྱོགས་སུ་ཡུལ་དངོས་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པའི་དཔྱད་གཞི་སོགས་དང་འབྲེལ་ནས། མཐོ་ལྡིང་དང་རྩ་ཧྲེང་གི་ལོ་རྒྱུས་དང་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡི་ཆོས་སྤེལ་འགྲུལ་བཞུད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་སོགས་གསལ་བཀྲོལ་བྱས་ཡོད།

དང་པོ། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་བོད་དུ་མ་བསླེབས་པའི་ཡར་སྔོན་གྱི་གུ་གེའི་གནས་ཚུལ།

ཨན་ཏོ་ཏེའུ་མངའ་རིས་སུ་ཡོད་པའི་སྐབས་ཀྱི་རྒྱལ་པོའི་ཁབ་ལ་སྐབས་དེའི་བོད་པ་རྣམས་ཀྱིས་“གུ་གེ”ཞེས་འབོད་ཅིང་། དེང་སྐབས་ཀྱང་དེ་ལ་གུ་གེ་ཞེས་བྱ། དོན་དངོས་སུ་སྐབས་དེའི་གུ་གེ་ནི་གླང་ཆེན་ཁ་འབབ་སྟོད་རྒྱུད་དུ་ཡོད་པའི་ཧྲི་ཁེ་(Shipki)གཞོང་སའི་རྒྱུད་ཀྱི་ས་ཁོངས་དེ་ལ་གོ་བ་ཡིན་མོད། འོན་ཀྱང་གུ་གེའི་རྒྱལ་པོ་ན་རིམ་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་བའི་གུ་གེའི་མངའ་ཁོངས་ནི་དེ་ལས་རིང་དུ་ལྷག་པ་ཡིན། ཡོངས་གྲགས་ལྟར་ན་གུ་གེའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ནི་སྤྱི་ལོ་1000ལོ་ནས་འགོ་ཚུགས་ཤིང་། དེ་ནས་ཡར་རྩིས་པའི་མི་ལོ་25ཡི་གོང་ལ། བོད་བཙན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་འཁྲུལ་མེད་སྐྱིད་བདེ་ཉི་མ་མགོན་གྱིས་སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་ནུབ་མཐའི་མངའ་ཁོངས་ཡོད་ཚད་དབང་དུ་བསྡུས། ཁོང་གི་མངའ་ཁོངས་སུ་དེང་གི་ལ་དྭགས་དང་། དེང་གི་ཀ་སྨིར་མངའ་སྡེའི་ཡུལ་གྲུ་བྱེ་བྲག་པ། སྤི་ཏི་དང་གར་ཞ།(Lahul)དེང་གི་དབྱིན་ཇིའི་ཁོངས་གཏོགས་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་ས་ཁུལ་ཁང་ར་(Kangra)ཡི་ཡུལ་གྲུ་བྱེ་བྲག དེང་གི་བོད་ལྗོངས་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཡུལ་གྲུ་ཀུན་སོགས་འདུས། སྐྱིད་བདེ་ཉི་མ་མགོན་གྱིས་སྤུ་ཧྲེང་དུ་མཁར་ཉི་ཕུག་(ཉི་བཟུངས)བྱ་བ་བརྩིགས་ཤིང་སྲས་གསུམ་འཁྲུངས། ཁོང་སྐུ་གཤེགས་པའི་དུས་སུ་རང་གི་མངའ་རིས་སྲས་གསུམ་ལ་གཏད། མངའ་རིས་ཇི་ལྟར་གཏད་ཚུལ་གྱི་ཐད་མཁས་པོ་སོ་སོར་བཞེད་པ་མི་མཐུན་པ་མང་[5]མོད། འོན་ཀྱང་སྲས་གསུམ་ལས་འབྲིང་པོ་བཀྲ་ཤིས་མགོན་གྱིས་གུ་གེ་བཟུང་ཞིང་། དེའི་སྲས་འཁོར་རེ་ཡིས་སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་11པའི་དུས་མཇུག་གི་མི་ལོ་25ཡི་རིང་ལ་གུ་གེའི་རྒྱལ་ས་མཐོ་ལྡིང་ལ་དབང་བསྒྱུར་བྱས། འཁོར་རེ་ཡིས་རང་གི་རྒྱལ་སྲིད་ཡུན་རིང་དུ་བརྟན་ཆེད་“ལྷ་བཙུན་པ”[6]ཡི་ལམ་ལུགས་གཏན་འཁེལ་བྱས་ཤིང་རང་གི་ནང་འཁོར་དང་བཅས་པ་རབ་ཏུ་བྱུང་། ཁོང་རབ་ཏུ་བྱུང་རྗེས་ཀྱི་མཚན་ལ་“ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད”[7]དུ་འབོད་པ་ཡིན།

ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་རྣམས་སུ་ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཀྱི་མཛད་རྗེས་གཙོ་བོ་ནི་སྐབས་དེའི་མངའ་རིས་ཡུལ་གྱི་བོད་བརྒྱུད་ཐུབ་བསྟན་ལ་དག་ཐེར་དང་བཅོས་བསྒྱུར་བྱས་པ་དེ་ཡིན་ཞིང་། སྐབས་དེར་གུ་གེ་རུ་རྒྱ་གར་གྱི་མི་སྟེགས་པའི་ལྟ་བ་ངན་པ་དང་སྦྱོར་སྒྲོལ་སོགས་གསང་སྔགས་ལུགས་དང་མི་མཐུན་པའི་སྤྱོད་ངན་གྱིས་ཁྱབ་པས། ལྷ་བླ་མས་བཀའ་ཤོག་བཀྲམ་སྟེ་དེ་དག་ཐམས་ཅད་བཀག་ཅིང་། ལྟ་བ་བཀའ་བཏགས་ཀྱི་ཕྱག་རྒྱ་བཞིའི་རང་ལུགས་འཁྲུལ་མེད་ཀྱི་བསྟན་པ་ཞིག་མངའ་རིས་ཡུལ་དུ་སྤེལ། ཁོང་གིས་ཁ་ཆེའི་(ཀ་སྨིར)ཡུལ་གྱི་ལོ་ཙཱ་བ་དང་པཎྜི་ཏ་མང་པོ་བོད་དུ་བཀུག་སྟེ་ཆོས་ལུགས་ལ་དག་ཐེར་དང་བསྟན་པ་ཡང་དག་སྤེལ། དེའི་ཁྲོད་མིང་དུ་གྲགས་པའི་བླ་མ་ལོ་ཙཱ་བ་རིན་ཆེན་བཟང་པོ[8]ཡི་ཡབ་ཡུམ་གཉིས་ནི་ཁ་ཆེ་ནས་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་རང་སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་དུས་མགོར་གུ་གེ་རུ་སྐུ་འཁྲུངས། བླ་མ་རིན་ཆེན་བཟང་པོས་མངའ་རིས་སུ་དགོན་པ་མང་པོ་བཏབ་ཅིང་། གུ་གེ་རུ་མཐོ་ལྡིང་གསེར་གྱི་གཙུག་ལག་ཁང་རྟེན་དང་བརྟེན་པ་རྒྱ་ཆེར་བཞེངས། ཉེ་རབས་ཀྱི་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་པ་དྷ་སི་ཡིས་གཙུག་ལག་ཁང་འདིའི་བཞེངས་སྐྲུན་གྱི་ལོ་ཚིགས་ནི་སྤྱི་ལོ་1025རུ་འཁེལ་བར་བཞེད་[9]ཅིང་། ལོ་ཆེན་རིན་བཟང་པོ་ནི་སྐབས་དེའི་གུ་གེའི་ཕོ་བྲང་གི་བླ་མ་གཙོ་བོ་དང་བསྟན་པའི་བདག་པོ་ཡིན་ལ། ཁོང་དང་ཁོང་གི་སློབ་མ་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱ་གར་མདོ་སྔགས་ཀྱི་གཞུང་མང་པོ་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བས་ལོ་ཙཱ་བའི་མཚན་སྙན་ཐོབ་པ་དང་། བླ་མ་རིན་ཆེན་བཟང་པོར་མཚོན་ན་སམ་བོད་ཤན་སྦྱར་གྱི་ཚིག་མཛོད་བསྒྲིགས་པ་སོགས་མཛད་རྗེས་བསྒྲང་གིས་མི་ལང་ངོ་། །

ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཀྱིས་ལྷད་ཀྱིས་མ་སླད་པའི་སངས་རྒྱས་ཤཀྱྰ་ཐུབ་པའི་བསྟན་པ་ཞིག་གུ་གེ་ཡུལ་དུ་གདན་འདྲེན་སླད་ཁྱེའུ་མང་པོ་ཁ་ཆེའི་ཡུལ་དུ་སྔ་རྗེས་སུ་ཐེངས་གཉིས་བརྫངས་ཤིང་། ཐེངས་དང་པོར་རིན་ཆེན་བཟང་པོ་ལ་སོགས་པའི་ཁྱེའུ་བློ་རྣོ་བ་ཉི་ཤུ་རྩ་གཅིག་གསེར་མང་པོ་དང་བཅས་ཏེ་ཆོས་སློབ་ཏུ་བཏང་བའི་ནང་ནས་བཅུ་དགུ་ཚད་པས་གྲོངས། ལོ་ཆེན་རིན་ཆེན་བཟང་པོ་དང་ལོ་ཆུང་ལེགས་པའི་ཤེས་རབ་གཉིས་ཀྱིས་མདོ་སྔགས་ཀྱི་ཆོས་མང་པོ་བསླབས་ཏེ་བོད་དུ་ཕེབས་ནས་མདོ་སྔགས་ཀྱི་ཆོས་མང་པོ་བསྒྱུར་ཅིང་ཞུས་ནས་གཏན་ལ་ཕབ། ལྷ་བླ་མས་ཀྱང་རྒྱ་གར་ནས་པཎྜི་ཏ་ཁ་ཤས་སྤྱན་དྲངས་ཏེ་བོད་དུ་བཞུགས་པའི་མདོ་རྒྱུད་དགོངས་འགྲེལ་གསུང་རབ་ཁག་ལ་དག་ཐེར་དང་། ཁ་ཤས་གསར་དུ་བསྒྱུར། བསྒྱུར་ཟིན་པ་རྣམས་ལ་དག་བཅོས་དང་བཅས་འཆད་ཉན་གྱིས་གཏན་ལ་དབབ་པ་སོགས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་དར་ཞིང་རྒྱས་ཕྱིར་འབད་བརྩོན་ཆེན་པོ་མཛད། ཐེངས་གཉིས་པར་ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཀྱིས་གསེར་མང་པོའི་འབུལ་བ་དང་བཅས་ལོ་ཙཱ་བ་རྒྱ་བརྩོན་འགྲུས་སེང་གེ་སོགས་བྷང་ག་ལར་ཇོ་བོ་རྗེ་དཔལ་ལྡན་ཨ་ཏི་ཤ[10]བོད་དུ་གདན་འདྲེན་པར་བཏང་ཡང་གདན་དྲངས་མ་ནུས། ཇོ་བོ་རྗེ་བོད་དུ་མ་ཕེབས་པ་ལ་རྒྱུ་རྐྱེན་གཉིས་དང་ལྡན་དེ། གཅིག་ནི་གསེར་སོགས་རིན་པོ་ཆེ་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་ཆོས་ཀྱི་རིན་ཐང་གཞལ་བར་དཀའ་ཞིང་། གཉིས་ནི་ཇོ་བོ་རྗེས་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་དང་ལོ་ཙཱ་བ་དག་གི་ཆོས་དོན་དུ་གཉེར་བའི་ཀུན་སློང་དང་གདུལ་བྱའི་རྒྱུ་ལ་བརྟགས་པས་ཡིན། ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཇོ་བོ་གདན་འདྲེན་མ་ནུས་པ་ལ་ཡིད་ཐང་གཏན་ནས་མ་ཆད་པར། ད་དུང་ཆོས་ཡོན་དུ་གུ་གེའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཐའ་མཚམས་སུ་གསེར་འཚོལ་དུ་ཕེབས་པས་མུ་སྟེགས་མཐའ་འཁོབ་ཀྱི་གར་ལོག་རྒྱལ་པོས་འཛིན་བཟུང་བྱས་ཏེ་བཙོན་དུ་བཅུག སྐབས་དེའི་གར་ལོག་རྒྱལ་པོ་ནི་དྷ་སི་ཡིས་གྷ་ཧོ[11](Garhwal)རྒྱལ་པོའམ་ཥན་རྗེ[12](Kanauj)རྒྱལ་པོར་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་ཅིང་། སྐུ་ཞབས་ནེ་གྷིའི་སུམ་པའི་ཆོས་འབྱུང་པར་མ་རུ། གར་ལོག་གི་ཡུལ་ནི་གུ་གེའི་ནུབ་བྱང་མཚམས་སུ་ཡོད་པའི་རི་ཁུལ་ཞིག་དུ་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད། ཧྥི་རན་ཁུ་ཡི་《བོད་ནུབ་རྒྱུད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས》ཞེས་པའི་ཁྲོད་དུ་གར་ལོག་ཅེས་པ་ནི་གནའ་བོའི་གྲུ་གུའི་ཡུལ་ཏེ། དེང་གི་ཧཱ་ས་ཁི་སུ་ཐན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ཐུར་ཁེ་སུ་ཐན་(Turkestan)ལ་གོ་བ་རེད། ལྷ་བླ་མ་གར་ལོག་གིས་བཟུང་རྗེས་ལུས་ཀྱི་ལྗིད་ཚད་དང་མཉམ་པའི་གསེར་བྱུང་ན་ཕྱིར་གཏོང་ཟེར་བ་སོགས་མནར་གཅོད་ལ་བརྟེན་པས། དབོན་སྲས་རྣམས་ཀྱིས་གསེར་མང་དུ་བཙལ་ཀྱང་སྐུ་ལུས་ཙམ་གྱི་གསེར་འབྱོར་ཡང་དབུའི་ལྗིད་ཙམ་མ་ལོང་པས་འགོར་ཡུན་རིང་སྟབས། བཙོན་ཁང་གི་སྒོ་འགྲམ་དུ་ཁུ་བོ་ལྷ་བཙུན་གྱི་ཞལ་མཇལ་ཙམ་བྱུང་དུས། ཁུ་བོའི་བཀའ་སློབ་ལ་ད་ནི་ཁོ་བོ་ན་ཚོད་མཐོ་བའི་ཁར་ལུས་ཀྱི་རྩ་སྒོ་ཐམས་ཅད་གར་ལོག་ནས་མེར་བསྲེགས་ཟིན་པས་བཙོན་ཁང་འདི་ནས་ཐོན་ཀྱང་བསྟན་འགྲོའི་དོན་ཡོང་བ་ནི་ཤིན་ཏུ་དཀའ། ཁྱེད་ཚོས་གསེར་འཚོལ་བ་རྣམས་ཆ་རྐྱེན་བྱས་ཏེ་ཇོ་བོ་ཆེན་པོ་ངེས་པར་དུ་གདན་འདྲེན་ཐུབ་པ་གྱིས་ཤིག་ཅེས་གསུངས་ཏེ། རིང་པོར་མ་ལོན་པར་བཙོན་ཁང་ནང་སྐུ་གཤེགས་སོ། །

ཇོ་བོ་རྗེ་དཔལ་ལྡན་ཨ་ཏི་ཤ་ནི་བོད་དུ་བསླེབས་པའི་ལམ་སྐབས་སུ་བལ་ཡུལ་བརྒྱུད་ཅིང་དེ་རུ་ལོ་གཅིག་རིང་བཞུགས། བོད་དུ་བསླེབས་རྗེས་ཁོང་གུ་གེ་རུ་ལོ་ངོ་གསུམ་རིང་བཞུགས་ཤིང་མདོ་སྔགས་ཀྱི་ཆོས་བསྟན་ཏེ་སྐབས་དེར་གུ་གེ་རུ་ཁྱབ་པའི་ཆོས་ལོག་དང་སྔགས་ལོག་རྣམས་རྒོལ་བས་ཚར་བཅད། བཤད་རྒྱུན་ལ།[13]བླ་མ་རིན་ཆེན་བཟང་པོས་དང་ཐོག་ཇོ་བོ་རྗེ་ལ་དད་གུས་དེ་ཙམ་མ་གནང་ཞིང་མཐོ་ལྡིང་མཁན་པོའི་ལས་འཛིན་གྱི་གོ་གནས་ཀྱང་མ་སྤྲད་མོད། འོན་ཀྱང་ཇོ་བོ་རྗེ་མཐོ་ལྡིང་གཙུག་ལག་ཁང་དུ་རྟེན་མཇལ་དུ་ཁྲིད་པའི་སྐབས་སུ་ཇོ་བོས་གཙུག་ལག་ཁང་དུ་བཞུགས་པའི་ལྷ་སྐུ་ཀུན་གྱི་མཚན་དང་མཚོན་དོན་སོགས་མ་ནོར་བར་གསུངས་ཤིང་། གཞན་ཡང་དེ་དག་ལ་བསྟོད་ཚིག་རེ་ཕུལ་བས་བླ་མ་རིན་ཆེན་བཟང་པོ་ཁོང་ལ་དད་པ་རང་ཤུགས་སུ་སྐྱེས།  དེང་སྐབས་མཐོ་ལྡིང་གཙུག་ལག་ཁང་དུ་ཐབས་དང་ཤེས་རབ་ཀྱི་ངོ་བོའི་ལྷ་སྐུ་སྟོང་ཕྲག་འགའ་བཞུགས་པས། གལ་སྲིད་ཇོ་བོ་རྗེའི་དུས་སུའང་ལྷ་སྐུའི་གྲངས་འདི་ཙམ་མཆིས་པ་ཡིན་ཚེ།  ཁོང་གིས་དེ་དག་རེ་རེ་ལ་ངོས་འཛིན་དང་བསྟོད་ཚིག་འབུལ་བའང་ངེས་པར་ལགས་སོ། །

ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཀྱི་རྗེས་སུ་གུ་གེ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་རྒྱུད་འཛིན་མཁན་ནི་སྲོང་ངེ་ཡིན་ལ། དེ་གཤེགས་པའི་རྗེས་སུ་ཁོང་གི་སྲས་ལྷ་ལྡེ་ཡིས་སྲིད་བཟུང་། དེ་ནས་སྲོང་ངེའི་ཚ་བོ་འོད་ལྡེ་ཡིས་སྲིད་བཟུང་། ཁོང་གི་སྤུན་ཆུང་བ་གཉིས་ཏེ་བྱང་ཆུབ་འོད་དང་ཞི་བ་འོད་གཉིས་ལྷ་བཙུན་པ་བྱས། མངའ་བདག་འོད་ལྡེ་ཡི་རིང་ལ་བྱང་ཆུབ་འོད་ཀྱིས་རང་གི་ཁུ་བོ་ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཀྱི་ཞལ་ཆེམས་ལྟར་ཇོ་བོ་རྗེ་དཔལ་ལྡན་ཨ་ཏི་ཤ་བོད་དུ་གདན་དྲངས། ལོ་རྒྱུས་བསྟན་བཅོས་རེ་འགར། བྱང་ཆུབ་འོད་ནི་སྐབས་དེའི་རྒྱལ་པོ་ཡིན་པར་བསྟན་ཞིང་། ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་དང་འདྲ་བར་ཕྱིས་སུ་ལྷ་བཙུན་པ་བྱས་པར་གསལ། ཇོ་བོ་རྗེ་གུ་གེ་རུ་ལོ་གསུམ་སོང་བ་རབ་བྱུང་དང་པོའི་ཆུ་རྟ་1042ལོར་རྒྱ་གར་དུ་ཕྱིར་ཕེབས་རྩིས་བྱས་ཀྱང་། སྐབས་དེར་བལ་ཡུལ་མཐའ་མཚམས་སུ་འཁྲུག་པ་ལངས་ནས་ཕེབས་མ་ཐུབ་པར་གནས་སྐབས་ཕྱིར་འགྱངས་གནང་སྟེ་བཞུགས་མུས་ལ། འབྲོམ་སྟོན་པ་ཕེབས་ཏེ་དབུས་གཙང[14]དུ་གདན་ཞུ་གནང་བ་ལྟར་ཕེབས། འོད་ལྡེ་ཡིས་རྒྱལ་སྲིད་རྩེ་ལྡེ་ལ་གཏད་ཅིང་། རབ་བྱུང་དང་པོའི་མེ་འབྲུག་ལོ་སྟེ་སྤྱི་ལོ་1076ལོར། མངའ་བདག་རྩེ་ལྡེ་ཡིས་གུ་གེ་མཐོ་ལྡིང་དུ་རྒྱུ་ཡོན་དང་བཅས་དབུ་འཛིན་གནང་ནས་ཇོ་བོ་རྗེ་དཔལ་ལྡན་ཨ་ཏི་ཤ་ལ་རྗེས་དྲན་གྱི་ཚུལ་དུ་ཆོས་འཁོར་ཆེན་པོ་ཞིག་དུས་ཡུན་ལོ་ངོ་གསུམ་གྱི་རིང་དུ་འཚོགས། ལོ་རྒྱུས་སྟེང་དེ་ལ་“མེ་འབྲུག་ལོའི་ཆོས་འཁོར”ཞེས་ཟེར། ཆོས་འཁོར་དེ་རུ་རྭ་ལོ་ཙཱ་བ་དང་གཉན་ལོ་ཙཱ་བ། ཁྱུང་པོ་མཆོག་སྟོན། བཙན་ཁ་བོ་ཆེ། རྔོག་བློ་ལྡན་ཤེས་རབ་སོགས་དབུས་དང་གཙང་ཕྱོགས་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་དང་པཎྜི་ཏ་དུ་མ་ཕེབས་ཡོད། དུས་སྐབས་དེ་ནི་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པ་སྟེ་གུ་གེའི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་རྫོགས་ལྡན་གྱི་དུས་རབས་ཤིག་ཡིན། བླ་མ་རིན་ཆེན་བཟང་པོ་ཇོ་བོ་རྗེ་དང་མཇལ་དུས་ཁོང་རང་དགུང་ལོ་གོ་ལྔ་ཙམ་ལ་བསླེབས་ཤིང་། ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་དག་གིས་གསུངས་བ་ལྟར་ན་ཁོང་རང་སྐུ་གཤེགས་པའི་རྗེས་སུ་སླར་ཡང་གུ་གེའི་རྒྱལ་པོ་དང་འབྲེལ་བ་ཤིན་ཏུ་ཟབ་པའི་བླ་མ་གཞན་སུ་ཡང་མ་བྱོན། ཇོ་བོ་རྗེའི་མཚན་ཐོས་མ་ཐག་ངེད་ཅག་གིས་ཡིད་ལ་རང་ཤུགས་སུ་འཁོར་འོང་བ་ནི་ཁོང་གིས་བོད་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་མངའ་རིས་གུ་གེའི་ཡུལ་དུ་སངས་རྒྱས་ཤཀྱཱ་ཐུབ་པའི་བསྟན་པ་སླར་སྤེལ་བ་དེ་ཡིན་པ་ལས་དབུས་གཙང་ཕྱོགས་ཀྱི་མཛད་པ་དག་ནི་མིན་ཞིང་། གཞན་ཡང་དུས་སྐབས་དེར་ཁ་ཆེའི་ཡུལ་ནས་འོང་བའི་པཎྜི་ཏ་ཕལ་མོ་ཆེ་དང་རྒྱ་གར་ཡུལ་ནས་འོང་བའི་མཁས་པ་མང་པོ་ནི་གུ་གེར་འོང་བ་ལས་བོད་ཀྱི་ཡུལ་དབུས་ལྷ་ས་རུ་བསླེབས་པ་ནི་ཤིན་ཏུ་ཉུང་ངོ་། །

ཇོ་བོ་རྗེ་གུ་གེ་ནས་ཐོན་རྗེས་དབུས་གཙང་ཕྱོགས་སུ་ཕེབས་ཤིང་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་རྒྱུད་དུ་ཁོང་གི་མཛད་འཕྲིན་ཤིན་ཏུ་རྒྱས་ཤིང་གདུལ་བྱའང་མང་དུ་འཕེལ། སྐབས་དེར་ཁ་ཆེའི་ཡུལ་དུ་དམག་འཁྲུག་གི་འདུ་འཛི་ཧ་ཅང་ཆེ་བས་ཁོང་ཉིད་རེ་ཞིག་ཕྱིར་ལོག་པའི་མངལ་བ་མ་བགྱིས་པར་བོད་དུ་བཞུགས། མངའ་བདག་རྩེ་ལྡེ་ཡི་དུས་ནས་བཟུང་གུ་གེའི་ཡུལ་ཁམས་བདེ་བར་བསྐྱངས་ཤིང་རྒྱལ་ཐོག་ཀྱང་མང་པོ་འདས། རྒྱལ་པོ་དེའི་རྗེས་སུ་མཚན་ལ་“ལྡེ”ཅན་གྱི་རྒྱལ་པོ་དགུ་བྱུང་ཞིང་། དེའི་ཡང་རྗེས་སུ་མཚན་ལ་“མལ”ཅན་གྱི་རྒྱལ་པོའང་དགུ་བྱུང་། རྒྱལ་པོའི་མཚན་གསོལ་སྟངས་འདི་ནི་ཅུང་དམིགས་བསལ་བ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། དཔེར་ན། ཀྱིར་ཏི་མལ་དང་ཀི་ཏི་མལ། མཛེ་ཏ་རི་མལ། ཨ་ཁྱི་མལ། ཨ་ཛྷ་མལ་སོགས་གུ་གེ་ནས་མཆེད་པའི་ཡ་རྩེ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་ཐོག་ཀྱང་དུ་མ་བྱུང་ཡོད། ལྡེའི་མིང་ཅན་གྱི་རྒྱལ་པོ་ཞིག་གི་མཚན་ལ་“གྲགས་པ་ལྡེ”ཞེས་གསོལ་ཞིང་དེ་ནི་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་མངའ་རིས་སུ་བསླེབས་པའི་དུས་ཀྱི་གུ་གེའི་རྒྱལ་པོའི་མཚན་དང་ཉེ་བ་ཡིན་མོད། འོན་ཀྱང་གྲགས་པ་ལྡེ་ཞེས་པའི་རྒྱལ་པོ་དེ་ནི་ལྡེའི་མིང་ཅན་གྱི་རྒྱལ་པོ་བརྒྱད་པ་དེ་ཡིན་པས། ཁོང་གིས་སྲིད་བཟུང་པའི་དུས་སྐབས་ནི་སྤྱི་ལོ་1624དང་ཁེལ་ཐབས་བྲལ་བ་ཡིན། ཧྥུ་རན་ཁུ་ཡི་རང་ལུགས[15]ལྟར་ན་མལ་མིང་ཅན་གྱི་ཡ་རྩེ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་དག་གི་དབང་བསྒྱུར་དུས་སྐབས་མཇུག་རྫོགས་རྗེས། ལྡེའི་མིང་ཅན་གྱི་སྤུ་ཧྲེང་གི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཅིག་གིས་ཡ་རྩེར་སླར་ཡང་དབང་བསྒྱུར་བྱས་པར་བཞེད། ངེད་ཀྱིས་འཚོལ་སྡུད་བྱས་པའི་དཔྱད་གཞི་དག་ལ་གཞིགས་པའི་ཚེའང་གོང་གི་ལྟ་བ་དེ་ནི་ལོ་རྒྱུས་དངོས་དང་མཐུན་པ་རེད། འདིར་ཀུན་གྱིས་དོ་སྣང་བྱེད་དགོས་པ་ཞིག་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཆོས་འབྱུང་ཕལ་མོ་ཆེ་རུ་མལ་མིང་ཅན་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་བྱས་བའི་ཡ་རྩེའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྗེས་སུ་གུ་གེའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་བཀོད་པ་ཧ་ཅང་ཉུང་ཞིང་། ལྷག་པར་དུ་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡི་གནས་སྐབས་ཀྱི་གུ་གེའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་བྲིས་པ་ཤིན་ཏུ་ཉུང་བ་ཡིན། མདོར་ན་འདི་ནི་སྤྱི་ལོ་1624ལོར་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་ཨེ་གྷི་ལའི་ཡུལ་ཕྱོགས་བརྒྱུད་དེ་བོད་དུ་མ་བསླེབས་པའི་ཡར་སྔོན་གྱི་གུ་གེའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ཡིན་ལ། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་རང་ལ་མཚོན་ནའང་དང་ཐོག་གུ་གེ་ནི་ས་ཕྱོགས་གང་དུ་ཡོད་པའང་མི་ཤེས་མོད། འོན་ཀྱང་སྐབས་དེའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱ་གར་བྱང་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་མཐའ་འཐོབ་ཀྱི་ཡུལ་དུ་དེ་སྔ་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པས་ཆོས་ཁང་དང་ཆོས་ཚོགས་བཙུགས་པའི་ངག་རྒྱུན་བཤད་དུ་ཡོས་པས། ཕེ་ལི་སི་རྗོན་(Prester John)གྱི་གཏམ་རྒྱུད་ལ་མཚོན་ནའང་དེའི་ཁྲོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ངག་རྒྱུན་མ་དཔེ་ཞིག་ཡིན། གཞན་ཡང་དུས་སྐབས་དེའི་གོང་དུ་གུ་གེར་བསླེབས་པའི་ནུབ་གླིང་གི་འགྲུལ་བཞུད་པ་དག་གི་ཟིན་ཐོ་རུ། བོད་ཀྱི་དགོན་སྡེའི་རྣམ་པ་དང་ཆོ་ག[16]ཡི་སྐོར་གྱི་གནས་ཚུལ་བྲིས་པ་སོགས་ཞིབ་ཕྲའི་སྟེང་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་ཁང་གི་བཀོད་པ་དང་འདྲ་བའི་ཆ་ཤིན་ཏུ་མང་བས། སྐབས་དེར་རྒྱ་གར་གར་ཞའི་ཡུལ་དུ་ཡོད་པའི་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་ཚོགས་ཀྱིས་ཀཽ་བ་མངའ་སྡེའི་སྲིད་འཛིན་གྱི་ཆོག་མཆན་ཐོབ་པ་བརྒྱུད། རྒྱང་བསྐྱོད་ཀྱི་རྟོགས་ཞིབ་རུ་ཁག་ཅིག་བོད་ཀྱི་བྱང་ཕྱོགས་གུ་གེའི་ཕྱོགས་སུ་བརྫངས། རུ་ཁག་དེའི་ཁྲོད་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ནི་མི་སྣ་གཙོ་བོ་ཡིན་ཞིང་། གཞན་ཡང་ཁོང་གི་ལག་རོགས་སུ་ཆོས་རྫི་ཞིག་དང་ཞབས་འབྲང་པ་གཉིས་བཅས་ཡོད།  ཐེངས་དེའི་ཁོང་ཅག་གི་འགྲུལ་བཞུད་ཀྱི་དམིགས་ཡུལ་གཙོ་བོ་ནི་གུ་གེ་རུ་ཆོས་སྤེལ་བ[17]དེ་མིན་པར་ངག་རྒྱུན་དུ་གྲགས་པའི་སྔོན་གྱི་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པ་དག་གིས་བཙུགས་པའི་ཆོས་ཁང་གི་གནས་ཡུལ་འཚོལ་རྒྱུ་དེ་ཡིན།

གཉིས་པ། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་གུ་གེ་རུ་བསླེབས་པ།

ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡི་འགྲུལ་བཞུད་ཚོགས་པ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་གནས་མཇལ་བ་དང་མཉམ་དུ་ཧིན་རྡུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གནས་ཆེན་བཞིའི་ཡ་གྱལ་བྷ་རྡི་ལེ་ན་ལྷ་ཁང་ཡོད་སའི་གནས་ཏེ། ཆུ་བོ་གང་གཱའི་སྟོད་ཕྱོགས་སུ་བསླེབས། ཁོང་ཅག་ལྡི་ལི་དང་གྱེས་ཏེ་ཉིན་བཅོ་ལྔ་སོང་བའི་རྗེས་སུ་གྷ་ཧོ་(Garhwal)ཁོངས་གཏོགས་ཀྱི་སིན་རིན་གྷར་(Srinagar)[17]གྲོང་ཁྱེར་དུ་བསླེབས་པ་དང་། དེ་ནས་མ་ཎ་རི་ཁུལ་བརྒྱུད་དེ་བོད་དུ་བསླེབས། ཁོང་ཅག་ས་ཁུལ་དེ་དག་བརྒྱུད་པའི་ལམ་སྐབས་སུ་གང་མྱུར་གྱིས་དཔྱིད་ཀའི་དུས་ཚིགས་ནང་བོད་དུ་ཐོན་ཐབས་བྱས་པ་ཡིན་ཏེ། རྒྱུ་མཚན་ནི་ཁོང་ཅག་བོད་དང་རྒྱ་གར་གྱི་མཐའ་མཚམས་དེར་བགྲོད་ཡུན་རིང་ཚེ་གྷ་ཧོའི་རྗེ་པོ་ཡིས་འཛིན་བཟུང་བྱེད་སྲིད་པ་དང་། ཡང་རྒྱུ་རྐྱེན་གཞན་ཞིག་ནི་ཡུལ་དེའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པ་དག་གིས་བོད་དང་ཉོ་ཚོང་གི་འབྲེལ་ལམ་འཛུགས་ཀྱིན་ཡོད་པར་དོགས་པས་ཡིན། དེར་བརྟེན་ཡེ་སཱུ་སེའུ་འགྲུལ་བཞུད་ཚོགས་པས་ཉེ་ལམ་བརྒྱུད་དེ་སོང་པ་ཡིན་མོད། འོན་ཀྱང་ཉེ་ལམ་བརྒྱུད་ཚེ་མཐོ་སྒང་དང་རི་རྩེ་སོགས་གངས་ལམ་བརྒྱུད་དགོས་པས་དཀའ་ངལ་མང་པོར་འཕྲད་པ་རེད། དེ་ལྟར་ཟླ་ངོ་དུ་མར་སོང་པའི་རྗེས་སུ་གུ་གེའི་མངས་ཁོངས་སུ་བསླེབས་ཤིང་གུ་གེའི་རྒྱལ་ས་རྩ་ཧྲེང་ནི་སིན་དྷུ་ཆུ་བོ[18]དང་ལེ་བར་གསུམ་གྱིས་ཆོད་པའི་མཚམས་སུ་ཡོད།

གུ་གེའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་སྔོན་ཆད་ཡོ་རོབ་པ་མཐོང་མ་མྱོང་བས་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པ་དག་མཐོང་འཕྲལ་ཧ་ལས་པར་གྱུར་ཞིང་། གུ་གེ་རྒྱལ་པོས་ཀྱང་ཁོང་ཅག་ཕོ་བྲང་དུ་བསུས་ནས་ཕྱིའི་རྒྱལ་ཁམས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱས་པ་རེད། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་འཁོར་དང་བཅས་པ་རྩ་ཧྲེང་དུ་བསླེབས་མ་ཐག་མཁར་གྲོང་གི་མི་རྣམས་ཁོང་ཅག་ལ་ལྟད་མོ་བལྟ་རུ་འོང་པ་ཇི་བཞིན་འཚང་ཁ་ཤིག་ཤིག་གིས་ཁོང་ཅག་གི་མདུན་དུ་འཚངས་ནས་ཡོད། ཁོང་ཅག་མཁར་གྲོང་གི་སྲང་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཕོ་བྲང་དུ་ཕེབས་སྐབས་རྒྱང་རིང་པོ་ནས་རྒྱལ་པོའི་བཙུན་མོ་འཁོར་དང་བཅས་པ་ཕོ་བྲང་གི་ཉི་ཁྱམས་འོག་ཏུ་བཞུགས་པ་མཐོང་། གུ་གེའི་རྒྱལ་པོ་ནི་གྷ་ཧོའི་རྗེ་པོ་དང་ཞལ་འདྲ་བར་འདུག་ལ། རྒྱལ་པོས་དང་ཐོག་ཁོང་ཅག་ནི་ནུབ་གླིང་གི་ཚོང་པ་ཡིན་པར་དགོངས་ནས་ཐུག་འདོད་དྲག་པོ་སྐྱེས་མོད། འོན་ཀྱང་ཁོང་ཅག་ནི་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པ་ཡིན་པ་ཐོས་རྗེས་ཉིན་གཉིས་ལྷག་ལ་མཇལ་ཁ་མ་གནང་བར་ཕྱིར་འགྱངས་བྱས། ཉིན་གཉིས་ཀྱི་རྗེས་སུ་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་སོགས་སླར་ཡང་རྒྱལ་པོར་མཇལ་འཕྲད་ཞུ་རུ་སོང་བ་ན་རྒྱལ་པོས་ཁོང་ཅག་ལ་སྣེ་ལེན་གཟབ་རྒྱས་བྱས་པར་མ་ཟད། བཙུན་མོར་བཅོལ་གཏམས་ལེགས་པར་བྱས་ནས་ཟས་གོས་དང་སྡོད་གནས་གང་ལེགས་གོ་སྒྲིག་བྱས། རྒྱལ་པོ་དང་གླེང་མོལ་བྱེད་པའི་དུས་སུ་ཁ་ཆེའི་སྐད་བསྒྱུར་བ་ཞིག་གིས་དང་ཐོག་ཨན་ཏོ་ཏེའི་ཡི་སྐད་ཆ་རྣམས་དྲང་བོར་རྒྱལ་པོའི་སྙན་ལམ་དུ་ལོ་ཙཱ་མ་བྱས་མོད། འོན་ཀྱང་ཉིན་གཉིས་པར་ཁོང་ཅག་ཡང་བསྐྱར་ཕོ་བྲང་དུ་གདན་འདྲེན་ཞུ་དུས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རྣམ་བཞག་སྐོར་ནས་ཁ་བརྡ་བྱས། དེ་ལྟར་ཉིན་མང་པོའི་རིང་ཁོང་ཅག་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་དུ་བཞུགས་ཏེ་ཕྱིའི་རྒྱལ་ཁམས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་རྣམས་སྙན་སེང་ཞུས་པས་རྒྱལ་པོ་དང་འབྲེལ་ལམ་ཇེ་ཟབ་ཏུ་ཕྱིན། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་སོགས་གུ་གེ་ནས་ཉིན་25སོང་པའི་རྗེས་སུ་ཕྱིར་ལོག་དགོས་ཤིང་རྒྱལ་པོའང་དེ་ལ་མོས་མཐུན་བྱུང་། ཁོང་ཅག་ཕྱིར་ལོག་སྐབས་རྒྱལ་པོས་ཁོང་ཅག་ལ་དམ་ཡིག་ཅིག་སྤྲད་དེ་སང་ལོ་ཕྱིར་གུ་གེ་རུ་འོང་དགོས་པའི་བཀའ་ཕབས། དམ་ཡིག་དེའི་མཇུག་ཏུ་བྲིས་པའི་ནང་དོན་ཕལ་ཆེར་ནི་འདི་ལྟ་སྟེ། “ངེད་ཅག་གུ་གེའི་རྒྱལ་ཁམས་ཆེན་མོ་ཡིས་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་སོགས་ཆོས་ཀྱི་ཕོ་ཉ་དག་ལ་བཀག་འགོག་མེད་པར་དགའ་གུས་ཆེན་པོ་བྱེད་ཅིང་། སྐྱབས་འཇུག་ཞུ་སའི་བརྟེན་ཁང་འཛུགས་པ་སོགས་རོགས་རམ་གང་མཁོ་བསྒྲུབ་པར་ཁས་འཆེའོ།།”ཞེས་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡིས་དེ་ཡི་ཕྱིར་ལོ་ཀཽ་བ་རུ་བྲིས་པའི་ཟིན་ཐོ་རུ་དེ་ལྟར་བཀོད་ཡོད།

ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ལ་གུ་གེའི་རྒྱལ་པོས་རྩ་ཧྲེང་དུ་ཡོང་ཆོག་པའི་ཁྱད་དབང་སྤྲད་པས་སྤྱི་ལོ་1624ལོར་ཡང་བསྐྱར་སྔོན་གྱི་ལམ་ཐིག་བརྒྱུད་ནས་བོད་དུ་བསླེབས། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཕྱིར་རྒྱ་གར་དུ་ལོག་པའི་རྗེས་སུ་གུ་གེའི་རྒྱལ་པོ་བསྟུད་མར་དམག་འཁྲུག་ལས་རྒྱལ་བས། ལ་ལས་བཤད་ཡམ་དུ་རྒྱལ་ཁ་དེ་དག་ནི་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡིས་སྤེལ་བའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱིན་རླབས་ལས་བྱུང་བར་བཤད་པར་མ་ཟད། གཞན་ཡང་རྒྱལ་པོའི་གཅེན་ཟླས་མགུལ་དུ་ནམ་རྒྱུན་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡིས་སྤྲད་པའི་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རྟེན་རྒྱ་གྲམ་ཞིག་འཆིངས་ཡོད་པར་བཤད། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་སོགས་སྔ་རྗེས་སུ་གུ་གེ་རུ་ཐེངས་བཞིར་བསླེབས་ཤིང་། ཕར་འགྲོ་ཚུར་འོང་གི་དུས་སུ་གུ་གེའི་དམག་གིས་འགེབ་སྲུང་བྱེད་པར་མ་ཟད་ལམ་སྐབས་ཀྱི་འཚོ་བའང་རྒྱལ་པོས་སྦྱར་བ་རེད། ད་དུང་ཕོ་བྲང་དུ་ཁོང་ཅག་ལ་སྡོད་གནས་སོགས་གོ་སྒྲིག་བྱས་ཡོད། སྐབས་ཤིག་རྒྱལ་པོ་ཡུལ་གཞན་ལ་དམག་འདུལ་དུ་ཕེབས་ནས་རྒྱལ་ཁ་ཆེན་པོའི་ངང་ཕྱིར་ལོག་པས་རྒྱལ་ཁ་དེའང་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱིན་རླབས་སུ་བསྒོམས་ནས་ཆོས་ལུགས་དེ་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱས། རྒྱལ་པོས་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་ཤུགས་དྲག་བྱས་པས་སྐབས་དེའི་ཕོ་བྲང་ནང་གི་ལྷ་བཙུན་པ་དང་དགེ་ལུགས་པའི་བསྟན་པ་འཛིན་མཁན་དག་ལ་བརྡབ་གསིག་ཆེན་པོ་སྤྲད། ཕྱིས་སུ་རྒྱལ་པོ་དུས་རྒྱུན་ཡེ་སཱུ་སེའུ་བརྟེན་ཁང་དུ་འགྲོ་བ་དང་ཐ་ན་གཟའ་འཁོར་དུ་མའི་དུས་ཚོད་ནང་དེ་གར་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་གསར་བ་ཞིག་ལ་ཞུགས་ནས་དུས་འདའ་བར་བྱེད་ལ། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་རང་གི་གཟིམ་ཁང་དུ་བོས་ཏེ་ཆོས་བཤད་པར་བསྐུལ་བ་རེད། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡི་ཟིན་བྲིས[19]སུ་མངའ་རིས་གུ་གེའི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས[20]བྲིས་ཡོད་པར་མ་ཟད། ད་དུང་རྒྱལ་ཁམས་དེའི་རང་བྱུང་གི་ནམ་ཟླ་དང་ཁོར་ཡུག་གི་ཆ་རྐྱེན། མི་མེད་མཐའ་འཁོབ་ཀྱི་སྣང་ཚུལ། ཚུལ་མིན་གྱི་ཆོས་པ། རྨོངས་དད་ཀྱི་བྱེད་ལས་དང་ཡ་ང་བའི་ཁྲིམས་ཆད་སྤྱོད་སྟངས་སོགས་ཞིབ་འབྲི་བྱས་པ་དངོས་ཡོད་དང་མཐུན་ཞིང་། དེ་ལ་གདུང་སེམས་མཉམ་སྐྱེས་ཀྱི་བསམ་ཚུལ་ཡང་བསྟན་ཡོད།

གསུམ་པ། གུ་གེའི་རྒྱལ་པོ་དང་ལྷ་བཙུན་པའི་བར་ཀྱི་འགལ་བ་དང་དམག་འཁྲུག

རྒྱལ་པོ་དང་ལྷ་བཙུན་པའི་བར་གྱི་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ཀྱི་འགལ་བ་དེས་དབང་གིས་འབྱུང་འགྱུར་གྱི་དུས་སུ་ཁོང་ཅག་གི་བར་ལ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་རྩོད་གཞི་ཞིག་འོང་པ་ནི་སྙོམས་དུ་མེད་ཅིང་། རྒྱལ་པོས་ནམ་རྒྱུན་ལྷ་བཙུན་པའི་སྐད་ཆ་ལ་དོ་སྣང་དེ་ཙམ་མི་བྱེད་པར་མ་ཟད། ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པ་དག་གི་སྐད་ཆ་ལའང་དོ་སྣང་ཆེ་ཙམ་མི་བྱེད་པས། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡིས་ནམ་རྒྱུན་སྲིད་དོན་གྱི་གྲོས་ཚོགས་སྐབས་སུ་ཁོང་ཅག་གི་རྩོད་པ་ལ་བར་འདུམ་བྱས། སྐབས་ཤིག་གུ་གེའི་རྒྱལ་པོས་རང་གི་དམག་དཔུང་དེ་དགྲ་ལས་རྣམ་པར་རྒྱལ་སླད། མི་མངགས་ཏེ་བླ་མ་མཐུ་ནུས་ཅན་ཞིག་གདན་དྲངས་ནས་གླུད་གཏོང་གི་ཆོ་ག་སྒྲུབ་ཏུ་བཅུག་ཅིང་། བླ་མ་དེས་ཆོ་ག་དེ་བསྒྲུབས་རྗེས་དགྲ་དམག་ལས་རྣམ་པར་རྒྱལ་ཞིང་ནོར་སྣ་མང་པོ་འཕྲོག་སྟེ་རྒྱལ་ཁའི་ངང་ཕྱིར་ལོག་པའི་བདེན་པ་བདར། འོན་ཀྱང་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡིས་ཆོ་ག་དེ་ལ་ཡི་མ་རངས་པའི་ཚུལ་གྱིས་རྒྱལ་པོ་ལ་དེ་ནི་བླ་མ་དེའི་གཡོ་རྫུན་རང་ཡིན་པར་བསྙད་ཅིང་། ཁྱད་མཚར་གྱི་ཆོ་འཕྲུལ་དང་མཐུ་ནུས་ཤིག་མེད་ཚེ་གླུད་གཏོང་གི་ཆོ་ག་ཙམ་ལས་དམག་འཁྲུག་ལ་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་མི་སྲིད་པའི་རྣམ་འགྱུར་བསྟན། བླ་མ་དེ་ཡིས་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡི་དོགས་པ་ལ་ཤིན་ཏུ་མ་མོས་པར་ཆོ་གའི་ཆོས་དཔེ་བསྟན་ཏེ། ཁོང་གིས་སྒྲུབ་བཞིན་པའི་ཆོ་ག་ནི་རང་བཟོ་གཏན་ནས་མིན་པར། སྔོན་གྱི་གསུང་རབ་ཁྲོད་ཀྱི་བསླབ་ཁྲིམས་དང་མཐུན་པས། གལ་སྲིད་རང་གིས་བློ་བཟོ་ལ་བརྟེན་ནས་ཆོ་ག་སྒྲུབ་པ་ཡིན་ཚེ་ལྷ་ཆོས་དང་མི་ཆོས་གང་ལའང་མི་མཐུན་པའི་གནས་ལུགས་བསྙད། ཡིན་ཡང་། ཉིན་འགའི་ཕྱིས་སུ་རྒྱལ་པོའི་དམག་དཔུང་དེ་ཕམ་པར་མ་ཟད། དགྲ་དམག་ཕོན་ཆེན་པོས་རྒོལ་ལན་དྲག་པོ་བྱས། དེར་བརྟེན་རྒྱལ་པོ་རབ་ཏུ་ཁྲོས་ནས་བླ་མ་དེ་ལ་བཀྱོན་ཕབ།

ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡི་ཟིན་ཐོ་རུ། “རེ་ཞིག་སྡོད་ཁང་ཧ་ཅང་འཁྱག་པས་ངེད་ལ་ཆམས་ནད་ལྗི་མོ་ཞིག་ཕོག རྒྱལ་པོས་ཕོ་བྲང་ནང་ངེད་ལ་ཁང་པ་ཞིག་གོ་སྒྲིག་བྱས། འོན་ཀྱང་རང་ངོས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་དུ་མའི་དབང་གིས་དེ་དང་དུ་མ་བླངས། རྒྱལ་པོས་སླར་ཡང་ཕོ་བྲང་གི་ནང་དུ་སྡོད་གནས་དྲོན་མོ་གཞན་ཞིག་ཡོད་པར་གསུངས་ཀྱང་། དེ་གར་གདོན་གྱིས་བརླམས་པར་གསུངས་བས་ངེད་རང་སྡོད་དུ་མ་བཅུག སྡོད་ཁང་དེ་རུ་ལོ་ངོ་བདུན་གྱི་རིང་ལ་མི་གཅིག་ཀྱང་བསྡད་མ་མྱོང་བས་དངོས་ཟོག་འཇོག་ས་རུ་གཏན་འཁེལ་བྱས་ཡོད། ངེད་ཀྱིས་རྒྱལ་པོ་ལ་ཁང་པ་དེ་ངེད་ལ་སྤྲད་ན་དགའ་བ་ཆེན་པོས་དང་ལེན་བྱེད་པར་ཞུས་ཤིང་། གལ་སྲིད་དེ་རུ་གདོན་བགེགས་སོགས་ཡོད་ཚེ་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ཀྱིས་དགྲོལ་ནུས་པར་བསྙད། དེ་ནས་རྒྱལ་པོའང་མོས་མཐུན་བྱུང་སྟེ་ཁང་པའི་ནང་གི་དངོས་ཟོག་རྣམས་ཕྱུང་ནས་ངེད་ཀྱི་སྡོད་གནས་སུ་སྤྲད། ངེད་རང་གནམ་བདག་གི་དྲིན་ལ་ཁང་པ་དེ་རུ་སྐྱོན་ཅི་ཡང་མ་བྱུང་བས། རྒྱལ་པོས་དེ་སྔར་ཁང་པ་དེ་ལ་གྲིབ་སེལ་གྱི་ཆོ་ག་སྒྲུབ་མཁན་གྱི་བླ་མ་དག་ལ་འཁང་རའི་ཚུལ་དུ། ཁྱེད་ཅག་གིས་ཁང་པ་དེ་རུ་གཏོར་བའི་གཙང་ཆབ་ནི་གྲམ་པའི་ཆུ་དང་ཁྱད་མེད་དོ་ཞེས་སུན་འབྱིན་གྱི་སྐད་ཆ་སྨོས། །”

གུ་གེའི་རྒྱལ་པོས་ནམ་རྒྱུན་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པ་དག་ལ་རྩིས་མཐོང་ཆེན་པོ་བྱེད་ཅིང་། ལྷ་བཙུན་པ་རྣམས་ཀྱི་མདུན་དུའང་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པའི་དགེ་མཚན་གླེང་། སྐབས་ཤིག ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡིས་བཙོན་དུ་བཅུག་པའི་གྷ་ཧོའི་རྐུན་མ་ཞིག་བཙོན་གྲོལ་གཏོང་བའི་རེ་འདུན་ཞུས་པས་དེ་བཙོན་ལས་བཏང་སྟེ་ཕྱིར་རང་ཡུལ་དུ་ལོག འོན་ཀྱང་བཙོན་པ་དེ་སློད་པ་དང་སླར་ཡང་སྔར་ལམ་ལ་ཞུགས་པས་ཡང་བསྐྱར་འཛིན་བཟུང་བྱས། བཙོན་པ་དེ་ལ་ནོར་འཁྲུལ་ཡོ་བསྲང་བྱེད་པའི་གོ་སྐབས་སྤྲད་ཀྱང་དམ་འཛིན་མ་བྱས་པས་སྐབས་དེའི་ཁྲིམས་སྲོལ་ལྟར་སྡུག་སྤྱོད་མང་དུ་བཏང་མཐར་གྲོངས།  དེར་བརྟེན་ཕོ་བྲང་ནང་གི་མི་ཁ་ཤས་ཀྱིས་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ལ་ངོ་མཚང་འདྲི་བའི་ཚུལ་གྱིས། “གལ་སྲིད་བཙོན་པ་དེ་ཀློད་གྲོལ་བཏང་མེད་ཚེ་མནར་གཅོད་མྱང་མི་དགོས་པར་མ་ཟད་ཐ་ན་སྲོག་གི་འཇིག་པའང་མེད”ཅེས་བཤད། སྐབས་དེར་རྒྱལ་པོས་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ལ་འགེབས་སྐྱོབ་ཀྱིས་ཚུལ་དུ། “ཆོས་རྫིས་རང་གི་ལས་འགན་དང་དུ་བླངས་པ་ཡིན་ལ། ལྷ་བཙུན་པའི་ཁྲོད་དེ་ལྟར་སྒྲུབ་ཕོད་མཁན་གཅིག་ཀྱང་མེད། གལ་ཏེ་བཙོན་པ་དེ་ཀློད་གྲོལ་བཏང་རྗེས་འཛིན་བཟུང་མ་བྱས་པར་མུ་མཐུད་དུ་གཡོ་འཕྲོག་གི་ལས་སུ་ཞུགས་ཚེ་མཇུག་འབྲས་ནི་དེ་ལས་ཡ་ང་བ་ཞིག་ཡིན་སྲིད།”ཅེས་གསུངས་ཤིང་། རྒྱལ་པོས་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པར་འགེབས་སྲུང་བྱས་པའི་དོན་དེ་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡི་ཟིན་ཐོ་རུའང་“རླབས་ཆེན་གྱི་རྒྱལ་པོ་དེས་ངེད་ཅག་ལ་འགེབས་སྲུང་དང་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་པའི་ཐད་ལ་ཧ་ལམ་མི་གཅིག་གིས་ཀྱང་ཐེ་གཏོགས་ཡེ་ནས་བྱེད་མི་ནུས”ཞེས་འཁོད་ཡོད།

ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡི་ཟིན་ཐོ་རུ་ལྷ་བཙུན་པ་རྣམས་ལ་སུན་འབྱིན་དྲག་ཏུ་བྱས་ཤིང་། ཁོང་ཅག་གིས་ཞག་པོ་བདུན་ནས་ཉི་ཤུ་རྩ་གཅིག་གི་རིང་ལ། ཉིན་རེར་བཟའ་བཏུང་བཀག་པ་དང་ཆབས་ཅིག་ཁ་ནས་མི་གཞན་ལ་སྐད་ཆ་མི་ཤོད་པར་སྨྲ་བ་བཅད་པའི་སྨྱུང་གནས་ཀྱི་ཆོས་བྱེད་སྟངས་ལ་ཤིན་ཏུ་ཡི་མ་རང་པའི་ཚུལ་བསྟན་ཡོད། “ལྷ་བཙུན་པ་རྣམས་ཀྱིས་སྨྱུང་གནས་ཀྱི་སྐབས་སུ་ནངས་མོར་གསོལ་ཇ་ཐེངས་རེ་བཞེས་ཤིང་། ཉིན་གུང་གསོལ་ཚིགས་སུ་ཤ་དང་རྒུན་འབྲུམ་སོགས་བཞེས། མཚན་མོར་ཅི་ཡང་མི་བཞེས་པ་རེད། སྨྱུང་གནས་ཀྱི་སྐབས་སུ་གསོལ་ཇ་མང་དུ་བཞེས་པ་སྟེ། དེ་ནི་ཁོང་ཅག་གིས་ལྷ་ལ་མཆོད་པའི་བསྟོད་ཚིག་དང་མ་ཎི་འདོན་པའི་ཚེ་ཁ་ལྕེ་ལ་ཉེད་འོང་བའི་ཆེད་དུ་ཡིན།”ཞེས་འཁོད། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡིས་མཐོ་སྒང་གི་ནམ་ཟླ་དང་རང་གི་གཟུགས་གཞིའི་བདེ་ཐང་གི་ཆེད་དུ་སྨྱུང་གནས་སྲུང་མྱོང་མེད་པ་རེད། ཉིན་ཞིག་ཁོང་ལྷ་བཙུན་པའི་གཟིམ་ཤག་ཏུ་སོང་སྟེ་སྨྱུང་གནས་སྐོར་གླེང་། ཁོང་གིས་ལྷ་བཙུན་པ་དག་ལ་གསོལ་ཆས་སུ་རྒྱུན་པར་ཤ་སོགས་བརྟེན་དྲག་ཚེ། མིའི་གཟུགས་གཞིར་ཉེར་མཁོའི་ཉའི་ཟས་རིགས་ཀྱི་འཚོ་བཅུད་དང་སྔོ་ཚོལ་གྱི་འཚོ་བཅུད་ཀྱིས་མི་འདང་བས་བདེ་ཐང་ལ་མི་ཕན་པའི་གནས་ཚུལ་བསྙད། དེ་དང་ཆབས་ཅིག་ལྷ་བཙུན་པ་རྣམས་ལ་སྨྱུང་གནས་སྐབས་སུ་ཤ་ཡི་རིགས་རྣམས་གསོལ་བཞེས་གཙོ་བོར་མི་བྱེད་པར་སྔོ་ཚོལ་སོགས་གསོལ་ན་ལེགས་ཚུལ་བསྙད། དབུས་གཙང་གི་ཡུལ་དུ་དགེ་སློང་དག་གིས་སྨྱུང་གནས་ཀྱི་སྐབས་སུ་གསོལ་ཚིགས་སུ་ཤ་སོགས་མི་བཞེས་པར་རྩམ་པ་དང་གོ་རེ། སྲན་མ། ལ་སེར་སོགས་བཞེས་པ་ཡིན་མོད། འོན་ཀྱང་སྲན་མ་དང་ལ་སེར་སོགས་སྔོ་ཚོལ་གྱི་རིགས་ནི་དགུན་དུས་ཧ་ཅང་དཀོན་པས་སྟོན་དུས་ནས་གསོག་འཇོག་ལེགས་པོར་བྱེད་དགོས།

ཉིན་ཞིག་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་རྒྱལ་པོ་དང་ལྷན་དུ་རྩ་ཧྲེང་དུ་རྒྱལ་ཡུམ་ལ་མཇལ་ཞུ་ཞུ་རུ་སོང་། གནས་དེར་དགོན་སྡེ་མང་བར་མ་ཟད་ཡུལ་ཕྱོགས་ཀུན་ནས་འོང་བའི་དགེ་འདུན་པ་ལྔ་བརྒྱ་ལྷག་བཞུགས་ཤིང་། དགེ་འདུན་པ་ཆེས་མང་བའི་དུས་སུ་སྟོང་ཕྲག་གཉིས་ལས་བརྒལ་བ་རེད། དགེ་འདུན་གཉིས་རེ་གྲྭ་ཤག་གཅིག་དུ་སྡོད་པ་དང་དེ་གའི་ཕྱག་ལེན་ནི་གུ་གེ་དང་གཅིག་པ་ཡིན། རྒྱལ་པོས་དགེ་འདུན་གྱི་ཚོགས་རྣམས་མཐོང་འཕྲལ་མྱུར་དུ་རྟ་ལས་བབས་ཏེ་ཕྱག་གདན་བཏང་ནས་ཁོང་ཅག་ལ་ཕྱག་གསུམ་འཚལ་བ་དང་།  དེར་ཡོད་ཀྱི་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་རྒྱལ་པོ་ནང་བཞིན་ཕྱག་འཚལ་བར་བྱེད། རྒྱལ་པོས་དགེ་འདུན་གྱི་ཚོགས་ལ་ཕྱག་བྱ་བ་ནི་ཆོས་ཀྱི་དབང་ལུང་ཞུ་བའི་དུས་སུ་ཁོ་ནར་མ་གཏོགས་མི་བྱེད་ཅིང་། ནམ་རྒྱུན་ཕོ་བྲང་དུ་ནི་ལྷ་བཙུན་པ་ཁོ་ནར་ཕྱག་འཚལ་བ་རེད།

ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡིས་མཐོ་ལྡིང་གི་ལྡེབས་རིས་ཁྲོད་མཁའ་འགྲོ་དང་ཆོས་སྐྱོང་གི་སྣང་བརྙན་ཐོག་མར་མཐོང་བས།“ངེད་ཅག་གི་ལྷའི་ཕོ་ཉའི་ཁྲོད་མཛེས་སྡུག་མཚོན་བྱེད་ཀྱི་ལྷ་དང་མི་སྡུག་པ་མཚོན་བྱེད་ཀྱི་ལྷ་ཀུན་གྱི་འོས་འགན་ནི་གདོན་བགེགས་དང་གནོད་བྱེད་སོགས་ལ་འཐབ་པ་དེ་ཡིན་ཞིང་། འབྲུག་ནི་མི་སྡུག་པ་དང་གཏུམ་སྤྱོད་ཀྱི་རིག་གནས་མཚོན་དོན་ཞིག་ཡིན། འོན་ཀྱང་མཐོ་ལྡིང་གི་ལྡེབས་རིས་ཁྲོད་འབྲུག་ནི་སྙན་གྲགས་མཚོན་བྱེད་འབའ་ཞིག་རེད།”ཅེས་བསྙད།“ངེད་ཀྱིས་ལྷའི་ཕོ་ཉ་（Angle）མཐོང་མྱོང་སྟེ། དེ་ནི་ཁྲབ་རྨོག་མནབས་པའི་གཞོན་ནུ་ཞལ་གཟུགས་ཤིན་ཏུ་ལེགས་པ་ཞིག་ཡིན་ལ། ཕྱག་ཏུ་རལ་གྲི་ཐོགས་ཤིང་ཞབས་ལ་གདོན་འདྲེ་བཅུག་པ་ཞིག་སྟེ། དེ་ལ་“ལྷའི་ཕོ་ཉའམ་མཱེ་ཁོ[21]ཞེས་འབོད་ཅིང་དེ་ནི་གཤོག་པ་མེད་པར་མིའི་རང་བཞིན་དང་མཚུངས་ལ་ལྷ་དང་མིའི་བར་གྱི་མགྲིན་ཚབ་པ་ཡིན།”ཞེས་བཤད།

ལོ་ཙཱ་བ་རིན་ཆེན་བཟང་པོས་གུ་གེའི་མཐོ་ལྡིང་དུ་ལྷ་མ་ཡིན་ཞིག་དམ་ལ་བཏགས་ཏེ་སེང་གེ་དཀར་རྒྱལ[22]ཞེས་མཚན་གསོལ་ཏེ་གུ་གེའི་ཆོས་སྐྱོང་དུ་བཀོད་ཅིང་། ཁོང་གི་སྐྱེས་རབས་རྗེས་མ་དག་ལའང་ཆོས་སྐྱོང་དེས་སྐུ་ཡོན་མང་དུ་བསྒྲུབས་པར་བཤད། ལོ་ཆེན་རིན་ཆེན་བཟང་པོ་ནི་སྐུའི་བྱིན་རླབས་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བས་བོད་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་གུ་གེའི་ཡུལ་དུ་སྙན་གྲགས་ཆེས་ཆེར་ཁྱབ་པར་མ་ཟད། དབུས་གཙང་ཕྱོགས་ཡུལ་དུའང་སྙན་གྲགས་ཤིན་ཏུ་རྒྱས་པས་པཎ་ཆེན་རིན་པོ་ཆེ་དང་ཐ་ན་རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་རྣམས་གཉིས་ལས་ཀྱང་གཟི་བྱིན་མི་དམན་པ་ཞིག་ཡིན། དེར་བརྟེན་ཨེ་ལག་ཟན་ཊར་(Alexander Gerard)གྱི་དེབ[23]ཀྱི་ཁྲོད་དུ་ཁོང་ལ་འདི་ལྟར་གདེང་འཇོག་གནང་ཡོད་དེ། “རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་དང་པཎ་ཆེན་རིན་པོ་ཆེ། ལོ་ཆེན་རིན་ཆེན་བཟང་པོ་བཅས་ནི་བོད་དུ་ཆེས་སྙན་གྲགས་ཅན་གྱི་བླ་མ་དག་ཡིན་ཏེ། ཁོང་ཅག་སྐུ་གཤེགས་པའི་ཚེ་ནའང་རྣམ་ཤེས་ཆོས་དབྱིངས་སུ་གཤེགས་ཏེ་ཐར་བའི་གོ་འཕང་ཐོབ་པར་འགྱུར་རོ། །”ཞེས་འཁོད་ཡོད། །

བཞི་པ། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡིས་གུ་གེ་རུ་ཆོས་ཁང་བཙུགས་པ།

ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡི་ཟིན་ཐོའི་མཇུག་ཏུ་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་ཁང་གི་རྗེས་ཤུལ་བཙལ་བའི་གནས་ཚུལ་བཀོད་ཡོད་ཅིང་། ཐེངས་གཉིས་པར་གུ་གེར་བསླེབས་ནས་ལོ་གཅིག་འགོར་བའི་རྗེས་ཀྱི་སྤྱི་ལོ་1626ལོའི་ཟླ་4པར་གུ་གེའི་རྒྱལ་པོ་དང་ཁོང་གི་ནང་འཁོར་དང་བཅས་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་སུ་ཞུགས་པའི་ཆོ་ག་བསྒྲུབས། རྒྱལ་པོའི་གཅེན་ཟླ་ཡིས་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ལ་རྩ་ཧྲེང་དུ་གནམ་བདག་ཆོས་ཁང་གསར་དུ་འཛུགས་པའི་དུས་ལ་བབ་པར་བཤད་ནས་ཟླ་དེའི་ནང་ས་གནས་གཏན་འཁེལ་བྱས་ཏེ་ཆོས་ཁང་དངོས་སུ་བཙུགས། དེ་ནས་རྒྱལ་པོས་གྷ་ཧོའི་ཡུལ་དུ་དམག་དྲངས་ཤིང་གྷ་ཧོའི་རྒྱལ་པོ་བཀྲོངས།  ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡིས་གནམ་བདག་ལ་སྐྱབས་འཇུག་བྱས་པ་ལྟར་དོན་ཐམས་ཅད་བསམ་བཞིན་གྲུབ། གསར་དུ་བཙུགས་པའི་ཆོས་ཁང་གི་གཞི་རྒྱ་དེ་ཙམ་ཆེ་བ་མེད་ཀྱང་བཀོད་པ་ཤིན་ཏུ་ལེགས། རྒྱལ་པོའི་ནང་འཁོར་ཀུན་གྱིས་དེ་རུ་ཉེར་མཁོའི་དངོས་པོ་རྣམས་གནང་བས་འཐུས་ཚང་ཅན་གྱི་ཆོས་ཁང་ཞིག་ཏུ་གྱུར། ལྷ་བཙུན་པ་རྣམས་ཀྱིས་སྐབས་དེར་རྒྱལ་པོའི་ཡབ་ཀྱི་གཞིས་ཀ་རྙིང་པ་ཞིག་སྟེ་ཤིང་ཆས་དགོན་སྡེ་གསར་བཞེངས་བྱེད་འཆར་བྱས་པས་རྒྱལ་པོའི་ཐུགས་ཁྲོས་ཤིང་། ལྷ་བཙུན་པའི་ཁ་གཏད་དུ་ལངས་ཏེ་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རྒྱ་གྲམ་ཆེན་པོ་ཞིག་གུ་གེའི་མཁར་སྟེང་དུ་བསླངས། རྒྱལ་ཆོས་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་སུ་བསྒྱུར་བ་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས། ལྷ་བཙུན་པ་རྣམས་ལ་ཕོག་ཐུག་དྲག་ཏུ་བཟོས་ཤིང་ཁོང་ཅག་དང་རྒྱལ་པོའི་བར་གྱི་འགལ་བ་སྔར་ལས་ཆེ་རུ་ཕྱིན།

རྩ་ཧྲེང་དུ་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་ཁང་བཙུགས་པ་དང་ཆོས་པ་མང་དུ་འདུས། དུས་ཡུན་རིང་པོ་མ་ལོན་པར་རྒྱལ་པོའི་གཅེན་ཟླ་གྲོངས་པ་དང་། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡང་ཕྱིར་རྒྱ་གར་ཀཽ་བ་རུ་ལོག་སྟེ་དེ་གའི་ཆོས་ཚོགས་ཀྱི་ལས་འཛིན་པའི་འགན་འཁུར། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་དང་རྒྱལ་པོའི་གཅེན་ཟླ་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཅུང་ཙམ་ལེགས་པས་གལ་སྲིད་དེ་གཉིས་སྔར་བཞིན་གུ་གེ་རུ་བཞུགས་ཡོད་ཚེ་ཕྱོགས་གཉིས་ཕན་ཚུན་དགྲ་འཛིན་དང་ཐ་ན་ནང་འཁྲུག་གི་གནས་བབ་ནི་མེད་ཀྱང་སྲིད། འོན་ཀྱང་རྒྱལ་པོའི་གཅེན་ཟླ་ཡིས་ལྷ་བཙུན་པ་རྣམས་ལ་བརྡབ་གསིག་ཆེན་པོ་སྤྲད་པར་མ་ཟད་ཁོང་ཅག་གི་ཆབ་སྲིད་ཁྱད་དབང་ཡང་དམའ་རུ་ཕབ་པ་དང་། ཐ་ན་རྒྱུ་ནོར་མང་པོ་གཞུང་བཞེས་དང་དགོན་སྡེ་མང་པོ་གཏོར་བཞིག་བཏང་། གསར་དུ་བཙུགས་པའི་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་ཡུན་རིང་བརྟན་ཆེད། དགེ་ལུགས་པའི་ཆོས་བརྒྱུད་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་གཞོམ་ཐབས་བྱས་ཤིང་། བླ་བཙུན་མང་པོ་སྐྱ་སར་ཕབ་པ་སོགས་ཀྱི་སྦྱོར་བ་སྣ་ཚོགས་བཤམས་པས་དེ་ནི་གུ་གེའི་རྒྱལ་རབས་འཇིག་རྐྱེན་གྱི་ཐད་ཀའི་རྒྱུ་རྐྱེན་དུ་གྱུར། དེར་བརྟེན་ལྷ་བཙུན་པ་རྣམས་ཀྱིས་གུ་གེའི་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་པའི་ལ་དྭགས་རྒྱལ་རབས་ལ་སྐྱབས་བཅོལ་ཞིང་། ལ་དྭགས་ཀྱི་དམག་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ནས་སྤྱི་ལོ་1629ལོར་གུ་གེ་རུ་དམག་གི་དཔུང་སྣ་དྲངས། སྐབས་དེའི་ཡེ་སཱུ་སེའུ་འཕྲིན་ཡིག་ཅིག་ལས་ཤེས་གསལ་ལྟར་ན། གུ་གེའི་མཁར་ནི་ལ་དྭགས་ཀྱི་དམག་གིས་ཡོངས་སུ་བསྐོར་ཞིང་རྒྱལ་པོ་དང་ཞབས་འབྲང་དམག་མི་ཉུང་ཙམ་མཁར་ནང་དུ་ལུས། ཡུན་ཙམ་འཐབ་རྗེས་གུ་གེའི་རྒྱལ་པོས་མགོ་བཏགས། རྒྱལ་པོ་འཁོར་དང་བཅས་པ་ལ་དྭགས་རྒྱལ་པོའི་བཙོན་པར་གྱུར། དེ་ནས་བཟུང་རྩ་ཧྲེང་གི་ལོ་རྒྱུས་མཇུག་རྫོགས་ཤིང་། དེའི་རྗེས་ཀྱི་དུས་ཡུན་རིང་པོའི་ནང་གྲགས་འགུལ་ཅི་ཡང་མེད་པར་ལུས། ལ་དྭགས་རྒྱལ་པོས་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པ་རྣམས་ལ་ཉེས་སྐྱོན་ཆེན་པོ་མ་བཀལ་བར་ཡུན་རིང་མ་འགོར་བར་ཀློད་གྲོལ་བཏང་། ལྷ་བཙུན་པ་རྣམས་ཀྱིས་སྔར་བཞིན་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པ་རྣམས་ལ་སྡང་མིག་སྤྲད་དེ་ཁོང་ཅག་གུ་གེའི་མཐའ་རུ་སྤྲད། སྐབས་དེའི་གུ་གེ་ནི་རྗེ་བོ་མེད་པས་སིལ་ཐོར་དུ་གྱུར་ལ་ལྷ་བཙུན་པ་རྣམས་ཀྱང་རང་གནས་སུ་གཤེགས། ལྷ་བཙུན་པ་སྐོར་ཞིག་ཆོས་ལ་སློབ་ཕྱིར་རྒྱ་གར་དུ་ཕྱིན་པ་དང་། སྐོར་ཞིག་སྔར་བཞིན་རྩ་ཧྲེང་དུ་བཞུགས། སྤྱི་ལོ་1640ལོའི་མཇུག་ཏུ་རིང་པོ་མ་ལོན་པར་མངའ་རིས་ཕྱོགས་སུ་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་ཚོགས་མེད་པར་གྱུར་རོ། །

ལྔ་པ། ཧྥུ་རན་ཁུ་ཡི་གསར་རྙེད་དང་“ཇོ་བདག་པོ”ཡི་ལོ་རྒྱུས་ངག་རྒྱུན།

ཧྥུ་རན་ཁུ་ཡིས་བརྩམས་པའི་《བོད་ནུབ་རྒྱུད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས》(Francke ,History of Western Tibet) ཞེས་པའི་ཆེད་དེབ་དང་། ཁོང་གིས་སྤྱི་ལོ་1909ལོར་སྤི་ཏིའི་ཡུལ་དུ་གསར་རྙེད་བྱུང་པའི་རྡོ་རིང་ཡི་གེའི་དཔྱད་ཞིབ་སོགས་ལ་གཞིགས་ཚེ།[24] ཨན་ཏོ་ཏེའུ་མངའ་རིས་སུ་ཡོད་པའི་སྐབས་ཀྱི་ལ་དྭགས་རྒྱལ་པོ་ནི་སེང་གེ་རྣམ་རྒྱལ[25]ཡིན་ལ། ཁོང་གིས་སྤྱི་ལོ་1590-1635ལོའི་བར་སྲིད་བཞེས་ཤིང་། གུ་གེ་རུ་དཔུང་སྣ་ཐེངས་གཉིས་ལ་དྲངས་མྱོང་པར་བཤད། ཐེངས་དང་པོ་སྟེ་ཁོང་རང་སྐུ་ན་གཞོན་ནུའི་དུས་ཡིན་ལ་ཐེངས་རྗེས་མ་ནི་ཁོང་རང་སྐུ་མ་གཤེགས་པའི་གོང་དེར་འཁེལ་ཡོད། 《ལ་དྭགས་རྒྱལ་རབས》ལྟར་ན། རྒྱལ་པོ་སེང་གེ་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་རེ་ཞིག་རྒྱལ་སྲིད་སྤངས་ཤིང་སླར་སྲིད་སྟེགས་སུ་བུད་པ་དང་རྩ་ཧྲེང་(རྩ་ལོང་དང་རྩ་ཧྲངས། རྩ་བྲང་།)[26] དབང་དུ་བསྡུས། ཧྥུ་རན་ཁུ་ཡིས་དེ་སྔ་ཆོས་རྫི་ཧོ་སི་ཏེན་(Hosten)ལ་སྤྲིངས་པའི་འཕྲིན་ཡིག་ཁྲོད་“རྩ་ལོང”ཞེས་པ་ནི་མིག་ལོང་པའི་དོན་ལ་གོ་ཞིང་། མིང་དེ་ནི་གུ་གེའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་མངའ་བདག་ཁྲི་བཀྲ་ཤིས་གྲགས་པ་ལྡེ་ཡི་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་འགྱུར་བར་བརྟེན་ལྐོག་ཏུ་དེ་ལ་བཏགས་པའི་སུན་འབྱིན་གྱི་མིང་ཞིག་ཡིན་པར་བཤད།

རྡོ་རིང་དེ་གསར་རྙེད་བྱུང་པས་མངའ་རིས་ཡུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནད་མང་པོ་ཞིག་ཇེ་གསལ་དུ་བཏང་ཞིང་། དེ་རུ་སྤི་ཏི་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་རྒྱལ་པོ་མཐའ་མ་དང་དེའི་རྒྱལ་སྲས་གཉིས་གུ་གེ་རྒྱལ་པོའི་ཆབ་འབངས་སུ་གྱུར་བའི་ལོ་རྒྱུས་འཁོད་ཡོད་པར་མ་ཟད། གཞན་ད་དུང་གུ་གེ་རྩ་ཧྲེང་རྒྱལ་པོའི་གནས་ཚུལ་ཡང་འཁོད་ཡོད། ཁོང་ནི་“ཆོས་དད་ཅན་གྱི་རྒྱལ་པོ”ཞིག་ཡིན་ལ་ཁོང་གི་མཚན་དངོས་ལ་“ཁྲི་བཀྲ་ཤིས་གྲགས་པ་ལྡེ”ཞེས་འབོད། རྒྱལ་པོ་དེའི་སྐུ་མཁར་ནི་སྤི་ཏི་བརྒྱུད་ནས་གུ་གེར་འོང་ཚེ་ཆུ་བོ་སིན་དྷུའི་གཡས་ཕྱོགས་ཀྱི་རི་སྒང་ཅིག་ཏུ་བཏབ་ཡོད། རྡོ་རིང་དེ་རུ་ད་དུང་གུ་གེ་རྒྱལ་པོའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབུ་རྨོག་མཐོ་བའི་གཟི་བརྗིད་རྣམས་བྲིས་ཡོད་དེ། ཁོང་གིས་མཐའ་བཞིའི་ཡུལ་ཁམས་དབང་དུ་བསྡུས་ཚུལ་དང་། སྐུ་ཚེ་སྟོད་དུ་སྤི་ཏི་དང་མཛའ་བཤེས་ཕྱི་ཐག་རིང་བའི་གནས་ཚུལ་སོགས་འཁོད་ཡོད།

ཧྥུ་རན་ཁུ་ཡི་རྡོ་རིང་ངོ་བཤུས་གཉིས་པ་རུ་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་བཀྲ་ཤིས་གྲགས་པ་ལྡེ་ཡི་ལོ་རྒྱུས་ཅུང་གསལ་བོར་འཁོད་ཅིང་། དེ་རུ་རྒྱལ་པོས་ཆབ་སྲིད་དང་འགལ་བའི་བཙོན་པ་དག་ལ་ཁྲིམས་ལས་ཀྱི་སྡུག་སྤྱོད་སྤེལ་བའི་གནས་ཚུལ་ཐེར་འདོན་བྱས་པ་དང་ཆབས་ཅིག དད་མོས་ལོག་པའི་ཆོས་པ་རྣམས་ལ་ནི་བཟོད་གསོལ་ཚད་མེད་གནང་པའི་གནས་ཚུལ་ཀྱང་བྲིས་ཡོད། ཧྥུ་རན་ཁུ་ཡི་བརྟག་དཔྱད་ལས་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡི་ཟིན་ཐོ་རུ་འཁོད་པའི་གུ་གེ་རྒྱལ་པོའི་རྩ་ཧྲེང་གི་དབང་བསྒྱུར་དུས་སྐབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྣམས་དོན་དངོས་ཡིན་པ་ར་སྤྲོད་བྱས་ཡོད་ཅིང་། གནས་ཚུལ་དེ་དག་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཁྲོད་རིས་སུ་བོར་བས་དེ་ལ་དཔྱད་གཞིའི་རིན་ཐང་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བར་བརྗོད་ཡོད།

ཁུ་ནུ་ཀ་གནམ་[27] ཁྲི་འཛིན་ཀུ་མུད་（Bashahr）[28] ཀྱིས་གསུངས་པ་ལྟར་ན། རྩ་ཧྲེང་གི་སྐུ་མཁར་ནི་གུ་གེ་རྒྱལ་པོའི་དགུན་བཞུགས་ཕོ་བྲང་ཡིན་ལ། དེ་ཡི་ཤར་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་པའི་མདའ་པ་ནི་གུ་གེ་རྒྱལ་པོའི་དབྱར་བཞུགས་ཕོ་བྲང་ཡིན། མཐོ་ལྡིང་གཙུག་ལག་ཁང་གི་ཁྲི་འཛིན་གྱིས་གསུངས་པ་ལྟར་ན། རྩ་ཧྲེང་གི་རྒྱལ་པོ་མཐའ་མ་དང་མདའ་པའི་རྒྱལ་པོ་གཉིས་སྤུན་མཆེད་ཡིན་ལ། ལ་དྭགས་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་གུ་གེ་རྩ་ཧྲེང་དུ་དམག་དྲངས་ནས་རང་ཁོངས་སུ་བསྡུས་པར་གསུངས།[29] གང་ལྟར་བཤད་རྒྱུན་འདི་དག་ལ་འགལ་བ་ཤིན་ཏུ་མང་ཡང་། ཧྥུ་རན་ཁུ་ཡི་བརྟག་དཔྱད་ལས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོགས་གནད་མང་པོ་ར་སྤྲད་ཅིང་། རྩ་ཧྲེང་དང་མདའ་པའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ནི་གཅིག་ལས་མཆེད་པའང་རྟོགས་ནུས།

མཐོ་ལྡིང་དགོན་པའི་དགེ་འདུན་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཤེབཤད་པ་ལྟར་ན། གུ་གེའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་མཐའ་མ་གཉིས་ནི་ཕ་བུའི་འབྲེལ་བ་ཡིན་ཞིང་། རྒྱལ་པོ་དེ་གཉིས་རྩ་ཧྲེང་གི་སྐུ་མཁར་དུ་བཞུགས་ནས་སྲིད་བསྐྱངས་ཤིང་། དེའི་སྔོན་གྱི་རྒྱལ་པོ་དག་གིས་ནི་མཐོ་ལྡིང་དུ་སྲིད་བསྐྱངས་པར་བཤད། ངེད་རང་རྩ་ཧྲེང་དུ་བསླེབས་དུས་དེ་རུ་དགོན་སྡེ་ཞིག་ཡོད་ཅིང་དེའི་ལྷ་ཁང་གཙོ་བོ་རུ་སྐུ་རྟེན་ཆེན་པོ་གཉིས་བཞེངས་ཡོད། དགོན་སྡེ་དེའི་སྣེ་ཤན་པས་བཤད་པ་ལྟར་ན་ལྷ་སྐུ་དེ་རྣམས་རྒྱལ་པོ་དེ་གཉིས་ཀྱི་རིང་ལ་བཞེངས་ཤིང་། རྒྱལ་པོ་ཕྱི་མ་དེས་ད་དུང་ཆུ་བོ་སུན་རྡུར་བརྒལ་བའི་ལྕགས་ཟམ་ཞིག་ཀྱང་བསྐྲུན་ཡོད་པར་བཤད། ངེད་ཀྱིས་མཐོ་ལྡིང་གི་དགེ་འདུན་པ་དག་ལ་གུ་གེ་རྒྱལ་པོ་མཐའ་མའི་མཚན་ལ་ཅི་ཟེར་དྲིས་པས། ཁོང་ཅག་གིས་དེའི་མཚན་ལ་“ཇོ་བདག་པོ”ཞེས་ཞུས། དེ་ནི་“རླབས་ཆེན་གྱི་མངའ་བདག”ཅེས་པའི་དོན་ལ་གོ་ཞིང་། ཧྥུ་རན་ཁུ་ཡི་བཞེད་པ་ལྟར་ན་དེ་ནི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མིང་དུའང་གོ་བ་ཡིན། ངེད་ཀྱིས་ཤེས་གསལ་ལྟར་ན་མིང་དེའི་བཀོལ་ཡུན་ཤིན་ཏུ་རིང་སྟེ། དེ་སྔོན་ཡེ་སཱུ་སེའུ་（Jesuit）འཕྲིན་ཡིག་ཁྲོད་དུ་མིང་དེ་ཐེངས་མང་བྱུང་ཡོད་ཅིང་། ས་དེའི་དགེ་འདུན་པ་དག་གིས་ཀྱང་གསལ་འདེབས་ཅི་ཡང་མེད་པའི་གནས་ཚུལ་འོག་རྒྱལ་པོའི་མཚན་གྱི་འབོད་སྟངས་དེ་སྐད་དུ་བསྙད་པས་མིང་དེ་དུས་ཡུན་རིང་པོའི་གོང་ནས་རྒྱུན་འཇགས་སུ་གྱུར་ཡོད་པ་རྟོགས། དེ་ནས་དགེ་འདུན་པ་དག་ལ་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་བཀྲ་ཤིས་གྲགས་པ་ལྡེ་ཡི་གཅེན་པོ་ལྷ་བཙུན་པའི་མཚན་ལའང་ཅི་ཟེར་དྲིས་པས། དེའི་མཚན་ལ་“བྱང་ཆུབ”ཅེས་འབོད། འོན་ཀྱང་“བྱང་ཆུབ”ནི་མངའ་བདག་འོད་ལྡེ་ཡི་གཅུང་པོ་ལྷ་བཙུན་པ་ཕོ་བྲང་བྱང་ཆུབ་འོད་དེ། ཇོ་བོ་རྗེ་དཔལ་ལྡན་ཨ་ཏི་ཤ་བོད་དུ་གདན་འདྲེན་མཁན་དེ་ཡིན། ནོར་འཁྲུལ་དེ་ནི་ཧ་ལམ་དགེ་འདུན་པ་དག་གིས་ངེད་ཀྱི་དྲི་བ་དེ་གོ་ནོར་ཐེབས་པས་ཡིན་སྲིད། ཡང་མིན་ན་ཁོང་ཅག་གིས་ངེད་ཀྱིས་དྲིས་པའི་གུ་གེའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་མཐའ་མ་གཉིས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེ་གུ་གེའི་རྒྱལ་རབས་འཛུགས་མཁན་གྱི་རྒྱལ་པོ་ཐོག་མ་གཉིས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་འཁྲུལ་བས་རེད། ཁོང་ཅག་གིས་ཁྲི་བཀྲ་ཤིས་གྲགས་པ་ལྡེའི་ལོ་རྒྱུས་དང་ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་དང་ལོ་ཆེན་རིན་ཆེན་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ཕན་ཚུལ་གོ་ནོར་ཐེབས་པ་ཡིན་སྲིད།  གང་ལྟར་“ཇོ་བདག་པོ”ཞེས་པའི་མཚན་ནི་གུ་གེ་རྒྱལ་པོ་སྤྱིའི་འབོད་སྟངས་ཤིག་ལ་ངེས་འཛིན་བྱེད་པ་ཡིན། དུས་མཚུངས་སུ་ངེད་ཀྱིས་ཀ་གནམ་ཁྲི་འཛིན་ཀུ་མུད་དང་མཐོ་ལྡིང་གི་ཁྲི་བ་སོགས་ལ་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་བཀྲ་ཤིས་གྲགས་པ་ལྡེ་དེ་ཡེ་སཱུ་སེའུ་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ལ་ཞུགས་པའི་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་ནས་བཀའ་འདྲི་བྱས་ཚེ་ཁོང་ཅག་དེའི་སྐོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་གསལ་ཆ་ཅི་ཡང་མི་འདུག  དེར་བརྟེན་ངེད་ཀྱིས་རང་གི་ཤེས་གསལ་གྱི་མཐོ་ལྡིང་དང་རྩ་ཧྲེང་གི་ལོ་རྒྱུས་རྣམས་ཁོང་ཅག་ལ་བསྙད།

ངེད་ཀྱིས་ཐད་ཀར་མཐོ་ལྡིང་དགོན་པའི་དགེ་འདུན་པ་དག་ལ་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་ནས་དྲི་བ་མང་པོ་བཏོན་ཚེ་དྲིས་ལན་ཡིད་ཚིམ་པ་གཅིག་ཀྱང་མེད་པས། ཁོང་ཅག་ལ་ཐད་ཀར་“ཇོ་བདག་པོ”ཞེས་པའི་རྒྱལ་པོ་དེས་དེ་སྔར་ཁོང་ཅག་གི་དད་མོས་དང་དགོན་སྡེ་སོགས་ལ་གཏོར་བརླག་བཏང་མྱོན་མིན་སོགས་དྲིས་པས་རྩོད་པ་བསླངས་ཤིང་། དགེ་འདུན་པའི་ཁྲོད་མི་རེ་གཉིས་ཀྱིས་“ཇོ་བདག་པོ”ཞེས་པའི་རྒྱལ་པོ་དེའི་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ལ་འགྱུར་བ་བྱུང་མྱོང་པའི་ལོ་རྒྱུས་བསྙད་ཀྱང་། དགེ་འདུན་པ་བྱིངས་ལ་ངེད་ཀྱི་སྐད་ཆ་དེས་བརྡབ་གསིག་ཐེབས་པས་ངེད་ལ་རྩོད་པ་དྲག་པོ་བྱས། དགེ་འདུན་པ་ཉི་ཤུ་ལྷག་གིས་ཕན་ཚུན་ལ་རྩོད་པ་བྱས་ཐར་ངེད་ཀྱིས་རང་གི་དོགས་འདྲི་དེ་ལ་རིན་ཐང་ཡོད་པ་རྟོགས། དོན་དེ་བདེན་པ་ཡིན་ཚེ་དེས་གུ་གེའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གསང་གནད་ཅིག་ར་སྤྲོད་བྱས་ཡོད་པ་རེད། གཞན་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡི་ཟིན་ཐོ་རུ་བཀོད་པའི་གུ་གེའི་གནས་ཚུལ་དག་ཀྱང་ལོ་རྒྱུས་དངོས་དང་མཐུན་པ་ར་སྤྲོད་བྱས་ཡོད། ཡུལ་དངོས་བརྟག་དཔྱད་འདི་ལྟ་བུའི་ཁྲོད་དགེ་འདུན་པ་དག་གི་བཅའ་འདྲི་ལ་ཡིད་རྟོན་འཕེར་བ་མ་ཡིན་ཏེ། རྒྱུ་མཚན་ནི་ཁོང་ཅག་གིས་ཆོས་ལུགས་དང་མཐུན་པའི་ལོ་རྒྱུས་འཆད་པ་དང་ཡང་ན་ཁོང་ཅག་ཆོས་ལུགས་འཕེལ་རྒྱས་སུ་བཏང་པའི་རྒྱལ་པོ་དག་གི་ལོ་རྒྱུས་འབའ་ཞིག་ལས། མངའ་བདག་ཁྲི་བཀྲ་ཤིས་གྲགས་པ་ལྡེ་ལྟ་བའི་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ལོག་པའི་རྒྱལ་པོ་དག་གི་ལོ་རྒྱུས་ནི་རིས་སུ་བོར་ཏེ་བསམ་བཞིན་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་སོགས་སུ་མ་འཁོད་ཅིང་། ཐ་ན་ཁོང་དང་འདྲ་བའི་རྒྱལ་པོ་དག་གི་ཆབ་སྲིད་མཛད་རྗེས་ཀྱང་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་རྣམས་སུ་གླེང་མེད་དོ། །ཧྥུ་རན་ཁུ་ཡིས་གསུངས་པ་ལྟར་ན། ལ་དྭགས་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐབས་སུ་རྒྱལ་པོ་ཞིག་ལ་སྲས་གསུམ་འཁྲུངས་ཤིང་། ཕྱིས་སུ་སྲས་གསུམ་པོ་ཨི་ས་ལན་གྱི་ཆོས་སུ་ཞུགས་པས། བླ་ཆེན་དག་གིས་བྲིས་པའི་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་རྣམས་སུ་ཁོང་ཅག་གི་མིང་ཙམ་ཡང་བྱུང་མེད་པར་གསུངས།[30] དེ་བཞིན་དུ་གུ་གེ་རྩ་ཧྲེང་རྒྱལ་རབས་ལ་མཚོན་ནའང་རྒྱལ་པོ་མཐའ་མ་ཁྲི་བཀྲ་ཤིས་གྲགས་པ་ལྡེ་དེ་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་ལུགས་སུ་ཞུགས་པས་རྒྱལ་པོ་དེའི་ལོ་རྒྱུས་དང་རྒྱལ་སའི་ཞིབ་ཕྲའི་གནས་ཚུལ་སོགས་ཀྱང་རིས་སུ་བོར་རོ། །

 

* རྩོམ་ཡིག་འདི་ནི་སྤྱི་ལོ་1919ལོའི་རྡོ་འཇོག་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གཞུང་ལྷན་ཚོགས་དུས་དེབ(ལ་ཧོར)འདོན་ཐེངས་བདུན་པའི་དེབ་ཕྲེང་གཉིས་པའི་ཤོག་ངོས117-198ལས་ཁོལ་དུ་ཕྱུང་བ་ཡིན། (Reprinted from the Journal of the Panjab Historical Society (Lahore) Vol. VII, No.2, pp.117-198.1919.)

དཔྱད་ཡིག་དང་ཞབས་མཆན། 

[1] ཨན་ཏུང་ནེ·ཏེ·ཨན་ཏོ་ཏེའུ་(Antonio de Andrada.1580–1634)ནི་ཕོར་ཐུ་གེ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་རྫི་(Catholic father)དང་འཚོལ་ཞིབ་པ་ཞིག་ཡིན་ལ། སྤྱི་ལོ་1596ལོར་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་ཚོགས་སུ་ཞུགས། སྤྱི་ལོ་1600-1634ལོའི་བར་རྒྱ་གར་དུ་ཆོས་སྤེལ་གྱི་ལས་ཀ་གཉེར། ཁོང་ནི་རི་བོ་ཧི་མ་ལ་ཡ་བརྒལ་ཏེ་བོད་དུ་བསླེབས་པའི་ཡོ་རོབ་པ་ཐོག་མ་(Berchnar Le Carlocཡིས་བྲིས་པའི་Francisco de Azevedo’s trip to Guge and Ladakhཞེས་པ་རུ་ཧི་མ་ལ་ཡ་བརྒལ་ཏེ་བོད་དུ་བསླེབས་པའི་ཡོ་རོབ་པ་ཐོག་མ་ནི་ཨ་སེ་བེ་ཏོ་(Francisco de Azevedo)ཡིན་ལ་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ནི་བོད་དུ་བསླེབས་པའི་ཡོ་རོབ་པ་གསུམ་པ་ཡིན། (སྒྱུར་པ་པོས་མཆན་བཏབ།)ཡིན་ཞིང་། བོད་དུ་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆོས་ཁང་འཛུགས་མཁན་ཐོག་མའང་ཡིན། ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ནི་ཕོར་ཐུ་གེའི་ཨོ་ལེ་རོ་སི་(Oleiros)ཞེས་པའི་ས་ཆ་རུ་སྐྱེས་ཤིང་ཕྱིས་སུ་རྒྱལ་ཁབ་དེའི་བཙན་གཡར་ས་ཆ་སྟེ། རྒྱ་གར་ཀཽ་བ་(Goa)མངའ་སྡེ་རུ་ཆུང་དུས་ཀྱི་སློབ་གསོ་མྱངས།  རྗེས་སུ་དེ་གར་ཆོས་རྫིའི་ལས་སུ་ཞུགས། ཁོང་ནི་ཇིང་གིར་རྒྱལ་པོའི་གདུང་རྒྱུད་ཀྱིས་བཙུགས་པའི་མེའེ་ཨོ་བཙན་རྒྱལ་(Mughal emperor Jahangir)གྱི་གོང་མའི་ཕོ་བྲང་གི་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པ་ཡིན་ལ། རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་ཨེ་གྷི་ལའི་(Agra)ཡུལ་གྱི་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་ཚོགས་ཀྱི་འགན་འཛིན་པའང་ཡིན། སྤྱི་ལོ་1624ལོར་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཨེ་གྷི་ལིའི་ཡུལ་དང་གྱེས་ཏེ་ལྡི་ལིར་བསླེབས་ཤིང་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་པ་མ་ནོ·མ་ཁུ་སི་(Manoel Marques)དང་བསྡོངས་ཏེ། རྒྱ་གར་གྱི་གནས་མཇལ་བ་དང་མཉམ་དུ་ཧིན་རྡུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གནས་ཆེན་བཞིའི་ཡ་གྱལ་བྷ་རྡི་ལེ་ན་(Badrinath)ལྷ་ཁང་ཡོད་སའི་གནས་ཏེ། དེང་གི་ཝོ་ཐཱ་ལ་ཁེན་རྡི་(Utarakhand)མངའ་སྡེའི་བྱང་ཕྱོགས་དང་མ་ཎ་(Manaམཚོ་ངོས་ལས་རྨིད5608)སོགས་བརྒྱུད་ནས་བོད་དུ་བསླེབས། ཁོང་ནི་གངས་ལམ་བརྒྱུད་དེ་བོད་དུ་ཐོན་པའི་ཡོ་རོབ་པ་ཐོག་མའང་ཡིན།

[2] ཡེ་སཱུ་སེའུ་(Jesuits)ནི་སྤྱི་ལོ་1534ལོར་ཨེ་རྒུ་ནེ་ཧྲི་སི་(St. Ignatius Loyola)ཞེས་པས་རྩ་འཛུགས་བྱས་པའི་རོམ་ཤར་མ་གོང་མའི་བཙན་རྒྱལ་དུས་མཇུག་གི་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ལ་དད་པའི་སྤྱི་ཚོགས་སྒྲིག་འཛུགས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་། དེའི་ལས་འགུལ་གཙོ་བོ་ནི་སྤྱི་ཚོགས་ཁྲོད་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བསམ་བློ་དང་སློབ་གསོ་ཁྱབ་སྤེལ་དུ་གཏོང་རྒྱུ་དེ་ཡིན། (སྒྱུར་པ་པོས་མཆན་བཏབ།)

[3] ཉེ་དུས་ཡོ་རོབ་པ་སྐོར་ཞིག་གིས་རྩ་ཧྲེང་དུ་འབྲོང་རྔོན་པའི་བཤད་རྒྱུན་ཡོད་མོད། འོན་ཀྱང་དེའི་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཐོག་དཔྱད་གཞི་ཉུང་པ་རེད། ངེད་ཀྱིས་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་བརྒྱུད་ཤེས་གསལ་ལྟར་ན། ཁོང་ཅག་གཏན་ནས་རྩ་ཧྲེང་དུ་བསླེབས་མེད་པ་རེད། རྒྱུ་མཚན་གཞུང་འབྲེལ་གྱི་ཕྱི་བསྐྱོད་ཆོག་ཆེན་མེད་པའི་དབྱིན་ཇི་བ་རྣམས་སྐབས་དེའི་བོད་ས་གནས་སྲིད་གཞུང་གི་ས་ཁོངས་སུ་ཡོང་རྒྱུ་ནི་ལས་སླ་བོ་ཞིག་མ་ཡིན་པས་སོ། །

[4]《ཆོས་འབྱུང་དཔག་བསམ་ལྗོན་བཟང》ནི་སུམ་པ་མཁན་པོ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར་གྱིས་མཛད་པའི་བོད་ཀྱི་གདོལ་མའི་སྤྱི་ཚོགས་ནས་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་དུས་དཀྱིལ་(1745)བར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་བྲིས་པའི་དེབ་ཐེར་ཞིག་ཡིན་ལ། གུ་གེའི་གནས་ཚུལ་ཡང་ཕྲན་ཙམ་བཀོད་ཡོད། ཆོས་འབྱུང་འདིའི་མ་ཡིག་ནི་སྐུ་ཞབས་ནེ་གྷི་(Negi Amin Chand)ལགས་ནས་ངེད་ལ་མཁོ་སྤྲོད་གནང་བ་ཡིན། ཆོས་འབྱུང་འདི་རུ་རྒྱ་གར་དུ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱུང་བ་དང་འཕེལ་རྒྱས། ཉམས་རྒུད་བཅས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་བཀོད་ཡོད་པར་མ་ཟད། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་ཆོས་བརྒྱུད་གྲུབ་མཐའ་སོགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱང་གཙོ་བོར་བྲིས་ཡོད། དེབ་འདི་ཐོག་མར་དབྱིན་ཡིག་གི་ལམ་ནས་ནུབ་གླིང་དུ་ངོ་སྤྲོད་བྱེད་མཁན་ནི་དྷ་སི་(Sarat Chandra Das)ཡིན་ལ། ཁོང་གིས་སྤྱི་ལོ་1908ལོར་ཀ་ལི་ཀ་ཏ་རུ་དེབ་འདི་ལྕགས་དཔར་དུ་བཏབ་པ་ཡིན། (Fabri Verlag Ulm. 2005)

[5] ཧྥི་རན་ཁུ་ཡིས་བརྩམས་པའི་《བོད་ནུབ་རྒྱུད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས》(Francke , History of Western Tibet) ཞེས་པའི་དེབ་ཀྱི་ས་བཅད་དྲུག་པ་རུ། སྐྱིད་བདེ་ཉི་མ་མགོན་གྱིས་སྲས་ཆེ་བ་རིག་པ་མགོན་ལ་ལ་དྭགས་ཀྱི་ཡུལ་གཏད་པ་དང་། སྲས་འབྲིང་པོ་བཀྲ་ཤིས་མགོན་ལ་གུ་གེ་དང་སྤུ་ཧྲེང་། ཧི་མ་ལ་ཡའི་ས་ཁུལ་གཞན་དག་གཏད་པ་ཡིན། སྲས་ཆུང་བ་ལྡེ་གཙུག་མགོན་ལ་ཟངས་དཀར་དང་གར་ཞ། སྤི་ཏི་བཅས་གཏད་པར་གསུངས། གཞན་ཡང་ཁོང་གིས་བྲིས་པའི་《བོད་ཀྱི་རིག་དངོས》(Antiquities of Indian Tibet, page 23)ཞེས་པའི་དེབ་ཀྱི་ཁྲོད་དུ། ཟངས་དཀར་ཡུལ་ལ་དབང་བསྒྱུར་བའི་རྒྱལ་ཕྲན་གྱིས་གུ་གེའི་མཐོ་ལྡིང་དུ་རྒྱལ་ས་བཟུང་ཞིང་། རྒྱལ་ཕྲན་གཞན་གཉིས་ནི་སྤུ་ཧྲེང་གི་རྒྱལ་ས་མདའ་པ་(Daba)ནས་གྱེས་པར་བཤད། སྐུ་ཞབས་ནེ་གྷི་(Negi Amin Chand)ཡིས་ཉར་བའི་སུམ་པའི་ཆོས་འབྱུང་དུ། སྲས་ཆེ་བས་མང་ཡུལ་བཟུང་ཞིང་འབྲིང་པོས་སྤུ་ཧྲེང་དང་ཆུང་བས་ཞང་ཞུང་དང་གུ་གེ་བཟུང་བར་གསུངས། དེར་བརྟེན་བོད་པ་རྣམས་ཀྱིས་སྐྱིད་བདེ་ཉི་མ་མགོན་གྱིས་སྲས་གསུམ་ལ་མངའ་རིས་གཏད་པའི་ཡུལ་ལམ་བོད་ཀྱི་ནུབ་ཡུལ་སྤྱི་ལ་“མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ”དུ་འབོད་ཅིང་། སྐོར་གསུམ་ནི་རི་ཐོག་(མང་ཡུལ)དང་གུ་གེ སྤུ་ཧྲེང་སོགས་སུ་བགྲང་སྲོལ་ཡོད། མདའ་པའི་ཡུལ་ནི་རྒྱལ་ཕྲན་དག་གི་མངའ་རིས་འབྲེལ་མཚམས་སུ་ཡོད་མོད། ཡུལ་དེ་ཕྱིས་སུ་གུ་གེའི་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་དབང་འོག་ཏུ་བསྡུས་པ་རེད།

[6] བཙུན་པོའི་ཆེ་མིང་སྟེ། རབ་བྱུང་གི་སྡོམ་པ་དང་ལྡན་པའི་རྒྱལ་པོའི་མཚན་ལ་ཟེར།

[7] 《དེབ་ཐེར་སྔོན་པོ》ལྟར་ན་མངའ་རིས་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཐོག་མ་ནི་ལྷ་བླ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་ནི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ལ་རྩེ་གཅིག་ཏུ་དད་པའི་རྒྱལ་པོ་ཞིག་ཡིན། ཁོང་གིས་མངའ་རིས་ཡུལ་ནས་བློ་རྣོ་བའི་སློབ་བུ་མང་པོ་རྒྱ་གར་དུ་མངགས་ཏེ་ཆོས་ལ་སྦྱང་བ་དང་ཞོར་དུ་གསུང་རབ་མང་པོ་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བར་བསྐུལ། ཁོང་གིས་སྔ་ཕྱིར་རྒྱ་གར་དུ་བརྫངས་བའི་སློབ་བུའི་ཁྲོད་ནག་ཚོ་ལོ་ཙཱ་བས་བི་ཀྲ་མ་ལ་ཤི་ལ་གཙུག་ལག་ཁང་དུ་ལེགས་སྦྱར་གྱི་སྐད་དང་གསུང་རབ་ལེགས་པར་བསླབས་ཤིང་། ཇོ་བོ་རྗེ་དཔལ་ལྡན་ཨ་ཏི་ཤ་བོད་དུ་གདན་དྲངས་པ་ཡིན། འདི་ཉིད་ཀྱི་ཡབ་ནི་མངའ་རིས་གུ་གེའི་རྒྱལ་པོ་བཀྲ་ཤིས་མགོན་གྱི་སྲས་ཆེ་ཆུང་གཉིས་ལས་ཆུང་བ་ཡིན་ལ། ཐོག་མར་ཆུང་དུས་ཀྱི་མཚན་ལ་འཁོར་རེ་དང་རྗེས་སུ་རྒྱལ་པོ་བྱས་པའི་མཚན་ལ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་གཙུག་བཙན་ཟེར། རྗེ་འདི་ཉིད་ཤིང་གླང་965ལོར་སྐུ་འཁྲུངས་ཤིང། སྐུ་ཚེའི་སྟོད་ལ་ཁབ་བཞེས་ཏེ་སྲས་ནཱ་ག་རཱ་ཛ་དང་དྷེ་ཝ་རཱ་ཛ་གཉིས་འཁྲུངས། ཕྱིས་སུ་ཡབ་མེས་ཀྱི་ཡིག་ཚང་གཟིགས་པས་ཐུགས་སྐྱོ་ནས་རབ་ཏུ་བྱུང་བས་མཚན་ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཅེས་གསོལ། ཡེ་ཤེས་འོད་ཀྱིས་མེ་སྤྲེལ་996ལོར་མངའ་རིས་མཐོ་ལྡིང་གསེར་གྱི་ལྷ་ཁང་བཞེངས། ཁོང་གི་སྐུ་ཚེ་སྨད་ལ་ཇོ་བོ་རྗེ་དཔལ་ལྡན་ཨ་ཏི་ཤ་（Atisha）བོད་དུ་སྤྱན་འདྲེན་པའི་ཐུགས་འདུན་དྲག་པོས་ལོ་ཙཱ་བ་རྒྱ་བརྩོན་འགྲུས་སེང་གེ་ལ་གསེར་རྟེན་མང་པོ་བསྐུར་ཏེ། བོད་ཕྲུག་བཅུ་གཅིག་གི་གྲོགས་དང་བཅས་རྒྱ་གར་དུ་སྔ་ཕྱིར་ཐེངས་གསུམ་ཕེབས་པས་ཇོ་བོ་གདན་དྲངས།

[8] བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སུ་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་དུས་སུ་བྱུང་བའི་གསང་སྔགས་གསར་མ་བསྒྱུར་མཁན་གྱི་ལོ་ཙཱ་བ་མཚན་སྙན་གྲགས་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན། རབ་བྱུང་དང་པོའི་གོང་གི་ལོ་དྲུག་ཅུ་རེ་དགུ་པ་ས་རྟ་སྤྱི་ལོ་958ལོར་སྟོད་མངའ་རིས་ཀྱི་གུ་གེར་འཁྲུངས། དགུང་ལོ་ཆུང་དུས་ནས་སློབ་སྦྱོང་ལ་བརྩོན་འགྲུས་ཆེ་བས། མངའ་རིས་རྒྱལ་པོས་ཁོང་སོགས་མི་ཉི་ཤུ་རྩ་གཅིག་ཁ་ཆེའི་ཡུལ་(ཀསྨིར)དུ་མངགས་པ་ལྟར་བྱོན་ཏེ། པཎྜི་ཏ་མཁས་པ་མང་པོར་བསྟེན་ནས་སྒྲ་རིག་པ་དང་། ཚད་མ་རིག་པ། གསོ་བ་རིག་པ། མདོ་དང་། སྔགས་སོགས་ལ་སྦྱངས་པ་མཐར་ཕྱིན་པ་མཛད་དེ་བོད་དུ་བྱོན། ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཀྱིས་མཐུན་རྐྱེན་གནང་སྟེ་གསང་སྔགས་ཀྱི་གཞུང་མང་པོ་དང་། གསོ་བ་རིག་པའི་གཞུང་《སྨན་དཔྱད་ཡན་ལག་བརྒྱད་པ》སོགས་རྒྱ་གར་ཀྱི་སྨན་གཞུང་མང་པོར་བསྒྱུར། སློབ་མ་སྨན་པ་མཁས་པ་མི་དགུ་སོགས་བྱུང་སྟེ། བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ཐོག་སླར་ཡང་གོང་འཕེལ་གསར་བ་ཞིག་གི་དུས་སུ་སླེབས། ཁོང་གིས་གསང་སྔགས་གསར་མ་དང། རྒྱ་གར་གྱི་སྨན་གཞུང་མང་པོ་རྒྱ་གར་སྐད་ནས་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་གནང་མཛད་པ་དེ་དག་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་ཆེན་པོ་ཀུན་གྱིས་ཚད་མར་འཛིན་པ་ཞིག་ཡིན། དགུང་ལོ་དགུ་བཅུ་གོ་བརྒྱད་པ་རབ་བྱུང་དང་པོའི་ཤིང་ལུག་(1055)ལོར་སྐུ་གཤེགས། ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་པར་ཁོང་གི་དངོས་སློབ་ཁྱི་ཐང་པ་ཛྙ་ནས་མཛད་པའི་《ལོ་ཆེན་རིན་ཆེན་བཟང་པོའི་རྣམ་ཐར》དང་། ལས་ཆེན་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་《བཀའ་གདམས་ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་ཡིད་འཕྲོག》སོགས་སུ་གསལ། (སྒྱུར་པ་པོས་མཆན་བཏབ།)

[9] 《གངས་རིའི་ལྗོངས་སུ་འགྲོ་དོན་མཛད་པའི་རྒྱ་གར་གྱི་པཎྜི་ཏ》(Indian Pandits in the Land of Snow) ཀ་ལུ་ཀ་ཏ། 1898.

[10] ཇོ་བོ་རྗེ་དཔལ་ལྡན་ཨ་ཏི་ཤ་(980-1054)ནི་རྒྱ་གར་ཤར་ཕྱོགས་བྷང་གྷ་ལའི་རྒྱལ་པོའི་ཁབ་ཏུ་སྐུ་འཁྲུངས་ལ། འཁོན་དཀོན་མཆོག་རྒྱལ་པོའི་འབྱུང་གནས་དང་མར་པ་ལོ་ཙཱ་བ་སོགས་དང་དུས་མཉམ་གཅིག་པ་ཡིན། ཁོང་ནི་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་དུས་སུ་བྱུང་བའི་བཀའ་གདམས་བསྟན་པའི་ཤིང་རྟའི་སྲོལ་འབྱེད་ཀྱང་ཡིན། ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་གཞི་རེ་འགར་ཇོ་བོ་རྗེའི་འཁྲུངས་འདས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས་ནི་སྤྱི་ལོ་982-1054རུ་གཏན་འཁེལ་བྱས་ཤིང་དགུང་ལོ་72ལ་བཞུགས་པར་བཞེད། འོན་ཀྱང་ངེད་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་ལྟར་ན་ཁོང་གི་འཁྲུངས་འདས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས་ནི་སྤྱི་ལོ་980-1054བར་འཁེལ་ཡོད། ཇོ་བོ་རྗེས་མི་ཚེ་གང་བོར་བརྩམས་པ་དང་ལོ་ཙཱ་བྱས་པའི་བསྟན་བཅོས་ནི་གླེགས་བམ་ཉིས་བརྒྱ་ལས་བརྒལ་ཞིང་། བོད་དུ་སངས་རྒྱས་བསྟན་པ་རྒྱ་ཆེར་དར་བར་མཛད། ཁོང་གིས་བོད་དུ་ལེགས་སྦྱར་གྱི་བསྟན་བཅོས་ལག་བྲིས་མ་སྐོར་ཞིག་རྙེད་ཅིང་། དེ་དག་བསྐྱར་དཔར་མཛད་དེ་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བར་མ་ཟད། གཞན་ཆོས་གཞུང་དང་གསོ་དཔྱད་ཀྱི་གཞུང་། བཟོ་རིག་ལག་རྩལ་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་སོགས་བརྩམས། ཇོ་བོ་རྗེས་བོད་དུ་ལེགས་སྦྱར་གྱི་བསྟན་བཅོས་ཀྱང་དུ་མ་མཛད་པ་ཡིན་མོད། འོན་ཀྱང་མིག་སྔར་བོད་སྐད་དུ་བརྩམས་པའི་བསྟན་བཅོས་ལས་གཞན་དག་མི་སྣང་བར་གྱུར། ཁོང་གིས་བརྩམས་པའི་བསྟན་བཅོས་79ལྷག་ད་ལྟ་བསྟན་འགྱུར་ཁྲོད་བཞུགས་ཡོད།

[11] ཆུ་བོ་གང་གྷའི་འབྱུང་ཡུལ་དང་ཧི་མ་ལ་ཡའི་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་ཡུལ་གྲུ་ཞིག རྒྱ་གར་གྱི་གནའ་བོའི་རིག་གནས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ཤིག་ཡིན།

[12] རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆུ་བོ་གང་གྷའི་འབབ་རྒྱུན་དུ་ཡོད་པའི་ཡུལ་གྲུ་ཞིག

[13] གཏམ་འདིའི་འབྱུང་ཁུངས་ནི་Amis Chandཡིན་ལ། ཁོང་གིས་ཀྱང་སྐུ་ཞབས་ནེ་གྷི་ཡིས་ཉར་བའི་སུམ་པའི་ཆོས་འབྱུང་དུ་མཐོང་བར་བཤད། དྷ་སི་ཡིས་ལུངས་འདྲེན་བྱས་པའི་དཔྱད་གཞིའི་ཁྲོད་གཏམ་འདི་འདྲ་བ་ཞིག་གཏན་ནས་མི་སྣང་བ་རེད།

[14] འབྲོམ་སྟོན་པས་མཛད་པའི་《བླ་མའི་ཡོན་ཏན་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས》དང་། ལས་ཆེན་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་《བཀའ་གདམས་ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་ཡིད་འཕྲོག》དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་མཛད་པའི་《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》བཅས་སུ་ཇོ་བོ་རྗེ་མཐོ་ལྡིང་དང་བྲལ་རྗེས་ཐོག་མར་དབུས་གཙང་གི་བསམ་ཡས་དང་ཡར་ཀླུང་སོགས་སུ་ཟླ་ཤས་རིང་བཞུགས་ནས་འབྲོམ་སྟོན་པས་སྙེ་ཐང་དུ་གདན་དྲངས། དེ་རུ་ལོ་དགུ་དང་། འཕན་པོ་དང་བྲག་ཡེར་པ། ལྷ་ས་སོགས་སུ་ལོ་ལྔ་བཅས་མི་ལོ་བཅུ་བདུན་གྱི་རིང་ལ་ཆོས་གསུངས་བ་དང་བསྒྱུར་བ། སྒྱུར་བཅོས་སོགས་མཛད། དཔེར་ན་བསྟན་འགྱུར་ཁྲོད་《དབུ་མའི་གཞུང་རྟོག་གེ་འབར་བ》སོགས་ཇོ་བོ་རྗེ་ཉིད་དང་ནག་ཚོ་ལོ་ཙཱ་བ་གཉིས་ཀྱིས་བསྒྱུར་གནང་མཛད་པ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ཡོད་ལ། བོད་དུ་བཞུགས་རིང་ཁུ་སྟོན་བརྩོན་འགྲུས་དང་རྔོག་ལོ་ལེགས་པའི་ཤེས་རབ། འབྲོམ་སྟོན་པ། འགོས་ལོ་ཁུག་པ་ལྷ་བཙས་སོགས་སློབ་བུ་མཁས་པ་མང་དུ་བྱུང་། མཐར་དགུང་ལོ་དོན་གསུམ་པར་སྙེ་ཐང་དུ་སྐུ་གཤེགས། (སྒྱུར་པ་པོས་མཆན་བཏབ།)

[15] 《བོད་ཀྱི་རིག་དངོས》(Antiquities of Indian Tibet, page 23)ཞེས་པའི་དེབ་ཀྱི་ཤོག་ངོས་23པར་གསལ།  ལྡི་ལི། 1999ལོར་པར་དུ་བསྐྲུན།

[16] དུས་སྐབས་དེ་ནི་གུ་གེའི་ཡུལ་དུ་རྗེ་ཙོང་ཁ་པའི་རང་ལུགས་ཏེ་དགེ་ལུགས་པའི་བསྟན་པ་རྒྱ་ཆེར་དར་འགོ་ཚུགས་པའི་སྐབས་ཤིག་ཡིན་ལ། རྗེ་ཙོང་ཁ་པ་ནི་དུས་རབས་14-15དུས་ཀྱི་སྙན་གྲགས་ཕྱོགས་ཀུན་དུ་ཁྱབ་པའི་བླ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། ཝོ་སོན་(Wilson)གྱིས་གསུངས་པ་ལྟར་ན་ཙོང་ཁ་པ་ནི་སྣ་བོའི་གཟེངས་མཐོ་ཞིང་ཞལ་ལེགས་པའི་མདོ་སྨད་ཡུལ་གྱི་བླ་མ་ཞིག་ཡིན་ལ། ཁོང་གིས་དེ་སྔར་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་དང་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་གཉིས་ལས་ཆོ་གའི་སྒྲུབ་སྟངས་སྐོར་གྱི་འདྲ་བའི་ཆ་སོགས་གསུངས་མྱོང་པར་བཤད།

[17] ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡི་འཕྲིན་ཡིག་དང་བརྟག་དཔྱད་སྙན་ཞུ་རྣམས་སྐུ་ཞབས་Jürgen C. Aschoffལགས་ཀྱིས་འཇར་མན་གྱི་ཡི་གེར་བསྒྱུར་ཅིང་པར་དུ་བསྐྲུན་ལ། དེབ་ཀྱི་མཚན་བྱང་ཆ་ཚང་ལ་《ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་རྫི་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡི་བོད་ཀྱི་བྱང་ཕྱོགས་གུ་གེའི་རྒྱལ་ས་རྩ་ཧྲེང་གི་འགྲུལ་བཞུད་སྙན་ཞུ་དང་ཆོས་ཁང་གི་ཞིབ་བརྗོད》(Tsaparang –Königsstadtin Westibet. Dievollständigen Berichte des Jesuiten paters António de Andrade und eine Beschreibungvomheutigen Zustand derKlöste.)ཅེས་ཟེར་ཞིང་། ཡོ་རོབ་ཀྱི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་Hugues Didierལགས་ཀྱིས་དེ་ལ་ཞིབ་འཇུག་བགྱིས་ཏེ་《ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་ཚོགས་ཀྱི་རྩ་ཧྲེང་གི་འོས་འགན། རོམ་གྲོང་ཁྱེར་དུ་ཉར་བའི་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཡིག་ཚགས་གསར་བཀྲོད་དང་ཞིབ་འཇུག》(Die Jesuiten-Mission in Tsaparang, kommentiertund interpretiertnach den Dokumenten in den römichen Archiven derGeselschaftJesu.)ཅེས་པ་བརྩམས། (Fabriverlag Ulm. 1992)

[17] སི་རིན་གྷར་ནི་དེང་གི་ཀ་སྨིར་མངའ་སྡེའི་ཁོངས་སུ་ཡོད་པའི་གྲོང་ཁྱེར་ཞིག་གི་མིང་སྟེ། སྔོན་ཆོས་རྒྱལ་ཨ་ཤོ་ཀས་མཁར་བུས་བཞེངས་པར་གྲགས་པའི་རྡོའི་མཆོད་རྟེན་ཞིག་རལ་ཞིག་རི་སྒང་ཞིག་ཏུ་ཡོད་པ་དེ། དེང་སྐབས་ཧིན་དུ་བ་ཚོས་ཤཾཀར་ཨ་ཙཱ་ར་ཞེས་བརྗོད་པ་དང་། སྔོན་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་རུ་“ཁ་ཆེའི་ཡུལ།  ཡང་ན་ཁ་ཆེ་དཔལ་གྱི་ཡུལ། ཁ་ཆེའི་ཡུལ་དཔལ་དཔེ་མེད་ལྷུན་གྱིས་གྲུབ་པའི་གཙུག་ལག་ཁང་ནས་་་་་”ཞེས་སོགས་ལོ་ཆེན་རིན་བཟང་དང་འབྲེལ་བའི་ཡིག་ཆ་མང་པོར་འཁོད་ཡོད། དེ་ལ་ཁ་ཆེའི་དཔལ་གྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཡང་ཟེར། (སྒྱུར་པ་པོས་མཆན་བཏབ།)

[18] གངས་ཏི་སེའི་དང་མཚོ་མ་ཕམ་གྱི་ཕྱོགས་བཞི་ནས་འབབ་པའི་ཆུ་བོ་བཞིའི་ཡ་གྱལ་གླང་ཆེན་ཁ་འབབ་སྟེ། ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་ཆུ་མགོ་རྟ་མཆོག་ཁ་འབབ། ཆུ་བོ་གདྒ་གཱའི་ཆུ་མགོ་རྨ་བྱ་ཁ་འབབ། ཆུ་བོ་སིན་དྷུའི་ཆུ་མགོ་གླང་ཆེན་ཁ་འབབ། ཆུ་བོ་སི་ཏའི་ཆུ་མགོ་སེང་གེ་ཁ་འབབ་བོ། །ཆུ་བོ་དེ་རྣམས་ཀྱི་ཆུ་མགོའི་རི་དེ་དག་སྲོག་ཆགས་བཞིའི་ཁ་དང་འདྲ་བས་ན་དེ་ལྟར་ཐོགས་པ་ཡིན། (སྒྱུར་པ་པོས་མཆན་བཏབ།)

[19] ཟིན་བྲིས་དེ་ནི་ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡིས་སྤྱི་ལོ་1626ལོའི་ཟླ་8པར་གུ་གེའི་རྩ་ཧྲེང་ནས་ཡེ་སཱུ་སེའུ་ཆོས་རྫི་ཧོ་སི་ཏེན་(Hosten)ལ་སྤྲིངས་པ་དང་། སྤྱི་ལོ་1628ལོར་རོམ་གྲོང་ཁྱེར་དུ་པར་དུ་བསྐྲུན་པ་ཡིན།

[20] ཨན་ཏོ་ཏེའུ་ཡིས་དབྱི་ཏ་ལིའི་སྐད་དུ་བྲིས་པའི་སྙན་ཞུ་རྣམས་སྤྱི་ལོ་1628ལོའི་ཟླ་8པའི་ཚེས་15ཉིན་རྩ་ཧྲེང་ནས་རོམ་གྲོང་ཁྱེར་དུ་འབྱོར་ཞིང་། སྐུ་ཞབས་Jürgen Aschoffལགས་ཀྱིས་ཕྱིས་སུ་འཕྲིན་ཡིག་ལ་གསལ་བཤད་དང་མཆན་སོགས་བཏབ་རྗེས་སྤྱི་ལོ་2009ལོར་ཧྥ་པེ་ལི་(FabriVerlag)གྲོང་ཁྱེར་དུ་པར་བསྐྲུན་བྱས།

[21] གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལྷའི་ཕོ་ཉ་Archangel Michaelཞེས་པ་སྟེ། མིའི་རང་བཞིན་དང་མཚུངས་པའི་ལྷ་ཞིག་ཡིན་པར་བཤད།

[22] ས་པཎ་གྱི་《སྡོམ་གསུམ་རང་མཆན》དུ།“ནག་པོའི་ཕྱོགས་ལ་དགའ་བ་ཡིན། །སྐར་རྒྱལ་ཞེས་བྱའི་ཀླུ་ཆེན་ཞིག །”ཞེས་ཀ་གནམ་ཞེས་པའི་ཡུལ་དུ་སྔོན་ར་རྫི་ཞིག་གི་ཁོག་ཏུ་ཀླུ་སྐར་རྒྱལ་བྱ་བ་ཞུགས་ནས་གནོད་པ་བྱས་པས་ལོ་ཆེན་རིན་ཆེན་བཟང་པོས་དམ་ལ་བཏགས་ཏེ་ཡུལ་དེའི་ཀ་གནམ་ལྷུན་གྲུབ་དགེ་འཕེལ་གླིང་གཙུག་ལག་ཁང་གི་ཆོས་སྐྱོང་དུ་བཀོད་པར་བཤད། ཕྱིས་སུ་གུ་གེའི་མཐོ་ལྡིང་དུའང་ཆོས་སྐྱོང་དེ་ལ་མཆོད་པ་རེད། (སྒྱུར་པ་པོས་མཆན་བཏབ།)

[23]《ཁོ་ཎཱ་བེར་གྱི་ཧི་མ་ལའི་ཟིན་ཐོ》（Account of Koonawur in the Himalaya）1814ལོར་ལོན་ཏོན་དུ་པར་དུ་བསྐྲུན། ཤོག་ངོས་121པར་གསལ། སྤྱི་ལོ་1993ལོར་རྒྱ་གར་དུ་བསྐྱར་པར་བཏབ།

[24] ཧྥུ་རན་ཁུ་ཡི་《བོད་ཀྱི་རིག་དངོས》ཞེས་པའི་(A. H. Francke. Antiquities of Indian Tibet, 2. Calcutta. Superintendent Government Printing. 1926.) ཁྲོད་དུ། དཔེར་རྙིང་ལག་བྲིས་འགའ་ཡི་གནས་ཚུལ་འཁོད་ཅིང་། རྩོམ་འདིར་དེ་ལས་ལུང་འདྲེན་བྱས་ཡོད།

[25] སྟོད་ཀྱི་མགོན་གསུམ་གྱི་ཡ་གྱལ་རིག་པ་མགོན་གྱི་རྒྱུད་པ། ཡབ་འཇམ་དབྱངས་རྣམ་རྒྱལ་དང་ཡུམ་རྒྱལ་མོ་ཁ་ཏུན་གཉིས་ལ་སྲས་གཉིས་བྱུང་བའི་བགྲེས་པ། འདི་ཉིད་སྐུ་སྟོབས་ཆེ་ལ་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་གནས་ཀུན་ལ་བྱང་ཆུབ་པ་ཞིག་ཡིན་པས་གུ་གེ་ཕྱི་འབྲོག་དང་། གུ་གེ་བཅས་ལ་སྔ་རྗེས་སུ་དམག་དྲངས་ནས་ནོམ་པ་མང་པོ་ལོན། ལ་དྭགས་སུ་སྟག་ཚང་རས་ཆེན་པ་གདན་དྲངས་ནས་ཡབ་ཀྱི་དགོངས་རྫོགས་ལ་གསེར་ཟངས་ཀྱི་བྱམས་པ་དགུང་ལོ་བརྒྱད་པའི་སྐུ་ཚད་ལ་སོགས་པའི་རྟེན་གསུམ་མང་པོ་གསར་དུ་བཞེངས་ཤིང་རྒྱུན་མཆོད་དགེ་སློང་གི་སྡེ་བཙུགས། ལྷ་ས་དང་། ཁྲ་འབྲུག བསམ་ཡས་སོགས་གཙུག་ལག་ཁང་དང་། ཆོས་སྡེ་ཆེ་ཆུང་ལ་མཆོད་སྤྲིན་དང་། བསྙེན་བཀུར་རྒྱ་ཆེར་མཛད། སྟག་ཚང་རས་ཆེན་གྱིས་ཧེ་མི་བྱང་ཆུབ་བསམ་གླིང་དགོན་དང་། ལྕེ་བདེ་ཐེག་མཆོག་དགོན། ཝམ་ལེ་བདེ་ཆེན་དགོན་བཅས་དགོན་ཆེན་གསུམ་གྱིས་གཙོས་པའི་གཙུག་ལག་ཁང་མང་པོ་བཞེངས་པའི་སྦྱིན་བདག་གི་མཐིལ་ལེན་མཛད། སེང་གེ་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་རུ་ཤོད་བདག་མོ་སྐལ་བཟང་སྒྲོལ་མ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པར་སྲས་བདེ་ལྡན་རྣམ་རྒྱལ་དང་། ཨིནྡྲ་བྷོ་ཏི། བདེ་མཆོག་རྣམ་རྒྱལ་བཅས་འཁྲུངས་ཤིང་། སྲས་འདི་དག་ལས་བརྒྱུད་པའི་གདུང་རྒྱུད་ཀྱིས་ལ་དྭགས་ཁུལ་དུ་དབང་བསྒྱུར་གནང་། (སྒྱུར་པ་པོས་མཆན་བཏབ།)

[26] 《ལ་དྭགས་རྒྱལ་རབས》བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1987ལོ།

[27] ས་སྐྱ་པཎ་ཆེན་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་《སྡོམ་པ་གསུམ་གྱི་རབ་ཏུ་དབྱེ་བའི་བསྟན་བཅོས་བཞུགས་སོ》ཞེས་པའི་དེབ་ལག་བྲིས་མའི་ཤོག་ངོས་67པའི་ནང་དུ།“ནག་པོའི་ཕྱོགས་ལ་དགའ་བ་ཡིན། །སྐར་རྒྱལ་ཞེས་བྱའི་ཀླུ་ཆེན་ཞིག །”ཞེས་ཁུ་ནུ་ཞེས་བྱ་བའི་ཡུལ་གྱི་རྟིང་ཕྱོགས་སུ་ཀ་གནམ་ཞེས་པའི་ཡུལ་ཡོད་པར་བསྟན་ཅིང་། དེ་ཡང་ཡུལ་དེའི་ར་རྫི་ཞིག་ལ་ཀླུ་སྐར་རྒྱལ་བྱ་བ་ཁོག་ཏུ་ཞུགས་ཏེ། སངས་རྒྱས་བཅོམ་ལྡན་འདས་སྐུ་དངོས་ལྟ་བུའི་རྫུ་འཕྲུལ་བསྟན་ནས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་དགོངས་པ་དང་ཕྱིན་ཅི་ལོག་པའི་ཆོས་མང་པོ་བཤད་དེ་མི་མང་པོ་མགོ་བསྐོར་ཐེབས་ནས་ཡོད་སྐབས་ལོ་ཙཱ་བ་རིན་ཆེན་བཟང་པོས་ཚར་བཅད། ཡུལ་དེར་ཁུ་ནུ་ཀ་གནམ་ལྷུན་གྲུབ་དགེ་འཕེལ་གླིང་ཞེས་པའི་དགོན་པ་ཞིག་ཡོད་པ་སྔར་ས་སྐྱའི་ཆོས་བརྒྱུད་འཛིན་ཅིང་། ཕྱིས་སུ་དགེ་ལུགས་སུ་བསྒྱུར་བ་ཡིན་ཚུལ་《བཻ་སེར》ལྕགས་དཔར་མའི་ཤོག་ངོས་281ལ་གསལ། (སྒྱུར་པ་པོས་མཆན་བཏབ།)

[28] ཁུ་ནུ་ཀ་གནམ་ལྷུན་གྲུབ་དགེ་འཕེལ་གླིང་ཞེས་པའི་དགོན་པ་དེའི་ཁྲི་འཛིན་ཡིན་ཞིང་། སྔོན་དགོན་པ་དེ་ལོ་ཆེན་རིན་བཟང་པོ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པས་ཁྲི་འཛིན་དེ་ནི་ལོ་ཆེན་རིན་ཆེན་བཟང་པོའི་སྤྲུལ་བ་ཡིན་པའི་བཤད་རྒྱུན་ཡང་ཡོད། (སྒྱུར་པ་པོས་མཆན་བཏབ།)

[29] མདའ་པའི་རྒྱལ་པོའི་སྐོར་ནི་ཧྥི་རན་ཁུ་ཡིས་བརྩམས་པའི་《བོད་ནུབ་རྒྱུད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས》(Francke, History of Western Tibet) ཞེས་པའི་དེབ་ཀྱི་ཤོག་ངོས་178པར་གཟིགས།

[30] ཧྥུ་རན་ཁུ་ཡིས་བརྩམས་པའི་《བོད་ནུབ་རྒྱུད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས》 (Francke, History of Western Tibet) ཞེས་པའི་ཆེད་དེབ་ཀྱི་ཤོག་ངོས་109-110ལ་གསལ།

  – – – – –